N’en ni Ke Rin’ e Ba Fel’ ni Ngam Fol Riy ara Ngam Kol Ayuw?

“Ngad filed e n’en ni ba adag [Jehovah] ni ngad rin’ed; mu udarod ko yu pa’ i kanawo’ ni ke turguy ni nga darod riy.”​—ISA. 2:3.

1, 2. Mang boch e kanawo’ nra yib angin ngodad e n’en ni weliy e Bible u murung’agen e girdi’ rok Jehovah kakrom?

 BA MUTRUG ni kam nang nra yib angin e pi n’en ni kan yoloy nga Bible. Rayog ni ngam beeg riy murung’agen boch e girdi’ nib yul’yul’ nrayog ni ngam folwok rorad. (Heb. 11:32-34) Maku rayog ni ngam beeg murung’agen boch e girdi’ ni dab mu folwok ko lem nge ngongol rorad.

² Boch e girdi’ ni kan weliy murung’agen u Bible e ke rin’ e tin nib fel’ nge tin nib kireb. Mu lemnag David, ir reb e tagafaliy e saf nib sobut’an’ me munmun me mang pilung. Ke dag nib t’uf Jehovah rok nge tin riyul’. Machane ke rin’ David boch e denen nib ubchiya’ ya kar parew Bath-sheba, ma ke thang e fan rok Uriah, ma ke theeg e girdi’ ni ban’en nde fel’ ni nge rin’. Re article ney e gad ra fil riy murung’agen Solomon ni fak David ni ir reb e pilung ni yoloy bang ko Bible. Som’on e gad ra weliy murung’agen l’agruw ban’en ni rin’ nib fel’ ni ngad folwokgad riy.

“Gonop rok Solomon”

3. Mang fan nrayog ni nga dogned ni bay boch ban’en ni rin’ Solomon nib fel’ ni ngad folgad riy?

³ Jesus Kristus ni ir e kab ga’ ngak Solomon e yog ni Solomon ni Pilung e ke dag e ngongol nib fel’. Ke yog Jesus ngak boch piyu Jew ni gaar: “Chirofen nra pufthinnag Got e girdi’ e ra sak’iy fare pin nib pilung ni faani yib ko yimuch nge yog nib kireb e girdi’ ko bin daba’ e rran, ni bochan e liyeg baraba’ e fayleng ni be lek Solomon ni nge motoyil ko machib rok ni bay e gonop riy; nggog ngomed ni ba’ ban’en u roy ni ka ba ga’ ngak Solomon.” (Luke 11:31) Kan nang ni Solomon e ba gonop ma ke pi’ e athamgil nga lanin’dad ni ngaud gonopgad.

4, 5. (a) Uw rogon ni ke yog e gonop ngak Solomon? (b) Uw rogon nib thil rogon ni ke yog e gonop ngak Solomon nge rogon ni nge yog e gonop ngodad?

⁴ Nap’an ni pilung Solomon, me m’ug Got ngak u malik’ay me yog ngak ni nge ning urngin ban’en ni baadag. Me yog Solomon ni baadag e gonop, ya manang ni boor ban’en nib t’uf ni nge nang. (Mu beeg e 1 Kings 3:5-9.) Ke felfelan’ Got ni ke ning fare pilung e gonop. Ere gathi kemus ni ‘gonop nge tamilangan’’ e ke pi’ Got ngak ya ke pi’ boch ban’en nde ning ni aram e ‘fel’ rogon nge tayfan.’ (1 Ki. 3:10-14) Ke yog Jesus nrib ga’ e gonop rok Solomon ma arfan ni nap’an ni rung’ag fare pin ni pilung nu Sheba murung’agen me milekag ni nge mada’nag Solomon ni nge guy e gonop rok.​—1 Ki. 10:1, 4-9.

⁵ Gonop ni ke pi’ Got ngak Solomon e ba maang’ang. Ngiyal’ ney e dabkiyog ni nge pi’ Got e gonop ngodad ni aram rogon. Ke yog ni “Somol e ma pi’ e gonop,” machane ki yoloy ni thingar da maruwelgad nib gel me yog e gonop ngodad ya gaar: “Mmotoyil ko tin nib mat’aw mu gay rogon ni ngam nang fan.” Ere ke fanay fare bugithin ni “mu gay rogon ni ngam nang fan.” (Prov. 2:1-6, BT) Ba tamilang nrayog ni nge yog e gonop ngodad.

6. Uw rogon ni ngad folwokgad ko n’en nib fel’ ni rin’ Solomon?

⁶ Ba fel’ ni ngad fithed gadad ni nge lungudad, ‘Ba t’uf e gonop rog ni bod Solomon?’  Boor e girdi’ ni yad ma fanay boor e tayim rorad ni bochan e magawon ko salpiy. Bochan e re n’ey ma kar dugliyed ni ngar uned ko skul nib tolang ma kar fanayed boor e tayim ngay. Ma uw rogom nge tabinaw rom? Rogon ni gimed be dugliy ban’en e be dag ni gimed be “gay” e gonop ni bod e machaf? Ba t’uf ni ngam thilyeged rogon ni gimed ma lemnag e salpiy nge skul ni bochan e nge yog e gonop ngomed, fa? Gonop nra yog ngodad e ra yib angin ni manemus. Ke yoloy Solomon ni gaar: “Faan ga ra motoyil ngog, ma ga ra nang e tin nib fel’, ma ba mat’aw, ma ba yal’uw, ma ga ra nang ko mang e ngam rin’.”​—Prov. 2:9, BT.

Immoy e Gapas u Nap’an ni i Mon’eg Solomon e Bin Riyul’ e Liyor u Wan’

7. Uw rogon ni kan toy fare tempel nib gamog ni fan ngak Got?

⁷ Dawori n’uw nap’an nga tomuren ni ke pilung Solomon me adag ni ngan toy reb e tabernacle nga lon fa binem ni un fanay ni ka nap’an Moses. Ke tay chilen ngak e girdi’ ni ngar toyed reb e tempel nib gamog. (1 Ki. 6:1) Yima yog e tempel rok Solomon ngay, machane de toy ni fan e nga nog e sorok ngak. Gathi lem rok ni nge toy fare tempel ya lem rok David. Ma Got e ke yog rogon ngak David ni ngan toy fare tempel nge pi n’en ni bay u langgin. Ma boor e salpiy ni ke pi’ David ni fan ko re maruwel n’em. (2 Sam. 7:2, 12, 13; 1 Kron. 22:14-16) Machane, ke milfan ngak Solomon ni nge mu’nag e re tempel nem, me mu’ i toy u lan medlip nge baley e duw.​—1 Ki. 6:37, 38; 7:51.

8, 9. (a) Mang e ke rin’ Solomon nib fel’ ni ngad folwokgad riy? (b) Mang e ke buch u nap’an ni mon’eg Solomon e bin riyul’ e liyor?

⁸ Ke dag Solomon e kanawo’ nib fel’ ya de tal i rin’ e maruwel nib fel’ me mon’eg e tin nib ga’ fan. U nap’an ni ke m’ay i toy fare tempel min tay fare kahol ko m’ag nga lan, me meybil Solomon u fithik’ e girdi’ ni yoor. U lan e meybil rok, me ning ngak Jehovah ni nge motoyil ko meybil ko tapigpig rok. (1 Ki. 8:6, 29) Piyu Israel nge girdi’ nu bang e rayog ni ngar meybilgad ni yad ba sap ko re tempel ney ni fan ni ngan pining e sorok nga fithingan Got.​—1 Ki. 8:30, 41-43, 60.

⁹ Mang e ke buch u nap’an ni mon’eg Solomon e bin riyul’ e liyor? Tomuren ni kan ognag fare tempel “ma yad gubin nra pininged e magar ngak, mi yad sul nga taferad ni kar felfelan’gad ni bochan urngin e pi n’en nib fel’ ni ke pi’ Somol ngak e tapigpig rok i David nge  yu Israel ni girdi’ rok.” (1 Ki. 8:65, 66) Nap’an e gagiyeg rok Solomon ni 40 e duw ma boor ban’en nib fel’ ni ke yog ngak e girdi’ ma bay e gapas u fithik’rad. (Mu beeg e 1 Kings 4:20, 21, 25.) Psalm 72 e be weliy ngodad murung’agen e re n’ey ma ra ayuwegdad ni ngad nanged fan e pi tow’ath nrayog ngodad u tan e gagiyeg rok Jesus Kristus ni ir e kab ga’ ngak Solomon.​—Ps. 72:6-8, 16.

Ngongol rok Solomon ni Ngan Kol Ayuw Riy

10. Mang e ke rin’ Solomon nrib gel e kireb riy?

¹⁰ Mang fan nrayog ni nga dogned ni n’en ni buch rok Solomon e kub t’uf ni ngad kol ayuwgad riy? N’en som’on ni ga ra lemnag e fapi ppin nu bang ni leay nge ku boch e ppin ni yad ma par. Be yog e Bible ni gaar: “Nap’an ni pilibthir ma kar waliyed ke un i tayfan yugu boch e got. Ma daki yul’yul’ ngak Somol ni Got rok.” (1 Ki. 11:1-6, BT) Riyul’ ni ngam dabuy ni ngam fol ko n’en ni ke rin’. Bay boch ban’en ni rin’ Solomon ni sana ba mom ni ngam pagtalin machane kub t’uf ni ngad kol ayuwgad riy. Ngad weliyed boch e pi n’em.

11. Mang e gad ra fil ko bin som’on e mabgol ni tay Solomon?

¹¹ Ke gagiyeg Solomon u lan 40 e duw. (2 Kron. 9:30) Mang e gad ra fil ko 1 Kings 14:21? (Mu beeg.) Re verse nem e be yog ni nap’an ni yim’ Solomon, ma Rehoboam e ke mang pilung ko ngiyal’ ni ke 41 e duw rok. “Naamah nu Ammon,” e ir e chitiningin. Re n’ey e be yip’ fan ni u m’on ndawori pilung Solomon me leengiy reb e ppin u reb e nam ni ma liyor ko pi got ni googsur. (Judg. 10:6; 2 Sam. 10:6) Dad nanged ko ke ulul ko pigpig ko pi got ni googsur fa ke un ko bin riyul’ e liyor ni bod e n’en ni ke rin’ Rahab nge Ruth. (Ruth 1:16; 4:13-17; Matt. 1:5, 6) Machane, bochan e re mabgol rok nem ma ke wechma’ ngak e girdi’ nu Ammon ni gathi yad e tapigpig rok Jehovah.

12, 13. (a) Mang e ke rin’ Solomon nrib gel e kireb riy u nap’an ni tabab ko gagiyeg? (b) Mang e ke mang tawey rok?

¹² Ke rin’ Solomon e kireb nib gel u tomuren ni ke mang pilung. Ke “leay fak e pilung nu Egypt, ni aram e ke ngongliy e tha’ u thilin yu Egypt nge birok e nam. Me yib i tay nga lan fare binaw rok David.” (1 Ki. 3:1) Re pin ney e ke mang reb e tapigpig rok Jehovah ni bod Ruth? De weliy e Bible murung’agen e re n’ey. Rogon ni yog e Bible e ke toy Solomon e naun u wuru’ e mach rok David ni tafen fare pin ma sana ke un e pi tapigpig rok ngak. Mang fan? Ya bochan nder ma pigpig ngak Jehovah ma piin ni gathi tapigpig rok Jehovah e dabiyog ni ngar pared u tooben fare kahol ko m’ag.​—2 Kron. 8:11.

¹³ Sana ke lemnag Solomon nib fel’ ni nge leay fak e pilung ya nge gel e tha’ u thilin yu Israel nge yu Egypt. Machane ba kireb e n’en ni ke rin’. Ya kab kakrom me motochiyelnag Got ni girdi’ rok e dab ra mabgolgad ngak piyu Kanaan. Me pi’ fithingan e pi nam ni dab ra fal’eged e m’ag u thilrad. (Ex. 34:11-16) Gur, ke lemnag Solomon nrayog ni nge leay be’ u Egypt ya de un fithingan yu Egypt ngay? Faanra aram e n’en ni lemnag Solomon ma gur, ra fel’ u wan’ Jehovah? De tiyan’ Solomon ko n’en ni yog Jehovah ni bay e riya’ riy ni faanra ngan leay be’ u bang. Be’ ni gathi tapigpig rok Jehovah e rayog ni nge chefeg be’ nu Israel nge pigpig ngak e got ni googsur.​—Mu beeg e Deuteronomy 7:1-4.

14. Uw rogon ni ngad paged e n’en ni ke rin’ Solomon nge mang ba puguran ngodad?

¹⁴ Gur, gad ra pag e n’en ni ke rin’ Solomon nge mang ba puguran ngodad? Reb e walag ni ppin e ke gay e tawey ni nge dabki fol ko motochiyel rok Got u murung’agen e “mabgol ni ma tay e piin girdien Kristus.” (1 Kor. 7:39) Ara ngad taweygad nga boch ban’en, ni bod ni nge un be’ ko gosgos ara un nga reb e club u skul ni yugu aram rogon nde t’uf ni nge un ngay. Ara nge gay be’ e tawey rok ni nge dabi  pi’ e tax ko urngin e salpiy ni be yog ngak ara nge lifith l’igin u nap’an ni yira fith ban’en ni ke rin’ nib kireb ni bochan e ri tamra’. N’en nib ga’ fan ni dab da paged talin nrayog ni ngad gayed e tawey rodad ni nge dab kud folgad ko motochiyel rok Got ni bod e n’en ni ke rin’ Solomon.

15. (a) Uw rogon ni ke runguy Jehovah Solomon? (b) Mang e dab da paged talin?

¹⁵ Yugu aram rogon ni ke leay Solomon boch fak e pilung nu bang, machane ka be pi’ Got e gonop ni aram e n’en ni ke ning, maku ke pi’ Got e flaab ngak nde ning. (1 Ki. 3:10-13) Daki fol Solomon ko pi motochiyel rok Got, machane ka be runguy Jehovah. De chuweg Solomon ko pilung e ngiyal’ nem maku de gechignag. Bochan ni manang Got ni girdi’ e de flont, ma kan ngongliyrad ko fiyath. (Ps. 103:10, 13, 14) Machane dab da paged talin ni n’en ni gad ma rin’ e ra yib angin ngodad e chiney nge boch ngaram.

Kaygi Yoor e Ppin Rok!

16. Mang motochiyel e ke th’ab Solomon u nap’an ni ke leay boor e ppin?

¹⁶ U lan e tang rok Solomon e be n’uf reb e rugod ya be yog riy ni ka ba pidorang ngak 60 e queen nge 80 boch e ppin rok. (Tang rok Sol. 6:1, 8-10) Sana aray urngin e ppin rok e ngiyal’ nem. Yugu demtrug ko yooren e pi ppin nem ara yad urngin e tapigpig rok Jehovah machane ka be th’ab Solomon e motochiyel rok Got. Ke yog Got u daken Moses, ni pilung nu Israel e “dabi yoor leengin, ya ireray e n’en ni ra k’aring nge pi keru’ ngak Somol.” (Deut. 17:17, BT) Machane ku de n’ag Jehovah Solomon. Bin riyul’ riy e ke tow’athnag ma ke yoloy fare babyor u Bible ni Tang rok Solomon.

17. Mang e tin riyul’ ni dab da paged talin?

¹⁷ Gur, re n’ey e be yip’ fan nrayog rok Solomon ni nge th’ab e motochiyel rok Got ma dan gechignag, maku arrogodad? Danga’. Kemus ni be dag ni Got e rib gum’an’. Riyul’ nrayog ni th’ab be’ e motochiyel ma dabi yib wenegan ngak nib papey. Machane, gathi be yip’ fan ni dabi yib wenegan ngak boch ngaram. Dab mu pagtalin e n’en ni yoloy Solomon ni gaar: “Bochan e kireb e danir gechignag ni aram feni papey. Be’ nib kireb e rayog ni nge rin’ e oloboch ni raay yay ma ku be par nib fos. Ahh rriyul’, gu manang ko mang e yad be yog: ‘Faanra um fol rok Got, ma urngin ban’en ma ra par nib fel’ rogon.’”​—Ekl. 8:11, 12, BT.

18. Uw rogon ma n’en ni rin’ Solomon e be dag nib riyul’ fare thin ni bay ko Galatia 6:7?

¹⁸ De tiyan’ Solomon ko re n’ey! Ke rin’ boor ban’en nib fel’ ma ke pi’ Jehovah e tow’ath ngak ni boor. Machane, faani munmun me tabab ni nge rin’ e tin nib kireb i yan. Ma ke mecham ni nga i th’ab e motochiyel rok Jehovah. Ke riyul’ e n’en ni yoloy Paul ni gaar: “Dab mu banniged gimed, ya dariy be’ nrayog ni nge bannag Got. Ra be’ ma mit i n’en ni yung e ir e ra t’ar wom’engin.” (Gal. 6:7) Nap’an ni ke pilibthir Solomon ma ke yib wenegan ngak. Be yog e Bible ni gaar: “Solomon e baadag boor e ppin u boch e nam. Miki leengiy e ppin nu Hittite, Moab, Ammon, Edom, ngu Sidon, ni aram rogon ni ka bay fare pin ni fak e pilung nu Egypt ni leengin.” (1 Ki. 11:1, BT) Dabisiy ni boor e pi ppin nem e dar talgad ko liyor ko pi got ni googsur, me k’aring Solomon nge un ngorad. Ma “daki yul’yul’ ngak Somol ni Got rok” ma daki fel’ u wan’.​—Mu beeg e 1 Kings 11:4-8, BT.

Mu Fil Ban’en ko Pi N’en nib Fel’ nge Pi N’en nib Kireb ni Rin’ Solomon

19. Mini’ e ke dag e kanawo’ nib fel’ ni bay u Bible?

¹⁹ Ke thagthagnag Jehovah nga laniyan’ Paul ni nge yoloy ni gaar: “Urngin ban’en nni yoloy nga lan e babyor nib thothup e ni yoloy ni nge fonownagdad, ni bochan e nge yog e l’agan’ ngodad u fithik’ e gum’an’ nge athamgil laniyan’ ni be pi’ e thin ko babyor nib thothup ngodad.” (Rom. 15:4) Pi n’em ni kan “yoloy ni nge fonownagdad” e ba muun e pi n’en ni ke rin’ boch e pumoon nge  ppin nib gel e michan’ rorad. Me yog Paul u murung’agrad ni gaar: “Ere nggu ulul ngay fa? Dakuriy e tayim rog ni nggu weliy murung’agen Gideon, nge Barak, nge Samson, nge Jefthah, nge David, nge Samuel, nge pi profet. Michan’ rorad ngak Got e ir e ra mahlgad riy ngak e pi nam ngar gelgad. Rrin’ed e tin nib mat’aw me yog ngorad e tin ni ke yog Got nra pi’ ngorad. Ra ninged l’ugun e layon, mi yad thang e nifiy nib gel, ma de yog ni ngan li’rad ko sayden. Yad mmeewar machane yib gelngirad ngar gelgad; ma yad ba gel ko mahl, ma aram mi yad li’ e salthaw rok e pi nam.” (Heb. 11:32-34) Rayog ni ngad filed boch ban’en nib fel’ ni bay u Bible ni kar rin’ed ma gad folwok rorad.

20, 21. Mang fan ni ngaum fil e n’en ni ke rin’ boch e girdi’ ni bay u Bible?

²⁰ Machane boch ban’en ni ke rin’ boch e girdi’ u Bible e ba puguran ngodad. Boch i yad e kar pigpiggad ngak Jehovah ma kar fel’gad u wan’. Nap’an ni gad ra beeg e Bible ma rayog ni ngad filed murung’agen e kireb ni kar rin’ed ma rayog ni ngad siyeged. Gad ra guy ni bay boch i yad ni kar tababgad i lemnag e tin nib kireb ma kar dugliyed ban’en ni ke yib wenegan ngorad. Rayog ni ngad fithed gadad ni nge lungudad: Uw rogon ni ke tabab e cha’ney i lemnag e tin nib kireb? Rayog ni nge buch rog ni aray rogon, fa? Uw rogon nra ayuwegeg e re n’ey nge yog ni nggu siyeg?

²¹ Bay fan ni ngad filed e pi n’ey nib fel’ rogon. I yog Paul ni gaar: “Urngin e pi n’ey ni yib ngorad ni fan e nge fil e tin ni ka ba’ e girdi’ ban’en riy, ma kan yoloy nga babyor ni nge mang ba ning chilen ngodad. Ya gadad be par u ba ngiyal’ ni ke chugur ni nge taw ko tungun.”​—1 Kor. 10:11.

Mang e Kam Fil?

• Mang fan nrayog ni nga dogned ni bay u Bible e tin nib fel’ ni rin’ e girdi’?

• Uw rogon ni pag Solomon e tin nib kireb ni nge kirebnag e yafas rok?

• Uw rogon nra yib angin ngom e n’en ni ke rin’ Solomon?

[Study Questions]

[Picture on page 11]

I fol Solomon ko gonop ni pi’ Got

[Pictures on page 14]

Ke yib angin e n’en ni rin’ Solomon ni ba puguran ngom?