1. Mang e thingar da rin’ed me par e michan’ rodad nib gel?

 BOOR e girdi’ ni yad ma yog ni yigoo pi n’en ni yad ra guy nga owcherad e ra mich u wan’rad. Ere, uw rogon ni ngad ayuweged e pi girdi’ ney ni nge mich Jehovah u wan’rad? Ya bin riyul’ riy, e be yog e Bible ni “dariy be’ ni kaa guy owchen Got.” (John 1:18) Ere, bochan ndabiyog ni ngad guyed Got, ma uw rogon ni nga i par nib mich fare “Got ndanir guy” u wan’dad, ni aram Jehovah? (Kol. 1:15) Som’on, e ba t’uf ni ngad nanged boch e machib ni be mo’maw’nag ko girdi’ ni ngar nanged e tin riyul’ u murung’agen Jehovah. Ngemu’, ma gad fil rogon ni ngad fanayed e thin nu Bible nib fel’ rogon ya nge yag nda micheged ni pi machib ney e ba ‘togopuluw ko tin ni kan nang ni murung’agen Got.’​—2 Kor. 10:4, 5. 

2, 3. Mang l’agruw e machib ni be mo’maw’nag ko girdi’ ni ngar nanged e tin riyul’ u murung’agen Got?

² Reb e machib ni be mo’maw’nag ko girdi’ ni ngar nanged e tin riyul’ u murung’agen Got e aram fare machib ni ke sum e girdi’ ko gamanman. Re machib ney ni ke sum ko girdi’ e ba togopuluw ko Bible ma ma k’aring e girdi’ ni ngar pared ndakuriy ban’en ni be l’agan’rad ngay. Re machib ney e yima yog riy ni gubin ban’en nib fas e yigi sum rok; ere, be m’ug riy ni dariy bagadad ni manang ko mang fan ni gad bay u roy u fayleng.

³ Maku reb e, bay boch e girdi’ ko Pi Yurba’ i Teliw ko Kristiano ni Googsur ni yad ma machibnag ni palpalth’ib nib muun ngay e fayleng nge urngin ban’en ni bay riy nib fas e ka fini yan in biyu’ e duw ni ke sum. Piin ni yad ma weliy e biney e machib e sana yad ma tayfan e Bible, machane ku yad ma machibnag ni ke sunmiy Got gubin ban’en u lan nel’ e rran ni 24 e awa n’umngin nap’an, ma ka fini gaman in biyu’ e duw nap’an ni ke rin’ e re n’ey. Yad ma siyeg urngin ban’en ni ke yog e girdi’ ni llowan’ ara scientist nde puluw ko n’en ni yad be lemnag. Ere, bochan e re n’ey ma be m’ug ni Bible e gowa ba ke babyor nde puluw e thin riy. Girdi’ ni aray rogon e taareb rogorad ngak boch e girdi’ u nap’an e bin som’on e chibog ni yad ba pasig ko pigpig ni ur ted ngak Got, “machane tiyan’ ni yad be tay e ke thum’ nga wuru’ e wo’, ya dar nanged e tin riyul’.” (Rom. 10:2)  Ere, uw rogon ni ngad fanayed e Thin rok Got ni ngad micheged nde riyul’ fare machib ni ke sum e girdi’ ko gamanman nge ku boch e machib ni be “togopuluwnag e girdi’ ngak Got”? Rayog ni ngad rin’ed e re n’ey ni faan gad ra athamgil ni ngad nanged e bin nib puluw e machib ni bay u lan e Bible.

4. Mang e susun ni nge tor e michan’ rodad nga daken?

⁴ Be yog e Bible ni susun e nge ga’ fan e bin riyul’ e tamilangan’ u wan’dad. (Prov. 10:14) Baadag Jehovah ni nge michan’dad nga boch ban’en ni bay e mich riy mab puluw, ma gathi nge mich u wan’dad e lem ko girdi’ ara boch e machib ni ke sum ko pi yurba’ i teliw. (Mu beeg e Hebrews 11:1.) Faanra nge gel feni mich Got u wan’dad, ma som’on e thingari mich u wan’dad nriyul’ ni bay Jehovah. (Mu beeg e Hebrews 11:6.) Gathi ke mich e re n’ey u wan’dad ni bochan e gad be gay ban’en ni nge michan’dad ngay, ya kad fal’eged i gay e mich riy ma ke yag ni ngad “nanged e tin nib fel’ ko tin nib kireb.”​—Heb. 5:14.

5. Mang reb i fan nrayog ni nge mich u wan’dad nriyul’ ni bay Got?

⁵ I weliy apostal Paul reb i fan nrayog ni nge mich u wan’dad nriyul’ ni bay Got ni yugu aram rogon ndabiyog ni ngad guyed. I yoloy ni gaar: “Ka nap’an ni sunmiy Got e fayleng, ma fel’ngin ndabiyog ni ngan guy, ni aram gelngin ndabi m’ay biid nge rarogon ni ir Got, e kan guy nrib tamilang. Girdi’ e rayog ni nge nang fan e pi n’ey u fithik’ e pi n’en ni ke m’ay i sunumeg rok Got.” (Rom. 1:20) Faanra kam mada’nag be’ ni be maruwar Got u wan’, ma uw rogon ni ngam ayuweg nge mich e pi thin rok Paul ney u wan’? Rayog ni ngam weliy ngak murung’agen e pi n’en ni kan sunmiy ni be m’ug riy feni gel nge feni gonop e en Tasunmiy. Ireray e pi n’en ni yira weliy murung’agen u roy.

6, 7. Mang l’agruw ban’en ni ma ayuwegdad ni be m’ug gelngin Jehovah riy?

⁶ Bay l’agruw ban’en ni ma ayuwegdad ni be m’ug riy gelngin Jehovah ni aram ba thal i nifeng nib liyeg e fayleng nge ban’en ni ka nog e magnetic field ngay ara gamig. Fa thal i nifeng nib liyeg e fayleng e gathi kemus ni ma pi’ e nifeng ni ir e gad ma pogofannag, ya ku ma ayuwegdad. Ni uw rogon? Bay yu yang i malang nib ga’ yang ni ma yan u lan e lang i yan nrib papey, ma faanra aw e pi malang nem ko fayleng ma ra gothey. Machane, ba ga’ nder ma buch e re n’ey ni bochan e re thal i nifeng nem nib liyeg e fayleng ni ma urfiy e pi malang ney u nap’an nra sor i yib ko fayleng. Fapi t’uf nrib fel’ yaan ni yima guy u lan e lang nnep’ ni gowa ke mul e aram e yungi malang nem ni be yik’.

⁷ Fare n’em ni ku bay ko fayleng ni ka nog e magnetic field ngay ara gamig e ku ma ayuweg e yafas u fayleng. Bay ban’en u lukngun e fayleng nib ranran ma rib gowel. Re n’em e ma sum e gamig riy nrib gel, ma re gamig nem e ba liyegdad ke yan i mada’ nga lan e lang. Re n’ey e ma ayuwegdad ko yal’ nge boch ban’en riy ni ma pil ni yira yim’ riy. Nap’an nra pil e pi n’em ma bay bogi ban’en riy ni ka nog e radiation ngay ni ma sor i yib ko fayleng. Machane, bochan e re gamig ney ni bay ko fayleng, ma aram fan ndabiyog ni nge urfiy e re radiation nem gubin ban’en nib fas ni bay u fayleng, ya ma girngiy e re gamig nem me pi’ ngki sul bayay nga lan e lang. Ra ga bay u North Pole ara South Pole ma rayog ni ngam guy e re n’ey u nap’an nib tamilang lan e lang nnep’. Ere, dariy e maruwar riy ni “rib gel” gelngin Jehovah.​—Mu beeg e Isaiah 40:26.

8, 9. Uw rogon ni be m’ug feni gonop Jehovah u rogon ni ke ngongliy e fayleng ke tay nrayog ni nge par e yafas riy?

⁸ Rayog ni ngad filed murung’agen e gonop rok Jehovah u rogon ni ke ngongliy e fayleng ke tay nrayog ni nge par e yafas riy. Susun e ga be par u lan reb e mach ni bokum milyon e girdi’ ni ma par riy. Re mach nem e dariy bang nrayog ni nge yan e girdi’ ni ma par riy ngay ni ngar feked e ran nib beech ara ngar n’aged e dow rorad. Reb e mach ni aray rogon e dabi n’uw nap’an me alit ndabkiyog ni nge par e girdi’ riy. Fayleng rodad e ku rayog ni  ngan taareb rogonnag ko re mach ney, ya de yoor e ran ni bay riy ma dariy e gin nrayog ni nga darod ngay ni ngad n’aged e dow rodad ara boch ban’en nib alit. Machane, rayog ko fayleng ni nge pi’ e tin nib t’uf ko pi n’en nib fas ni bay riy ndariy n’umngin nap’an. Mang fan? Ya bochan nrayog ko fayleng ni nge maruwel u reb e kanawo’ nra ayuweg e pi n’en ni bay riy ni nga i par nib fas.

⁹ Am lemnag rogon ni ma pi’ e fayleng e oxygen ara nifeng nib beech ni ma pogofannag e pi n’en nib fas ni bay riy. Bokum bilyon e pi n’en nib fas ni bay u fayleng ni ma fek e re nifeng ney me chuweg ba mit e nifeng nib kireb ni ka nog e carbon dioxide ngay. Yugu aram rogon ni ma buch e re n’ey ni gubin ngiyal’, machane der m’ay e nifeng nib beech nrayog ni nge fek gubin ban’en nib fas ni bay u fayleng. Maku der sug fa thal i nifeng nib liyeg e fayleng ko nifeng nib “kireb” ara carbon dioxide. Mang fan? Woldug e ma fek e carbon dioxide, nge ran, nge raen e yal’, nge boch ban’en, ngemu’ me pi’ e nifeng nib beech nge ban’en ni ka nog e carbohydrate ngay ara ban’en ni bay u fithik’ e ggan ni yira kay me pi’ gelngiy. Nap’an ni gad ra fek e nifeng nib beech me chuw e carbon dioxide ara nifeng nib kireb u fithik’ i dowdad. Gad ra rin’ e re n’ey ma aram e gad be rin’ e n’en ni ka ma rin’ e pi n’en nib fas u fayleng ya nge dabi yim’. Re n’ey e ka nog e photosynthesis ngay. Ma fanay Jehovah e woldug ni nge pi’ e “yafos nge pogofan nge urngin ban’en ngak e girdi’.” (Acts 17:25) Riyul’ nrib gonop e en ni ke fal’eg e pi n’ey!

10, 11. Uw rogon ni ma m’ug e gonop rok Jehovah u ba mit e burag ni ka nog e monarch butterfly ngay nge asngol?

¹⁰ Ku rayog ni ngan nang feni gonop Jehovah u rogon ni ke sunmiy e gamanman nge chachangeg ke tay nga fayleng. Kan pirieg ni sogonap’an 2 i yan ko 100 e milyon e gamanman nib thilthil ni bay u fayleng. (Mu beeg e Psalm 104:24.) Gad ra fil murung’agen feni gonop Got u rogon ni ke sunmiy boch e pi n’ey.

¹¹ Bod rogon ba mit e burag ni ka nog e monarch butterfly ngay. Re miti burag ney e rib achig e man’ey rok, ya bod ga’ngin tabanggin ba pen. Yugu aram rogon ma rayog ni nge changeg e re miti burag ney u Canada nge yan i mada’ nga Mexico ni 1,800 e mayel palogin. Rogon ni ma rin’ e re n’ey e aram e ma fanay e yal’ ni nge pow’iy ko gin ni nge sor ngay. Uw rogon ni ma rin’ e re n’ey, ya gad manang ni ma n’ag e yal’ tagil’ u lan e lang? Ke sunmiy Jehovah e man’ey ko re miti burag ney nrayog ni nge nang e gin ni be sor ngay ni ki mada’ ko ngiyal’ ni ke n’ag e yal’ tagil’. A kum lemnag e asngol. Re mit i chachangeg ney e l’agruw lan mit ni ma yaliy ban’en ngay. Ra barba’ i lan mit ma sogonap’an 30,000 e lens ni bay riy ara boch ban’en ni ma yaliy ban’en ngay. Yugu aram feni achig e man’ey ko asngol ma rayog ni nge maruwel ni nge ayuweg e pi n’ey ni bay u lan mit ni nge guy gubin ban’en ni bay u tooben ni ki mada’ ko tin th’abi achig.

12, 13. Mang e kam ngat ngay u rogon ni ke ngongliy Jehovah e pi cell ni bay u fithik’ i dowdad?

¹² Ku yira ngat nga rogon ni ke ngongliy Jehovah e pi cell ni bay u fithik’ i dow e girdi’ nge gamanman. Sogonap’an 100 trilyon e cell ni bay u  fithik’ i dowdad. Mu fithik’ e pi cell ney e bay nochi ban’en riy ni bod rogon nochi yal’ i gaf ni ka nog e DNA (deoxyribonucleic acid) ngay. Pi n’ey e bay riy yooren e pi n’en nra dugliy rogon yaan be’, nge rarogon, nge n’umngin, nge ku boch ban’en.

¹³ Uw urngin ban’en ni bay ko DNA? Rayog ni ngad taareb rogonnaged ko CD. Rayog ni ngan tay gothon reb e dictionary nga daken taab yang e CD. Gad ra gin ko re n’ey ni faan gad ra lemnag feni gilgith e CD. Machane, ra taareb e gram ko DNA ma rayog ni nge kol e pi n’en ni bay u daken taareb e trilyon e CD! Fa reb e ku rayog ni nga nog ni pi n’en ni bay u taareb e teaspoon e DNA e ba gaman nrayog ni nge sunmiy e girdi’ ni taareb urngin ko girdi’ ni bay u fayleng e ngiyal’ ney, ma rayog ni nge sul u daken ni 350 yay!

14. Uw rogon Jehovah u wan’um ni bochan e pi n’en ni ke pirieg e girdi’ ni llowan’?

¹⁴ I yog David ni Pilung ni gubin e pi n’en nib t’uf ni fan e nge yag ni sum be’ e gubin ni ke yoloy Jehovah nga baken e babyor. Nap’an ni be weliy murung’agen Jehovah Got, me yog ni gaar: “Dawor ni gargelegeg ma ga be guyeg. Pi rran ni kam sunumiy ni fan ngog e gubin ni goo bay u lan e birom e babyor u m’on ndawori tabab reb e pi rran nem.” (Ps. 139:16) Rayog ni ngad nanged ni ke pining David e sorok ngak Jehovah u tomuren ni ke par ke fal’eg i lemnag rogon ni ke ngongliy yu yang u downgin. Boor ban’en ni ke pirieg e girdi’ ni llowan’ u murung’agen downgin e girdi’ ni yira ngat ngay. Pi n’ey e ra ayuwegdad ni nge m’agan’dad ko pi n’en ni yoloy fare psalmist u murung’agen Jehovah ni faani gaar: “Gu be pining e sorok ngom, yi gur e ngan mudugdag ngom; urngin e tin ni ga ma rin’ e dabiyog ni nge tamilangan’uy riy, ma rib fel’. Gu manang u lan ngorongoreg ni polo’.” (Ps. 139:14) Ere, riyul’ ni pi n’en ni bay u toobdad e be micheg nriyul’ ni bay Got!

15, 16. (a) Uw rogon ni ke ayuweg e pi babyor rodad e girdi’ ni ngar filed murung’agen Jehovah? (b) Mang reb ko pi article ni be weliy murung’agen e pi n’en ni ke sunmiy Jehovah nri ga baadag?

¹⁵ Ke yoor e duw ni ke ayuweg e pi babyor ni ma ngongliy e Pi Mich Rok Jehovah bokum milyon e girdi’ ni nge ga’ fan u wan’rad e n’en ni be tamilangnag e pi n’en ni kan sunmiy u murung’agen e Got rodad ni Gubin Ma Rayog Rok. Bod ni bay boch e babyor ni kan ngongliy ni nge ayuweg e girdi’ ni ke mich e evolution u wan’rad ara fare machib ni ke sum e girdi’ ko gamanman nge ku boch e machib ni googsur. Immoy reb e walag nib pin ni yol ko branch ofis u Meriken ni nge weliy murung’agen baken e pi babyor ney. I yog ni gaar: “Kan wereg e re ke babyor ney . . . nrib fel’ rogon. Bay reb e ppin ni ke ning 20 ken e babyor. Re ppin nem e ma fil murung’agen e biology u skul ara murung’agen e pi n’en nib fas, ma baadag ni nge reb e bitir ni ma skulnag me pi’ baken e pi babyor nem ngak.” Ki yoloy reb e walag ni pumoon ni gaar: “Ka nap’an e pi duw u thilin e 1940 nge mada’ ko 1949 ni kug un ko machib, ma chiney e ke chugur ni nge gaman 75 e duw rog. Machane dariy ba ngiyal’ ni kug felfelan’ ko machib ni kug tay ni bod rogon e biney e pul.”

¹⁶ Nap’an fapi duw ni ka fini yan maku boor e article ni kan tay nga lan e pi babyor rodad ni be weliy murung’agen e pi n’en ni kan sunmiy. Pi article ney e be tamilangnag rogon feni manigil e pi n’en ni kan sunmiy ni yira ngat ngay nge rogon ni ke ngongliy e girdi’ boch ban’en ni taareb rogon ko pi n’en ni ke sunmiy Got. Pi article nem e kan ngongliy rogon ni nge k’aringdad ni nge ga’ fan u wan’dad e pi n’en ni ke sunmiy Jehovah. Pi deer riy e ra ayuweg be’ ni nge fal’eg i lemnag e pi n’en ni ke beeg. Ke yag ni ngam fanay e pi article ney u nap’an ni ga be machib u mit e tabinaw ngu fithik’ e sabethin, ma ke yib angin, fa?

17, 18. (a) Piin gallabthir, uw rogon ni ngam ayuweged pi fakmed nge yag nra weliyed e pi n’en ni ke michan’rad ngay? (b) Uw rogon ni kam fanayed boch e article ni be weliy murung’agen e pi n’en ni kan sunmiy u nap’an e fol Bible ni tabinaw?

¹⁷ Gimed e gallabthir, kam weliyed pi fakmed e pi article ney u taabang u nap’an e fol Bible ni tabinaw, fa? Faanra kam weliyed ma aram e gimed be ayuweged yad ni nge gel e michan’ rorad ngak Jehovah. Sana bay boch e bitir romed ni ke  fel’ yangarrad ni yad ma un ko high school. Pi bitir romed ney e ma guy rogon e piin ni yad ma fil murung’agen e evolution ara fare machib ni ke sum e girdi’ ko gamanman ni ngar filed e re machib ney ngorad. Girdi’ ni llowan’, nge pi sensey u skul, nge boch ban’en ni yima pag yaan u TV ni murung’agen e girdi’, nge gamanman, nge gek’iy, nge ku boch ban’en, nge boch e kachido e yima fil riy nriyul’ e evolution. Rayog ni ngam fanayed boch e article ko Wulyang ko Damit ni ngam ayuweged pi fakmed ni nge tamilang u wan’rad e tin riyul’. Pi article ney e be pi’ e athamgil nga laniyan’ e piin fel’ yangaren ni ngar maruwelgad ko “nangan’” rorad. (Prov. 2:10, 11) Re n’ey e be fil ngorad rogon ni ngar nanged ko ba puluw e pi n’en ni yibe fil ngorad u skul fa danga’.

¹⁸ Bay yu ngiyal’ ni yima yog ko news ni ke pirieg e girdi’ ni llowan’ boch e yil ko gamanman ni ke yim’ ni ke kakrom ni be micheg nriyul’ fare machib ni evolution. Ere, mu ayuweged yad ni ngar nanged rogon ni ngar dugliyed ko ba puluw e re machib ney fa danga’. Kum filed ngorad rogon ni ngar pied e fulweg ko pi n’en ni ma yog e girdi’ ni llowan’ ni kar pirieged ni be micheg nriyul’ e re machib ney. Piin gallabthir, faan gimed ra fanay e pi article ney, ma rayog ni ngam ayuweged pi fakmed nge yag nra weliyed fan ni ke mich u wan’rad ni bay Be’ ni Ke Sunmiy urngin ban’en.​—Mu beeg e 1 Peter 3:15.

19. Mang reb e tow’ath ni bay rodad ni gad gubin?

¹⁹ Pi babyor ni kan fal’eg i gay e machib riy ni gad ma beeg ni ke fal’eg e ulung rok Jehovah e ma ayuwegdad ni ngad nanged murung’agen pi fel’ngin ni ma m’ug ko pi n’en ni ke sunmiy nib liyegdad. Urngin e pi n’ey e ma k’aringdad ni ngad pininged e sorok ngak e Got rodad. (Ps. 19:1, 2) Ri gad ba tow’ath nrayog ni ngad ted fan ma gad pining e sorok ngak Jehovah ni Ir e Ke Sunmiy urngin ban’en!​—1 Tim. 1:17.