1. Mang boch ban’en nib kireb ni guy Nehemiah u nap’an ni sul nga Jerusalem? (Mu guy e sasing ni bay u tabolngin e re article ney)

 PIIN ni yad ma par u Jerusalem e yad be weliy murung’agen be’ nder ma liyor ngak Jehovah ni be par u lan e tempel. Pi Levite e yad be digey e maruwel rorad. Piin piilal e kar digeyed e tin riyul’, yad be un ko siyobay u nap’an e Sabbath. Ma boor e girdi’ nu Israel ni yad be leay e piin ni gathi yad e Jew. Ireray boch ban’en nib kireb ni guy Nehemiah ni i buch u Jerusalem u nap’an ni sul e ngaram u tomuren e duw ni 443 B.C.E.​—Neh. 13:6.

2. Uw rogon ni mang piyu Israel ba nam ni kan mel’egrad?

² Fare nam nu Israel e aram e re nam ni kan ognag ngak Got. Nap’an e duw ni 1513 B.C.E., me m’agan’rad ngay ni ngar folgad rok Jehovah. I lungurad: “Bay gu rin’ed gubin e tin ni ke yog Somol ni nggu rin’ed.” (Ex. 24:3) Ere, ke falrad Got nga bang me tayrad ni yad ba thothup ni kar manged girdien. Ireray reb e tow’ath nrib manigil! Aningeg i ragag e duw nga tomuren, me puguran Moses e re n’ey ngorad ni gaar: “Ngam rin’ed ni ara’ rogon ya gimed girdien Somol ni ir e Got romed. Ya ke mel’egmed u fithik’ girdien urngin e pi nam nu fayleng ni ngam manged girdien.”​—Deut. 7:6.

3. Uw rogon e pigpig ni i tay piyu Israel ngak Jehovah u nap’an e yay ni migid ni sul Nehemiah nga Jerusalem?

³ Ba gel e kireban’ riy ya de n’uw nap’an ma daki ngongol piyu Israel ni bod girdien Got. Yugu aram rogon ni bay boch i yad ni i liyor ngak Got, machane yooren i yad e ur dake yad be liyor ngak, ma bin riyul’ riy e darur rin’ed e tin nib m’agan’ ngay. Nap’an ni sul Nehemiah nga Jerusalem ko yay ni migid, ma sogonap’an raay e duw ni ke yan ndawori sul reb e Jew u Babylon e ngaram ni nge sulweg e bin riyul’ e liyor nga rogon. Ngiyal’ nem e daki m’on e bin riyul’ e liyor u wan’ e pi Jew.

4. Mang e pi n’en ni gad ra weliy nra ayuwegdad ni ngad pared ni gad ba thothup?

⁴ Pi Mich Rok Jehovah e ngiyal’ ney e taareb rogorad ngak piyu Israel kakrom ya ke mel’egrad Got ni ngar manged girdien. Pi Kristiano ni kan dugliyrad nge fare ulung nib ga’ ara  fapi ‘girdi’ nib pire’ ni pire’’ e yad ba thothup, ma kan falrad nga bang ni fan e ngar pigpiggad ngak Got. (Rev. 7:9, 14, 15; 1 Kor. 6:11) Dariy bagadad ni baadag ni nge kireb e tha’ u thilrow Got ni bod e n’en ni buch rok piyu Israel kakrom. Mang e ra ayuwegdad ni ngad pared ni gad ba thothup mab fel’ e pigpig rodad u wan’ Jehovah? Re article ney e gad ra weliy riy aningeg ban’en ni kan tamilangnag ko Nehemiah ko guruy ni 13 ni aram e: (1) Ngad paloggad ko girdi’ nib kireb e ngongol rorad; (2) ma gad ayuweg e maruwel rok Jehovah; (3) me m’on e pigpig ni gad be tay ngak Got u wan’dad; nge (4) rarogodad ni gadad e Kristiano. Chiney e ngad weliyed e pi n’ey.

5, 6. Mini’ Eliashib nge Tobiah, ma mang fan ni i chag Eliashib ngak Tobiah?

⁵ Mu beeg e Nehemiah 13:4-9. Rib mo’maw’ ni ngad pared ni gad ba thothup ya boor ban’en u toobdad nra alitnagdad. Mu lemnag e n’en ni buch rok Eliashib nge Tobiah. Eliashib e ir e ba ga’ ko prist, ma Tobiah e ir be’ nu Ammon ni ma maruwel rok e Pilung nu Persia. I guy Tobiah nge piin ni yad ma ayuweg rogon ni ngar taleged Nehemiah ndab ki ngongliy fare yoror nu Jerusalem bayay. (Neh. 2:10) Rogon ni bay ko motochiyel e dabiyog ni nge yan e girdi’ nu Ammon nga lan e yoror ko tempel. (Deut. 23:3) Ere, mang fan ni ke pag Eliashib Tobiah ni nge un ko gin ni yima abich riy u lan e tempel?

⁶ Rib pach e thin rok Tobiah nge Eliashib. Ke leay Tobiah nge Jehohanan ni fak e ppin nu Jew, maku boor e Jew nib fel’ Tobiah u wan’rad. (Neh. 6:17-19) Ki leay Manasseh ni tungin Eliashib reb e ppin ni fak Sanballat. Me Sanballat e ir e governor u Samaria, ma rib pach e thin rorow Tobiah. (Neh. 13:28) Bochan e pi tha’ ney, ma dabisiy ni aram fan ni ke pag Eliashib ni ir e Prist nib Tolang Tobiah ni nge yog e n’en ni nge rin’ ni yugu aram rogon ni gathi ir be’ nu Israel, maku be togopuluw ko maruwel ni i tay e girdi’ rok Got. Machane, ke dag Nehemiah nib yul’yul’ ngak Jehovah ni bochan e ke yin’ urngin e chugum rok Tobiah ni immoy u lan e gin ni yima abich riy u tempel nga wen.

7. Uw rogon ni ma guy e piin piilal nge boch e walag rogon ni ngar pared ni yad ba thothup u wan’ Jehovah?

⁷ Bochan ni kad manged girdien Jehovah, ma ir e thingar da pared ni gad ba yul’yul’ ngak. Faanra ngad pared ni gad ba thothup u wan’, mab t’uf ni ngad folgad ko pi motochiyel rok. Maku reb e, thingar dab da paged e tha’ u thildad chon e tabinaw rodad ni nge ga’ fan ko pi kenggin e motochiyel nu Bible. Piin piilal ni Kristiano e yad ma dugliy boch ban’en nrogon nib puluw ko lem rok Jehovah, ma gathi lem rorad. (1 Tim. 5:21) Pi walag ney e yad ma guy rogon ndab ra rin’ed ban’en nra magawonnag e tha’ u thilrad Got.​—1 Tim. 2:8.

8. Mang e thingar dabi pagtalin e pi tapigpig rok Jehovah u murung’agen e girdi’ ni yad ma chag ngorad?

⁸ Thingar dab da paged talin ni faan gad ra ‘chag ngak e girdi’ nib kireb me kireb pangidad nib fel’.’ (1 Kor. 15:33) Bay boch i girdien e tabinaw rodad nde fel’ ni ngaud chaggad ngorad. Ke dag Eliashib e kanawo’ nib fel’ ni ngan folwok riy ni bochan e ke ayuweg Nehemiah ni nge ngongliy fare yoror nu Jerusalem bayay. (Neh. 3:1) Machane, nap’an ni tabab Eliashib ni nge chag ngak Tobiah nge boch e girdi’, ma aram me munmun me kireb e tha’ u thilrow Jehovah. Faan gad ra chag ngak e piin nib fel’ pangirad, ma rayog ni ngar pied e athamgil nga lanin’dad ni ngad nameged boch ban’en nib fel’ ni fan ko pigpig ni gad be tay ngak Got, ni bod e beeg Bible, nge ngan un ko muulung, nge machib. Girdi’ nu lan e tabinaw rodad ni yad ma pi’ e athamgil nga lanin’dad ni ngad rin’ed e tin nib fel’ e yad ba t’uf rodad mab ga’ farad u wan’dad.

9. Mang fan ni ke magawon e yaram u lan e tempel, ma mini’ e ke puwan’ Nehemiah ngak ni bochan e re n’ey?

⁹ Mu beeg e Nehemiah 13:10-13. Nap’an ni sul Nehemiah nga Jerusalem ma dakir pi’ e girdi’ e ayuw rorad ni fan ko tempel. Aram fan ni bay boch e Levite ni kar digeyed e maruwel rorad  u tempel, yad be maruwel ko flang rorad. Ma aram me puwan’ Nehemiah ko pi tolang rorad ni bochan e n’en ni ke buch, ya be m’ug riy ndarur tedan’rad ngar rin’ed e maruwel rorad. Pi tayugang’ nib milfan ngorad ni ngar kunuyed e salpiy ni ragag e pasent ko girdi’ ngar pied nga tempel, e reb e darur kunuyed e pi salpiy nem fa reb e darur pied nga tempel. (Neh. 12:44) Ere, ke guy Nehemiah rogon ni nge sul e re yaram ney nga rogon. Ke mel’eg boch e pumoon ni yad ba yul’yul’ ni ngar ayuweged boch ban’en ni fan ko tempel nge pi n’en ni yima pi’ ko girdi’.

10, 11. Mang tow’ath e bay ko pi tapigpig rok Got nrayog ni ngar pied ni ayuw ko bin riyul’ e liyor?

¹⁰ Bay ban’en nrayog ni ngad filed ko re n’ey, fa? Ba’, ya re n’ey e be puguran ngodad nrayog ni ngad pininged e sorok ngak Jehovah ko tin th’abi fel’ ni bay rodad. (Prov. 3:9) Nap’an ni gad ra pi’ e ayuw ni fan ko maruwel rok Jehovah, ma aram e gad be sulweg e tirok ngak. (1 Kron. 29:14-16) Sana gad be lemnag nde yoor ban’en rodad nrayog ni ngad pied, machane faanra ba m’agan’dad ngay, ma gad gubin nrayog ni ngad pied e ayuw.​—2 Kor. 8:12.

¹¹ Ke yoor e duw ni ma pining reb e tabinaw ba wu’ i mabgol ni kar pilibthirgow ni yow e special pioneer ni ngar unew ngorad ko abich u gubin e wik. Yugu aram rogon ni meruk e bitir ko fare tabinaw, ma ba ga’ ni ma gaar fare matin: “De mo’maw’ ni ngkun tay l’agruw e plet nga daken reb e tebel ni kan ngongliy rogon ni fan ngak ragag e girdi’.” Sana yug de ga’ fan e re n’ey u wan’ be’, machane ke pining fa wu’ i mabgol ni pioneer e magar ko re tabinaw nem nga farad gol ko n’en ni kar rin’ed! Ke yib angin e re n’ey ko re tabinaw nem, ya ke weliy e re wu’ i mabgol nem boch ban’en nib fel’ ni ke buch rorow ma kar piew e athamgil nga laniyan’ fapi bitir ni ngar mon’oggad ko tirok Got ban’en. Faani munmun, mi yad un ko machib u polo’ e tayim rorad.

12. Mang boch ban’en nib fel’ ni ma rin’ boch e walag ni pumoon u lan e ulung nrayog ni ngan folwok riy?

¹² Ku reb e ban’en nrayog ni ngad filed riy e: Bay boch e walag ni pumoon e ngiyal’ ney ni kan tayrad ni ngar ayuweged e ulung ni yad ma yarmiy rogon ni ngan rin’ e maruwel rok Got ni bod ni i rin’ Nehemiah kakrom. Pi n’en nib fel’ ni yad ma rin’ e ma yib angin ko pi walag u lan e ulung. Piin piilal e yad ma fol ko n’en ni rin’ apostal Paul. Ke ayuweg e bin riyul’ e liyor ma ke pi’ boch e fonow nib fel’ ni ngan fol riy. Bod ni boor e fonow nib fel’ ni ke pi’ u rogon ni ngan pi’ e ayuw ko ulung.​—1 Kor. 16:1-3; 2 Kor. 9:5-7.

13. Uw rogon ni i darifannag boch e Jew e rofen ni Sabbath?

¹³ Mu beeg e Nehemiah 13:15-21. Faan gad ra pag chogowen e chugum ni nge m’on u wan’dad, ma ra munmun me tomur e pigpig ni gad ma tay  ngak Got u wan’dad. Be yog e Exodus 31:13 ni Sabbath ni yima tay ni gubin e wik kakrom e susun ni nge puguran ngak piyu Israel ni yad girdien Got ni ke mel’egrad. Yima tay e rofen nem ni fan ko liyor ni ma tay chon e tabinaw ngak Got u taabang, nge meybil, mi yad fal’eg i lemnag e pi Motochiyel rok Got. Machane, immoy boch e girdi’ u nap’an Nehemiah ni ur fal’eged e siyobay rorad ko rofen ni Sabbath mi yad tay e rofen nem ni taareb rogon ko yug rran. N’en ni kar rin’ed e kar tomurnaged e n’en ni yad ma rin’ ni fan ko liyor ni yad ma tay ngak Got. Nap’an ni guy Nehemiah e pi n’em ni be buch, me yog nnap’an ni yug ra yan ni nge aw e yal’ ko bin nel’ e rran min ning e yoror ko fare mach, ma aram me tuluf e pi ta fol chuway’ ngar chuwgad u lan fare mach u m’on ni nge tabab e rofen ni Sabbath.

14, 15. (a) Mang e ra buch ni faanra pag urngin e tayim nda fanayed ni ngad yagnaged e salpiy? (b) Uw rogon ni ngad uned ngak Got ko toffan?

¹⁴ Ere mang e rayog ni ngad filed ko n’en ni rin’ Nehemiah? Reb e ban’en nrayog ni ngad filed riy e susun ndabi pag urngin e tayim ni ngad fanayed ni ngad yagnaged e salpiy. Faan gad ra rin’ ni aray rogon ma rayog ni nge magawonnagdad me mo’maw’ ni ngad tedan’dad ko n’en ni ir e th’abi ga’ fan, nib ga’ ni faanra gad baadag e maruwel rodad. Dab mu pagtalin ni yog Jesus ndariy be’ nrayog rok ni nge mang sib rok l’agruw e masta. (Mu beeg e Matthew 6:24.) Bay e salpiy rok Nehemiah, machane uw rogon ni i fanay e tayim rok u nap’an ni immoy u Jerusalem? (Neh. 5:14-18) I fanay e tayim rok ni nge ayuweg e pi walag u rom, me rin’ boch ban’en nra thothupnag fithingan Jehovah. Ku er rogon e piin piilal nge ministerial servant e ngiyal’ ney ni yad ma tedan’rad ngaur rin’ed e pi n’en nra yib angin ko ulung, ma pi n’ey ni yad ma rin’ e rib ga’ fan u wan’ e pi walag u lan e ulung. Bochan e re n’ey, ma bay e t’ufeg, nge gapas, nge pagan’ u thilin e pi tapigpig rok Got.​—Ezek. 34:25, 28.

¹⁵ Yugu aram rogon ndakir madnomnag e pi Kristiano e Sabbath u gubin e wik, machane ke yog Paul ni “ka ba’ e toffan ni nge tay girdien Got.” Ki yog ni gaar: “En nra yan nge un ngak Got ko toffan e ra toffan ko maruwel rok, ni bod rogon Got ni toffan ko maruwel rok.” (Heb. 4:9, 10) Gadad e piin Kristiano e rayog ni ngad uned ngak Got ko toffan ni faan gad ra fol rok ma gad ngongol nib puluw ko tin nib m’agan’ ngay. Ba ga’ fan e fol Bible ni tabinaw, nge muulung, nge machib u wan’ chon e tabinaw rom, fa? Yu ngiyal’ e ba t’uf ni ngad pared ni gad ba mudugil u nap’an ni gad be tamilangnag ko en nib ga’ ko maruwel rodad ni n’en nth’abi ga’ fan u wan’dad e aram e pigpig ni gad be tay ngak Got. Gad ra rin’ ni aray rogon ma aram e gad be folwok rok Nehemiah ni tuluf piyu Tyre me ‘ning e garog ko fare binaw,’ ya nge dag nib m’on e pigpig ni be tay ngak Jehovah u wan’. Bochan ni kad manged girdi’ rok Got, ma ba t’uf ni ngad fithed gadad ni nge lungudad, ‘Ma m’ug ko ngongol rog nib m’on Jehovah u wan’ug, fa?’​—Matt. 6:33.

16. Uw rogon ni ke magawon e tha’ u thilin piyu Israel nge Got u nap’an Nehemiah?

¹⁶ Mu beeg e Nehemiah 13:23-27. U nap’an Nehemiah, me leay e pi pumoon nu Israel boch e ppin nu bang. Nap’an ni yib Nehemiah ko yay ni som’on nga Jerusalem, me sign e piin piilal nga bangi babyor ni be micheg ni ke m’agan’rad ngay ndab ra leengiyed e ppin nu bang. (Neh. 9:38; 10:30) Machane, boch e duw nga tomuren me pirieg ni gathi kemus ni ke leay e pi pumoon nem e ppin nu bang ya ki chugur ni nge kireb e tha’ u thilrad Got. Pi fak e pi ppin nem e dabiyog ni ngar nonad ni thin ni Hebrew. Ere, nap’an ni yad ra ilal, ma gur, rayog ni nga rogned ni yad e girdi’ nu Israel? Fa yad ra lemnag ni yad e girdi’ nu Ashdod, ara Ammon, ara Moab? Ma bochan ndar nanged e thin ni Hebrew, ma ra mo’maw’ ngorad ni ngar nanged fan e pi Motochiyel rok Got. Ere, uw rogon ni ngar nanged Jehovah mar dugliyed ni ngar pigpiggad ngak ko bin ni ngar pigpiggad ngak e pi got ni googsur ni ma liyor e pi chitiningrad ngay? Ke gur Nehemiah ni nge  rin’ ban’en ni nge ayuweg e tha’ u thilin piyu Israel nge Got.​—Neh. 13:28.

17. Uw rogon ni nge ayuweg e piin gallabthir pi fakrad ni nge fel’ e tha’ u thilrad Jehovah?

¹⁷ Ngiyal’ ney e ba t’uf ni ngad rin’ed boch ban’en ni ngad ayuweged pi fakdad ni nge fel’ e tha’ u thilrad Got. Ere, gimed e piin gallabthir e ngam fithed gimed ni nge lungumed, ‘Ri manang pi fakag fare “thin nib machalbog” ara tin riyul’ nu Bible nib fel’ rogon, fa? (Zef. 3:9, NW) Ma m’ug ko thin rorad ni gelngin Got nib thothup e be gagiyegnagrad fa lem nu fayleng?’ Dabi mulan’um ni faanra kam guy nib t’uf ni ngam thilyeg boch ban’en. Ba t’uf e tayim ni ngam fil yugu reb e thin nib ga’ ni faanra bay boch ban’en ni be magawonnagem. Rarogon e re fayleng ney e be mo’maw’nag ngak pi fakam ni ngar folgad rok Got. Ere, ba t’uf ni ngam fanay e ngiyal’ ni gimed ma tay e Fol Bible ni Tabinaw nge ku boch e tayim ni ngam ayuweg pi fakam ni nge chugur e tha’ u thilrad Jehovah. (Deut. 6:6-9) Mu tamilangnag angin nra yib ni faan yad ra gay rogon ni ngar pared ni yad ba thil ko girdi’ ko re fayleng rok Satan ney nib kireb. (John 17:15-17) Mu gay rogon ni nge taw e thin rom nga gum’ircha’rad.

18. Mang fan ni piin gallabthir e yad e ba milfan ngorad ni ngar ayuweged pi fakrad ni ngar ognaged yad ngak Jehovah ngar pigpiggad ngak?

¹⁸ Ra munmun ma ra reb e bitir ma nge dugliy ko nge pigpig ngak Got fa danga’. Machane, ku bay boch ban’en nrayog ni nge pi’ e piin gallabthir e ayuw riy. Re n’ey e ba muun ngay ni nge fel’ e ngongol rorad, mi yad weliy ko bitir rorad e miti ngongol nde fel’ ni ngar rin’ed, mi yad ayuweged yad ni ngar nanged wenegan nra yib ngorad ni faan yad ra dugliy boch ban’en nde fel’. Gimed e gallabthir e ba milfan ngomed ni ngam ayuweged pi fakmed ni ngar dugliyed ni ngar pigpiggad ngak Jehovah. Ba t’uf ni ngam ayuweged yad ni nge yag ngorad e bin riyul’ i rarogon e Kristiano. Gad gubin nib t’uf ni ngad ayuweged rarogodad ni gadad e Kristiano ni aram e ngaud folgad ko pi motochiyel rok Got ma gad mang e miti girdi’ ni baadag ni ngad manged.​—Rev. 3:4, 5; 16:15.

19, 20. Uw rogon ni nge dabi ‘pag Jehovah tildad’?

¹⁹ Malaki e ir reb e profet ni immoy u nap’an Nehemiah, ma ir e yog ni bay “ba ke babyor rok ni kan yoloy ngay murung’agen e piin ni bay madgun Somol u wan’rad ma yad be ta’ fan.” (Mal. 3:16, 17) Ere, dabi pag Got talin e piin ni bay madgun u wan’rad mab t’uf rorad.​—Heb. 6:10.

²⁰ I meybil Nehemiah ni gaar: “A Got, dab mu pagtalin gubin e pi n’ey, ma ga tow’athnageg riy.” (Neh. 13:31, BT) Faanra gad baadag ni ngan tay fithingdad nga lan e babyor rok Got, mab t’uf ni ngad paloggad ko girdi’ nib kireb e ngongol rorad, ma gad ayuweg e maruwel rok Got, me m’on e pigpig ni gad be tay ngak u wan’dad, ma gad ayuweg rarogodad ni gadad e Kristiano ni bod rogon Nehemiah. Ere, ngad ‘changargad ngodad ko gadad be par ni gad be ngongol u fithik’ e michan’ rodad ngak Kristus fa danga’.’ (2 Kor. 13:5) Faan gad ra guy rogon ni nge par e tha’ u thildad Jehovah nib fel’, ma aram e dabi ‘pagtildad.’