1. Uw feni ga’ fan e flowa u wan’ e girdi’ ni bay murung’agrad u Bible?

 FLOWA e ba mit e ggan nib ga’ ni i kay boor e girdi’ ni bay murung’agrad u Bible. (Gen. 14:18; Luke 4:4) Bin riyul’ riy e rib ga’ fan e re n’ey u wan’ e girdi’ kakrom ya yu ngiyal’ e ma fanay e Bible fare bugithin ni “flowa” ni nge yip’ fan e ggan. (1 Ki 17:​11, 12) Ki fanay Jesus e flowa u nap’an ni ngongliy l’agruw e maang’ang rok ni yigoo yimanang murung’agen. (Matt. 16:​9, 10) Bay murung’agen reb e gal maang’ang ney ko John ko guruy ni 6. Nap’an ni gad be fil murung’agen e re n’ey, ma gad ra guy boch ban’en nrayog ni ngad filed riy e ngiyal’ ney.

2. Mingiyal’ e t’uf ni ngan pi’ e ggan ni nge kay bokum biyu’ e girdi’?

² Tomuren ni ke mu’ e pi apostal rok Jesus ko machib, mar afgad Jesus nga lan bbowoch nga ranod nga barba’ fare Lipath nu Galile ya nge yag nra toffangad. (Mark 6:​7, 30-32; Luke 9:10) Ra bad nga bangi ban’en ndariy be’ riy ni bay u Bethsaida. Machane de n’uw nap’an nga tomuren, me yib bokum biyu’ e girdi’ ko gin’em ni yad bay riy. Yugu aram rogon ma de siyegrad Jesus. I tay e tayim ni nge fil murung’agen Gil’ilungun Got ngorad, miki golnag e piin nib m’ar u fithik’rad. Nap’an ni chugur ni nge aw e yal’, me lemnag pi gachalpen ko uw e nge fek e pi girdi’ nem ni aram urngirad ban’en riy ni ngar ked. Sana rayog ni bay boch i yad ni bay buchuuw e ggan rorad, machane yooren i yad e ba t’uf ni nga ranod nga lan e pi binaw ni ngar chuw’iyed e ggan ni ngar ked. (Matt. 14:15; John 6:​4, 5) Ere mang e nge rin’ Jesus?

I NGONGLIY BA MAANG’ANG NGE PI’ E FLOWA NGAR KED

3. Mang e yog Jesus ngak e pi apostal rok ni ngar rin’ed ni fan ko fapi girdi’? (Kum guy e sasing.)

³ I gaar Jesus ngak pi gachalpen: “Dab ranod, gimed e mpied  ban’en ngorad ngar ked.” (Matt. 14:16) Machane bod ndabiyog ni ngar rin’ed e re n’ey, ya sogonap’an 5,000 e pumoon ni yad bay u rom. Ma yira puthuy e piin nib pin nge bitir ngay, ma sana 15,000 urngin e girdi’ ni ngan duruw’iyrad. (Matt. 14:21) I yog Andrew ni gaar: “Ba’ ba pagel u roy ni bay lal yal’ i flowa ni barley rok nge l’agruw i nig. Machane dabi gaman e pi girdi’ ney riy ni ara’ urngirad.” (John 6:9) Flowa ni kan ngongliy ko Barley e ba ga’ ni aram e n’en ma kay e piin gafgow nge yug girdi’, ma fa galo chi nig e sana rayog ni nig ni kan solnag kan fengfengnag. Machane dabi gaman ni nge kay e pi girdi’ nem ni aram urngirad!

4. Mang e rayog ni ngad filed ko John 6:​11-13? (Kum guy e sasing.)

⁴ Baadag Jesus ni nge gol ko fapi girdi’, ere yog ngorad ni nga ranod ra pared nga but’ nga daken e pan ni kar yu ulunggad. (Mark 6:​39, 40; mu beeg e John 6:​11-13.) Ngemu’ me pining e magar ngak e Chitamangin ko fa in yal’ i flowa nge nig. Ba puluw ni nge pining e magar ngak Got ni bochan e bin riyul’ riy e Ir e Ke Pi’ e ggan ni nge kay e pi girdi’ nem. Re n’ey e be puguran ngodad ni ngad folwokgad ko n’en ni rin’ Jesus ni aram e ngaud meybilgad u m’on ni ngad abichgad ko ngiyal’ ni goo gadad ara bay e girdi’ u toobdad. Tomuren me yog Jesus ngak pi gachalpen ni ngar f’othed fapi ggan u daken fapi girdi’, ma aram mar abichgad ngar fosgad. I aw boch ko pi ggan nem, ma dabun Jesus ni ngan adbey. Ere yog ni ngan kunuy nga taabang, nsana bochan e nge boch nga tomuren mu kun kay. I dag Jesus e kanawo’ nrayog ni ngad folwokgad riy u rogon ni ngad maruwelgad ko tin bay rodad nib fel’ rogon. Faanra gur reb e gallabthir, ma rayog ni ngam fanay e re n’ey ni bay murung’agen u Bible ni ngam fil ngak pi fakam feni ga’ fan ni ngaur meybilgad u m’on ni ngar abichgad, mar golgad ko girdi’, mu ur pied e tin bay rorad ni  ngar ayuweged yugu boch e girdi’ ni bod e n’en ni rin’ Jesus.

5. Mang e baadag fapi girdi’ ni ngar rin’ed u tomuren nra guyed e pi n’en ni rin’ Jesus e rofen nem ni yira ngat ngay? Mang e rin’ Jesus?

⁵ I ngat fapi girdi’ nga rogon ni i fil Jesus ban’en ngorad nge pi maang’ang ni i ngongliy. Bochan ni yad manang ni micheg Moses nra pi’ Got ba profet ni nge yib ni yu gub thil, ma sana rayog ni lungurad u wan’rad, ‘Gur, Jesus e ir e re profet nem?’ (Deut. 18:​15-18) Faanra ir, ma sana rayog ni nge mang reb e pilung nib manigil, me pi’ e ggan ni nge kay girdien e re nam nem ni ga’ngin. Ere baadag e pi girdi’ nem ni ngar “feked [Jesus] ngar tiyed ni ir e nge mang pilung rorad.” (John 6:​14, 15) Faan gomanga pagrad Jesus ni ngar rin’ed e re n’ey, ma aram e be un ngak e pi Jew ni yad bay u tan e gagiyeg rok piyu Roma yad be rin’ boch ban’en ni bay rogon nga ngongolen e am. Ere gur, i rin’ e re n’ey? Danga’. Kad beeged u Bible ni ‘pagrad nge yan nga daken e burey.’ Yugu aram rogon ni un towasariy, machane de un nga ngongolen e am. Rayog ni ngad filed ban’en ko re n’ey!

6. Uw rogon nrayog ni ngad folwokgad rok Jesus? (Kum guy e sasing.)

⁶ Riyul’ ndabi yog e girdi’ ngodad ni ngad pied e ggan ngorad u daken e maang’ang, ara ngad golnaged e m’ar rorad, ara ngad manged pilung rorad. Machane rayog ni nga rogned ngodad ni ngad uned nga ngongolen e am ni aram e ngad uned ko towal ara ngad ayuweged be’ ni yad be lemnag nib fel’ rogon e gagiyeg nra tay. Machane ba tamilang e n’en ni rin’ Jesus. I siyeg ni nge un nga ngongolen e am, miki boch nga tomuren me yog ni gaar: “Gin nsuwog e dariy u roy u fayleng.”  (John 17:14; 18:36) Piin Kristiano e ngiyal’ ney e ba t’uf ni ngar folwokgad u rogon e lem nge ngongol rok Jesus. Gad ba yul’yul’ nga Gil’ilungun Got, ma gad ma weliy murung’agen ko girdi’, maku gad ma yibilay ni nge yib. (Matt. 6:10) Ere ngad sulod bayay ngad weliyed murung’agen fare maang’ang ni ngongliy Jesus ni aram e pi’ e flowa ni nge kay e girdi’, nge n’en nrayog ni ngkud filed riy.

“FAN FA YU YAL’ I FLOWA”

7. Mang e rin’ Jesus, ma mang e rin’ e pi apostal rok ni bochan e re n’ey? (John 6:​16-20)

⁷ Tomuren ni duruw’iy Jesus fapi girdi’ me yog ngak e pi apostal rok ni ngar chuwgad u rom nga ranod u bowoch nga Kapernaum, ma ir e yan nga daken e burey ya be pilo’ ko fapi girdi’ ni yad be guy rogon ni nge mang pilung. (Mu beeg e John 6:​16-20.) Nap’an ni be yan e pi apostal rok u bowoch, me yib bangi lang nga dakenrad nib gel e nifeng riy miki sunumeg e n’ew u daken e ran. Ngiyal’ nem me yib Jesus ngorad ni be yan u daken e ran. Me yog ngak apostal Peter ni ngki rin’ e re n’ey. (Matt. 14:​22-31) Ma nap’an ni af Jesus nga bowoch me mocha’ e nifeng. Ri ngat pi gachalpen, ma aram me lungurad: “Riyul’ ni Fak Got gur!” a (Matt. 14:33) Ere de guy pi gachalpen Jesus e n’en nib peth ko biney e maang’ang ni ka fini buch nge fa bin baaram ni ke ngongliy u m’on riy ni aram e ke pi’ e flowa ke kay fapi girdi’. Mu tay fanam i yan ko n’en ni yoloy Mark u murung’agen e re n’ey ni gaar: “Me gin owchen pi gachalpen ko n’en ni kar guyed, mi yad par ni kari balyangan’rad, ya de yog ni ngar nanged fan fa yu yal’ i flowa ni yodoromnag Jesus; ya de pat nga lanin’rad.” (Mark 6:​50-52) Arrogon, de tamilang u wan’rad ni ke pi’ Jehovah gelngin Jesus ni ngki rin’ yugu boch ban’en, ma gathi kemus ni nge pi’ e flowa ni nge kay e girdi’. Machane de n’uw nap’an nga tomuren miki sul Jesus nge weliy murung’agen fapi flowa ni pi’ u nap’an ni ngongliy fare maang’ang, miki yog ban’en nrayog ni ngad filed ban’en riy.

8-9. Mang fan ni yan fapi girdi’ ni yad be gay Jesus? (John 6:​26, 27)

⁸ Fapi girdi’ ni duruw’iyrad Jesus e kemus ni tin nib t’uf ko par rorad nge tin yad baadag e yad be lemnag. Ni uw rogon? Ya bin migid e rran ngay mar nanged ni ke chuw Jesus nge pi apostal rok. Ere ra afgad nga boch e bowoch ni ke yib u Tiberias nga ranod nga Kapernaum ni yad be gay Jesus. (John 6:​22-24) Gur, rrin’ed e re n’ey ni bochan e yad baadag ni ngkur filed boch ban’en u murung’agen Gil’ilungun Got? Danga’. Ya yad baadag ni ngki pi’ Jesus boch e flowa ni ngar ked. Uw rogon ni kad nanged e re n’ey?

⁹ Mu tay fanam i yan ko n’en ni buch u nap’an nra pirieged Jesus u bangi ban’en nib chugur nga Kapernaum. I yog Jesus ngorad ni yad be gay ni bochan e yad baadag ni ngan pi’ e ggan ngorad. I yog ngorad ni kar ‘ked fapi flowa nge bagayad me ri fos’ ko “ggan ni bay n’en me kireb.” Ere tay ir ngorad ni ngar maruwelgad ni fan ko “ggan nra par ndabi kireb.” (Mu beeg e John 6:​26, 27.) I yog nra pi’ e Chitamangin e re miti ggan ney. Dabisiy ni gin e pi girdi’ nem u nap’an ni yog Jesus ni bay ba mit e ggan nrayog ni nge pi’ e yafos ni manemus ngorad! Ere mang e re ggan nem, ma uw rogon me yag ngorad?

10. Mang e ba t’uf ni nge rin’ fapi girdi’ ya nge “yog e yafos ndariy n’umngin nap’an” ngorad?

¹⁰ Ba tamilang ni be lemnag e pi Jew nem nib t’uf ni ngar rin’ed boch e maruwel mfini yag e re ggan nem ngorad. Sana rayog ni yad be lemnag e “maruwel” ni be yog fare Motochiyel rok Moses ni ngan rin’. Machane gaar Jesus ngorad: “Baaray e re n’en ni ba adag Got ni ngam rin’ed: nge mich u wun’med e en ni ke l’og ke yib.” (John 6:​28, 29) Ra nge “yog e yafos ndariy n’umngin nap’an” ngorad, mab t’uf ni nge mich Jesus u wan’rad ni ir e en ke pi’ Got ke yib. Bin riyul’ riy  e ireray e n’en ni yog Jesus ngorad u m’on riy. (John 3:​16-18, 36) Ku bay boch ban’en ni weliy u murung’agen rogon ni nge yag e yafos ndariy n’umngin nap’an ngorad boch nga tomuren.​—John 17:3.

11. Uw rogon ni dag e pi Jew ni kemus ni yigoo ggan ni ngan kay e yad baadag ni nge yag ngorad? (Psalm 78:​24, 25)

¹¹ De m’agan’ fapi Jew ko n’en be fil Jesus ngorad u murung’agen e ‘n’en ni ba adag Got ni ngar rin’ed’ e ngiyal’ nem. Ra fithed ni lungurad: “Mang maang’ang e ga ra ngongliy ngug guyed ma ga mich u wun’mad?” (John 6:30) Rogned nnap’an Moses ma un pi’ e manna nrayog ni ngan taarebrogonnag ko flowa nga i kay e pi ga’ rorad. (Neh. 9:15; mu beeg e Psalm 78:​24, 25.) Ba tamilang ni kemus ni yigoo ggan ni ngar ked e yad be lemnag. Ma mus nga nap’an ni weliy Jesus murung’agen e ‘bin riyul’ e ggan [ara flowa] ni yib u tharmiy’ nra pi’ e yafos ndariy n’umngin nap’an ngorad, ma dar fithed ngak ko mang e be yip’ fan. (John 6:32) Yigoo ggan ni ngar ked e yad be lemnag ma dar motoyilgad ko n’en be guy Jesus rogon ni nge fil ngorad u murung’agen rogon ni nge yag e yafos ndariy n’umngin nap’an ngorad. Ere mang e rayog ni ngad filed ko re n’ey?

N’EN NSUSUN E NGE GA’ FAN U WAN’DAD

12. Uw rogon ni dag Jesus ko mang e n’en th’abi ga’ fan?

¹² Baaray ban’en nib ga’ fan ni gad be fil ko John ko guruy ni 6. N’en nsusun e nge ga’ fan u wan’dad e aram e tin nib t’uf rodad ni fan ko tirok Got ban’en. Mu tay fanam i yan riy ni ireray e n’en ni tamilangnag Jesus u nap’an ni guy Satan rogon ni nge waliy ni nge denen. (Matt. 4:​3, 4) Ma nap’an fare Welthin ni Pi’ u Daken e Burey, me tamilangnag feni ga’ fan ni nge yag e tin nib t’uf rodad ni fan ko tirok Got ban’en. (Matt. 5:3) Ere rayog ni ngad fithed gadad ni nge lungudad, ‘Be m’ug u rogon e par rog nib ga’ fan u wan’ug e tirok Got ban’en ko tin nug baadag, fa?’

13. (a) Mang fan nde kireb ni ngan felfelan’ ko ggan? (b) Mang e ginangdad Paul riy? (1 Korinth 10:​6, 7, 11)

¹³ Ba puluw ni ngad yibilayed e tin nib t’uf ko par rodad ma gad felfelan’ ko pi n’ey. (Luke 11:3) Maruwel nib gel ni gad ma tay ni nge yag nda ‘abichgad ma gad be garbod’ e ma yibnag e felfelan’ ngodad, ma re n’ey e ban’en ni “yib rok Got.” (Ekl. 2:​24, BT; 8:15; Jas. 1:17) Machane ba t’uf ni ngad kol ayuwgad ndabi m’on e chugum u wan’dad. Ireray e n’en ni tamilangnag apostal Paul u nap’an ni be yol ngak e pi Kristiano ni ur moyed ko ngiyal’ ni ke chugur ni ngan thang e m’ag rok e pi Jew. I weliy murung’agen boch ban’en ni i buch rok piyu Israel nib muun ngay e n’en ni buch u tooben fare Burey ni Sinai. I ginang e piin Kristiano ‘ndab ur m’ad ni bochan e tin nib kireb ban’en, ni bod [piyu Israel].’ (Mu beeg e 1 Korinth 10:​6, 7, 11.) I ngongliy Jehovah e maang’ang nge pi’ e ggan ngak piyu Israel ngar ked. Machane bochan nra chogownaged e pi ggan nem, ma aram me mang fapi ggan ban’en “nib kireb” ngorad. (Num. 11:​4-6, 31-34) Ma nap’an ni yad be liyor ko fare liyos nib gol ni yaan ba pi fak e garbaw, ma ur abichgad, ma yad be garbod, ma yad be felfelan’. (Ex. 32:​4-6) I weliy Paul e re n’ey ni nge ginang e piin Kristiano ni ur moyed ko ngiyal’ ni ke chugur ni ngan thang fare m’ag rok e pi Jew ko duw ni 70 C.E. Ku arrogodad ni gad be par u tungun e re m’ag ney, ere ba t’uf ni nge ga’ fan u wan’dad e re fonow ney ni pi’ Paul.

14. Mang e be yog e Bible u murung’agen e ggan u lan e bin nib beech e fayleng?

¹⁴ Nap’an ni yog Jesus ni ngad yibilayed e ‘ggan [ara flowa] ni nge yog ngodad,’ miki fil ngodad ni ngad yibilayed ni nge lebug e n’en nib m’agan’ Got ngay u “roy u but’ ni bod rogon ni yibe rin’ u tharmiy.” (Matt. 6:​9-11) Ra uw rogon e par u fayleng e ngiyal’ nem? Be yog e Bible nib muun e ggan nib manigil ko n’en nib m’agan’ Got ngay ni fan ko fayleng. Be yog e Isaiah 25:​6-8 nra yoor e ggan nib fel’ lamen ni nge kay e  girdi’. Ma Psalm 72:16 e be gaar: “Me par e nam nib sug ko grain; me sug daken yungi ted ko woldug.” Ga be athapeg ni ngam fanay boch e pi grain nem ni ngam ngongliy ba mit e flowa riy ara yugu ba mit e ggan ndawor mu ngongliy bayay, fa? Maku reb e, rayog ni ngam felfelan’ nga wom’engin e woldug ni grapes ni kam yung. (Isa. 65:​21, 22) Ma urngin e girdi’ u fayleng ni yad ra felfelan’ ko pi n’ey.

15. Mang e ra fil e piin yira fasegrad ko yam’? (John 6:35)

¹⁵ Mu beeg e John 6:35. Mang e ra buch rok e piin nra ked fapi flowa nge nig ni pi’ Jesus? Rayog ni bay boch i yad ni gimed ra mada’ u nap’an e fos ko yam’. Mus ni faanra de mich Jesus u wan’rad e ngiyal’ nem, machane sana yira fasegrad ko yam’. (John 5:​28, 29) Pi girdi’ ney e ra t’uf ni ngar nanged fan fapi thin ni yog Jesus ni gaar: “I gag fare ggan [ara flowa] ni ma pi’ e yafos. En nra yib ngog e dab ki yib e bilig ngak biid.” Ba t’uf ni ngar maruweliyed e michan’ rorad ko fare biyul ni maligach ni pi’ Jesus. Ra taw ko ngiyal’ nem, ma yira fil murung’agen Jehovah nge n’en nib m’agan’ ngay ngak e piin kan fasegrad ko yam’ nge bitir ni yira gargelegrad u lan e bin nib beech e fayleng. Ri gad ra felfelan’ ni ngad uned ko re maruwel ney! Kab gel e felfelan’ ni gad ra tay ni ngad ayuweged yugu boch e girdi’ ni nge fel’ thilrad Jehovah ko felfelan’ ni gad ra tay u nap’an ni gad ra kay boch e ggan nib fel’ lamen u lan e bin nib beech e fayleng.

16. Mang e gad ra weliy ko bin migid e article?

¹⁶ Kad filed murung’agen boch ban’en ni bay ko John ko guruy ni 6, machane ku boor ban’en ni i fil Jesus u murung’agen e “yafos ndariy n’umngin nap’an.” Fapi Jew ni i non Jesus ngorad e ba t’uf ni ngar motoyilgad ngak nib fel’ rogon, maku arrogodad. Ere gad ra ulul ni ngad weliyed murung’agen boch ban’en ni ku bay ko John ko guruy ni 6 ko bin migid e article.