1. Mang fonow e pi’ apostal Peter ngak e piin Kristiano? Mang fan nrayog ni ngad lemnaged ndabiyog ni ngad rin’ed e re n’ey?

DEMTRUG ko gad be athapeg ni nga darod nga tharmiy ara ngad pared u fayleng, ma rayog ni nge yib angin ngodad fare fonow ni pi’ apostal Peter ngak e pi Kristiano ni kan dugliyrad ko bin som’on e chibog. I yoloy ni gaar: “Ngam pired ni gimed ba thothup u fithik’ urngin e tin ni gimed be rin’, ni bod rogon Got nib thothup ni ir e ke piningmed. Ya be gaar e babyor nib thothup, ‘Thingar mpired ni gimed ba thothup, ya gub thothup.’” (1 Pet. 1:15, 16) Gad be fil ko pi thin ney nrayog ni ngad folwokgad rok Jehovah ni ir e ke dag e bin th’abi fel’ e kanawo’ u rogon ni ngan par ni yib thothup. Thingar da pared ni gad ba thothup. Rayog ni ngad lemnaged ndabiyog ni ngad rin’ed e re n’ey ni bochan e dawor da flontgad. Mus ngak Peter ma boor e oloboch ni rin’, machane i dag ko ngongol rok nrayog ni ngad pared ni gad “ba thothup.”

2. Mang deer e gad ra weliy e fulweg riy ko re article ney?

² Gad ra weliy ko re article ney e fulweg ko pi deer ni baaray ni be gaar: Mang e be yip’ fan ni ngan par ni yib thothup? Mang e be fil e Bible ngodad u murung’agen rogon feni thothup Jehovah? Uw rogon ni ngad pared ni gad ba thothup? Ma uw rogon nib peth rogon ni ngad pared ni gad ba thothup ko tha’ u thildad Jehovah?

3. Uw rogon ni ma lemnag boor e girdi’ rarogon be’ nib thothup, machane uw e bay e bin nib puluw e thin riy u murung’agen e re n’ey?

³ Boor e girdi’ e nap’an ni yad ra lemnag rarogon be’ nib thothup, ma ma yib ngan’rad be’ nder ma siminmin ma ma chuw ko mad ni ma chuw e pi tayugang’ ko teliw ngay. Machane gathi aram rogon e girdi’ nib thothup. Be yog e Bible nib thothup Jehovah ma “ir fare Got nib felfelan’.” (1 Tim. 1:11, NW) Ma piin yad ma liyor  ngak e ku be yog e Bible ni yad ba ‘felfelan’.’ (Ps. 144:15) I yog Jesus nde fel’ e n’en ni rin’ e piin yad ma yon’ e mad nib n’uw, ma yad ma rin’ e ngongol nib fel’ u fithik’ e girdi’ ya ngan guyrad. (Matt. 6:1; Mark 12:38) Gadad e tin riyul’ e Kristiano e gad manang e n’en be yip’ fan ni ngan par ni yib thothup ni bochan e n’en kad filed u Bible. Ba mich u wan’dad ni gad ba t’uf rok Got ma dabi yog ngodad ni ngad rin’ed ban’en ndabiyog rodad. Ere nap’an nra gaar Jehovah ngodad: “Thingar mpired ni gimed ba thothup,” mab mich u wan’dad nrayog ni ngad rin’ed e re n’ey. Machane faanra nge yag ni ngad rin’ed e re n’ey, mab t’uf ni ngad nanged e n’en be yip’ fan ni ngan par ni yib thothup.

4. Mang e be yip’ fan ni ngan par ni yib “thothup”?

⁴ Mang e be yip’ fan ni ngan par ni yib thothup? Fare bugithin ni “thothup” nrogon ni be yog e Bible e be yip’ fan e ngongol nge liyor nib beech. Re bugithin ney e ku rayog ni nge yip’ fan be’ ni kan fal nga bang ni nge pigpig ngak Got. Re n’ey e be yip’ fan ni faanra bbeech e ngongol rodad, mab m’agan’ Jehovah ko liyor ni gad be tay ngak, ma kub chugur e tha’ u thildad, ma aram e gad ba thothup. Gad be ngat ngay ni yugu aram rogon ndawor da flontgad ma Jehovah e rib thothup, machane ka baadag ni ngad manged fager rok nib chugur thildad.

5. Mang e rayog ni ngad filed u murung’agen Jehovah rok e pi engel ni yad ba yul’yul’?

⁵ Gubin ban’en u rarogon Jehovah nib machalbog mab beech. Ireray e n’en ni yog e pi serafim ni yad bay u tooben tagil’ Jehovah. I gaar boch i yad: “Ba thothup, ba thothup, ba thothup! I Somol ni Gubin ma Rayog Rok e ba thothup!” (Isa. 6:3) Pi engel ney e rayog ni nge chugur e tha’ u thilrad e Got rorad nib thothup ni bochan e ku yad ba thothup. Aram fan ni yungi n’en ni i yib e pi engel rok Jehovah rogned e thin rok riy u fayleng e ku rayog ni nga nog nib thothup. Aram e n’en ni buch rok Moses ko gin ni immoy fachi ke gek’iy riy ni i daramram.​—Ex. 3:2-5; Josh. 5:15.

6-7. (a) Uw rogon ni tamilangnag Moses rogon feni thothup Got ko fapi thin ni bay ko Exodus 15:1, 11? (b) Mang e puguran ngak piyu Israel ni Got e ba thothup? (Mu guy e sasing ni bay u wuru’ e re ke babyor ney.)

⁶ Tomuren ni pow’iy Moses piyu Israel nga barba’ fare Red Sea, me tamilangnag ngorad ni Jehovah ni Got rorad e ba thothup. (Mu beeg e Exodus 15:1, 11.) Piyu Egypt ni ur liyorgad nga boch e got ni googsur e ba alit e ngongol rorad. Ku arrogon e piin yad ma liyor ko pi got u Kanaan. Liyor rorad e ba muun ngay e bitir ni yima pi’ ni maligach nge ngongolen e par ko pumoon nge ppin nib sonogor. (Lev. 18:3, 4, 21-24; Deut. 18:9, 10) Machane Jehovah e ba thil ko pi got ni googsur ni bochan e dariy ba ngiyal’ nra yog ko pi tapigpig rok ni ngar rin’ed boch e ngongol ni aray rogon. Gubin ban’en u rarogon nib thothup. Ba tamilang e re n’ey ko fapi thin ni kan yoloy ko fare madalia ni gol ni kan m’ag nga m’on ko fare turban ni ma tay e prist nib tolang nga lolugen ni be gaar: “Tin nib thothup ban’en e ba milfan ngak Jehovah.”​—Ex. 28:36-38, NW.

⁷ Ra guy be’ e pi thin ney ko re madalia nem ma ra nang nrib thothup Jehovah. Machane uw rogon be’ nu Israel ndabiyog ni nge guy e re madalia nem ni bochan e dabiyog ni nge yan ko gin bay e en nib tolang ko prist riy? Gur, re n’ey e be yip’ fan ndabiyog ni nge nang nib thothup Jehovah? Danga’! Gubin e girdi’ nu Israel nrung’aged fare Motochiyel nni beeg u p’eowchen urngin e girdi’. (Deut. 31:9-12) Faan gomanga um moy u rom ma ga ra rung’ag fapi thin ni be gaar: “I Gag Somol ni Got romed, ere thingar mu . . . thothupgad, ya gub thothup.” “Ngam pired ni gimed ba thothup ni kemus ni Gag e ba milfamed ngog, ni bochan e Gag Somol e gub thothup.”​—Lev. 11:44, 45, BT; 20:7, 26, BT.

8. Mang e gad be fil ko Levitikus 19:2 nge 1 Peter 1:14-16?

 ⁸ Chiney e ngad weliyed murung’agen ba thin ni bay ko Levitikus 19:2 nni beeg ngak piyu Israel. I gaar Jehovah ngak Moses: “[Ngam] gaar ngak e girdi’ nu Israel, ‘Ngam pired ni gimed ba thothup, yi gag e gub thothup; mi gag e Somol ni Got romed.’” Rayog ni be sul Peter u daken e pi thin ney u nap’an ni yog ngak e pi Kristiano ni ngar pared ni yad “ba thothup.” (Mu beeg e 1 Peter 1:14-16.) Riyul’ nda kud moyed u tan fare Motochiyel rok Moses. Machane n’en ni yoloy Peter e be micheg nriyul’ fapi thin ni kad filed ko Levitikus 19:2 ni be yog ni Jehovah e ba thothup ma piin nib t’uf rorad e susun ni ngkur pared ni yad ba thothup. Thingar da rin’ed e re n’ey ndemtrug ko athap rodad e nga darod nga tharmiy ara ngad pared u paradis u fayleng.​—1 Pet. 1:4; 2 Pet. 3:13.

9. Faan gad ra weliy e n’en bay ko Levitikus ko guruy ni 19, ma mang angin nra yib ngodad?

⁹ Gad baadag ni ngad filed rogon ni ngad pared ni gad ba thothup ni bochan e gad baadag ni ngad felfelan’naged e Got rodad nib thothup. Ke pi’ Jehovah e fonow ngodad u rogon ni ngad rin’ed e re n’ey. Rayog ni ngad pirieged e re fonow ney ko Levitikus ko guruy ni 19. I yoloy be’ nib llowan’ ni ka nog Marcus Kalisch ngak ni gaar: “Sana ireray e bin th’abi ga’ fan e guruy u lan fare babyor ni Levitikus nge fa lal nsom’on e babyor ko Bible.” Ngad weliyed boch e verse ko re guruy ney ni be fil ngodad boch ban’en ni bay rogon ko pi n’en ni gad ma rin’ u reb e rran ngu reb. Nap’an ni gad be weliy e pi n’ey ma dab da paged talin ni tabolngin e re guruy ney e be gaar: “Ngam pired ni gimed ba thothup.”

10-11. Mang e be yog e Levitikus 19:3 nib t’uf ni ngad rin’ed, ma mang nib ga’ fan e re n’ey?

¹⁰ Tomuren ni yog Jehovah nthingari par piyu Israel ni yad ba thothup, miki ulul ngay ni gaar: “Ra bigimed ma thingari tayfan e chitiningin nge chitamangin . . . ya Gag e Somol ni Got romed.”​—Lev. 19:2, 3.

¹¹ Ere ba tamilang nib ga’ fan ni ngad folgad ko fonow rok Got ni ngad ted fan e gallabthir rodad. Am lemnag e n’en ni yog Jesus u nap’an ni fith be’ nib moon ngak ni gaar: “Mang e re n’en nib fel’ nthingar gu rin’ me yog e yafos ndariy n’umngin nap’an ngog?” Bang ko fulweg ni pi’ Jesus ngak e re moon nem e be tamilangnag nib  t’uf ni nge tayfan e chitamangin nge chitiningin. (Matt. 19:16-19) Ki yog Jesus nib kireb e n’en be rin’ e pi Farise nge pi tamachib ko motochiyel ni bochan e yad ma gay e tawey rorad ni nge dab ra ayuweged e gallabthir rorad. Ere kar “n’iged fan e thin rok Got.” (Matt. 15:3-6) “Thin rok Got” e ba muun ngay e bin lal ko fa Ragag i Motochiyel nge n’en ni bay ko Levitikus 19:3. (Ex. 20:12) Ere dab mu pagtalin ni fare fonow ni bay ko Levitikus 19:3 ni be yog nthingari be’ me tayfan e chitiningin nge chitamangin e nog u tomuren fare thin ni be gaar: “Ngam pired ni gimed ba thothup, yi gag e gub thothup; mi gag e Somol ni Got romed.”

12. Uw rogon nrayog ni ngad folgad ko fare thin ni bay ko Levitikus 19:3?

¹² Nap’an ni gad ra lemnag fare motochiyel ni pi’ Jehovah ni be yog ni ngad ted fan e gallabthir rodad, ma rayog ni ngad fithed gadad ni nge lungudad, ‘Gu ma tayfan e gallabthir rog, fa?’ Faanra ga be lemnag ni bay boch ban’en nsusun e ngam rin’ kafram ma dam rin’, ma rayog ni ngam dugliy ni ngam tabab i rin’ e pi n’em e chiney. Dabiyog ni ngam thilyeg e tin ke thumur, machane rayog ni ngam rin’ e tin rayog rom e chiney ni ngam rin’ed e gallabthir rom boch ban’en u taabang ma ga be ayuwegrow. Sana rayog ni ngam yarmiy rogon e pi n’en ga ma rin’ ya nge yoor e tayim nim rin’ed boch ban’en u taabang. Fa reb e sana rayog ni ngam ayuwegrow ngam chuw’iy e tin nib t’uf rorow, ara ngam ayuwegrow ni ngar parew ni yow ba chugur ngak Jehovah mar ululgow ko pigpig ni yow be tay ngak. Fa reb e rayog ni ngam pi’ e athamgil ngorow mag fal’eg lanin’row. Ga ra rin’ e pi n’ey, ma aram e ga be fol ko fare thin ni bay ko Levitikus 19:3.

13. (a) Ku mang fonow e bay ko Levitikus 19:3? (b) Uw rogon nrayog ni ngad folwokgad rok Jesus e ngiyal’ ney nrogon ni bay ko Luke 4:16-18?

¹³ Ku bay ban’en ni be fil e Levitikus 19:3 ngodad u murung’agen rogon ni ngad pared ni gad ba thothup. Be yog ni ngad ayuweged e madnom ko Sabbath. Gadad e piin Kristiano e da kud moyed u tan fare Motochiyel, ere aram fan nde t’uf ni ngaud madnomnaged e Sabbath u gubin e wik. Yugu aram rogon, ma boor ban’en nrayog ni ngad filed u rogon ni i fol piyu Israel ko re motochiyel ney nge angin ni i yib ngorad. Rofen ni Sabbath e aram e ngiyal’ ni yima toffan ko maruwel min liyor ngak Got. * Aram fan ni ma yan Jesus nga lan tafen e muulung ko binaw rok ko rofen ni Sabbath nga i beeg e Thin rok Got nga i rung’ag e girdi’. (Ex. 31:12-15; mu beeg e Luke 4:16-18.) Fare motochiyel rok Got ni bay ko Levitikus 19:3 ni be yog ni ngad “ayuweged e madnom ko Sabbath” e susun nra k’aringdad ni ngaud ted e tayim ni gubin e rran ni fan ko liyor rodad ngak Got. Ga be lemnag ni ka bay boch ban’en nib t’uf ni ngam mon’og riy u rogon ni ga be rin’ e re n’ey, fa? Faanra um tay e tayim ni fan ko liyor rom ngak Jehovah ni gubin e rran, ma aram e ra chugur e tha’ u thilmew, ni aram ban’en nib t’uf ya nge yag nim par ni gab thothup.

14. Mang ban’en nib ga’ fan ni be sul e Levitikus ko guruy ni 19 u daken?

¹⁴ Bay ba thin ni be sul e Levitikus ko guruy ni 19 u daken nra ayuwegdad ni ngad pared ni gad ba thothup. Be gaar tungun e verse 4: “Gag Somol ni Got romed.” Ragag nge nel’ yay ni ka nog e re thin ney u lan e re guruy ney. Re n’ey e be puguran ngodad e bin som’on e motochiyel ni be gaar: “I gag faanem i Somol ni Got rom . . . Dariy yugu reb e kan ni nge mang Got rom, ya ke mus ni gag.” (Ex. 20:2, 3) Gubin e Kristiano ni yad baadag ni ngar pared ni yad ba thothup e thingar ra guyed rogon ndariy ban’en ara be’ ni nge yib nga thilrad Got. Ma bochan ni gadad e Pi Mich Rok Jehovah, ma kad dugliyed u wan’dad ni ngad siyeged urngin mit e  ngongol nra darifannag fithingan Got nib thothup.​—Lev. 19:12; Isa. 57:15.

15. Mang e susun ni nge k’aringdad fapi verse ni bay ko Levitikus ko guruy ni 19 ni ngad rin’ed?

¹⁵ I dag piyu Israel nib m’agan’rad ngay ni nge mang Jehovah e Got rorad ni aram e ur folgad ko pi motochiyel rok. Be gaar e Levitikus 18:4, BT: “Mu folgad ko pi motochiyel rog mi gimed rin’ e tin ku gog ni ngam rin’ed. I gag e Somol ni Got romed.” Ku bay boch e “pi motochiyel” nem ko guruy ni 19 ni fan ngak piyu Israel. Bod ni verse 5-8, 21, nge 22 e be weliy murung’agen e gamanman ni yima pi’ ni maligach. Thingar ni pi’ e pi maligach ney u reb e kanawo’ ndabi “darifannag e n’en ni ka ni pi’” ngak Jehovah. Nap’an ni gad ra beeg e pi verse ney, ma ra k’aringdad ni ngad adaged ni ngad felfelan’naged Jehovah, ma gad pining e sorok ngak ni nge mang maligach rodad ngak ni bod rogon ni be yog e Hebrews 13:15 ni ngad rin’ed.

16. Mang kenggin e motochiyel ni bay ko Levitikus 19 ni be puguran ngodad rogon nib thil e piin yad ma pigpig ngak Got ko piin ndarur pigpiggad ngak?

¹⁶ Ra ngad pared ni gad ba thothup, ma thingari m’agan’dad ngay ni ngad pared ni gad ba thil ngak e piin ndarur pigpiggad ngak Got. Rayog ni nge mo’maw’ ni ngad rin’ed e re n’ey. Bay yu ngiyal’ nrayog ni nge towasariydad e piin gadad nga skul, nge maruwel, nge girdi’ rodad, nge yugu boch e girdi’ ni ngad uned nga boch ban’en nra magawonnag e liyor rodad. Nap’an nra buch e re n’ey, ma bay ban’en nib ga’ fan ni ngad dugliyed. Ere mang e ra ayuwegdad ni ngad dugliyed e n’en nib fel’ ni ngad rin’ed? Am lemnag fare kenggin e motochiyel ni bay ko Levitikus 19:19 ni bay bang riy ni be gaar: “Dab mu chuwgad ko mad nni ngongliy u l’agruw mit ban’en.” Re motochiyel ney e ayuweg piyu Israel ni ngar pared ni yad ba thil ko pi nam nib liyegrad. Ngiyal’ ney e darud siyeged ndab da chuwgad nga boch e mad ni kan ngongliy u boch ban’en nib thilthil. Machane gad ma siyeg ni ngad boded e piin nib togopuluw e michan’ nge ngongol rorad ko n’en be yog e Bible ni yugu aram rogon ni pi girdi’ nem e gadad nga skul, ara maruwel, ara yad e girdi’ rodad. Riyul’ ni gad ma t’ufeg e girdi’ rodad nge yugu boch e girdi’. Machane pi n’en gad ma dugliy ni ngad rin’ed e ma m’ug riy ni gad ra fol rok Jehovah ni yugu aram rogon nra taydad ni gad ba thil ko girdi’ u toobdad. Rib ga’ fan e re n’ey ya faanra gad baadag ni ngad pared ni gad ba thothup, mab t’uf ni ngad pared ni gad ba thil ya nge yag nda pigpiggad ngak Got.​—2 Kor. 6:14-16; 1 Pet. 4:3, 4. 

17-18. Mang e ba ga’ fan nrayog ni ngad filed ko Levitikus 19:23-25?

¹⁷ Fapi thin ni “I gag e Somol ni Got romed” e susun nra ayuweg piyu Israel ni ngar m’oneged u wan’rad e tha’ u thilrad Jehovah. Ni uw rogon? Be tamilangnag e Levitikus 19:23-25 reb e kanawo’  nrayog ni ngar rin’ed e re n’ey riy. (Mu beeg.) Am lemnag rogon ni nge fol piyu Israel ko pi thin ney u tomuren nra thapgad nga lan fare Nam ni Kan Micheg. Faanra yung be’ yu ke gek’iy ni yima kay wom’engin, ma susun e dabi kay wom’engin fa yu ke gek’iy u lan dalip e duw. Ra af ko bin aningeg e duw, ma wom’engin fa yu ke gek’iy e ngan pi’ nga tabernacle. Fin bin lal e duw ngay e rayog ni nge kay facha’ wom’engin fa yu ke gek’iy. Re motochiyel ney e susun ni nge ayuweg piyu Israel ni nge tamilang u wan’rad ni gathi tirorad ban’en e ngar m’oneged. Ya nge pagan’rad ngak Jehovah nra pi’ e tin nib t’uf rorad ma ngar m’oneged e liyor rorad ngak. Faan yad ra rin’ e re n’ey, ma ra pi’ e ggan nib gaman ni ngar ked. Ki pi’ Got e athamgil nga lanin’rad ni ngar pied boch ban’en nga tabernacle ni aram tagil’ e liyor rok.

¹⁸ Fare motochiyel ni bay ko Levitikus 19:23-25 e be puguran ngodad fapi thin ni yog Jesus ko fare Welthin Rok u Daken e Burey. I gaar: “Dabi magafan’med ko ggan nge garbod ni nge yog ngomed.” Ki ulul ngay ni gaar: “Chitamangimed ni bay u tharmiy e manang ni pi n’ey ni urngin e dabi siy ni nge yog ngomed.” Ra pi’ Got e tin nib t’uf rodad ni bod rogon ni ma pi’ e tin nib t’uf ko arche’. (Matt. 6:25, 26, 32) Ba pagan’dad nra pi’ Jehovah e tin nib t’uf rodad. Maku gad ma “pi’ ban’en” ngak e piin ke t’uf e ayuw rorad. Ku gad ma pi’ e salpiy ni ayuw ni fan ko tin nib t’uf ko ulung. Ma guy Jehovah rogon e ayuw ni gad ma pi’ ma ra tow’athnagdad. (Matt. 6:2-4) Gad ra rin’ e re n’ey, ma aram e gad be dag ni ke tamilang u wan’dad e n’en be fil e Levitikus 19:23-25 ngodad.

19. Uw rogon ni ke yib angin ngom e n’en ni kad filed ko Levitikus?

¹⁹ Kemus ni in e verse ko Levitikus ko guruy ni 19 e kad weliyed, ma be ayuwegdad ni ngad nanged feni ga’ fan ni ngad boded e Got rodad nib thothup. Faan gad ra folwok rok, ma aram e gad be dag ni gad be guy rogon ni ngad ‘thothupgad u fithik’ urngin e tin ni gad be rin’.’ (1 Pet. 1:15) Boor e piin darur pigpiggad ngak Jehovah ni kar guyed e ngongol nib fel’ ni ma dag e girdi’ rok Got. Ma re n’ey e ke k’aring boch i yad ni ngar pininged e sorok ngak Jehovah. (1 Pet. 2:12) Machane ka boor ban’en nrayog ni ngad filed ko Levitikus ko guruy ni 19. Bin migid e article e ku ra weliy murung’agen boch e verse u lan e re guruy nem miki ayuwegdad ni ngkud nanged boch e kanawo’ nrayog ni ngad pared riy ni gad “ba thothup” ni bod rogon ni yog Peter.