Mman ko pi n'en ni bay riy

Mman ko table of contents

Uw Rogon ni Ke Thil Fan e Denen u Wan’ e Girdi’?

Uw Rogon ni Ke Thil Fan e Denen u Wan’ e Girdi’?

Uw Rogon ni Ke Thil Fan e Denen u Wan’ e Girdi’?

“GIRDI’ e ngiyal’ ney e dubrad ni nga nog ni bay e denen ni ke af rok Adam nge Efa ngorad. Ma ku gathi rib tamilang fan e denen u wan’rad. . . . Sana girdi’ ni bod Adolf Hitler nge Josef Stalin e kar denengad, machane gadad e kad gafgowgad ni dariy ban’en nib kireb ni kad rin’ed.”​—The Wall Street Journal.

Fare thin ni kan weliy, e be dag ni boor e girdi’ e ngiyal’ ney e dar nanged fan e denen. Machane mang fan, ma mang e n’en ni ke thil riy? Mang e n’en u murung’agen e denen ni dabun e girdi’?

Bay l’agruw mit e denen, ni aram e denen ni ke af rok Adam ngodad nge denen ni gad ma rin’. Ngad fal’eged i yaliy e gal denen ney ni reb nge reb.

Riyul’ ni Ke Af e Denen rok Adam Ngodad, Fa?

Be weliy e Bible ni ke af e denen rok Adam ngak e girdi’. Arfan ni gadad gubin ni bay thibngidad. Be yog e Bible ni gaar: “Urngin e kireb ni yima ngongliy ma denen.”​—1 John 5:17.

Boor e girdi’ e ma lemnag ni fare n’en ni yima yog ni kan gargelnagdad ni bay thibngidad e ba mo’maw’ ni ngan nang fan ma de puluw. Be’ ni ma fil murung’agen e teliw ni Edward Oakes fithingan e yog ni boch e girdi’ e dubrad e re machib ney, machane dariy ban’en ni yad be yog riy, ma boch e girdi’ e ma yog nrib tamilang ni ri dubrad, maku bay boch e girdi’ e ma yog ni ke mich fare machib u wan’rad machane kub kireb e ngongol rorad.

Bochan e n’en ni ke fil girdien e teliw u murung’agen wenegan e denen ni ke rin’ Adam ma ke mo’maw’ ni nge mich e re machib ney u wan’ e girdi’. Nap’an reb e muulung u reb e ulung ni ka nog e Council of Trent ngay min weliy riy ni girdi’ ni ma yog nde t’uf ni ngan taufenag e bitir ni ka fin ni gargeleg e ba kireb. Girdi’ ni ma fil murung’agen e teliw e ka rogned ni bitir ni ka fin ni gargeleg nra yim’ ni dawori un ko taufe e dabiyog ni nga ranod nga tharmiy. Me yog Calvin ni gaar, ‘bitir ni ka fin ni gargeleg e bay u tan e gechig ko denen.’ Ma ki yog ni ‘rib gel e kireb riy u wan’ Got ni faanra dawori un fare tir ko taufe.’

Girdi’ e ba ga’ ni yad ma lemnag ni bitir ni ka fin ni gargeleg e de puluw ni ngan gafgownagrad ni bochan e denen ni ke af ngorad. Ere ba mom ni ngad nanged ko mang fan ni dabun e girdi’ fare machib ni murung’agen e denen rok Adam ni ke af ngorad. Boch e tayugang’ ko teliw e dubrad ni nga rogned ni bitir ni dawori un ko taufe ni kar m’ad e yad ra yan nga fithik’ e nifiy. Yad be lemnag ni dawori mudugil ko mang e ra buch rok e pi bitir nem u tomuren ni kar m’ad. Teliw ko Katolik e ke n’uw nap’an ni yad ma yog ni pi bitir ni kar m’ad ni dawor ra uned ko taufe e bay ban’en u fithik’ i dowrad nra par nib fas u Limbo. *

Maku reb i fan ni fare machib ni murung’agen e denen ni af rok Adam ngak e girdi’ e ke lich e girdi’ ni ke mich u wan’rad e bochan ni piin ni llowan’, nge piin ni ma fil murung’agen e teliw ko bin ragag nga mereb e chibog e ka rogned nde riyul’ e thin ni bay u Bible. Boor e girdi’ e yad be lemnag ni fare chep u murung’agen Adam nge Efa e de riyul’. Bochan e re n’ey, boor e girdi’ e ngiyal’ ney e yad be lemnag ni thin nu Bible e sum rok e piin ni kar yoloyed.

Ere uw rogon fare machib ni murung’agen e denen rok Adam ni ke af ngak e girdi’? Ba tamilang ni faanra ke mich u wan’ e girdi’ nde riyul’ Adam nga Efa ma ku yad ra lemnag ni de riyul’ ni kar denengow. Ki mada’ ko piin ni ke mich u wan’rad ni ke denen e girdi’ e yad be lemnag ni fare n’en ni ka nog e denen ni ke af ngak e girdi’ e goo be yip’ fan ni gubin e girdi’ e de flont.

Ere faanra de riyul’ ni ke denen Adam nge Efa, ma uw rogon e denen ni ma rin’ e girdi’? Ma mang fan ni yima yog ni denen ni ma rin’ e girdi’ e ma k’aring e damumuw ngak Got?

Riyul’ ni Denen e Re N’ey?

Faan yira fith e girdi’ ko mit i mang e denen e yad ma rin’ ma ba ga’ ni yad ma lemnag e denen ni bod e ma li’ e girdi’ ngem’, dar yul’yul’gad ko en ni mabgol rorad, ar’ar ko ngongol ni darngal, par ko piin ni dawor ra mabgolgad, moro’ro’, nge ku boch ban’en. Machib ko pi teliw e be yog ni piin ni yad ma rin’ e denen ni aram rogon ma kar m’ad, ni dar kalgadngan’rad e ran gafgownagrad u fithik’ e nifiy ni manemus. *

Teliw ko Katolik e yad ma yog ni ba t’uf ni ngan puwofay ngak reb e padre ya nge dabkun gechignagey. Machane ba ga’ ni girdi’ ni Katolik e yad ma yog ni ngan puwofaynag e denen, ngan n’ag fan e denen, nge kalngan’ e dakuriy e chiney. Kan nang ni 60 pacent ko Katolik nu Italy e dakurur uned ko puwofay.

Ba tamilang ni n’en ni ke fil e pi teliw ngak e girdi’ u murung’agen e denen ni yad ma rin’ nge wenegan e de ayuwegrad ni ngar paloggad ko denen. Boor i yad e ke mich u wan’rad ni denen e de kireb. Bod ni boch i yad e ma yog ni faanra l’agruw ni’ e ke m’agan’row ngay ni ngar parew ma dab ur kirebnigew laniyan’ yugu be’, ma mang e ba kireb riy?

Reb i fan ni yad ma yog ni aram rogon e de mich u wan’rad e n’en ni kan fil ngorad u murung’agen e denen. Boor i yad e de mich u wan’ ni Got ni ma t’ufegey e ra gafgownag e girdi’ u fithik’ e nifiy ni manemus. Ma sana ereray reb i fan ni “denen” e ke aw ni dakuriy fan u wan’ e girdi’. Machane ku bay boch i fan ni ke k’aring e girdi’ ni ngar lemnaged ni aram rogon.

Kan Dariy Fannag Boch e Motochiyel

Pi n’en ni buch u lan fa in e chibog ni ke yan e kari thilyeg rogon ni ma lem e girdi’. Fa gali mahl nib ga’ ni un tay u fayleng, ku boch e mahl nib achig, nge ngan thang e fan rok ba ulung i girdi’, e ke k’aring e girdi’ ni ngar lemnaged ko ka bay fan kenggin e motochiyel ni yad be fol riy fa dakuriy. Yad be fith ko ‘kab puluw ni nge fol e girdi’ e ngiyal’ ney ni ke yoor e tamilangan’ rorad ko kenggin e motochiyel ni ke kakrom, fa?’ Boor e girdi’ e yad ma yog ni danga’. Ba mich u wan’rad ni girdi’ e ba t’uf ni ngar paged boch e motochiyel ni ke kakrom ma ngar skulnaged yad nge yog ni ngar mon’oggad ko yafas rorad.

Lem ni aram rogon e ke palognag e girdi’ rok Got. Boor e binaw u Europe ni buchuuw e girdi’ riy ni ka be yan nga galesiya. Ke yoor e girdi’ ni dakuriy ban’en ni ku be mich u wan’rad, ma boor i yad e ma togopuluw ko machib u galesiya rorad ma yad be lemnag ni de puluw e pi n’em. Faanra sum e girdi’ ko gamanman ma dariy e Got, ere ku dariy e motochiyel nib t’uf ni ngan fol riy.

Bochan ni gathi rib ga’ fan e tin nib mat’aw e ngongol u wan’ e girdi’ nu Meriken nge yugu boch e nam, ma aram ke thil rogon ni yibe lemnag rogon e par ko pumoon nge ppin. Bochan e togopuluw ni ma tay e bitir u skul, nge togopuluw nga boch e yalen ma ki yima fanay e falay ni nge dabi diyen e piin ni ppin e ke k’aring ni ngan darifannag e ngongol nib fel’. Ma aram min darifannag e kenggin e motochiyel u Bible. Reb e mfen ni ka fini sum e yad be fol ko bin nib beech e lem u rogon ni ma lemnag e girdi’ murung’agen e denen. Reb e ta yol e yog ni “dariy e kireb ko par ko pumoon nge ppin ni faanra yow baadagew yow,” ma aram fan ni ke yoor e girdi’ ni yad ma un ko ngongol ni darngal.

Yalen nib Fel’ u Wan’ e Girdi’

Reb e babyor e weliy murung’agen rarogon e girdi’ nu Meriken ni gaar: “Boor e tayugang’ ko pi teliw e thingar ra machibnaged boch e thin nib fel’ u wan’ e girdi’, ya faanra danga’ ma ra chuw e pi girdi’ nem ko teliw rorad.” Dab rogned boch ban’en nib mo’maw’ ni nge fol e pi girdi’ nem riy, ya yad be rus ni dab kur chaggad ngorad. Dabun e girdi’ ni ngar rung’aged ni ngar sobut’niged e lem rorad, ma ngar llowan’naged yad, ara thingar ra folgad ko nangan’ rorad ma ngar kalgadngan’rad. Arfan ni boor e teliw ni kar tababgad ni ngar machibnaged e thin ni yad be lemnag nib fel’ ko piin Kristiano, machane bin riyul’ riy e ireram e pi “thin ni yad baadag ma kar darifannaged e thin rok Got.”​—Chicago Sun-Times.

Bochan e re n’ey ma ke sum e machib u murung’agen Got nde puluw, ya yad ma tiyan’ ko tin nib fel’ u wan’ e girdi’ ma dariy fan e tin nib m’agan’ Got ngay u wan’rad. Kemus ni yad be nameg ni ngar pied ngak e girdi’ e tin ni yad baadag. Wenegan ni be yib riy e dakuriy ban’en nib fel’ ni be fil e teliw rorad ngak e girdi’. Reb e babyor e be fith ni gaar, “Mang e kar ted nga lon e pi kenggin e motochiyel ni immoy rorad kafram? N’en nib ga’ fan e ngan munguy ngak e girdi’ min pagrad ngar rin’ed e tin ni yad baadag.”​—The Wall Street Journal.

Ere be lemnag e girdi’ ni urngin e teliw ni yad be fil ban’en nib fel’ u wan’ e girdi’ e ba fel’. Ke yog fare babyor ni urngin e girdi’ ni yad be fol ko lem ni aram rogon e “rayog ni ngar uned nga reb e teliw ni demtrug ni faanra dariy e motochiyel riy nib t’uf ni ngar folgad riy, ya kemus ni be fal’eg laniyan’ e girdi’ machane dar ma dugliy e kireb nga dakenrad.” Yad baadag ni nge un boch e girdi’ ngorad demtrug e ngongol rorad, ma dab rogned boch ban’en ni thingarda rin’ed.

Re n’ey e be puguran ngak e girdi’ fare thin ni yoloy apostal Paul ko bin som’on e chibog. Ke gaar: “Ya ba’ ba ngiyal’ ni bayi taw ngay me dabuy e girdi’ ni ngar motoyilgad ko bin nib riyul’ e machib, mi yad fol ko tin ni yad ba adag, ma bay u ranod nguur gayed i yan e piin ni nge machibnagrad ni yad e bay ra machibnaged ngorad e tin ni ir e yad be yim’ ni bochan ni ngar rung’aged. Ma bay ra pied keru’rad ko tin nib riyul’.”​—2 Timothy 4:3, 4.

Nap’an ni darifannag e pi tayugang’ ko teliw e denen, ma yad be “machibnag” e thin ni baadag e girdi’ ni ngar rung’aged, ma yad be darifannag e n’en ni be yog e Bible e rib kireb e n’en ni yad be rin’. Yad be fil ban’en nde riyul’ ma bay e riya’ riy. Machib ni aram rogon e be kirebnag e machib ko Kristiano. Denen nge ngan n’ag fan e kireb e bang ko machib ni i fil Jesus ngak e pi apostal rok nib ga’ fan. Yibe piningem ni ngam beeg e re thin rok Jesus ney nge yog ni ngam nang ko mang fan ni aram rogon.

[Footnotes]

^ par. 9 Bochan e re machib ney ni murung’agen e Limbo ni dariy u Bible ma ke balyangnag laniyan’ boor e girdi’, ma sana ireray fan ni boor e babyor ko Katolik ni kan chuweg e re machib ney riy. Mu guy fare kahol ni “Kan Thilyeg e Machib” ko page 10.

^ par. 14 Fare machib ni ngan gafgownag e girdi’ u fithik’ e nifiy e dariy u Bible. Ngam guy fare guruy ni 6 ni kenggin e “Bay u Uw e Piin ni Kar M’ad?,” ko fare babyor ni Mang e Ri Be Fil e Bible?, ni ke ngongliy e Pi Mich rok Jehovah.

[Picture on page 7]

Machib nib fel’ u wan’ e girdi’ e bay wenegan nib kireb

[Picture on page 6]

Denen? “Dakuriy Fan u Wan’dad”

▪ “Ireray reb a magawon ko galesiya e ngiyal’ ney. Dab kud lemnaged ni gadad e ‘tadenen’ nib t’uf ni ngan n’ag fan e denen rodad. Sana denen e i magawonnagdad kafram, machane chiney e dakuriy fan. Ere yugu aram rogon ni pi galesiya e rayog ni ngar pithiged e magawon nib l’ag ko denen, ma yooren e girdi’ u Meriken e yad be lemnag ni denen e gathi reb e magawon nib ga’.”​—John A. Studebaker, Jr., e be’ ni ma yoloy murung’agen e teliw.

▪ “I gag nge boch e girdi’ e gamad be athapeg ni nggu rin’ed e ngongol nib fel’, machane gu manang ni gubin e girdi’ e dawor ra flontgad, ere kemus ni gu be athamgil ni nggu rin’ e tin ni rayog rog. Gamad be par u mathilin ma gamad ma ayuweg e piin ni buguli yoror romad. Machane da gur lemnaged e kireb ni be ngongliy boch e girdi’.”​—Albert Mohler, en nib ga’ ko fare Southern Baptist Theological Seminary.

▪ “Girdi’ e ngiyal’ ney e yad ba uf ko n’en ni yima tamra’ ngay kakrom: boch e girdien e lum u France e kar weniggad ngak girdien e Vatican ni dabkun nog ni abich nib pag rogon e reb e denen. Girdi’ e yad be par ni yad be lemnag ko uw rogon ni nge yog boch e chugum ngorad, ma yad baadag ni ngar nanged e pi n’en ni bay rok e piin ni ba gel buguwrad ni bochan e ngki yog boch ngorad. Pi ta fol chuway’ e yad ma dag yaan boch ban’en ya yad be guy rogon ni nge adag e girdi’ ni ngar chuw’iyed e chugum rorad; de kireb ni ngam damumuw ni faanra ke rin’ be ban’en nib kireb ngom. Yu ngiyal’ e gu baadag ni nggu malmal.”​—Nancy Gibbs, ko Time magazine.

[Picture on page 5]

Boor e girdi’ e ngiyal’ ney e yad be lemnag ni fare chep u murung’agen Adam nge Efa e de riyul’