1, 2. Mang boch ban’en ni be lemnag e girdi’ ni be yip’ fan fare bugithin ni paradis?

 RI BE felfelan’ e pi walag ni kar bad u bang u nap’an ni ngar chuwgad ko gin ni kan tay reb e convention riy ni bay u Seoul nreb e binaw nu Korea. Ma Pi Mich ni yad ma par u rom e ra bad ra longobiyed fapi walag ni kar bad u bang. Ere boor i yad e be chichngeg pa’ ma yad be gaar, “Bay da mada’gad nga Paradis!” Ere mang paradis e ga be lemnag ni yad be weliy murung’agen?

² Ra be’ mab thilthil rogon ni ma lemnag e n’en ni be yip’ fan fare bugithin ni paradis. Bay boch e girdi’ ni yad ma lemnag ni paradis e ban’en ni kemus ni yima lemnag machane ban’en nde riyul’. Ma bay boch ni ma lemnag ni paradis e be yip’ fan e gin ni kar pirieged e felfelan’ nge pagan’ riy. Bod be’ nib moon ni ke yim’ ko bilig ni bay u reb e mur e ra lemnag ni bay u paradis. Ku nap’an e bin 19 e chibog ma bay reb e milekag ni guy ba loway nib sug ko floras nu map’an me yog ni gaar: “Ah, ireray e paradis!” Chiney e ku Paradis fithingan e re gin’em machane gubin e duw mab pag 50 e fit (15 m) dub’agin e ayis ni ma yib ngay. Ma gur, uw rogon u wan’um e n’en ni be yip’ fan e Paradis? Ma ga be athapeg e re n’ey, fa?

3. Uw rogon ni be k’aringdad e Bible ni ngad lemnaged murung’agen e paradis?

 ³ Be weliy e Bible murung’agen l’agruw e paradis, nreb e immoy kakrom ma reb e ka bay nga m’on. Re n’ey u murung’agen e Paradis e m’ug u tabolngin e Bible. Be weliy e Genesis 2:8 u lan fare ke Bible ko Katolik ni Douay Version nni pilyeg ko thin ni Latin ni gaar: “Ke yung Somol ni Got bangi milay’ nib paradis ni ngan felfelan’ ngay aram ko tabolngin, me yan i ta’ faanem [Adam] ni ke ngongliy ngaram.” (Bold ours.) Ma rogon ni kan yoloy nni thin ni Hebrew e ‘bangi milay’ nu Eden.’ Eden e be yip’ fan e “Felfelan’,” ma faanra bay be’ ko re milay’ nem ma riyul’ nra felfelan’. Ya boor e ggan riy, mab fel’ yaan, ma boor mit e gamanman nrayog ni ngam guy ni ga ra felfelan’ ngay.​—Gen. 1:29-31.

4. Mang fan nrayog ni nga dogned ni fare gi milay’ nu Eden e ba paradis?

⁴ Fare bugithin ni Greek ni pa·raʹdei·sos ni kan pilyeg ko thin ni Hebrew e be yip’ fan e “milay’.” Fare ke babyor ni Cyclopaedia ni yoloy M’Clintock nge Strong e weliy nnap’an nra rung’ag be’ nu Greek fare bugithin ni pa·raʹdei·sos ma ra yan i lemnag bangi ban’en nib ga’ yang, ndariy ban’en riy nra ni maad’ad ngay ma rib fel’ yaan. Ma bay e gek’iy riy nib gagang’ ni be k’uf ni boor wom’engin, ma bay e lul’ riy nrib tamilang e rran u langgin. Ma barba’ nge barba’ e bay boor ulung e gamanman ni bod e dir ni ka nog e antelope ngorad nge saf ni yad be fafel.​—Mu taareb rogonnag ko Genesis 2:15, 16.

5, 6. Mang fan ndaki Paradis e fayleng? Ma mang deer e ke sum ni bochan e re n’ey?

⁵ Ke tay Got Adam nge Efa nga lan ba paradis ni aram rogon, machane de yag ni ngar parew riy. Mang fan? Kan chuwegrow u rom ni bochan e dar folgow rok Got. Ere ke mul fare Paradis u pa’row ngu pa’ pi fakrow. (Gen. 3:23, 24) Yugu aram ndariy be’ ni par u rom ko re gi milay’ nem, machane par e gi milay’ nem nge mada’ nga nap’an ni kan Tharey e Fayleng ko Ran u nap’an Noah.

⁶ Ere rayog ni nge lemnag boch e girdi’ ko, ‘Gur, ku rayog ni nge felfelan’ be’ nib pumoon ara ppin ara reb e bitir u Paradis u fayleng?’ Mang e be dag boch ban’en nib riyul’ u murung’agen e re n’ey? Faanra ga be athapeg ni ngam pared e piin nib t’uf rom u Paradis, ma gur, bay fan nrayog ni ngam athapeg nra buch e re n’ey? Gur, rayog ni ngam weliy fan nib mich u wan’um ni ka bay e Paradis boch nga m’on?

7, 8. (a) Mang e micheg Got ngak Abraham? (b) Mang e rayog ni nge lemnag Abraham ni bochan e n’en ni micheg Got ngak?

⁷ Gin nib puluw nrayog ni ngad pirieged e fulweg ko fapi deer riy e lan fare babyor ni thagthagnag e En ni Sunmiy e bin som’on e Paradis. Mu lemnag e n’en ni yog Got ngak Abraham ni fager rok. Ke yog ngak nra yoornag e piin owchen ngar boded “urngin e yan’ ni bay u dap’e l’ay.” Ma aram me micheg Jehovah ngak ni gaar: “Gubin e nam u fayleng e yira tow’athnagrad u daken e piin owchem ni bochan e kam fol ko tin ku gog ngom ni ngam rin’.” (Gen. 22:17, 18, NW) Ma re n’ey ni micheg Jehovah e sul nge yog ngak fak nge tungin Abraham.​—Mu beeg e Genesis 26:4, NW; a 28:14.

⁸ Dariy bang u Bible ni be tamilangnag ni lemnag Abraham nra yag e bin tomur e tow’ath ngak e girdi’ u paradis u tharmiy. Ere nap’an ni yog Got ni “gubin e nam u fayleng” ma ra tow’athnag, mab puluw ni nge lemnag  Abraham ni yira tow’athnag e girdi’ u fayleng. Re tow’ath nem e ke yib rok Got, ere re n’ey e be tamilangnag ni “gubin e nam u fayleng” ma ra fel’ rogon e par rorad. Ere gur, pi n’en ni i buch rok e girdi’ rok Got boch nga tomuren e ka be ayuwegdad ni nge mich u wan’dad murung’agen e paradis u fayleng, fa?

9, 10. Mang boch ban’en ni kun micheg boch nga tomuren ni be tamilangnag ni bay rogon ni ngad athapeged e tow’ath boch nga m’on?

⁹ Ke thagthagnag Got nga laniyan’ David ni ir reb i owchen Abraham ni nge weliy nra boch nga m’on ma dakuriy e “piin nib kireb.” (Ps. 37:1, 2, 10) Ma “piin ni yad mmunguy e bay ra pired u daken e nam u fithik’ e gapas, mu ur pired u fithik’ e gapas ni yad ba felfelan’.” Mu kun thagthagnag nga laniyan’ David ni nge yiiynag ni nge gaar: “Piin ni yad mmat’aw e bay ra pired u daken e binaw u fithik’ e gapas, me par ni taferad ni dariy n’umngin nap’an.” (Ps. 37:11, 29; 2 Sam. 23:2) Ere mang e ra rin’ e pi n’ey ni kan micheg ngak e girdi’ ni yad baadag ni ngar rin’ed e n’en nib m’agan’ Got ngay? Bay fan ni ngar athapeged ni faanra yigoo piin nib mat’aw e be par u fayleng, ma ra munmun ma bay ni sulweg fare paradis nga rogon ni bod fagi milay’ nu Eden.

¹⁰ Boch e duw nga tomuren ma yooren e girdi’ nu Israel ni yad ma yog ni yad ma pigpig ngak Jehovah e ra pied keru’rad ngak nge bin riyul’ e liyor. Ere pag Jehovah piyu Babylon ni ngar gelgad ko girdi’ rok, mi yad gothey e nam rorad, mar feked boch i yad ni kalbus. (2 Kron. 36:15-21; Jer. 4:22-27) Machane ki yiiynag e pi profet ni 70 e duw nga tomuren ma ra sul bayay e girdi’ rok Got ko nam rorad. Ma pi yiiy ney e ke lebug. Machane ku bay rogon ngodad e ngiyal’ ney. Nap’an ni gad ra weliy boch e pi yiiy ney, ma ngad guyed rogon nra ayuwegdad ni ngad athapeged nra paradis e fayleng boch nga m’on.

11. Uw rogon ni ke lebug fare yiiy ko Isaiah 11:6-9, machane mang deer e ka bay?

¹¹ Mu beeg e Isaiah 11:6-9. Ke yiiynag Got u daken Isaiah nni tomuren nra sul e girdi’ rok ko nam rorad, ma aram e dakuriy ban’en nra tay e yafos rorad nga thatharen e riya’ ara ngar rusgad ko gamanman nib maloboch ara girdi’ nib tacham. Ma piin bitir nge piin pilibthir e dariy ban’en nra buch rorad. Gur, gathi re n’ey e be puguran ngom rarogon e par ni n’igin Got u lan fagi milay’ nu Eden? (Isa. 51:3) Maku be weliy e re yiiy ney nra sug e ‘tamilangan’ u murung’agen Somol [“tamilangan’ rok Jehovah,” NW]’ u ga’ngin yang e fayleng “ni bod rogon lan e yungi day nib sug ko day” ma gathi kemus ni yigoo fare nam nu Israel. Ere mingiyal’ e ra buch e re n’ey?

12. (a) Mang tow’ath e yag ngak e piin ni kan pagrad u kalbus u Babylon ni kar sulod nga taferad? (b) Mang e be m’ug riy ni ku ra lebug fare yiiy ko Isaiah 35:5-10?

¹² Mu beeg e Isaiah 35:5-10. Ki ulul Isaiah ni nge tamilangnag ni piyu Israel ni yad ra sul ko nam rorad e dab ra rusgad ko gamanman ara girdi’ ya dabkiyog ni ngar gafgownaged yad. Ma but’ u taferad e rayog ni nge pi’ wom’engin e woldug ni boor ni bochan e boor e ran ni bay ko re gin’em ni bod rogon fare gi milay’ u Eden ni boor e ran ni immoy riy. (Gen. 2:10-14; Jer. 31:12) Ere gur, kemus rogon nra lebguy e re yiiy ney? Dariy ban’en ni be micheg ni piin ni kan pagrad u kalbus nra  sulod nga taferad e ra golgad u daken e maang’ang. Bod ni piin nib malmit nra sulod nga taferad e de yag nra guyed ban’en bayay. Ere be tamilangnag Got ni fin boch nga m’on e yira golnag e girdi’ ko m’ar rorad.

13, 14. Uw rogon ni ke yag ni nge guy fapi Jew ni kan pagrad u kalbus rogon ni ke lebug fare yiiy ko Isaiah 65:21-23? Machane gin ngan ko re yiiy ney e dawori lebug? (Mu guy e sasing ni bay u tabolngin e re article ney.)

¹³ Mu beeg e Isaiah 65:21-23. Nap’an ni sul fapi Jew nga taferad ma dariy e naun nib fel’ rogon nrayog ni ngar pared riy ara milay’ ni kan mu’ i ngongliy ni bay e woldug riy. Machane bochan ni tow’athnagrad Got, ma aram fan nra thil rogon boch ban’en. Mmudugil ni kar felfelan’gad ni kar toyed e naun ni yad e ngar pared ngay! Ma rayog ni ngar yunged e woldug rorad ma yad kay wom’engin nib fel’ nga fithik’ i dowrad.

¹⁴ Mu tay fanam i yan u reb e ban’en ko fare yiiy nib ga’ fan. Gur, bay ba ngiyal’ nra taw ngay ma gad ra par nib ‘n’uw nap’an ni bod e gek’iy’? Bay boch e gek’iy ni ma par ni biyu’ e duw. Ma faanra nge par e girdi’ ni ku aram n’umngin nap’an, ma thingar ra pared nib fel’ fithik’ i dowrad. Ma faanra rayog ni ngar pared ni bod rogon ni ke yiiynag Isaiah, ma gowa gad bay u paradis ni aram e n’en ni gad be athapeg! Ma re yiiy ney e ra lebug!

15. Mang e pi tow’ath ni kan yiiynag ko fare babyor rok Isaiah?

¹⁵ Mu lemnag rogon ni be tamilangnag fapi n’en ni kan micheg nra boch nga m’on ma bay reb e paradis ni aram e ra tow’athnag Got gubin e girdi’ u ga’ngin yang e fayleng. Ma dakuriy be’ nra rus ni bochan e ri gafgownagey e gamanman nib maloboch ara boch e girdi’ nib tacham. Ma piin malmit, nge piin nib biling, nge piin nib mugutgut e bay ni golnagrad. Ma rayog ni nge be’ me toy e naun rok, me felfelan’ ko woldug rok nib manigil ni be yung. Ma rayog ni ngar pared nib n’uw nap’an ko gek’iy. Arrogon gad ra pirieg boch ban’en u lan e Bible ni be micheg ni arrogon e par rodad boch nga m’on. Machane dabisiy ni bay boch e girdi’ ni yad ra yog ni kaygi pag rogon ni gad be weliy e pi yiiy u lan e Bible. Ere mang fulweg e ga ra pi’ ko pi cha’ney? Mang fan ni bay rogon ni ngam athapeg e par u paradis u fayleng? Fare moon nth’abi fel’ ni immoy u fayleng e ke yog reb i fan ni ngad athapeged e re n’ey.

16, 17. Mang e buch me weliy Jesus murung’agen e Paradis?

¹⁶ Yugu aram rogon ndariy ban’en ni ke rin’ Jesus nib kireb, machane kan t’ar e thin nga daken, ma aram min tining nga ba ley i gek’iy ni nge yim’. Ma fa gali moon nu Jew ni yow ba kireb e ra bagayow ma bay u barba’ rok Jesus. U m’on ni yim’ Jesus ma bay bagayow ni manang ni Jesus e ir e pilung, ma aram me wenignag ngak ni gaar: “Ri ga ra lemnigeg ko ngiyal’ ni ga ra yib ni gur e kam mang pilung!” (Luke 23:39-42) Fulweg ni pi’ Jesus ko Luke 23:43 (NW) e bay rogon ko n’en nra buch rom boch nga m’on. Bay boch e girdi’ nni llowan’ ni yad ma tay e comma u m’on ko fare bugithin ni “daba’” ma aram mar pilyeged e re thin ney ni: “Nggog ngom, ni daba’ e ga ra moy rog u Paradis.” Ba thilthil rogon ni ma lemnag e girdi’ e gin ni ngan tay e comma ngay ko re thin nem. Machane mang e be yip’ Jesus fan u nap’an ni gaar “daba’”?

¹⁷ Boor e thin e chiney ni yima fanay e comma ni ngan tamilangnag e n’en ni be yip’ fan reb e thin. Machane pi babyor nni yoloy nga paay kakrom ko thin ni Greek e gathi rib mudugil rogon ni yad ma fanay e pi pow ney ni bod e comma ni ngaun yu guruynag e thin. Ere  aram fan ni ke sum fare deer ni: Gur, be gaar Jesus, “Nggog ngom, ni daba’ e ga ra moy rog u Paradis”? Ara ke gaar, “Nggog ngom e daba’, ni ga ra moy rog u Paradis?” Piin ni yad ma pilyeg e Bible e rayog ni ngar ted e comma ko gin ni yad be lemnag ni be yan u rogon e n’en ni yad be lemnag ni be yip’ Jesus fan. Ere l’agruw e kanawo’ u rogon ni kan pilyeg e re thin ney riy nrayog ni ngam pirieg u lan e pi Bible nib ga’ ni yima fanay e ngiyal’ ney.

18, 19. Uw rogon ni ngad tamilangnaged fan fare thin ni yog Jesus?

¹⁸ Machane dab mu pagtalin ni u m’on riy me gaar Jesus ngak pi gachalpen: “En ni Fak e Girdi’ ndalip e rran nge dalip e nep’ nra par u fithik’ e fayleng u ar.” Miki yog ni gaar: “En ni Fak e Girdi’ e ke chugur ni ngan pi’ nga pa’ e girdi’ ma bay ra lied ngem’; machane chirofen nra man e dalip fen ngay e yira faseg ko yam’.” (Matt. 12:40; 16:21; 17:22, 23; Mark 10:34) Ma re n’ey e weliy Peter ni buch. (Acts 10:39, 40) Ere de yan Jesus nga Paradis e rofen nem nra m’ow e re moon nem nib kireb. Ya immoy Jesus “u lan e low [ara “Hades”]” ni dalip e rran mfin ni faseg Got ko yam’.​—Acts 2:31, 32, NW; ftn. b

¹⁹ Ere ke tamilang ni n’en ni micheg Jesus ngak fare moon nib kireb e gaar: “Nggog ngom e daba’.” Rogon ni ka nog e re thin ney e ban’en ni yima yog u nap’an Moses. Ya i yog ni  gaar: “Ma ri dab mu paged talin e pi thin ney ni kug pi’ ngomed e daba’.”​—Deut. 6:6; 7:11; 8:1, 19; 30:15.

20. Mang e be ayuwegdad ni nge tamilang u wan’dad e n’en ni yog Jesus?

²⁰ Bay be’ nib moon u Middle East ni ma pilyeg e thin ko Bible ni weliy e n’en ni yog Jesus ni gaar: “N’en nib ga’ fan ni bay ko re verse ney e fare bugithin ni ‘daba’.’ Rogon nsusun ni ngan tay e, ‘Nggog ngom e daba’, ni ga ra moy rog u Paradis.’ Re n’ey e ban’en nni micheg e rofen nem ma fin boch nga tomuren e ra lebug. Ma re n’ey e bang u rogon ni ma non e girdi’ ko pi nam ni bay u lan e ngek nu Asia, ni aram e ra kan micheg ban’en u reb e rran ma ngan tay u gil’.” Ma kub puluw e re n’ey nga rogon ni kan pilyeg e re thin ney ko fare ke Bible ni Syriac nni yoloy ko bin lal e chibog ni gaar: “Arrogon, nggog ngom e daba’ ni ga ra moy rog u lan fagi Milay’ nu Eden.” Ere gad gubin ma susun nra pi’ e re n’ey ni kan micheg e athamgil nga lanin’dad.

21. Mang e de buch ko fare moon nib kireb, ma mang fan?

²¹ Re moon nem nib kireb ni be yan ni nge aw e fan rok e de nang murung’agen fare m’ag ni ke ngongliy Jesus u thilrad e pi apostal rok ni yad ba yul’yul’ ni aram e ngar uned ngak ko gagiyeg u Gil’ilungun Got u tharmiy. (Luke 22:29) Maku reb e, re moon nem e ku dawor ni taufenag. (John 3:3-6, 12) Ere aram fan nrayog ni nge tamilang u wan’dad ni n’en ni ke micheg Jesus e ba mudugil ni aram fare paradis u fayleng. Ma boch e duw nga tomuren me weliy apostal Paul murung’agen ba ‘moon nni fek nib tomgin nga paradis’ u nap’an nni pilyeg e changar rok. (2 Kor. 12:1-4) Machane Paul nge pi apostal ni yad ba yul’yul’ e yad ba thil ko fare moon nib kireb, ya kan mel’egrad ni ngar uned ngak Jesus ko gagiyeg u tharmiy. Machane ku be weliy Paul murung’agen ba “paradis” ni ka bay nga m’on. c Gur, re n’ey e bay rogon ko re fayleng ney? Ma gur, rayog ni ngam un ko par u rom?

22, 23. Mang e rayog ni ngam athapeg boch nga m’on?

²² Dab mu pagtalin ni i yiiynag David u m’on riy e ngiyal’ nra par e “piin ni yad mmat’aw” u “daken e binaw.” (Ps. 37:29; 2 Pet. 3:13) Be weliy David ba ngiyal’ u nap’an nra par e girdi’ u fayleng ni yad be rin’ e tin nib m’agan’ Got ngay. Fare yiiy ko Isaiah 65:22 e be gaar: “Girdi’ rog e bayi n’uw nap’rad ni bod e gek’iy.” Re n’ey e be yip’ fan nrayog ni nge par e girdi’ ni bokum biyu’ e duw. Gur rayog ni ngam athapeg e re n’ey? Arrogon, ya rogon ni be tamilangnag e Revelation 21:1-4 e aram e ngiyal’ nra tow’athnag Got e girdi’, ma reb ko pi tow’ath ni ke micheg ngak e piin ni yad be pigpig ngak u lan e bin beech e fayleng e aram e “dab ku unim’.”

²³ Ere ke tamilang e re n’ey. Ke mul e Paradis u pa’ Adam nge Efa u Eden, machane gathi be yip’ fan ndakuriy e paradis. Ya rogon ni ke micheg Got e ra tow’athnag e girdi’ nu fayleng. Kan thagthagnag ngak David ni nge yog ni piin nib sobut’an’rad ma yad ba mat’aw e yad ra tafanay e fayleng mar pared riy ni manemus. Fapi yiiy ni bay u lan e babyor rok Isaiah e susun e nge k’aringdad ni ngad athapeged rarogon e par boch nga m’on nra yibnag e felfelan’ ngodad. Mingiyal’ e ra buch e pi n’ey? Ra buch u nap’an nra lebug e n’en ni ke micheg Jesus ko fare moon nib kireb. Ma aram e rayog ni ngam un ko par u lan e re Paradis ney. Ma ra taw ko ngiyal’ nem, ma ra riyul’ fapi thin ni: “Bay da mada’gad nga Paradis!” nni nog ngak e pi walag ni kar bad u boch e nam nga Korea.