1. Uw rogon u wan’ boor e girdi’ e fonow u Bible ni bay e gonop riy? (Proverbs 1:20, 21)

 BOOR e nam nib ga’ ni yima guy e pi walag riy ni yad ba sak’iy u tooben e kanawo’ ni boor e girdi’ ni ma yib i yan riy ni yad be pi’ e babyor ko girdi’ ni yad ba felfelan’. Kam un bayay ko machib ni aray rogon, fa? Faanra kam un, ma dabisiy ni ke k’aringem e re n’ey ni ngam lemnag fare thin ko Proverbs ni be weliy murung’agen e gonop ni be pong nib ga’ laman u fithik’ e girdi’ ni yoor ya nge yag ni ngan rung’ag e fonow ni be pi’. (Mu beeg e Proverbs 1:20, 21.) Bay e bin riyul’ e “gonop” ni aram e gonop rok Jehovah u lan e Bible nge pi babyor rodad. Ba t’uf e re gonop ney ko girdi’ ya nge yag e yafos ni manemus ngorad. Gad ma felfelan’ u nap’an nra fek be’ ba ken e babyor rodad. Machane gathi gubin e girdi’ ni yad baadag ni ngar feked e babyor rodad. Ya bay boch e girdi’ ndubrad ni ngar nanged e n’en be yog e Bible. Ma boch i yad e ma minmin ngodad. Yad ma lemnag ni Bible e ba ke babyor ni ke kakrom ndaki m’ag ngodad e chiney. Ku bay boch e girdi’ ni yad ma gathibthibnag e n’en be fil e Bible u murung’agen rogon e ngongol nsusun e ngaud rin’ed, ma yad ma yog ni piin yad ma fol ko pi n’em e darur runguyed e girdi’ ma yad ma lemnag ni ka yad ba fel’ ko tin ka bay e girdi’. Yugu aram rogon, ma ka be ulul Jehovah ni nge pi’ e gonop rok ngak urngin e girdi’. Ni uw rogon?

2. Uw e rayog ni ngad pirieged e bin riyul’ e gonop riy e ngiyal’ ney? Mang e ma mel’eg yooren e girdi’ ni ngar rin’ed?

² Reb e kanawo’ ni ma pi’ Jehovah e bin riyul’ e gonop riy e u daken e Thin rok ni aram e Bible. Re ke babyor ney e ba chugur i gubin e girdi’ ma bay rorad. Ma uw rogon e pi babyor rodad nib puluw e thin riy ko Bible? Ke magar Jehovah ni be tow’athnagdad ke yag ni ngan pilyeg e pi babyor ney nga boor ko 1,000 mit e thin. Piin yad ra motoyil ni aram e ngar beeged e pi babyor ney mar folgad ko n’en yad be fil riy e ra yib angin ngorad. Machane yooren e girdi’ e kar mel’eged ndab ra motoyilgad ko bin riyul’ e gonop. Nap’an nra t’uf ni ngar dugliyed ban’en, ma yad baadag ni ngar taga’gad  ngorad ara ra motoyilgad ngak yugu boch e girdi’. Ku rayog ni ngar darifannaged gadad ni bochan e kad mel’eged ni ngad folgad ko n’en be yog e Bible. Ere re article ney e ra weliy fan ni ma rin’ e girdi’ e re n’ey. Machane som’on e ngad weliyed rogon nrayog ni nge yag e gonop rok Jehovah ngodad.

3. Mang e kub muun ko bin riyul’ e gonop?

³ Gonop e rayog ni nge yip’ fan rogon ni gad be maruwel ko n’en gad manang ya nge yag ni ngad dugliyed e n’en nib fel’ ni ngad rin’ed. Machane bin riyul’ e gonop e boor ban’en ni kub muun ngay. Be gaar e Bible: “Ra ngam gonop ma som’on e thingari yib madgun Somol u lanin’um. Faanra ga manang Faanem nib Thothup, ma aram e ba tamilang lanin’um.” (Prov. 9:10, BT) Ere nap’an nra t’uf ni ngad dugliyed ban’en nib ga’ fan mab t’uf ni ngad guyed rogon ni ngad nanged rogon laniyan’ Jehovah riy. Rayog ni ngad rin’ed e re n’ey ni aram e ngad filed e Bible nge pi babyor rodad nib puluw e thin riy ko Bible. Faan gad ra rin’ e re n’ey, ma aram e gad be dag ni bay e bin riyul’ e gonop rodad.​—Prov. 2:5-7.

4. Mang fan ni kemus ni yigoo Jehovah e rayog ni nge pi’ e bin riyul’ e gonop ngodad?

⁴ Kemus ni yigoo Jehovah e rayog ni nge pi’ e bin riyul’ e gonop ngodad. (Rom. 16:27) Mang fan nrayog ni nga dogned ni Ir e Ke Yib e gonop rok? Bin som’on e, ir e En Ke Sunmiydad ma manang urngin ban’en u murung’agen e tin ke sunmiy. (Ps. 104:24) Bin l’agruw e, gubin ban’en ni ma rin’ Jehovah ni ma m’ug riy ni ir be’ nib gonop. (Rom. 11:33) Ma bin dalip e, pi fonow rok ni bay e gonop riy e gubin ngiyal’ ni ma yib angin ngak e piin yad ma fol riy. (Prov. 2:10-12) Ere faanra gad baadag ni nge yag e bin riyul’ e gonop ngodad, ma thingari m’agan’dad ko pi n’ey ma gad pag ni nge pow’iy e pi n’en gad ma dugliy nge ngongol rodad.

5. Mang wenegan ni ma yib ni faanra dabi m’agan’ e girdi’ ngay ni Jehovah e Ir e Ke Yib e bin riyul’ e gonop rok?

⁵ Boor e girdi’ ni gad ma mada’nag u nap’an e machib ni yad ma yog nib fel’ yaan e pi n’en nib liyegdad, machane ku yad ma yog ndariy Be’ ni Ke Sunmiy e pi n’ey. Ku bay boch e girdi’ ni gad ma mada’nag ni yad ma yog nib mich Got u wan’rad, machane yad ma lemnag ni ke kakrom e pi fonow u Bible ndaki m’ag ngodad e chiney ma yad rorad e yad ma dugliy e n’en yad baadag ni ngar rin’ed. Ere mang wenegan ni ke yib ngorad? Gur, ke fel’ boch e par u fayleng ni bochan e be taga’ e girdi’ ko gonop rorad ko bin ngar taga’gad ko gonop rok Got? Ke yag ni ngar pirieged e bin riyul’ e felfelan’ ara ke mudugil e athap rorad ni fan ko gabul nge langlath, fa? N’en gad be guy ni be buch e be micheg ngodad nib riyul’ fare thin ni be gaar: “Gonop ko girdi’, nge tamilangan’, nge nangan’​—e dabi ayuwegnem ni faanra ba togopuluw Somol ngom [“ni faanra ba togopuluw ngak Jehovah,” NW].” (Prov. 21:30, BT) Re n’ey e be k’aringdad ni ngad sapgad ngak Jehovah ni nge pi’ e bin riyul’ e gonop ngodad! Machane ba gel e kireban’ riy, ya yooren e girdi’ e darur rin’ed e re n’ey. Mang fan?

6. Mini’ e piin ndubrad ni ngar motoyilgad ko bin riyul’ e gonop nrogon ni be yog e Proverbs 1:22-25?

⁶ Boor e girdi’ ndubrad ni ngar motoyilgad ko bin riyul’ e gonop ni be pong nib ga’ laman u “lan e yu pa’ i kanawo’.” Be yog e Bible ni dalip mit e girdi’ ni yad ma siyeg e gonop ni aram e: “girdi’ ni balyang,” nge piin yad ma “moning,” nge piin nib mo’maw’ ni nge ‘mit ban’en ngorad.’ (Mu beeg e Proverbs 1:22-25.) Ere ngad weliyed fan ni ma siyeg e pi girdi’ ney e gonop rok Got nge rogon ndab da boded yad.

7. Mang fan ni ma mel’eg boch e girdi’ ni ngar pared ni yad e “girdi’ ni balyang”?

⁷ “Girdi’ ni balyang” e aram e piin yugu demtrug ban’en ni yad ra rung’ag ma ra mich u wan’rad, mab mom ni ngan bannagrad. (Prov. 14:15)  Ba ga’ ni gad ma mada’nag e girdi’ ni aray rogon u nap’an e machib. Am lemnag urngin e milyon e girdi’ ni be bannagrad e pi tayugang’ ko teliw ara tayugang’ ko am. Bay boch i yad ni ma gin u nap’an ni yad ra nang ni ka i bannagrad e pi girdi’ ney. Machane fapi girdi’ ni kan weliy murung’agrad ko Proverbs 1:22 e yad ma mel’eg ni ngar pared ni aray rogon ni yad bbalyang ni bochan e aram rogon ni yad baadag. (Jer. 5:31) Yad ma rin’ e n’en yad baadag ma dubrad ni ngar filed e n’en be yog e Bible ara ra folgad ko pi motochiyel riy. Boor e girdi’ ni taareb rogon e lem rorad ngak be’ nib pin u Quebec u Canada nib m’ing ko teliw rok ni gaar ngak reb e Pi Mich, “Faanra ke bannagmad e padrey romad, ma ir e kireb rok gathi gamad!” Ere dubdad ni ngad folwokgad rok e piin ni lem rorad ndab ra nanged e n’en nsusun e ngar nanged!​—Prov. 1:32; 27:12.

8. Mang e ra ayuwegdad ni nge yag e gonop ngodad?

⁸ Aram fan ni be pi’ e Bible e athamgil nga lanin’dad ndab da pared ni gad bod e girdi’ ni balyang, ya ngad “lemgad nrogon e piilal.” (1 Kor. 14:20) Ra yag e gonop ngodad ni faan gad ra fol ko pi kenggin e motochiyel u Bible. Faan gad ra rin’ e re n’ey, ma aram e gad ra guy rogon ni be ayuwegdad e Bible ni ngad siyeged e magawon ma gad dugliy boch ban’en u fithik’ e gonop. Ba fel’ ni ngaud lemnaged rogon e mon’og ni gad be tay ko re n’ey. Faanra ke n’uw nap’an ni gad be fil e Bible ma gad be un ko muulung, ma rayog ni ngad fithed gadad ko mang fan ndawor da ognaged gadad ngak Jehovah ngad uned ko taufe. Ma faanra kad uned ko taufe, ma gur, gad be mon’og u rogon ni gad be machibnag ma gad be fil fare thin nib fel’ ko girdi’, fa? Ma m’ug ko pi n’en gad ma dugliy ni be pow’iydad e pi kenggin e motochiyel u Bible, fa? Ma m’ug pi fel’ngin e Kristiano u daken e ngongol rodad ngak yugu boch e girdi’, fa? Faanra bay boch ban’en ni gad be guy nib t’uf ni ngad mon’oggad riy, ma susun e ngad fal’eged i lemnag e fonow rok Jehovah ni ir e “ma pi’ e gonop ngak e piin ndariy rorad.”​—Ps. 19:7.

9. Uw rogon ni ma dag e piin yad ma “moning” ni yad be siyeg e gonop rok Got?

⁹ Bin l’agruw e ulung ni yad ma siyeg e gonop rok Got e aram e piin yad ma “moning.” Yu ngiyal’ e gad ma mada’nag e girdi’ ni aray rogon u nap’an e machib. Yad baadag ni yad ma moningnag e girdi’. (Ps. 123:4) Be yog e Bible nra taw ko tin tomuren e rran, ma ra mun daken e piin yad ma moningnag e girdi’. (2 Pet. 3:3, 4) Bay boch e girdi’ e ngiyal’ ney ndarur motoyilgad ko ginang ni be yib rok Got ni bod fa gal pumoon ni kan m’ag e mabgol rorad fa gal ppin ni fak Lot. (Gen. 19:14) Boor e girdi’ ni yad ma minmin ngak e piin yad ma fol ko pi kenggin e motochiyel u Bible. Yad ma rin’ e re n’ey ni bochan e yad baadag ni ngar folgad ko “tin nib kireb ni yad be yim’ ni bochan.” (Jude 7, 17, 18) Rogon e n’en be weliy e Bible u murung’agen e pi girdi’ ney e ba puluw ko n’en ma rin’ e piin kar digeyed e bin riyul’ e liyor ma kar chelgad yad be togopuluw ngay nge piin kar digeyed Jehovah!

10. Uw rogon ni nge dab da boded e piin yad ma moning nrogon ni be yog e Psalm 1:1?

¹⁰ Uw rogon ni ngad ayuweged gadad ni nge dab da boded e piin yad ma moning? Reb e kanawo’ e aram e dab ud chaggad ngak e piin yug yad ma gun’gun’. (Mu beeg e Psalm 1:1.) Re n’ey e be yip’ fan ndab da motoyilgad ara ud beeged boch ban’en ni ke yib rok e piin kar digeyed e bin riyul’ e liyor ma kar chelgad yad be togopuluw ngay. Gad manang ni faanra dab da kol ayuwgad, ma aram e ba mom nrayog ni ngaud pared ni yug gad be gun’gun’, me tabab ni nge maruwar Jehovah u wan’dad nge fonow ni ma pi’ e ulung rok ngodad. Ere susun e ngad fithed gadad ni nge lungudad: ‘Gur, nap’an ni yira yog reb e yaram nib beech ni ngan fol riy ara ni thilyeg rogon ni yibe weliy boch e machib, mab ga’ nug ma gay ban’en riy nde puluw u wan’ug ni nggu weliy murung’agen, fa? Ba ga’ nug ma sap ko oloboch rok e piin yad ma yog e thin mug weliy murung’agen, fa?’ Faan gad ra gur ngad yal’uweged e pi n’ey u rarogodad, ma aram e gad ra felfelan’nag Jehovah.​—Prov. 3:34, 35.

11. Uw rogon u wan’ e piin nib mo’maw’ ni nge ‘mit ban’en ngorad’ e pi motochiyel rok Jehovah u murung’agen e ngongol nsusun e ngan rin’?

 ¹¹ Bin dalip e ulung ni yad ma siyeg e gonop rok Got e aram e piin nib mo’maw’ ni nge ‘mit ban’en ngorad.’ Ba mo’maw’ ni nge mit ban’en ngorad ni bochan e yad ma siyeg ni ngar folgad ko pi motochiyel rok Got u murung’agen e ngongol nsusun e ngan rin’. Ma yad ma rin’ e n’en ni yad ma lemnag ni ir e ba fel’ ni ngar rin’ed. (Prov. 12:15) Girdi’ ni aray rogon e dubrad ni ngar folgad rok Jehovah ni Ir e Ke Yib e gonop rok. (Ps. 53:1) Ma nap’an ni gad ra mada’ u nap’an e machib, mab ga’ ni yad ma gathibthibnagdad ni bochan e gad be tayfan e pi motochiyel u Bible. Machane bin riyul’ riy e, pi girdi’ ney e dabiyog ni ngar ayuweged gadad ni nge fel’ boch e par rodad ko chiney. Be gaar e Bible: “Thin ko gonop e yu gub toar rok be’ nib pinat ni nge nang fan. Dariy ban’en nrayog ni yog u nap’an ni yira puruy’nag ban’en nib ga’ fan.” (Prov. 24:7, BT) Piin nib mo’maw’ ni nge mit ban’en ngorad e dabiyog ni ngar pied e fonow ngak be’ ni bay e gonop riy. Aram fan ni be ginangdad Jehovah ni ngad ‘pared u orel rok e piin balyang’!​—Prov. 14:7.

12. Mang e ra ayuwegdad ni nge dab da boded e piin nib mo’maw’ ni nge mit ban’en ngorad?

¹² Gad ba thil ngak e piin yad ma fanenikay e fonow rok Got, ya gad ma fil rogon ni nge ga’ fan e lem rok Got u wan’dad ni kub muun ngay urngin e pi motochiyel rok. Rayog ni ngari ga’ fan e pi n’ey u wan’dad ni faan gad ra lemnag angin nra yib riy ni faan gad ra fol, nge wenegan nra yib ni faanra dab da folgad. Mu lemnag boch e magawon ni ma yib ngak e piin yad ma siyeg e pi fonow rok Jehovah ni bay e gonop riy. Ngemu’ mag lemnag rogon ni ke mon’og rogon e par rom ni bochan e ga be fol rok Got.​—Ps. 32:8, 10.

13. Ra towasariydad Jehovah ni ngad folgad ko pi fonow rok ni bay e gonop riy, fa?

¹³ Baadag Jehovah ni nge pi’ e gonop rok ngak urngin e girdi’, machane dabi towasariy be’ ni nge motoyil ngay. Yugu aram rogon, ma ke yog wenegan nra yib ngak e piin ndab ra motoyilgad ko gonop rok. (Prov. 1:29-32) Piin yad ra mel’eg ndab ra folgad rok Jehovah e ra ‘yib ngorad e tin ni bay tapgin ni nge yib ngorad.’ Ra munmun mab gel e gafgow ni yad ra tay ni bochan rogon e par rorad, me yan i tomur riy me thangrad Jehovah. Machane piin yad ra motoyil ko pi fonow rok Jehovah ni bay e gonop riy mar folgad riy e kan micheg e pi thin ni baaray ngorad ni be gaar: “En nra i rung’ag e tin ni gu be yog e dabi buch ban’en rok. Ra i par nib pagan’ ndariy rogon ni nge rus.”​—Prov. 1:33.

14-15. Mang e gad be fil ko Proverbs 4:23?

¹⁴ Nap’an ni gad ra fol ko gonop rok Got, ma gubin ngiyal’ nra yib angin ngodad. Kad weliyed faram ni ma pi’ Jehovah e gonop rok ngak urngin e girdi’. Bod ni boor e fonow ni ke pi’ u lan fare ke babyor ni Proverbs ni faan gad ra fol riy, ma gubin ngiyal’ nra yib angin ngodad. Ere ngad weliyed aningeg ko pi fonow ney ni bay e gonop riy.

¹⁵ Mu ayuweg gum’irchaem ara lanin’um. Be gaar e Bible: “Mu kol ayuw u rogon ni ga be lem; ya lanin’um e be dugliy rogon e yafos rom.”  (Prov. 4:23, BT) Am lemnag e n’en nib t’uf ni ngad rin’ed ni ngad ayuweged gum’ircha’dad. Ba t’uf ni ngaud ked e ggan nib fel’ nga fithik’ i dowdad, ma ngaud pared ni gad be mithmith, ma gad siyeg boch ban’en nib kireb ni yima mecham ngay. Ku aray rogon ni gad ma ayuweg lanin’dad. Gubin e rran ni gad ma beeg e Thin rok Got. Ku gad ma fal’eg rogodad ni fan ko muulung, ma gad ma un ngay ni gubin ngiyal’, maku gad ma pi’ e fulweg u nap’an e muulung. Ku gad ma guy rogon ni ngad pared ni gad ba pasig ko tirok Got ban’en ni aram e gad ma athamgil ni ngaud machibgad. Ku gad ma siyeg boch ban’en nib kireb ni yima mecham ngay ni aram e gad ma guy rogon ni ngad pared ni gad ba palog ko pi n’en nrayog ni nge alitnag lanin’dad, ni bod rogon boch ban’en nib kireb ni yima chuweg e chalban ngay nge girdi’ nib kireb e ngongol rorad.

16. Mang fan nra ayuwegdad fare thin ko Proverbs 23:4, 5 e ngiyal’ ney?

¹⁶ Nge fel’ u wan’um e tin bay rom. Baaray ba fonow ni be pi’ e Bible ni be gaar: “Dabi aw porowom i muruwliy ni nge yoor e salpiy rom. Ya salpiy rom e rayog ni nge mul u paam u lan ba talab, ni gowa yib pon nge changeg nge yan ni bod ba arche’ ni eagle.” (Prov. 23:4, 5) Salpiy nge chugum e dabiyog ni nge par nib n’uw nap’an. Machane boor e girdi’ ni yad ba flaab nge girdi’ ni yad ba gafgow ni kar pared ni yigoo salpiy e yad be maruweliy. Aram fan nib ga’ ni yad ma rin’ boch ban’en ni ma kirebnag thirad, nge tha’ u thilrad yugu boch e girdi’, nge fithik’ i dowrad. (Prov. 28:20; 1 Tim. 6:9, 10) Machane gonop e ra ayuwegdad ni nge puluw rogon ni ngad lemnaged e salpiy. Re n’ey e ra ayuwegdad ni nge dab ud chogownaged e salpiy, me fel’ u wan’dad e tin bay rodad, ma gad par ni gad ba felfelan’.​—Ekl. 7:12.

17. Uw rogon nrayog ni nga u dogned e “thin” ni bay e gonop riy nrogon ni be yog e Proverbs 12:18?

¹⁷ Mu lem u m’on ni ngam non. Faanra dab da kol ayuwgad, ma rayog ni ngad k’aringed boor e magawon ni bochan e thin ni gad ma yog. Be gaar e Bible: “Marog thin e rayog ni nge maad’ad nga laniyan’ be’ nib toar ni bod bangi sayden, machane thin nnog nib gonop e rayog ni golnagey.” (Prov. 12:18, BT) Faanra dab ud weliyed thibngin yugu boch e girdi’ ngak yugu boch e girdi’, ma aram e rayog ni nge par nib gapas thildad. (Prov. 20:19) Faanra gad baadag ni ngad fal’eged  laniyan’ e girdi’ ko thin ni gad ma yog ko bin ngad kirebnaged lanin’rad, ma aram e thingar da suguyed lanin’dad ko Thin rok Got. (Luke 6:45) Nap’an ni gad ra fal’eg i lemnag e n’en be yog e Bible, ma thin ni gad ma yog e rayog ni nge “mang kenggin e gonop” ni ma fal’eg laniyan’ e girdi’.​—Prov. 18:4, BT.

18. Faan gad ra fol ko fare thin ni bay ko Proverbs 24:6, ma uw rogon nra ayuwegdad u nap’an e machib?

¹⁸ Mu fol ko fonow. Baaray ba fonow ni be pi’ e Bible nra ayuwegdad ni be gaar: “Ra yibe pow’iyem u fithik’ e gonop ma rayog ni ngam man ko mahl, ma ra boor e girdi’ ni be pi’ e fonow ngom ma rayog ni ngam gel.” (Prov. 24:6, NW, ftn.) Am lemnag rogon nra ayuwegdad e re thin ney ni ngad mon’oggad u rogon ni gad ma machib ma gad be fil ban’en ko girdi’ ni faan gad ra fol riy. Gad ma guy rogon ni ngad folgad ko fonow ni kan pi’ ngodad ko bin ngad machibgad u rogon ni gad be lemnag. Nap’an ni gad ra un ko muulung, ma aram e gin yima pow’iydad riy u fithik’ e gonop, maku aram e gin ma pi’ boch e tafonow nib ga’ e tamilangan’ rorad boch e welthin riy nib puluw ko Bible nrayog ni ngad filed ban’en riy. Maku reb e, boor e babyor nge video ni ke ngongliy e ulung rok Jehovah nrayog ni nge ayuweg e girdi’ ni ngar nanged fan e n’en bay u Bible. Ere ga be fil rogon ni ngam fanay e pi talin e maruwel ney nib fel’ rogon, fa?

19. Uw rogon u wan’um e gonop ni ke yib rok Jehovah? (Proverbs 3:13-18)

¹⁹ Mu beeg e Proverbs 3:13-18. Ri gad ba felfelan’ ko fonow nib manigil ni bay ko Thin rok Got! Ya faan gomanga dariy, ma dabiyog ni ngad pared ni gad ba fos ara da pirieged e felfelan’. Kad weliyed boch e fonow nib manigil ni bay ko fare babyor ni Proverbs ko re article ney. Bin riyul’ riy e, ba sug e fonow ni ke yib rok Jehovah ni bay e gonop riy u lan e Bible. Ere ngad dugliyed u wan’dad ni ngad folgad ko fonow ni ma pi’ Jehovah ni bay e gonop riy ni gubin ngiyal’. Yooren e girdi’ e de ga’ fan e gonop rok Got u wan’rad, machane gadad e ba mich u wan’dad ni “piin nra ur pired ni yad ba gonop e yad ba felfelan’.”