Gelngin Got nib Thothup e Maruwel Ngay nge Sunmiy Urngin Ban’en!

“I Somol e sunumeg e pi tharmiy ko thin rok, ni non me sum e yal’ nge pul nge pi t’uf.”—PS. 33:6.

1, 2. (a) Uw rogon ni ke mon’og e llowan’ ko girdi’ u murung’agen lan e lang nge fayleng? (b) Mang deer e ba t’uf ni ngan nang e fulweg riy?

 BOOR ko raay e duw ni ke yan ma boor e girdi’ ni llowan’ ni ur lemnaged ni kemus ni taareb e galaxy u palpalth’ib ni bochan e dar nanged feni ga’ e palpalth’ib! Chiney e kan nang nib pag 100 bilyon e galaxy u palpalth’ib ni boch e bokum bilyon e t’uf riy. Maku bochan ni ke yoor mit e telescope ni kan ngongliy ma be yoor i yan e galaxy ni yibe pirieg.

² Ere gathi kemus ni yigoo lan e lang e dan nang fan e ngiyal’ nem, ya kub muun e fayleng ngay. Riyul’ ni girdi’ ni immoy ko fa bin ni ke yan e chibog e gathi kemus ni goo pi ga’ rorad e yad manang murung’agen. Machane, ngiyal’ ney e boor ban’en ni kan nang u murung’agen e fayleng nge yafas ni bay riy ko ngiyal’ nem. Ma dariy e maruwar riy ni ku yira pirieg boch ban’en u murung’agen e fayleng nge lan e lang boch nga m’on. Machane, ba fel’ ni ngad nanged ko, Mang e rin’ me sum urngin e pi n’ey? Rayog ni ngad nanged e fulweg ko re deer ney ni bochan e ke tamilangnag e en Ke Sunmiy Urngin Ban’en u daken e thin rok ni aram e Bible.

Ba Maang’ang Rogon nni Sunmiy Urngin Ban’en

3, 4. (a) Uw rogon ni sunmiy Got e palpalth’ib? (b) Uw rogon ni maruwel rok e be gilnag buguwan?

³ Rogon ni sum e palpalth’ib e kan weliy u tabolngin e Bible. Be gaar: “Aram ko tabolngin ni tabab Got i sunmiy e fayleng nge urngin ban’en ni bay u lan e lang.” (Gen. 1:1, BT) Aram ko tabolngin ndariy ban’en ni ba’, me maruwel Jehovah nga gelngin nib thothup nge sunmiy lan e lang, nge fayleng, nge urngin ban’en ni bay u palpalth’ib. Be’ nib salap i ngongliy ban’en e ma fanay talin e maruwel ni nge maruwel ngay, machane Got e maruwel nga gelngin nib thothup u nap’an ni sunmiy urngin ban’en.

⁴ Be yog e Bible ni gelngin Got nib thothup e aram “pa’” Got. (Ps. 102:25, BT) Ma pi n’en ni ‘ngongliy nga pa’’ u daken gelngin nib thothup e ke gilnag buguwan. I tang David ni gaar: “Lan e lang e rib gagiyel ni be gilnag buguwan Got! Rib gagiyel ni be dag e n’en ni ke sunumeg!” (Ps. 19:1) Ere pi n’en ni ke sunmiy Got ni gad be guy e be dag feni gel gelngin nib thothup. (Rom. 1:20) Ni uw rogon?

Gelngin Got e Dariy e Gin Nra Mus Riy

5. Mu weliy rogon feni gel gelngin Jehovah nib thothup.

⁵ Palpalth’ib rodad nrib ga’ e be dag ni gelngin Jehovah e dariy e gin nra mus riy. (Mu beeg e Isaiah 40:26.) Am lemnag e yal’. Yal’ e reb e t’uf nib pag 150 milyon e kilometer palogin ko fayleng, ma sogonap’an 15 milyon e degrees celsius gowelngin. Yugu  aram rogon nrib gel gowelngin e yal’, machane ba fel’ palogin ko fayleng ya nge dabi yim’ e yafas u fayleng. Ere rib tamilang ni bay ban’en nib gel gelngin nni maruwel ngay ngan sunmiy e yal’ nge pi t’uf. Ma kemus ni Jehovah e bay e re gelngin nem rok.

6, 7. (a) Mang fan nrayog ni nga nog nib yaram rogon ni maruwel Got nga gelngin nib thothup? (b) Mang e be dag ni palpalth’ib e gathi yigi par me sum?

⁶ Pi n’en ni kan sunmiy nib liyegdad e be dag nib yaram rogon ni ke maruwel Got nga gelngin nib thothup. Susun e bay reb e kahol rom ni bay e bat’ riy nib thilthil raen. Ma ga rurug fare kahol me maathuk fapi bat’. Ngemu’ mag puog nga but’ ni urngin taab yay. Ga be lemnag nra aw fapi bat’ nga but’ nra ba mit e raen ma bay u taabang, fa? Danga’! Ya pi n’en ni ma buch ndabiyog i gagiyegnag e ba ga’ ni ma aw nde yaram. Re n’ey e ba riyul’ u wan’ urngin e girdi’.

⁷ Nap’an ni gad ra sap u telescope nga lan e lang, ma mang e gad ra guy? Gad ra guy bokum ulung e t’uf ni be yan nib yaram. Pi n’ey e gathi yigi sum. Ere thingar da fithed ko, Mang e re gelngin nni maruwel ngay ngan sunmiy urngin ban’en u palpalth’ib nib yaram? Llowan’ ko girdi’, nge pi masin ni yad ma maruwel ngay e dabiyog ni ngan nang riy rogon ni ke sum e palpalth’ib. Machane, Bible e be yog ni gelngin Got nib thothup ni aram e re gelngin nth’abi gel u palpalth’ib e ir e maruwel ngay nge sunmiy urngin ban’en. I tang fare psalmist ni gaar: “I Somol e sunumeg e pi tharmiy ko thin rok, ni non me sum e yal’ nge pul nge pi t’uf.” (Ps. 33:6) Nap’an ni gad ra sap nga lan e lang nnep’, ma ri buchuuw ko “pi” t’uf nem e gad ra guy!

Gelngin Got nib Thothup nge Fayleng

8. Uw urngin ban’en ni gad manang u murung’agen e pi n’en ni ke sunmiy Jehovah?

⁸ Kemus ni buchuuw ban’en u murung’agen e yafas u fayleng e gad manang. Ma tamilangan’ rodad u murung’agen e pi n’en ni ke sunmiy Got e bod rogon ni yog Job ni gaar: “Pi n’ey e kemus ni be yip’ fan gelngin, kemus ni kathkath e kad rung’aged. Mini’ e rayog ni nge nang rogon feni gel gelngin Got?” (Job 26:14, BT) In e chibog nga tomuren, me yog Solomon ni Pilung ni gaar: “Pi n’en ni ke sunmiy [Got] e bay ngal’an. Mus ko manemus, ma ke tay nga laniyan’ e girdi’, ya nge dabi tamilangan’rad u gubin ban’en ni rin’ e bin riyul’ e Got aram ko tabolngin nge yan i mada’ ko tungun.”—Ekl. 3:11, NW; 8:17.

9, 10. (a) Mang e maruwel Got ngay u nap’an ni sunmiy e fayleng? (b) Mang e sunmiy Got u lan e dalip ni som’on e rran?

⁹ Machane, ke tamilangnag Jehovah boch ban’en nib ga’ fan u rarogon e pi n’en ni ke sunmiy. Bod ni be yog e Bible nu m’on ndawor ni sunmiy urngin ban’en u fayleng, ma bay gelngin Got nib thothup. (Mu beeg e Genesis 1:2.) Ngiyal’ nem e dariy e binaw, nge raen e tamilang, nge nifeng ni yima pogofan riy.

 ¹⁰ Be weliy e Bible murung’agen fapi rran ni sunmiy Got urngin ban’en riy. Pi rran nem e gathi rran nra reb ma 24 e awa n’umngin nap’an, ya ba ngiyal’ nib n’uw nap’an. Nap’an e bin som’on e rran, me n’igin Jehovah ni nge yib raen e tamilang nga fayleng. Yan i m’ay e re maruwel nem ko ngiyal’ nrayog ni ngan guy raen e yal’ nge pul nga fayleng. (Gen. 1:3, 14) Bin migid e rran, me sunmiy yu thal i nifeng nib liyeg e fayleng ni ka nog e atmosphere ngay. (Gen. 1:6) Ngiyal’ nem e ke sum e ran, nge raen e tamilang, nge nifeng u fayleng, machane dariy e binaw. Ma faani bin dalip e rran ngay, me maruwel Jehovah nga gelngin nib thothup nge m’ug e binaw u fithik’ e ran nga lang. (Gen. 1:9) Ku boor ban’en nib manigil nni sunmiy ko bin dalip e rran nge tin migid ngay e rran.

Gelngin Got nib Thothup nge Urngin Ban’en nib Fas

11. Mang e be m’ug u rarogon e pi n’en ni kan sunmiy nib mo’maw’ ni ngan nang fan, mab yaram, mab fel’ yaan?

¹¹ Ki maruwel Got nga gelngin nib thothup ni nge sunmiy e yafas u fayleng. Nap’an e bin dalip nge yan i mada’ ko bin nel’ e rran, me maruwel Got nga gelngin nib thothup nge sunmiy gubin mit e woldug nge gamanman. (Gen. 1:11, 20-25) Pi n’en ni kan sunmiy e ba mo’maw’ ni ngan nang fan, mab yaram, mab fel’ yaan.

12. (a) Mang e maruwel ko DNA? (b) Mang e gad ra fil u rogon ni ma maruwel e DNA?

¹² Am lemnag ban’en ni ka nog e DNA (deoxyribonucleic acid) ngay ni bay u fithik’ e woldug nge gamanman. Gubin mit e yafas u fayleng nib muun ngay boch e yafas ndabiyog ni ngan guy nga owchey, nge pan, nge elephant, nge ray, nge girdi’, e yad ma yoor ni bochan e DNA. Yugu aram rogon ni boor  mit e yafas u fayleng, machane re DNA nem ni be gagiyegnag rarogorad e dabiyog ni nge thil, ma ir e be ayuweg e pi n’en nib fas u fayleng ni nge dabi maathuk reb nga reb. Ere ra ba mit e yafas ma be maruwel u rogon ni ke sunmiy Jehovah ni nge maruwel. (Ps. 139:16) Pi n’ey e be micheg ni gubin ban’en u fayleng ma Got e sunmiy nga “pa’” ara nga gelngin nib thothup.

N’en Nth’abi Ga’ Fan nni Sunmiy u Fayleng

13. Uw rogon ni sunmiy Got e girdi’?

¹³ Tomuren ni ke mu’ Got i sunmiy urngin ban’en u fayleng, me yan i par ni kari manigil. Machane, dawori mu’ Jehovah i fanay gelngin ni nge sunmiy e tin nib m’agan’ ngay, ya be yan ni nge sunmiy e n’en nth’abi ga’ fan u fayleng. Nap’an ni ke chugur nga tungun e bin nel’ e rran, me sunmiy Got e girdi’. Uw rogon ni rin’ Jehovah e re n’ey? I fanay gelngin nib thothup nge boch ban’en ni bay u fithik’ e but’.—Gen. 2:7.

14. Mang reb e kanawo’ nib thil e girdi’ riy ko gamanman?

¹⁴ Be gaar e Genesis 1:27: “Ara’ rogon ni sunumeg Got e girdi’; girdi’ e ni ngongliy ni bod yaan Got. I sunumeg be’ nib moon nge be’ ni ppin.” Re n’ey e be yip’ fan ni ke sunmiydad Jehovah ni bay e t’ufeg nge puf rogon rodad, maku rayog ni nge fel’ e tha’ u thildad. Man’ey rodad e ba thil ko man’ey ko gamanman. I sunmiy Jehovah e man’ey ko girdi’ ya nge yog nra filed murung’agen nge pi n’en ni ke sunmiy ni manemus.

15. Mang tow’ath e mul u pa’ Adam nge Efa?

¹⁵ Nap’an ni sunmiy Got Adam nge Efa, me pi’ e fayleng ngorow nge urngin ban’en riy ni ngar filew murung’agen mar felfelan’gow ngay. (Gen. 1:28) I pi’ e ggan ni boor mit ngorow nge paradis ni ngar tafenayew. Rayog ni ngar parew ni manemus mar fakayew e bitir nib flont. Machane, gathi aram rogon ni buch.

Ke Tamilang e N’en ni Ke Rin’ Gelngin Got nib Thothup

16. Mang e athap ni bay rodad ni yugu aram rogon ni ke togopuluw e gal nsom’on e girdi’?

¹⁶ Adam nge Efa e ra togopuluwgow ngak e En ni Sunmiyrow. Urngin e girdi’ ni kar gafgowgad ni bochan e dar folgow. Machane, be weliy e Bible rogon nra chuweg Got wenegan e denen ni tay e gal ga’ rodad. Ku be yog e Bible nra lebguy Jehovah e n’en nib m’agan’ ngay aram ko tabolngin. Ra paradis e fayleng ni ga’ngin me par e girdi’ riy ndariy n’umngin nap’an ni yad ba felfelan’ mab fel’ fithik’ i dowrad. (Gen. 3:15) Faanra ngad pared nib mich e re tow’ath ney u wan’dad, mab t’uf gelngin Got nib thothup ni nge ayuwegdad.

17. Ba miti mang lem e ngad paloggad riy?

¹⁷ Susun ni ngad yibilayed gelngin Got nib thothup. (Luke 11:13) Faan gad ra rin’ e re n’ey, ma aram e rayog ni nga i par nib mich u wan’dad ni urngin ban’en ni bay, ma Got e ke sunmiy nga pa’. Ngiyal’ ney e ke yoor e thin ni googsur ndariy e mich riy ni be wereg e girdi’ nde mich Got u wan’rad, nge girdi’ ni yad ma yog ni kad sumgad ko gamanman. Susun ndab da paged e re lem ney nge athukuy lanin’dad fa k’aring e marus ngodad. Gubin e Kristiano e thingar ra pared ni kar fal’eged rogorad ni nge dabi af e biney e lem ngorad.—Mu beeg e Kolose 2:8.

18. Nap’an ni gad be lemnag e n’en ni rin’ me sum e palpalth’ib nge girdi’, ma mang fan nde puluw ni ngad lemnaged ndariy be’ ni Sunmiy?

¹⁸ Ga ra fal’eg i yaliy e pi n’en ni ke sunmiy Got ma rayog ni nge gel e michan’ rom ngak nge thin rok ni aram e Bible. Boor e girdi’ ni yad ra lemnag rogon ni sum e palpalth’ib nge girdi’ ma der riyul’ u wan’rad ni bay ban’en nni maruwel ngay me sum urngin ban’en. Faanra ngad sapgad ngay ko binem e kanawo’, ma aram e dabiyog ni ngad nanged urngin e mich riy. Maku aram e gad be fek yathin e pi n’en ni ke sunmiy Got “ni dabi  mus.” (Job 9:10; Ps. 104:25) Gadad e Kristiano e ba mich u wan’dad ni maruwel Jehovah nga gelngin nib thothup u nap’an ni sunmiy urngin ban’en.

Gelngin Got nib Thothup nge Michan’ Rodad ngak Got

19. Mang e be micheg nriyul’ ni bay Got ma be maruwel gelngin nib thothup?

¹⁹ De t’uf ni ngad nanged murung’agen urngin ban’en ni kan sunmiy mfini mich Got u wan’dad, me t’uf rodad, me yib madgun u wan’dad. Michan’ ngak Jehovah e bod rogon l’agruw ni’ ni yow ba fager ni fager rorow e gathi kemus ni be tor nga daken boch ban’en nib riyul’. Ra yoor ban’en nda nanged u murung’agen Got ma aram e rayog ni nge gel e michan’ rodad ngak, ni bod rogon l’agruw ni’ nra fel’ e fager rorow ni faanra yoor ban’en nra nangew u murung’agrow. Ku ma gel e michan’ rodad u nap’an ni gad ra meybil me fulweg taban, ma gad fol ko pi kenggin e motochiyel rok me yib angin. Ri be chugur e tha’ u thildad Jehovah ni bochan e gad be guy e mich riy ni ma pow’iydad, ma ma yoror rodad, ma ma tow’athnag e athamgil ni gad ma tay ko pigpig ngak, ma ma pi’ e tin nib t’uf rodad. Gubin e pi n’ey e be micheg nriyul’ ni bay Got ma riyul’ ni ma maruwel gelngin nib thothup.

20. (a) Mang fan ni sunmiy Got e palpalth’ib nge girdi’? (b) Mang angin ni faanra i pow’iydad gelngin Got nib thothup?

²⁰ Bible e aram reb e kanawo’ ni be lingagilnag rogon ni ma maruwel Jehovah nga gelngin nib thothup ni bochan e yib i ying gelngin nib thothup “ngak e girdi’ ngar weliyed e thin ni ke yib rok.” (2 Pet. 1:21) Faan gad ra fal’eg i fil e Bible ma rayog ni nge gel e michan’ rodad ngak Got ni ir e ke sunmiy urngin ban’en. (Rev. 4:11) I sunmiy Jehovah urngin ban’en ni bochan e t’ufeg ni bay rok. (1 John 4:16) Ere ngad athamgilgad ngad rin’ed e tin rayog rodad ngad ayuweged e girdi’ ngar nanged murung’agen Jehovah ni chitamangidad nu tharmiy, ma fager rodad ni gad ba t’uf rok. Faanra i pow’iydad gelngin Got nib thothup, ma aram e rayog ni ngad filed murung’agen ni manemus. (Gal. 5:16, 25) Manga yigi bagadad me ulul nga i fil murung’agen Jehovah nge pi n’en ni ke sunmiy, ma gad dag fare t’ufeg ni dag u nap’an ni sunmiy e tharmiy, nge fayleng, nge girdi’.

Rayog ni Ngam Weliy?

• Faan gad ra yaliy lan e lang nge fayleng, ma mang e be fil ngodad u rogon ni ma maruwel Got nga gelngin nib thothup?

• Bochan ni kan sunmiydad u yaan Got, ma mang e rayog ni ngad rin’ed?

• Mang fan nib t’uf ni ngad fal’eged i yaliy e mich riy ni bay be’ ni ke sunmiy urngin ban’en?

• Mang boch e kanawo’ nrayog ni nge gel e tha’ u thildad Jehovah riy?

[Study Questions]

[Picture on page 13]

Mang e gad ra fil ko pi n’en ni bay u palpalth’ib nrib yaram rogon ni kan sunmiy?

[Credit Line]

Stars: Anglo-Australian Observatory/David Malin Images

[Picture on page 14]

Uw rogon ni be maruwel e DNA u fithik’ e pi n’ey?

[Picture on page 16]

Kam fal’eg rogom nrayog ni ngam weliy e tin ni ke michan’um ngay, fa?