1, 2. Mang e ayuweg 230 e Pi Mich Rok Jehovah ndar m’ad u tomuren ni kan guy rogon ni ngan li’rad u tungun e Bin L’agruw e Mahl ko Fayleng?

 NAP’AN ni war e am ko Nazi u tungun e Bin L’agruw e Mahl ko Fayleng, min pi’ e thin ni ngan li’ e tin ni ke magey e girdi’ ko pi concentration camp ngar m’ad. Ka nog ni ngan fekrad nga boch e gampek, ngemu’ min tayrad nga boch e barkow, min fek nga lukngun e day, min n’igin ni nge ligil nga ar ya ngar m’ad.

² Guyey nge dalip e biyu’ e kalbus ko concentration camp u Sachsenhausen e nog ngorad ni nga ranod u but’ ni 155 e mayel palogin nga ba gampek ni bay u Lübeck, nreb e mach ni bay u Chiyamen. L’agruw miriay nge guyey e Pi Mich rok Jehovah ni kar bad u nel’ e nam ni ur moyed u fithik’ e pi girdi’ nem ni kan towasariyrad ni nga ranod u but’. Dakuriy gelngirad ni bochan e mak’iy maku yad gubin ni kar m’argad. Uw rogon ni yag ko pi walagdad ni ngar mageygad ni yad ba fas? I yog bagayad ni gaar: “Ug pied e athamgil nga lanin’mad ndariy bagamad ni nge tal.” T’ufeg ni immoy u thilrad nge fare gelngin ni yib rok Got “ni ir e ba th’abi gel” e ir e ayuwegrad ndar m’ad.​—2 Kor. 4:7.

3. Mang fan nib t’uf ni nge bagadad me pi’ e athamgil nga laniyan’ bagadad?

³ Gathi ireray e n’en ni be buch rodad e ngiyal’ ney, machane boor e magawon ni gad ma mada’nag. Tomuren ni tabab Gil’ilungun Got ko gagiyeg u tharmiy ko duw ni 1914, mi nin’ Satan nga fayleng, ni “kari damumuw, ya manang ndaki n’uw nap’an ni nge par.” (Rev. 12:7-9, 12) Chiney ni be chugur e Armageddon i yib e be fanay Satan boch e skeng ni nge meewarnagdad ko tirok Got ban’en. Pi n’ey e kub muun ngay e pi n’en ni ma buch rodad u reb e rran ngu reb ni ma k’aring e mochuch ngodad. (Job 14:1; Ekl. 2:23) Yu ngiyal’ e bochan nrib gel e magawon ni ke yib ngodad, ma gowa dakuriy ban’en nrayog  ni ngad rin’ed ni ngki yib gelngidad bayay. Mu lemnag e n’en ni buch rok reb e walag ni pumoon ni ke yoor e duw ni ke ayuweg boor e tapigpig rok Jehovah ni ngar pared ni yad ba yul’yul’ ngak. Nap’an ni pilibthir, me yib e m’ar ngak, ma aram mi ri mulan’. Ere, gad gubin ni taareb rogodad ko re walag nem nib t’uf gelngin Jehovah rodad “ni ir e ba th’abi gel,” ma kub t’uf ni nga i bagadad me pi’ e athamgil nga laniyan’ bagadad.

4. Faanra ngad pied e athamgil nga laniyan’ boch e girdi’, ma mang fonow rok apostal Paul e thingar da lemnaged?

⁴ Faanra ngad pied e athamgil nga laniyan’ boch e girdi’, ma thingar da lemnaged e thin ni yog apostal Paul ko pi Kristiano ni Hebrew. I gaar: “Nge bagadad ma ngi i lemnag bagadad, ma nge bagadad ma ngi i ayuweg bagadad ma be dag ngak nib t’uf rok ma be rin’ e tin nib fel’ ngak. Ma ngad guyed rogon ndab da paged e muulung rodad, ni bod rogon ni be rin’ boch e girdi’. Ma nge bagadad me pi’ e athamgil nga laniyan’ bagadad, ngari gel ni fan e gimed be guy ni Chirofen ni bay yib Somol riy e be chugur.” (Heb. 10:24, 25) Uw rogon ni ngad folgad ko re fonow ney?

5. Mang e be yip’ fan ni “nge bagadad ma ngi i lemnag bagadad,” ma uw rogon ni ngad rin’ed e re n’ey?

⁵ Ra “nge bagadad ma ngi i lemnag bagadad” ma be yip’ fan ni “ngaud lemnaged boch e girdi’ nge tin nib t’uf rorad.” Dabiyog ni ngad nanged e n’en nib t’uf ko pi walagdad ni faanra kemus ni ngad fingichiyed yad u Kingdom Hall ara da weliyed ngorad boch ban’en nde ga’ fan. Riyul’ ni thingar da guyed rogon ni nge par ni ‘tirodad e maruwel e ngaud lemniged’ ma dab ‘da magawonniged e maruwel rok boch e girdi.’ (1 Thess. 4:11; 1 Tim. 5:13) Machane, faanra gad baadag ni ngad pied e athamgil nga laniyan’ pi walagdad, mab t’uf ni ngad nanged yad nib fel’ rogon. Ba t’uf ni ngad nanged e pi n’en ni be buch rorad, nge pi fel’ngirad, nge rarogorad ko tirok Got ban’en, nge tin nrayog rorad, nge pi meewar rorad. Ba t’uf ni ngar nanged ni gadad boch e fager rorad ma yad ba t’uf rodad. Ra ngad rin’ed e pi n’ey mab t’uf ni ngad ted ba ngiyal’ ni fan ngorad ni gathi kemus nu nap’an ni ke yib e magawon ngorad ara nap’an ni ke mulan’rad.​—Rom. 12:13.

6. Mang e ra ayuweg e piin piilal ni ngar ‘lemnaged’ e pi walag?

⁶ Kan fonownag e piin piilal u lan e ulung ni ngar ‘gafaliyed fare ran’ i saf ni Got e ke pi’ ngorad,’ ma ngar rin’ed nib m’agan’rad ngay. (1 Pet. 5:1-3) Dabiyog ni ngar rin’ed e re maruwel ney nib fel’ rogon ni faanra dar nanged rarogon e pi walag u lan e ulung. (Mu beeg e Proverbs 27:23.) Faanra ma tay e piin piilal e tayim ni fan ko pi walag, ma yad ma felfelan’ ni ngar chaggad ngorad, ma ra mom ko pi walag ney ni ngar ninged e ayuw u nap’an ni ke t’uf rorad. Ku ra mom ni ngar weliyed lanin’rad ngorad nge pi n’en ni be magafan’rad ngay. Angin nra yib riy e aram e rayog rok e piin piilal ni ngar ‘lemnaged’ e pi walag ney mi yad ayuweged yad ko tin nib t’uf rorad.

7. Susun ni nge uw rogon u wan’dad e n’en ni ke yog be’ ni ke mulan’ “nde lemnag ni nge yog”?

⁷ I yog Paul ko ulung nu Thessalonika ni gaar: “Mi gimed ayuweg e piin ni yad mmeewar.” (Mu beeg e 1 Thessalonika 5:14.) “Piin ni yad mmeewar” e ba muun ngay e piin ni ke kireban’rad nge piin ni ke mulan’rad. Be gaar e Proverbs 24:10, BT: “Faanra ga ba meewar u nap’an ni aw e gafgow nib tomgin, ma rriyul’ ni ga ba meewar.” Nap’an nra mulan’ be’ ma rayog ni nge yog boch e thin “nde lemnag ni nge yog.” (Job 6:2, 3, NW) Nap’an ni gad be ‘lemnag’ e pi girdi’ ney, ma susun e dab da paged talin ni n’en ni ka rogned e rayog ni gathi aram e n’en ni bay u gum’ircha’rad. Rachelle ni par e chitiningin ba ngiyal’ nrib kireban’ e fil ban’en ko re n’ey. I yog ni gaar: “Boor yay ni ma yog Nina’ ban’en nrib gel e kireb riy. Machane, yooren e ngiyal’ e gu ma guy rogon ni nggu puguran ngog ni Nina’ rog e ir be’ nri ma t’ufeg e girdi’, mab gol. Kug fil ni girdi’ ni ke kireban’rad e boor ban’en ni yad ma yog ndarur lemnaged. Ma n’en nth’abi kireb ni nge rin’ be’ e nge tay puluwon e thin ara ngongol nib kireb ni ke rin’ be’.” Be yog e Proverbs 19:11, BT ni gaar: “Faanra gur be’ ni ga ba filmunguyan’, ma rayog ni ngam filan’um ko damumuw rom. Nap’an nra rin’ be’ ban’en ngom nib kireb, ma ri fel’ngin e ngam n’ag fan u wun’um.”

8. Mini’ e ba t’uf ni “nge nang” ni gad be t’ufeg, ma mang fan?

 ⁸ Uw rogon ni ngad ‘lemnaged’ be’ ni ke mulan’ ni bochan e ka be tamra’ nga reb e denen ni i rin’ kafram, ni yugu aram rogon ni ke digey e ngongol nib kireb ni i rin’? I yoloy Paul murung’agen be’ nu Korinth ni ke kalngan’ ko kireb ni ke rin’ ni gaar: “Ngam n’iged fan u wan’med e tin ni ke rin’ mi gimed pi’ e athamgil nga laniyan’, ya ri gel e kireban’ rok nge pag ir. Ere ri gu be wenig ngomed ni ngam guyed rogon nge nang nri kab t’uf romed.” (2 Kor. 2:7, 8) Fare bugithin ni “nge nang” ni kan fanay u roy e be yip’ fan ni “ngan dag” ara “ngan micheg.” Dabiyog ni nga yugu da lemnaged ni manang be’ ni gad ma t’ufeg ma gad ma lemnag, ya ba t’uf ni nge m’ug ko thin nge ngongol rodad.

9. Mang e be yip’ fan ni ngad ‘daged ngak be’ nib t’uf rodad ma gad be rin’ e tin nib fel’ ngak’?

⁹ I yoloy Paul ni gaar: “Nge bagadad ma ngi i ayuweg bagadad ma be dag ngak nib t’uf rok ma be rin’ e tin nib fel’ ngak.” Ba t’uf ni ngad pied e athamgil nga laniyan’ pi walagdad ni ngaur daged e t’ufeg ma yad be rin’ boch ban’en nib fel’ ni fan ngak boch e girdi’. Ra be n’en ni nge math reb e nifiy, mab t’uf ni ngan tay e l’ud ngay min ripoy ya ngki af bayay. (2 Tim. 1:6) Ere ku er rogon nrayog ni ngad ayuweged pi walagdad ni ngar daged nib t’uf Got nge girdi’ rorad. Maku reb e faanra gad baadag ni nge rin’ boch e girdi’ e tin nib fel’, mab ga’ fan ni nga dogned boch ban’en nib fel’ ni kar rin’ed.

10, 11. (a) Mini’ e piin nib t’uf ni nga nog e tin nib fel’ ni ke rin’? (b) Mu weliy ban’en ni ke buch ni be dag ni faan yira yog e tin nib fel’ ni ke rin’ be’ ma rayog ni nge ayuweg be’ ni ‘ke oloboch.’

¹⁰ Demtrug ko ke mulan’dad fa danga’, ma gad gubin nib t’uf ni nga u nog boch ban’en nib fel’ ni kad rin’ed. I yog reb e piilal ni gaar: “Chitamag e dariy ba ngiyal’ ni yog ni bay ban’en nib fel’ ni kug rin’. Ere, nap’an ni gu be ilal, ma da gur ma lemnag ni bay ban’en nib fel’ ni gu ma rin’. . . . Yugu aram rogon ni ke gaman 50 e duw rog e chiney, ma kug baadag ni nga i yog e pi fager rog ngog nrib fel’ e maruwel ni gu be rin’ ni gag reb e piilal. . . . Kug fil ko n’en ni ke buch rog nrib ga’ fan ni ngaug pi’ e athamgil nga laniyan’ boch e girdi’, ma kug ma athamgil ni nggog e tin nib fel’ ni ke rin’ boch e girdi’.” Faanra u nog e tin nib  fel’ ni ke rin’ boch e girdi’, ma rayog ni nge pi’ e athamgil nga lanin’rad nib muun e piin pioneer ngay, nge piin piilal, nge piin ni ke mulan’rad.​—Rom. 12:10.

¹¹ Nap’an nra guy e piin piilal rogon ni ngar ‘yal’uweged be’ ni ke oloboch’ mab t’uf ni ngar fonownaged u fithik’ e t’ufeg mi yad yog e tin nib fel’ ni ke rin’. Faan yad ra rin’ ni aray rogon ma rayog ni ngar pied e athamgil nga laniyan’ ni nge thilyeg e lem rok nge rin’ e tin nib fel’. (Gal. 6:1) Ireray e n’en ni buch rok Miriam. I yog ni gaar: “Immoy ba ngiyal’ ni kireban’ug nrib gel ni bochan e bay boch e fager rog ni kan tharbograd ko ulung, ngemu’ miki m’ar e chitamag nga i lul’ e racha’ nga lan e man’ey rok. Rib gel e kireban’ ni yib ngog. Ere, gu tabab ni nggu un ngak reb e pumoon u wuru’ e ulung ya gu be guy rogon ni nge dab ki kireban’ug.” Re n’ey e k’aring ni nge lemnag ndakuriy rogon ni ngki t’uf rok Jehovah, ma aram me lemnag ni nge chuw ko tin riyul’. Nap’an ni puguran reb e piilal ngak e pigpig ni i tay kafram u fithik’ e yul’yul’, ma aram me thil e lem rok. Ke pag e piin piilal ni ngar ayuweged ni ngki nang nib t’uf rok Jehovah. Ma angin ni yib riy e ki t’uf Jehovah rok bayay. Ere, tal ndaki chag ko fare pumoon ma aram me ulul ko pigpig ngak Jehovah.

12. Mang e rayog ni nge buch ni faanra ud taareb rogonnaged pi walagdad ngak boch e girdi’, ara ud gathibthibnaged yad, ara da k’aringed yad ngar lemnaged ni bay ban’en nib kireb ni yad be rin’?

¹² Faan gad ra taareb rogonnag reb e walag ngak boch e girdi’, ara da gathibthibnaged ni bochan e der fol ko n’en ni gad be yog, ara da k’aringed ni nge kireban’ ni bochan e der yoor ban’en ni be rin’, ma ra k’aring facha’ ni nge rin’ boch ban’en nib fel’, machane sana dabi rin’ nib n’uw nap’an, maku dabi par angin nib n’uw nap’an. Machane, faanra u dogned ban’en nib fel’ ni ke rin’ reb e walag ma gad ayuweg ni nge nang ni t’ufeg rodad ngak Got e aram e n’en ni ma k’aringdad ni ngad pigpiggad ngak u rogon nrayog rodad, ma rayog ni nge yib angin.​—Mu beeg e Filippi 2:1-4.

13. Mang e ba muun ngay ni ngad pied e athamgil nga laniyan’ boch e girdi’? (Mu guy e sasing ni bay u tabolngin e re article ney.)

¹³ Ba t’uf ni ‘nge bagadad me pi’ e athamgil nga laniyan’ bagadad ngari gel ni fan e gad be guy ni chirofen ni bay yib Somol riy e be chugur.’ Re n’ey e ba muun ngay ni ngad pied e athamgil nga laniyan’ pi walagdad ni ngar ululgad ko pigpig ni yad be tay ngak Got. Faanra ngad rin’ed e tin nib fel’ ngak boch e girdi’ ma rayog ni ngad taareb rogonnaged nga reb e nifiy ni be n’en ni nge math ni gad be guy rogon ni ngki af bayay. Ma faanra ngad pied e athamgil nga laniyan’ boch e girdi’ ma bod ni gad be yon’ e l’ud ko fare nifiy ni bochan e nge dabi math ara nge ga’ e daramram riy. Ra ngad pied e athamgil nga laniyan’ boch e girdi’ ma kub t’uf ni ngad ayuweged ma gad fal’eg laniyan’ e piin ni ke kireban’rad. Nap’an ni gad be pi’ e athamgil nga laniyan’ be’ ni ke kireban’, ma thingar da nonad ngak u fithik’ e t’ufeg nge sumunguy. (Prov. 12:18) Maku reb e, ngad “gurgad ko motoyil” ma dab da ‘gurgad ngad welthingad.’ (Jas. 1:19) Faan gad ra susunnag ni gadad facha’ ma gad motoyil ngak, ma rayog ni ngad nanged fan ni ke mulan’ ma gad yog ban’en nra ayuweg ko magawon rok.

14. Uw rogon ni kan ayuweg reb e walag ni pumoon ni ke mulan’?

 ¹⁴ Am lemnag rogon ni yag rok reb e piilal ni nge ayuweg reb e walag ni pumoon ni ke war e michan’ rok ma ke yan in e duw ni gathi ri ka ma un ko pi n’en ni yima rin’ ni fan ko pigpig ni yima tay ngak Jehovah. Nap’an ni be motoyil fare piilal ngak, me nang ni kab t’uf Jehovah rok fare walag, ya ma fal’eg i fil e pi Wulyang ko Damit ni bay rok ma ma athamgil ni nge dabi pag e muulung. Machane, ke mulan’ ni bochan e ngongol rok boch e girdi’ u lan e ulung. Ere, ke motoyil fare piilal ko n’en ni ke yog nde turguy e kireb nga daken ma ke dag e t’ufeg ngorad chon e tabinaw rok. Munmun me nang fare walag nde fel’ e n’en ni ke rin’ ni bochan e ke pag boch ban’en ni ke thumur ni nge taleg ko pigpig ni be tay ngak Got. Ere, ke pining fare piilal fare walag ni nge un ngak ko machib. Ma faani munmun me ayuweg fare piilal fare walag nge yag ni ngki sul bayay nga i un ko machib miki yag ni ngki mang reb e piilal bayay.

15. Mang e rayog ni ngad filed rok Jehovah u rogon ni ma pi’ e athamgil nga laniyan’ e piin ni ke kireban’rad?

¹⁵ Faanra ke mulan’ be’ mab mo’maw’ ni ngan ayuweg ara ngki fel’ laniyan’ bayay. Sana ba t’uf ni ngaud pared ma gad be pi’ e athamgil nga laniyan’. I yog Paul ni gaar: “Mu chichiiyed pa’med rok e piin ni yad ba meewar, mi gimed gum’an’ u puluwon urngin e girdi’.” (1 Thess. 5:14, An American Translation) Ngad “chichiiyed pa’dad” rok e piin ni ke meewar lanin’rad, ma gad ulul ngaud ayuweged yad, ma dab da paged yad. Kakrom e i gum’an’ Jehovah u puluwon e pi tapigpig rok ni ke mulan’rad. Bod ni i gum’an’ u puluwon Elijah mi i yan nga laniyan’. I pi’ ngak e n’en nib t’uf rok ni fan e nge yag ni ki ulul ko pigpig ni be tay ngak. (1 Ki. 19:1-18) Ku er rogon David ni ki n’ag Jehovah fan e denen rok ni bochan e kari kalngan’. (Ps. 51:7, 17) En ni yoloy e Psalm 73 e ki chugur ni nge tal ko pigpig ni be tay ngak Got, machane ki ayuweg. (Ps. 73:16, 17) Ma gum’an’ Jehovah u puluwdad ma ma gol ngodad, nib ga’ nu nap’an ni ke mulan’dad. (Ex. 34:6) Runguy rok e ba “k’akling ni bod e kadbul,” ma “dabi m’ay.” (Lam. 3:22, 23, BT) Baadag Jehovah ni ngad folwokgad rok ngaud sumunguygad ngak e piin ni ke kireban’rad.

16, 17. Mang e thingar da dugliyed u wan’dad ni ngad rin’ed e chiney ni gad be chugur nga tungun e re m’ag ney, ma mang fan?

¹⁶ Bokum biyu’ e girdi’ nra m’ad u fithik’ fa 33,000 e girdi’ ni kalbus nra chuwgad ko fare concentration camp u Sachsenhausen. Machane, gubin e Pi Mich Rok Jehovah ni ur moyed u fithik’ e pi girdi’ nem ni yad 230 u gubin e dariy bagayad ni yim’. Bochan ni kar ayuweged yad kar pied e athamgil nga lanin’rad, ma aram e n’en ni ke ayuwegrad ni ngar mageygad ni yad ba fas.

¹⁷ Ngiyal’ ney, e gad bay u daken fare pa’ i “kanawo’” ni be sor i yan ko yafas. (Matt. 7:14) Dabki n’uw nap’an ma gubin e piin ni yad ma liyor ngak Jehovah e yad ra thap nga lan fa bin nib beech e fayleng ni tin nib mat’aw e bay riy. (2 Pet. 3:13) Manga yugu da dugliyed u wan’dad ni ngad ayuweged gadad u nap’an ni gad be yan u daken fare pa’ i kanawo’ ni be sor i yan ko yafas ndariy n’umngin nap’an.