1, 2. (a) Mang fonow e nni thagthagnag nga laniyan’ Solomon ni nge yoloy ni fan ko piin fel’ yangaren? (b) Mang fan nsusun e ngki lemnag e pi Kristiano ni ke gaman 50 e duw rorad fa ke pag e re fonow rok Solomon ney?

 KAN thagthagnag nga laniyan’ Solomon ni Pilung ni nge yog boch ban’en ni fan ko piin fel’ yangaren ni gaar: “Mu lemnag e En ni Sunumiyem ko ngiyal’ ni ka gab pagel u m’on ndawor mu taw ko pi rran nge duw ni ka bay nga m’on ni bay mu taw ngay ma kam pilibthir.” I fanay Solomon boch e thin nib ga’ fan ni nge weliy murung’agen e pi magawon ni ma mada’nag e piin pilibthir, ni aram e​—ma da’da’ pa’rad nge ayrad, ma ke mulmul nguwelrad, ma ke buugol e changar rorad, ma ke kireb telrad, ma ke manna’ piyan lolugrad, ma ke bugbug keru’rad. Machane, de fel’ ni nge son be’ nge mada’ ko ngiyal’ ney mfini pigpig ngak Jehovah.​—Mu beeg e Eklesiastes 12:1-5.

² Boor e Kristiano ni ke gaman 50 e duw rorad ara ke pag ni ka yad ba gel. Sana ke tabab e manna’ nga lolugrad, machane dawori war fithik’ i dowrad ni bod rogon ni ke weliy Solomon. Ere, gur rayog ni nge yib angin fare fonow ngorad ni pi’ Solomon ni fan ko piin fel’ yangaren ni faan be gaar: “Mu lemnag e En ni Sunumiyem”? Mang e be yip’ fan e re fonow nem?

3. Mang e ba muun ngay ni ngad lemnaged e En ni Sunmiydad?

 ³ Yugu aram rogon nsana ke yoor e duw ni kad pigpiggad ngak Jehovah, mab fel’ ni nge ba ngiyal’ ma gad fal’eg i lemnag feni manigil e En ni Sunmiydad. Yafas rodad e aram reb e tow’ath ni kan pi’ ngodad nrib pag feni fel’. Ba thilthil rarogon e pi n’en ni kan sunmiy ma aram fan ndabiyog ni ngar da nanged fan ni urngin. Bochan nib thilthil e pi n’en ni ke sunmiy Jehovah maku aram fan ni boor e kanawo’ nrayog ni ngad felfelan’gad riy ko yafas ni ke pi’ ngodad. Nap’an ni gad ra fal’eg i lemnag e pi n’en ni ke sunmiy Jehovah, ma rayog ni nge yib ngan’dad pi fel’ngin ni bod rogon e t’ufeg, nge gonop, nge gelngin nib gel. (Ps. 143:5) Machane, re n’ey e kub muun ngay ni ngad fal’eged i lemnag e pi n’en ni baadag ni ngad rin’ed. Faan gad ra fal’eg i lemnag e pi n’ey ma ra k’aringdad ni ngad pininged e magar ngak e En Tasunmiy, ni aram e ngad pigpiggad ngak u rogon nrayog rodad u n’umngin nap’an e yafas rodad.​—Ekl. 12:13.

4. Mang reb e deer nrayog ni nge lemnag e piin Kristiano ni ke yoor ban’en ni kar nanged, ma mang fan?

⁴ Faanra ke yoor ban’en ni kam nang, mab fel’ ni ngam fithem ni nge lungum, ‘Mang e nggu rin’ ko yafas rog e chiney ni ka bay buchuuw gelngig ndawor gu pilibthir?’ Bochan ni gur reb e Kristiano ni boor ban’en ni kam nang, ma bay boch ban’en nrayog ni ngam rin’ ndabiyog ni nge rin’ boch e girdi’. Rayog ni ngam fil ngak e piin fel’ yangaren e pi n’en ni kam fil rok Jehovah. Ku rayog ni ngam pi’ e athamgil nga laniyan’ boch e girdi’ ni aram e ngam weliy boch ban’en nib fel’ ni ke buch rom u n’umngin nap’an ni kam pigpig ngak Got. Ireray boch ban’en ni i yibilay David. I yoloy ni gaar: “Ku gub bitir ma ga tabab i fonownigeg . . . A Got, chiney ni kug pilibthir ma ke mat lolugeg, e dab mu n’igeg! Mu par rog ko ngiyal’ ni gu be weliy gelngim nge fanam gel ngak gubin e mfen ni bay yib.”​—Ps. 71:17, 18, BT.

5. Uw rogon ni nge fil e pi Kristiano ni yad ba piilal boch ban’en ngak boch e girdi’?

⁵ Uw rogon ni ngam fil e gonop ni ke yag ngom ngak boch e girdi’? Gur, rayog ni ngam pining boch e tapigpig rok Got ni kab fel’ yangarrad nga tabinaw rom ni ngam rin’ed boch ban’en u taabang? Rayog ni ngam piningrad ni ngar uned ngom ko machib mag ayuwegrad ni ngar nanged rogon e felfelan’ ni kam tay ko pigpig ni ga be tay ngak Jehovah, fa? I yog Elihu ni gaar: “Ku gu lemnag ni gimed e nguum nonad ya gimed ba piilal ni gimed ba gonop.” (Job 32:7, BT) Ki yog apostal Paul ngak e piin nib pin ni Kristiano ni ngaur pied e athamgil nga laniyan’ boch e girdi’ u daken e thin nge ngongol rorad. I yoloy ni gaar: “Nga mog ngak e piin ni kar puwelwolgad ni . . . thingar ra filed e tin nib fel’.”​—Titus 2:3.

6. Mang fan nib t’uf rodad e pi Kristiano ni ke yoor ban’en ni kar nanged?

⁶ Faanra gur reb e Kristiano ni gab piilal ma ke yoor ban’en ni kam nang, ma boor e kanawo’ nrayog ni ngam ayuweg boch e girdi’ riy. Am lemnag e pi n’en ni ke tamilang u wan’um e chiney ni immoy nda um nang 30 ara 40 e duw kafram. Kam nang rogon ni ngam fanay e pi kenggin e motochiyel nu Bible ko par rom. Dariy e maruwar riy nrayog ni ngam fanay e tin riyul’ u lan e Bible ni ngam ayuweg boch e girdi’ ni nge taw e tin riyul’ nga gum’ircha’rad. Faanra gur reb e piilal u lan e ulung, ma kam nang rogon ni ngam ayuweg e pi walag ni kar dugliyed boch ban’en nde fel’. (Gal. 6:1) Sana kam nang rogon ni ngam yarmiy e pi maruwel ni yima rin’ u lan e ulung, nge pi assembly, ara rarogon e maruwel ni yibe tay ko dimow Kingdom Hall. Sana kam nang rogon ni ngam pi’ e athamgil nga laniyan’ e pi togta ni ngar rin’ed e maruwel rorad ni ngar tafalaynaged e girdi’ u boch e kanawo’ nra ayuwegrad ni nge dab ra fanayed e racha’ u nap’an ni ngar seyed be’. Mus ni faanra ka fin mu fil e tin riyul’, maku boor ban’en ni ga manang. Bod ni, faanra bay e bitir rom, ma boor ban’en ni kam nang nrayog ni nge ayuweg boch e girdi’. Pi Kristiano ni yad ba piilal e rayog ni nge yib angirad ko pi tapigpig rok Jehovah ni aram e ngar filed boch ban’en ngorad, ma yad be pow’iyrad, ma yad be pi’ e athamgil nga lanin’rad.​—Mu beeg e Job 12:12.

7. Mang boch ban’en nrayog ni nge fil e pi Kristiano ni yad ba piilal ko piin fel’ yangaren?

⁷ Uw rogon ni ngam maruwel ko salap ni ke yag  ngom ni ngam ayuweg boch e girdi’ ngay? Sana rayog ni ngam fil ko piin fel’ yangaren rogon ni ngar filed e Bible ko girdi’. Faanra gur reb e walag nib pin, ma rayog ni ngam ayuweg e pi matin u rogon ni ngar ayuweged pi fakrad ni kab achig ma ka yad be pigpig ngak Jehovah, fa? Faanra gur reb e walag ni pumoon, ma rayog ni ngam fil ko pi walag ni pumoon ni kab fel’ yangarrad rogon ni ngar pied e welthin rorad u fithik’ e pasig mi yad mon’og ko machib, fa? Rayog ni ngam dag ngorad rogon ni ga ma pi’ e athamgil nga laniyan’ e pi walag ni kar pilibthirgad u nap’an ni ga ra yan ni ngam guyrad, fa? Mus ni faanra ke meewar fithik’ i dowam ni ke thil ko kafram, ma boor e kanawo’ nrayog ni ngam fil ban’en ko pi fel’ yangaren riy. Thin rok Got e be gaar: “Gadad ma finey gelngin e piin kab pagel ma gadad ma tayfan e piin ke ilal ni ke manna’ lolugen.”​—Prov. 20:29.

8. Mang e rin’ apostal Paul u nap’an ni ke pilibthir?

⁸ I par apostal Paul nib pasig ko pigpig ni i tay ngak Got ni ki mada’ ko ngiyal’ ni ke pilibthir. Nap’an nni pag u kalbus u Roma u bang ko duw ni 61 C.E., ma ke yoor e duw u m’on riy ni ke maruwel nib gel ni be machib maku boor e skeng ni ke yan u fithik’. Ere, rayog ni nge dugliy ni nge machib u Roma ko gin nib mom riy. (2 Kor. 11:23-27) Dariy e maruwar riy nra felfelan’ e pi walag ko ayuw nra pi’ u rom. Machane, ke guy Paul ni bay boch e nam ni kab t’uf e ayuw ko machib riy. Ere, ra chagilgad Timothy nge Titus, mi yad milekag nga Efesus, ngemu’ mi yad yan nga Krete, ma sana ku ranod nga Macedonia. (1 Tim. 1:3; Titus 1:5) Dad nanged ko ki yan nga Spain fa danga’, machane ki lemnag ni nge yan ngaram.​—Rom. 15:24, 28.

9. Mingiyal’ e yan Peter i par nga yugu reb e binaw nib t’uf e ayuw ko machib riy? (Mu guy e sasing ni bay u tabolngin e re article ney.)

⁹ Apostal Peter e sana kki pag 50 e duw rok u nap’an ni chuw nge yan i par nga yugu reb e binaw nib t’uf e ayuw ko machib riy. Mang fan nriyul’ e re n’ey? Faanra taab yangarrow Jesus fa yugu ba ilal buchuuw, ma sana bang ko 50 e duw rok u nap’an nra mada’gad e tin ni ka bay e apostal nga Jerusalem ko duw ni 49 C.E. (Acts 15:7) Ba ngiyal’ nga tomuren nra mada’gad, me yan i par Peter nga Babylon, ni sana bochan e nge machibnag piyu Jew, ya yad boor ni yad ma par u rom. (Gal. 2:9) Nap’an ni immoy u rom u bang ko duw ni 62 C.E. min thagthagnag nga laniyan’ nge yoloy e gin som’on e babyor rok ni bay u Bible. (1 Pet. 5:13) Ba mo’maw’ e par u yugu reb e nam, ma yugu aram rogon ni ke pilibthir Peter ma de pag e re n’ey ni nge taleg ni nge dab ki pigpig ngak Jehovah nib felfelan’.

10, 11. Mu weliy ban’en ni ke buch rok be’ ni chuw nge yan i par nga reb e binaw nib t’uf e ayuw ko machib riy.

¹⁰ Boor e Kristiano e ngiyal’ ney ni ke gaman 50 e duw rorad ara ke pag ni ke thil boch ban’en ko par rorad ma ke yag ni ngar pigpiggad ngak Jehovah u yugu boch e kanawo’. Boch i yad e ke chuw ke yan i par nga boch e binaw nib t’uf e ayuw ko machib riy. Robert e yoloy ni gaar: “Nap’an ni gaman 55 e duw romow e ppin rog, mug nangew ni boor e kanawo’ nrayog ni nggu pigpiggow ngak Jehovah riy. Kari mus ni taareb e bitir ni pagel ni fakmow, ma ki chuw u tabinaw. Ku daki mmoy e gallabthir romow ni nggu pigpiggow ngorow, maku bay buchuuw e f’oth romow ko chugum ni kan pi’ ngomow. Ere, gu sumarnag mug nang ni faan gamow ra pi’ e naun romow nni chuway’, ma rayog ni nggu thangew urngin e malfith romow miki aw buchuuw e salpiy nrayog ni nggu fanayew nge taw ko ngiyal’ ni kan pi’ e salpiy rog ko retire. Ngiyal’ nem e kug rung’agew ni boor e girdi’ u Bolivia ni yad be un ko fol Bible, maku ra nge par be’ u rom ma de t’uf ni nge yagnag boor e salpiy. Ere, gu dugliyew e ppin rog ni nggu warow gu parew e ngaram. De mom ngomow ko som’on, ya ba thil e par u rom ko par ni kug mechamgow ngay u Meriken. Machane, rib ga’ angin e athamgil ni kug tew.”

¹¹ Ki ulul Robert ngay ni gaar: “Yigoo pi maruwel u lan e ulung e gamow ma rin’ e chiney. Bay boch e girdi’ ni kug filew e Bible ngorad ni kar uned ko taufe. Bay reb e tabinaw ni gathi rib fel’ rogon e par rorad ni ug filew e Bible ngorad ni yad ma par u bochi binaw nib sapapalog ko gin ni gamow ma par riy. Machane, gubin e wik ni yad ma milekag ngar tawgad ko gin ni yima muulung riy ni ngar uned ko muulung. Rib gel e felfelan’ ni gu tew u nap’an ni gguyew ni ke mon’og e re tabinaw nem ko tirok Got  ban’en ma ki un e bin ilal e bitir nib pagel riy ko pioneer!”

12, 13. Mu weliy e n’en ni ke buch rok reb e Kristiano ni ke rin’ boch ban’en nib thil ni fan ngak Jehovah u nap’an ni ke retire ko maruwel rok.

¹² Ku rayog ni nge yib angin e pi n’en ni ma rin’ e pi walag nib piilal ko pi ulung ni yad ma non ni thin u yugu reb e nam. Maku reb e kub gel e felfelan’ riy ni ngan un ko machib ko yungi n’en ni ma par e girdi’ riy ni kar bad u yugu boch e nam. I yoloy Brian ni gaar: “Nap’an ni gu retire ni ke gaman 65 e duw rog, mab ga’ ni ma chalbmow e ppin rog ya gathi ri ka boor ban’en ni gamow ma rin’. Goo ke chuw pi fakmow u tabinaw, ma gathi ri ka gamow ma pirieg e girdi’ ni yad baadag e machib nrayog ni nggu filew e Bible ngorad. Ere, yan i reb e rran mug mada’nag be’ nib pagel nu China ni be maruwel u reb e skul nib tolang ko binaw ni gu ma par riy ni be gay murung’agen boch ban’en. Ma aram me m’agan’ ngay ni nge un ko muulung, ma aram mug tabab i fil e Bible ngak. In e wik nga tomuren, ma nap’an nra gu wan ni nggu filew e Bible ma bay reb e Chinese ni yow ma maruwel ni ki pining ni nge un ko fol Bible. L’agruw e wik nga tomuren miki pining l’agruw i yad.

¹³ “Ba ngiyal’ ko re ngiyal’ i n’em miki yog reb e pumoon nu China ni ku ma gay murung’agen boch ban’en ni ngan fil e Bible ngak, ma aram mug gaar u wan’ug, ‘Bochan ni ke gaman 65 e duw rog ma gathi aram e nggu tal ko pigpig ni gu be tay ngak Jehovah.’ Ere, gu fith ko ppin rog ko baadag ni nge fil e thin ni Chinese fa danga’. Ma ppin rog e l’agruw e duw nib bitir ngog. Ere, rogon ni ug filew e re thin nem e aram e gamow ma motoyil ngay ni kan recordnag. Machane, gu be weliy murung’agen e n’en ni ke buch romow ni ke gaman ragag e duw ni ke yan. Bochan ni kug unew i machibnag boch e girdi’ ni yad ma non ni thin u yugu reb e nam, ma bod ni gamow be thamiy ni kug pagelgow bayay. Chiney e ke gaman 112 e girdi’ nu China ni kug filew e Bible ngorad! Ma yooren i yad e kar uned nga boch e muulung ni gamad ma tay ko biromad e ulung. Bay bagayad ni ke un ko pioneer.”

14. Susun mang e ndabi pagtalin e pi Kristiano nib piilal, ma uw rogon ni pi n’en ni buch rok Paul e rayog ni nge pi e athamgil nga lanin’dad?

¹⁴ Yugu aram rogon ni boor e Kristiano ni ke  gaman 50 e duw rorad fa ke pag nrayog ni ngkur yoornaged ban’en ni yad be rin’ ni fan ngak Jehovah, machane bin riyul’ riy e gad gubin nrayog ni ngad rin’ed e re n’ey. Boch e pi walag ney e yad ba m’ar, maku boch i yad e yad be pigpig ko gallabthir rorad ni kar pilibthirgad, ara ka yad be ayuweg e bitir rorad ndawor ra chuwgad u tabinaw. Machane, dab mu pagtalin nib felfelan’ Jehovah ko tin ni be yag ni ngam rin’ ni fan ko pigpig ni ga be tay ngak. Ere, mu felfelan’ ko tin nrayog ni ngam rin’ ko bin ni nge chalbam ni bochan boch ban’en nder yag ni ngam rin’. Am lemnag apostal Paul. Boor e duw ni i par u tafen nib kalbus, ni dabkiyog ni nge milekag nga boch e nam ni be machib. Machane, nap’an nra yan e girdi’ nga tafen ni ngar guyed, ma ma weliy e thin ni bay u lan fare Babyor nib Thothup ngorad me pi’ e athamgil nga lanin’rad ni ngar ululgad ko pigpig ni yad be tay ngak Got.​—Acts 28:16, 30, 31.

15. Mang nib ga’ fan u wan’dad e pi n’en ni be rin’ e pi Kristiano ni kar pilibthirgad?

¹⁵ Kub ga’ fan u wan’ Jehovah e tin ni be yag ni nge rin’ e piin pilibthir ni fan ko pigpig ni yad be tay ngak. Yugu aram rogon ni yog Solomon nnap’an nra pilibthir be’ ni ke m’arm’ar ma gathi aram e ngiyal’ ni be fel’ fithik’ i dow i yan, machane ba ga’ fan u wan’ Jehovah e tin ni be rin’ e pi Kristiano ni kar pilibthirgad ni fan e ngar pininged e sorok riy ngak. (Luke 21:2-4) Kub ga’ fan u wan’ e girdi’ u lan e ulung e pigpig ni ke tay e pi walag ney u fithik’ e yul’yul’.

16. Mang boch e tow’ath nde yag ngak Anna, machane mang e ke yag ni nge rin’ ni fan ko pigpig ni i tay ngak Got?

¹⁶ Be weliy e Bible murung’agen be’ ni ka nog Anna ngak ni i pigpig ngak Jehovah u fithik’ e yul’yul’ ngki mada’ ko ngiyal’ ni ke pilibthir. Nap’an nni gargeleg Jesus ma ke gaman 84 e duw rok. Bochan ni ke pilibthir, ma de yag ni nge par nge mada’ ko ngiyal’ ni mel’eg Jesus pi gachalpen, ara ngiyal’ ni un dugliy pi gachalpen nga gelngin Got nib thothup ni ngar uned ko yan nga tharmiy, ara ngiyal’ nni tabab i machibnag fare thin nib fel’ ni murung’agen Gil’ilungun Got. Yugu aram rogon, ma i felfelan’ ko chuuw nrayog ni nge rin’. “[Da i] pag e tempel ni rran nge nep’, ni be meybil.” (Luke 2:36, 37) Gubin e kadbul nge blayal’ ni ma yan nga tempel ni nge meybil u lan baley e awa u nap’an ni be ognag e pi prist e pi n’en nib fel’ bon ni maligach ngak Jehovah. Ere, nap’an ni guy Jesus ni kan fek nga tempel u nap’an ni kab madway, me “weliy murung’agen fare tir ngak urngin e girdi’ ni yad be sonnag Got ni nge chuweg yu Jerusalem u pa’ e toogor rok.”​—Luke 2:38.

17. Uw rogon nrayog ni ngad ayuweged pi walagdad ni kar pilibthirgad nge tin ni kar m’argad ya nge yag nra uned ko liyor ni gad be tay ngak Got?

¹⁷ Ngiyal’ ney e rayog ni ngad lemnaged boch e kanawo’ nrayog ni ngad ayuweged pi walagdad riy ni kar pilibthirgad ara kar m’argad. Sana bay boch i yad ni ke yim’ ni bochan ni nge un ko pi muulung nge assembly ni gad ma tay, machane yooren e ngiyal’ e der yag. U boch e nam e ke yarmiy boch e ulung riy ni nge motoyil e pi walag ni pilibthir ko muulung u telephone. Machane, bay boch e nam ndabiyog ni ngan rin’ e re n’ey riy. Yugu aram rogon, maku rayog ni nge rin’ e pi walag ney boch ban’en ni fan ko bin riyul’ e liyor. Reb e ban’en nrayog ni ngar rin’ed e aram e rayog ni ngaur pied e meybil ni fan ko ulung rodad.​—Mu beeg e Psalm 92:13, 14.

18, 19. (a) Mang fan ni bay yu ngiyal’ nder nang e pi Kristiano ni kar pilibthirgad ni yad ma pi’ e athamgil nga laniyan’ boch e walag? (b) Mini’ e rayog ni nge fol ko fare fonow ni be gaar: “Mu lemnag e En ni Sunumiyem”?

¹⁸ Pi walag ni Kristiano ni kar pilibthirgad e bay yu ngiyal’ ndarur nanged ni yad ma pi’ e athamgil nga laniyan’ boch e walag. Bod rogon Anna. Yugu aram urngin e duw ni i yan nga tempel ko meybil, ma sana da i lemnag ni yira tay murung’agen nga lan e Bible ni ngan beeg me pi’ e athamgil nga lanin’uy e ngiyal’ ney. Ere, ku er rogomed e piin pilibthir ndabi pag e pi walag talin e t’ufeg romed ngak Got. Aram fan ni be gaar e Thin rok Got: “Yafos nib n’uw nap’an e tow’ath rok e piin nib mat’aw; ma manna’ u lolugenrad e ba teeliyaw nib gamog”!​—Prov. 16:31.

¹⁹ Gad gubin ni bay boch ban’en ndabiyog ni ngad rin’ed ni fan ko pigpig ni gad be tay ngak Jehovah. Machane, gadad e piin ni ka gad ba gel e ngad athamgilgad ngad folgad ko fapi thin ni be gaar: “Mu lemnag e En ni Sunumiyem ko ngiyal’ ni ka gab pagel u m’on ndawor mu taw ko pi rran nge duw ni ka bay nga m’on ni bay mu taw ngay ma kam pilibthir.”​—Ekl. 12:1.