Fare Moon ni Thilyeg e Yafas ko Girdi’ u Fayleng

Bokum bilyon e girdi’ ni kan gargelegrad nga fayleng ma kar m’ad. Ma yooren e dariy ban’en ni ke rin’ ni ka yima lemnag, ya kan pag tilrad ni bod rogon luwan ey u daken e yan’ nib mom ni nge mathmath. Machane, bay in e girdi’ ni kar rin’ed boch ban’en ni ka yima lemnag e ngiyal’ ney.

KAM od ni kadbul, ga be fal’eg rogom ni ngam man ko maruwel. Kam abweg e magal mag fek e babyor ni ngaum beeg u nap’an ni ga be yan u bus. Mag lemnag ni ngam unum e falay rom. Yugu aram rogon ni kafin mu tabab ni ngam rin’ boch ban’en ni fan ko binem e rran, ma ke yib angin ngom e n’en ni ke rin’ boch e girdi’ nib gilbuguwrad.

Michael Faraday Ni gargeleg ko duw ni 1791, me ir e pirieg rogon i fal’eg e masin ni ma fanay e gamig. Pi n’em ni pirieg rogon i fal’eg e aram e n’en ni rin’ me yib e gamig be fanay e girdi’.

Ts’ai Lun Ts’ai Lun e ir be’ ni ma maruwel u tafen e tapuf oloboch u China. Ma ir e pirieg rogon i fal’eg e babyor u bang ko duw ni 105 C.E. ma aram e n’en ni ke rin’ ma ke yoor e babyor ni yibe ngongliy.

Johannes Gutenberg Cha’ney e be’ nu Chiyamen ma ir e som’on ni ngongliy e masin ni yima printnag e babyor riy. Re masin nem e ir e momnag i printnag e babyor ndabin n’ag e salpiy ngay ni boor me garer i yan.

Alexander Fleming Cha’ ney e be’ nu Scotland, ma ir e som’on ni ke fal’eg e penicillin ni falayen e bayking. Pi falay ney e yima fanay e ngiyal’ ney ni nge li’ e bayking u fithik’ i dowey.

Ere n’en ni ke pirieg e pi girdi’ ney e keb angin ngak bokum milyon e girdi’ u fayleng.

Machane, bay taabe’ ni yugu ba thil ko girdi’ nu fayleng. Dariy ban’en ni ke pirieg rogon i fal’eg ni bod e pi girdi’ ney. Machane re moon ney ni immoy ni ke chugur ni nge gaman 2,000 e duw e immoy e thin nib fel’ ni fek i yib nra pi’ e athap, me fal’eg lanin’uy. Yira fal’eg i lemnag rogon ni ke thilyeg e re thin nem e yafas ko girdi’ u fayleng, ma boor e girdi’ nrayog ni nge yog nre moon nem e boor ban’en ni ke rin’ ni ke thilyeg e yafas ko girdi’.

Re moon nem e aram Jesus Kristus. Mang e i machibnag murung’agen? Ma mang angin ngom?