1, 2. (a) Mang boch e tow’ath ni pi’ Got ngak Adam? (b) Mang fan ni pi’ Got reb e ppin ngak Adam? (Mu guy e sasing ni bay u tabolngin e re article ney.)

 BAY fan ni sunmiy Jehovah e fayleng. I sunmiy ni “ngi i par e girdi’ riy.” (Isa. 45:18) En th’abi som’on ni sunmiy, ni aram Adam, e ir be’ nib flont, me pi’ fare milay’ nu Eden ngak nrib fel’ yaan ni nge tafanay. Kari felfelan’ Adam ko pi n’en ni kan pi’ ni nge milfan ngak nib muun ngay e pi gek’iy, nge yu pa’ i lul’, nge gamanman ni immoy ko gi milay’ nem. Machane, taab n’en e dariy rok. Re n’em e ban’en nrib ga’ fan. I weliy Jehovah murung’agen e re n’em u nap’an ni gaar: “De fel’ ni nge par fare moon ni go ir. Bay gu ngongliy be’ ni nge chag ngak ngi i ayuweg.” Ere, gagiyegnag Got Adam ni ngari mol, ma aram me fek reb e yumiyaw rok nge “ngongliy be’ ni ppin” riy. Nap’an ni od Adam mi ri felfelan’! Me yog ni gaar: “Ka fini yog be’ ni taareb rogomow, ni yil rok e ni fek ko yil rog, ma ufin u dow e ni fek ko ufin u dowag. Ppin e nge mang fithingan, ya ni fek u fithik’ i dow e pumoon.”​—Gen. 2:18-23.

² Re ppin nem ni pi’ Got nib tow’ath e rib manigil ya ir e ra mang taayuw rok Adam. Kun tow’athnag nrayog ni nge fakay e bitir. Ma aram me tunguy Adam “fithingan leengin ni Eva, ni bochan e ir e chitiningin urngin e girdi’.” (Gen. 3:20, BT; ftn.) Rib manigil e tow’ath ni pi’ Got  ko gal nsom’on e mabgol! Rayog rorow ni ngar fakayew boch e bitir nib flont, ma ra munmun mi yad fal’eg e re fayleng ney nge mang paradis me par e girdi’ nib flont riy mi yad ayuweg e tin ka bay ban’en ni kan sunmiy.​—Gen. 1:27, 28.

3. (a) Faanra nge tow’athnag Got Adam nge Efa, ma mang e ba t’uf ni ngar rin’ew? Machane, mang e buch? (b) Mang boch e deer ni gad ra weliy e fulweg riy?

³ Machane, faanra nge yag ngak Adam nge Efa e pi tow’ath ni ke micheg Jehovah ngorow, ma thingar ra folgow rok me m’agan’row nga mat’awun e gagiyeg rok. (Gen. 2:15-17) Faan yow ra par ni yow ba yul’yul’ ngak Got, ma aram e rayog ni ngar lebguyew e n’en nib m’agan’ Got ngay ni fan ngorow. Machane, rib gel e kireban’ riy ya ra pagew Satan ni “fare porchoyog ni ke kakrom” ni nge k’aringrow ni ngar denengow nib togopuluw ngak Got. (Rev. 12:9; Gen. 3:1-6) Mang wenegan e re togopuluw ney ni ke yib ko piin nib pin? Mang e ke yag ni nge rin’ boch e ppin kakrom ni yad ba yul’yul’ ngak Got? Mang fan nrayog ni nga nog ni piin nib pin ni Kristiano e ngiyal’ ney e yad bod “ba ulung i salthaw nib ga’”?​—Ps. 68:11, NW.

4. Mini’ e ba kireb e rok ko denen ni tay Adam nge Efa?

⁴ Nap’an ni yog Got ngak Adam ni nge weliy fan nde fol, me fulweg ni gaar: “Fare pin ni mu sunumeg ni fan ngog e pi’ wom’engin ngog ni nggu way, ma aram mu gu way.” (Gen. 3:12) Gathi kemus nde kal Adam ngan’ ko denen ni rin’, ya ki guy rogon ni nge yon’ e kireb riy nga daken fare pin ni ke pi’ Got ngak nge En ni Pi’ fare pin! Yugu aram rogon ni yow l’agruw ni kar denengow, machane ke tay Got Adam ni ir e ba kireb e rok ko n’en ni ke buch. Aram fan ni yog apostal Paul ni “denen e yib nga fayleng u daken taabe’ [Adam], ma denen ni ngongliy e fek e yam’ i yib.”​—Rom. 5:12.

5. Mang e ke m’ug ko gagiyeg ni be tay e girdi’?

⁵ I guy Satan rogon ni nge k’aring Adam nge Efa ni ngar lemnagew nde t’uf ni nge Gagiyegnagrow Jehovah. Bochan e n’en ni buch, ma aram me sum fare deer ni: Mini’ e bay mat’awun ni nge gagiyeg? Ere, ke pag Got e girdi’ ni ngar gagiyegniged yad u lan ba ngiyal’ ni bochan e nge gagiyel e fulweg ko re deer ney. Manang ndabiyog ko girdi’ ni ngar gagiyegniged yad. Ba gel e gafgow ni ke tay e girdi’ ko re fayleng ney u lan fapi chibog ni ke yan. U lan fa binem e chibog ni ke yan, ma sogonap’an 100,000,000 e girdi’ ni kar m’ad ni bochan e mahl, ma re n’ey e ba muun ngay bokum milyon e pumoon, nge ppin, nge bitir ndariy ban’en ni kar bucheged. Ere, dawor rri’ ma ke m’ug e mich riy ni ‘dariy bagadad ni ir e ga’ ko gin nge sor e yafos rok ngay; dariy be’ ni bay gafan e yafos rok u pa’.’ (Jer. 10:23) Bochan ni kad nanged e re n’ey, ma aram fan ni gad ma tay ni Jehovah e ir e Pilung rodad.​—Mu beeg e Proverbs 3:5, 6. 

6. Uw rogon e ngongol ni yima dag ko piin nib pin u boch e nam?

⁶ Boor e pumoon nge ppin ni yima gafgownagrad ni bochan e gad be par ko re fayleng ney ni Satan e ir e be gagiyegnag. (Ekl. 8:9; 1 John 5:19) Machane, ba ga’ ni piin nib pin e yima rin’ e tin th’abi kireb e ngongol ngorad. Sogonap’an 30 pasent ko piin nib pin u ga’ngin yang e fayleng e ma li’rad e pumoon rorad ara yugu reb e pumoon ni yad be un ngak. Bay boch e nam ni yima tay fene fel’ e bitir ni pumoon riy ni bochan e yima lemnag ni yad e yad ra ayuweg e gallabthir rorad u nap’an ni kar ilalgad, maku yad e ra yib e piin owcherad nra fek fithingan fare tabinaw. Ma boch e nam e yima lemnag riy ndariy fan e bitir nib pin, ere ka boor e bitir nib pin ni yima li’ u mayel ko bitir ni pumoon.

7. Uw rogon ni sunmiy Got e pumoon nge ppin?

⁷ Dabun Got ni yima gafgownag e piin nib pin. Ma tay ni piin nib pin e ku taareb rogorad ko gubin e girdi’ ma ma tay farad. Riyul’ e re n’ey ni bochan e sunmiy Jehovah Efa ndariy thibngin. De sunmiy ni nge mang sib rok Adam, ya sunmiy ni nge mang taayuw rok. Aram fan nnap’an ni taw nga tungun e bin nel’ e rran, me guy Got “urngin e n’en ni ke ngongliy ma rib fel’.” (Gen. 1:31) Arrogon, “urngin” ban’en ni ke ngongliy Jehovah e “rib fel’.” I sunmiy Adam nge Efa ndariy thibngirow.

8. (a) Mu weliy rarogon e ngongol ko girdi’. (b) Mini’ e piin ni ma ayuwegrad Got ni kab kakrom i yib?

⁸ Tomuren fare togopuluw nni tay u Eden, ma aram nap’an nda ki i fol e girdi’. Ma nap’an fa binem e chibog ni ke yan ma kari gel e kireb ko ngongol ko girdi’. Ke yiiynag e Bible nra gel e kireb ko girdi’ u nap’an e “tin tomren e rran.” Bochan ni ke garer e ngongol nib kireb ni be rin’ e girdi’, ma aram fan ni kari “mo’maw’” e par. (2 Tim. 3:1-5) Machane, kab kakrom i yib ni ma ayuweg Jehovah ni ir e “Somol nib Th’abi Tolang” e pi pumoon nge ppin ni ma pagan’rad ngak, ma yad ma fol ko pi motochiyel rok nge rogon e Gagiyeg ni ma tay.​—Mu beeg e Psalm 71:5.

9. Uw urngin e girdi’ ni magey u tomuren fare Ran ni Tharey e Fayleng, ma mang fan?

⁹ Nap’an ni pi’ Got fare Ran nge Tharey e Fayleng u nap’an Noah, ma ri in e girdi’ e ra mageygad ni yad ba fas. Faanra immoy boch e ppin nge pumoon ni walagen Noah ni yad ba fas e ngiyal’ nem, ma kur m’ad u nap’an e re ran nem ni tharey e fayleng. (Gen. 5:30) Machane, taareb urngin e pumoon nge ppin nra mageygad ndar m’ad u tomuren e re Ran nem ni Tharey e Fayleng, ni aram Noah, nge ppin rok, nge fa dalip i pagel ni fak, nge ppin rorad. Ra mageygad ni yad ba fas ni bochan e ur pared ni bay madgun Got u wan’rad ma yad be rin’ e tin nib m’agan’ ngay. Gubin e girdi’ ni bay e ngiyal’ ney e kar bad ko re meruk i girdi’ nem ni ayuwegrad Jehovah.​—Gen. 7:7; 1 Pet. 3:20.

10. Mang fan ni i ayuweg Jehovah leengin boch e pumoon ni ur pared ni yad ba yul’yul’ ngak?

¹⁰ Boch e duw nga tomuren, ma ki i ayuweg Got leengin boch e pumoon ni ur pared ni yad ba yul’yul’ ngak. Faan gomanga ur gun’gun’gad ni bochan rogon e par rorad, ma dabi ayuwegrad Got. (Jude 16) Ba mudugil nda i gun’gun’ Sarah ni leengin Abraham u nap’an nra chuwgad ko gin ni ur pared riy u Ur ngaur pared ko tent u lan e binaw nu bang. Ya “i fol rok Abraham mi i pining Sarah Abraham ni gaar ‘Masta rog.’” (1 Pet. 3:6) Kum lemnag e n’en ni rin’ Rebekah. I pi’ Jehovah Rebekah nib tow’ath ngak Isak ni nge mang leengin. Ma ir reb e ppin nrib fel’. Aram fan ni yugu aram rogon ni ke yim’ e chitiningin Isak me yag ni ngki “fel’ laniyan’ . . . ndaki kireban’ [me] pirieg ni ke t’uf Rebekah rok.” (Gen. 24:67) Ku gad ba felfelan’ e ngiyal’ ney ni ku bay boch e ppin ni yad ba yul’yul’ u fithik’dad ni yad bod Sarah nge Rebekah.

11. Uw rogon ni dag l’agruw e yirif nu Israel ndarur rusgow?

¹¹ Nap’an e pi duw ni immoy piyu Israel u Egypt ni yad e sib, mab papey ni ur yoorgad. Ere, yog Farao ni gubin e bitir ni pumoon ni be gargeleg piyu Israel e goo ngan li’rad ngar m’ad. Machane, am lemnag e n’en ni rin’ l’agruw e yirif nu Israel ni ka nog Shifrah nge Puah ngorow. Da ur folgow ko n’en ni yog Farao ni bochan e bay madgun Jehovah u wan’row. Bochan e re n’ey, ma aram me tow’athnagrow Jehovah nge pi’ e bitir ni owcherow.​—Ex. 1:15-21.

12. Mang e rin’ Deborah nge Jael ni yira ngat ngay?

¹² Nap’an ni immoy boch e girdi’ nu Israel kakrom ni ka nog e judge ngorad, ma immoy reb e ppin ni i ayuweg Got ni ka nog Deborah ngak, ma re ppin nem e ba profet. I pi’ Deborah e athamgil nga laniyan’ Barak ni ku ir reb e Judge, miki ayuweg piyu Israel ni ngar chuwgad u fithik’ e gafgow. Machane, ki yiiynag ni gathi Barak e yira yog e sorok ngak u nap’an nra gel piyu Israel ngak piyu Kanaan. Ya ra pi’ Got Sisera ni ir e en nib tolang ko salthaw rok piyu Kanaan “nga pa’ be’ ni ppin.” Ma aram e n’en ni buch, ya chel be’ nib pin ni gathi ir be’ nu Israel ni ka nog Jael ngak nge li’ Sisera.​—Judg. 4:4-9, 17-22.

13. Mang e be weliy e Bible u murung’agen Abigail?

¹³ Abigail e ku ir reb e ppin ni immoy u nap’an e bin 11 e chibog B.C.E., maku boor ban’en nib fel’ ni i rin’. Ir be’ nib gonop, machane Nabal ni pumoon rok e ir be’ nib papey e damumuw ngak, ma dariy ban’en nib fel’ ngay, mab balyang. (1 Sam. 25:2, 3, 25) Immoy ba ngiyal’ ni i ayuweg David nge bogi pumoon ni ur uned ngak e pi n’en nib milfan ngak Nabal. Machane, faani ning David e ggan nge ku boch ban’en nib t’uf rorad, me “togopluw ngorad” ma de pi’ ban’en ngorad. Ma  aram mi ri damumuw David me lemnag ni nge li’ Nabal nge girdi’ rok ngar m’ad. Nap’an ni nang Abigail e n’en ni ke buch, me fek boch e ggan nge garbod i yan ngak David nge fapi pumoon ni yad be un ngak, ma aram me yag ni nge taleg David nde thang e fan rok Nabal. (1 Sam. 25:8-18, BT) Boch nga tomuren, me yog David ngak ni gaar: “Nguun pining e sorok ngak Somol, ni Got rok yu Israel, ni ke piem e daba’ ni ngad mada’gow!” (1 Sam. 25:32, BT) Tomuren ni yim’ Nabal, me leay David Abigail.​—1 Sam. 25:37-42.

14. Mang e maruwel ni i rin’ fapi ppin ni fak Shallum, ma uw rogon ni ma rin’ e pi ppin ni Kristiano boch ban’en ni aray rogon e ngiyal’ ney?

¹⁴ Boor e pumoon, nge ppin, nge bitir nra m’ad u nap’an ni gothey piyu Babylon fare mach nu Jerusalem nge fare tempel riy u nap’an e duw ni 607 B.C.E. Kan toy bayay e yoror ko re mach nem u nap’an e duw ni 455 B.C.E., ma Nehemiah e ir e i yarmiy rogon e maruwel ni un tay. Ku immoy fapi ppin ni fak Shallum ni ir e ma tay murung’agen baley ko binaw nu Jerusalem u fithik’ e piin ni ur toyed e yoror ko re mach nem. (Neh. 3:12) Ke m’agan’rad ngay ni ngar rin’ed boch e maruwel ni yug de ga’ fan u wan’ e girdi’. Ku er rogon e ngiyal’ ney nrib ga’ fan u wan’dad e pi ppin ni Kristiano ni yad ma pi’ e ayuw ko dimow Kingdom Hall nge ku boch e naun ni fan ko liyor rodad ni yibe toy u ga’ngin yang e fayleng.

15. Mang tow’ath e pi’ Got ngak Maria?

¹⁵ Boor e ppin ni i tow’athnagrad Jehovah u m’on ngu nap’an e bin som’on e chibog me pi’ boch e maruwel nib ga’ fan ngorad. Bagayad e pi ppin nem e Maria ni ir be’ ndawori nang e pumoon. Nap’an ni mudugil ni ngar mabgolgow Josef, me pirieg Maria ni ke diyen u gelngin Got nib thothup. Ere mang fan ni dugliy Got ni ir e nge mang chitiningin Jesus? Dabisiy ni bochan e bay fel’ngin Got rok ma aram e n’en nra ayuweg ni nge chuguliy Jesus ni ir be’ nib flont nge ilal nib fel’ rogon. Ere, rib tow’ath Maria ni ke mang chitiningin e re moon nth’abi fel’ ni immoy u fayleng!​—Matt. 1:18-25.

16. Mu weliy ban’en ni buch ni be micheg ni ma gol Jesus ngak e piin nib pin.

¹⁶ Ba gol Jesus ngak e piin nib pin. Am lemnag e n’en ni rin’ ngak reb e ppin ni ragag nge l’agruw e duw nib m’ar nib molul. I yib e re ppin nem u fithik’ e girdi’ nga fiti keru’ Jesus me yib i math ko mad rok. De puwan’ Jesus ngak, ya non ngak u fithik’ e sumunguy ni gaar: “Fakag, michan’ rom ngak Got e ke golnigem. Mman ni ke pagan’um, ya kam gol ko m’ar rom.”​—Mark 5:25-34.

17. Mang e n’en ni buch u nap’an e Pentekost ko duw ni 33 C.E.?

¹⁷ Immoy boch e ppin ni gachalpen Jesus ni ur ayuweged Jesus nge pi apostal rok. (Luke 8:1-3) Ma nap’an e Pentekost ko duw ni 33 C.E., ma immoy 120 e pumoon nge ppin nib mich Kristus u wan’rad ni yib gelngin Got nib thothup ngorad u reb e kanawo’ nib thil. (Mu beeg e Acts 2:1-4.) Kan yiiynag u m’on riy ni gaar: “Bay gu pi’ e Kan ni Thothup [“gelngin Got nib thothup,” NW] rog nga daken urngin e girdi’, ma piin ni pagel romed nge piin ni rugod romed e bay ra weliyed e thin rog ngak e girdi’ . . . Bay gu pi’ e Kan ni Thothup [“gelngin Got nib thothup,” NW] rog ngak e girdi’ ni mus ngak e piin ni tapigpig ni pumoon nge ppin.” (Joel 2:28, 29) Ere, n’en ni buch ko rofen ni Pentekost e ke m’ug riy nda ki fel’ e tha’ u thilin Jehovah nge piyu Israel ni bochan e da ur yul’yul’gad ngak, ma aram me pi’ e re tow’ath nem nga reb e ulung nib beech ni ku yad boch e pumoon nge ppin ni ka nog piyu Israel u fithik’ i lanin’rad ngorad. (Gal. 3:28; 6:15, 16) Immoy aningeg e ppin ni fak Filip u fithik’ e pi ppin ni Kristiano ni ur ayuweged fare maruwel ni machib ni un tay u nap’an e bin som’on e chibog.​—Acts 21:8, 9. 

18, 19. (a) Mang tow’ath e ke pi’ Got ngak e piin pumoon nge ppin? (b) Uw rogon ni ke weliy fare psalmist murung’agen e piin nib pin ni yad ma wereg fare thin nib fel’?

¹⁸ Nap’an ni chugur nga tungun e pi duw ni  tabab ko 1801 nge yan i mada’ ko 1899, ma buchuuw e pumoon nge ppin ni kar adaged e tin riyul’. Pi girdi’ ney e yad e kur binged e kanawo’ bayay ni ngkun ulul i weliy fapi thin ni i machibnag Jesus mi yad un i lebguy fare thin ni yiiynag ni be gaar: “Re Thin rok Got ney Nib Fel’ ni murung’agen e gagiyeg rok Got e bay ni machibnag u gubin yang u fayleng ni nge urngin e girdi’ me nang, ma aram mfini taw nga tomren e fayleng.”​—Matt. 24:14.

¹⁹ Chi ulung ney ni u nog e Piin ni Yad Ma Fil e Bible ngorad e kar yoorgad, ya chiney e sogonap’an 8,000,000 e Pi Mich Rok Jehovah u fayleng. Kub pag 11,000,000 e girdi’ ni yad baadag e machib ni kar uned ko fare Puguran ko yam’ ni tay Jesus. Mab ga’ ni ppin e boor u fithik’ e pi girdi’ ney. Maku reb e, yooren fapi 1,000,000 e walag ni yad ma pigpig u polo’ e tayim rorad e yad bogi ppin. Ke pi’ Got reb e tow’ath ngak e piin nib pin ni yad ba yul’yul’ ni ngar uned i lebguy fare thin ni yog fare psalmist ni gaar: “Jehovah e ir e ke yog e n’en ni ngan rin’; piin nib pin ni yad be wereg fare thin nib fel’ e yad bod ba ulung i salthaw nib ga’.”​—Ps. 68:11, NW.

20. Mang boch ban’en nib fel’ ni ngad filed?

²⁰ Dabiyog ni ngad weliyed murung’agen urngin e ppin nib yul’yul’ ni be weliy e Bible murung’agrad. Machane, rayog ni ngad beeged murung’agrad ko Thin rok Got ngu boch e babyor rodad ni kan ngongliy. Bod nrayog ni ngad fal’eged i lemnag murung’agen Ruth nge rogon e yul’yul’ ni i tay. (Ruth 1:16, 17) Faan ku gad ra beeg fare babyor u Bible ni Esther nge boch e article ni murung’agen Esther, ma ku ra gelnag e michan’ rodad. Ku rayog ni ngad filed murung’agen e pi ppin ney u nap’an e Fol Bible ni Tabinaw ni gad ma tay. Ma faanra goo gadad ni gad ma par, ma rayog ni ngkud filed e pi n’ey u nap’an ni gad be fil e Bible ni goo gadad.

21. Uw rogon ni ke par boch e ppin ni yad ba yul’yul’ ngak Jehovah u nap’an ni kar mada’naged boch e magawon?

²¹ Ma tow’athnag Jehovah e pi n’en ni ma rin’ e pi ppin ni Kristiano ni fan ko fare maruwel ni machib ma ma ayuwegrad u nap’an ni ke yib e skeng ngorad. Bochan e ayuw rok Jehovah, me yag ni nge par e pi tapigpig rok nib pin ni yad ba yul’yul’ u tan e gagiyeg ni i tay e pi Nazi nge am ni Communist. Ngiyal’ nem e boor i yad nib gel e gafgow ni un tay ngorad, maku boor i yad e nni li’rad ngar m’ad ni bochan e ur pared ni yad ba yul’yul’ ngak Got. (Acts 5:29) Ngiyal’ ney e ku boor e walag nib pin nge ku boch e tapigpig rok Got ni kar mel’eged ni nge mang Got e gagiyegnagrad ni bod rogon e n’en ni rin’ e pi walag nem. Bochan e re n’ey, ma aram fan ni be yog Jehovah ngorad e n’en ni yog ngak piyu Israel kakrom ni gaar: ‘Dab mu rusgad; ya bay gu ayuwegmed.’​—Isa. 41:10-13.

22. Mang boch e tow’ath nrayog ni nge yag ngodad boch nga m’on?

²² Dab ki n’uw nap’an ma ra fal’eg e pi pumoon nge ppin ni yad ba yul’yul’ e re fayleng ney nge mang paradis mar ayuweged bokum milyon e girdi’ ni yira fasegrad ko yam’ ni ngar filed murung’agen e tin nib m’agan’ Jehovah ngay. Machane, nap’an ni gad be sonnag e re ngiyal’ i n’em, ma manga yug ud pared ni gad ba felfelan’ ko fare tow’ath ni bay rodad ni aram e rayog ni ngad pigpiggad ngak Jehovah u “taab yang.”​—Fil. 1:27.