Tomuren e duw ni 1920, me fil e gallabthir rog e tin riyul’. Ngiyal’ nem e dawor ra mabgolgow. Nap’an e duw ni 1939, ma aram min gargelnageg. Nap’an ni ku gub bitir, ma ug pared u England ma gu ma un ko gallabthir rog ko muulung, me boch nga tomuren mug un ko fare skul ni ka nog e Theocratic Ministry School ngay. Da gur ma pagtalin e yay nsom’on nug pi’ e welthin rog. Ba t’uf ni nggu sak’iy nga daken ba kahol ni kan tay ko gin yima sak’iy riy ngan pi’ e welthin, ya nge yag nug guy e girdi’ nib fel’ rogon. Nel’ e duw rog e ngiyal’ nem, ma kug rus nug be guy e pi girdi’ nem ni yad ba ilal ngog nug be pi’ e welthin u p’eowcherad.

I typenag e chitamag boch e thin nga daken boch yang i babyor nib mom ngog ni nggog u nap’an e machib. Yay nth’abi som’on nug wan nga tafen be’ ni yigoo gag ni nggu machibnag e ka fini gaman meruk e duw rog. Rug felfelan’ u nap’an ni beeg facha’ e gi babyor nem me m’agan’ ngay ni nge fek ba ken fare babyor ni kenggin e “Let God Be True” ni thin ni Meriken. Tomuren mug mil i yan ko gin bay e chitamag riy ni nggog ngak e n’en ke buch. Rib gel e felfelan’ ni ug tay ko machib nge muulung ni ug un ngay, miki ayuwegeg ni nggu adag ni nggu pigpig ngak Jehovah u polo’ e tayim rog.

Tomuren ni fal’eg e chitamag e babyor ni nga i yib Fare Wulyang ko Damit ngog ni gubin e pul, ma aram e ngiyal’ nri gel feni t’uf rog e thin nu Bible. Nap’an nra yib e ken nib beech e magazine, mug tabab i beeg ni ka chingiyal’ nem. Ri gel e pagan’ rog ngak Jehovah, ma aram e n’en ni k’aringeg ni nggu ognag e yafos rog ngak.

Nap’an e duw ni 1950, ma gamad un chon e tabinaw rog ko fare assembly ni kenggin e “Theocracy’s Increase” nni tay u New York. Kenggin e muulung nni tay ko Aningeg Fen e Maruwel ko August 3 e “Missionary Day.” Brother Carey Barber ni boch nga tomuren me mang reb i girdien fare Ulung ni Ma Pow’iyey e ir e pi’ e welthin ni fan ko taufe e rofen  nem. Tomuren ni fith fa gal deer ni yima fith ngak e piin ngan taufenagrad u tungun e welthin rok, ma aram mug sak’iy nga lang me lungug, “Arrogon!” Ragag nge taareb e duw rog e ngiyal’ nem, machane kug nang ni kug dugliy ban’en nrib ga’ fan. Machane gu rus ni nggu wan nga maran ni bochan e dawor gu nang rogon e minong. Ere un e uncle rog ngog ko gin bay e ran riy, me yog ngog ndab kug rus ya dariy ban’en nra buch rog. Riyul’ nrib papey nni taufenageg ya de math eg nga but’. Bay l’agruw e walag ni pumoon u rom ni bagayow e taufenageg, ma bagayow e ayuwegeg nggu chuw u fithik’ e ran. Tomuren e re rran nem ke yib i mada’ ko chiney ni be ulul Jehovah be dag ngog e bin nib mat’aw e kanawo’.

Nap’an nug chuw u skul, ma gu baadag ni nggu pioneer. Machane pi sensey rog e ra pied e athamgil nga lanin’ug ni nggu nameg e skul nib tolang. Ere gu fol rorad ma aram mug un nga reb e skul nib tolang. Faani boch nga tomuren, mug nang ndabiyog ni nggu par ni gub mudugil ko tin riyul’ ma kug be tiyan’ug ko skul rog. Ere gu dugliy ni nggu tal ko skul. Gu yibilay murung’agen e re n’ey ngak Jehovah, ma aram mug yoloy e babyor nggu pi’ ko pi sensey rog ni gu be weliy ngorad u fithik’ e sumunguy fan ni nggu tal ko skul u tomuren e re duw nem. Ri pagan’ug ngak Jehovah ma ka chingiyal’ nem mug tabab ko pioneer.

Nap’an e July ko duw ni 1957, mug tabab ko pigpig u polo’ e tayim rog ko fare binaw nu Wellingborough. Gu fith ngak e pi walag ko Bethel u London ko yad manang reb e walag ni pumoon ni ke yoor e duw ni ke pioneer nrayog ni nggu un ngak ko machib fa danga’. Boor ban’en ni fil Brother Bert Vaisey ngog. Ir reb e tamachib nib pasig, miki ayuwegeg ni nge fel’ e schedule rog ni fan ko machib. Re ulung nem ni gu bay riy e nel’ e walag nib pin ni bay riy ni kar pilibthirgad, nge gamow Brother Vaisey. Bochan ni gubin ngiyal’ nug ma fal’eg rogog ni fan ko muulung ma gu be un ko tin yibe rin’ riy, ma boor yay ni mab e kanawo’ ngog ni nggu gelnag e pagan’ rog ngak Jehovah ma gu be weliy e michan’ rog.

De n’uw nap’an nga tomuren ni ka non’eg nga kalbus ni bochan e kug siyeg ndab gu un ko salthaw, ma aram mug mada’gow Barbara nreb e walag nib pin nib special pioneer. Nap’an e duw ni 1959 mug mabgolgow, mab m’agan’mow ngay ni nggu pigpiggow ko gin kan pi’mow ngay. Ere som’on e nni pi’mow ni nggu pigpiggow u Lancashire ni bay u lel’uch ni ngal u England. Ma nap’an e January ko duw ni 1961, ma aram me taw e thin ngog ni nggu un ko fare skul ni ka nog e Kingdom Ministry School ngay ni yira tay u Bethel u London nreb e pul n’umngin nap’an. Tomuren nug mu’nag e re skul nem mi nog ngog ni ngaug lekag e ulung. Rug gin ko re n’ey nnog ngog ni nggu rin’. Ere l’agruw e wik ni skulnageg reb e walag ni pumoon ni ke yoor e duw ni ma lekag e ulung ko fare mach nu Birmingham, mu kun pag Barbara ni nge un ngog. Tomuren ma aram min pi’mow nggu sulow nga Lancashire nge Cheshire ni ngaug lekagew e ulung u rom.

Nap’an e August ko duw ni 1962 u nap’an ni kug fekew e matal romow me yib bangi babyor ngomow ko branch ofis. U lan e re envelope nem e bay l’agruw yang i application riy ni fan ko fare Skul nu Gilead! Tomuren nug yibilayew Barbara murung’agen e re n’ey, ma aram ma gamow ngongliy rogon e babyor romow nge m’ay ma gamow pi’ nge sul ko branch ofis nrogon ni ka nog. Lal e pul nga tomuren, ma aram mug warow nga Brooklyn ni bay u New York ni nggu unew ko bin 38 e class ko fare skul u Gilead. Ragag e pul n’umngin nap’an e re skul nem ni yima fil e Bible riy.

 Gathi kemus ni yigoo Thin rok Got nge murung’agen e ulung rok e ug filed u Gilead, ya kug filed murung’agen e pi walag u ga’ngin yang e fayleng. Ngiyal’ nem e ke gaman 24 e duw rog, ma Barbara e 23 e duw rok, ma boor ban’en nug filew rok e pi walag ni gamad ko re skul nem. Rug ma felfelan’ ngay ni gamow ma maruwel Brother Fred Rusk ni ir bagayad e piin ni i skulnagmad ni gubin e rran. Reb e ban’en nrib manigil ni fil ngomad e aram e gubin ngiyal’ nib t’uf ni nggu pied e fonow nib mat’aw. Re n’ey e be yip’ fan nib t’uf ni ngguyed rogon ni nggu pied e fonow nib puluw ko n’en be yog e Bible. Bay boch e walag ni pumoon ni ke n’uw nap’rad ko tin riyul’ ni ur bad ngaur pied boch e welthin u nap’an e re skul nem ni bod rogon Nathan Knorr, nge Frederick Franz, nge Karl Klein. Ku boor ban’en nug filed rok Brother A. H. Macmillan u rogon ni m’ug nib sobut’an’ u nap’an ni weliy murung’agen rogon ni i pow’iy Jehovah e girdi’ rok u nap’an e pi skeng ni yib ngorad ko duw ni 1914 nge mada’ nga tabolngin e duw ni 1919!

Nap’an ni ke chugur ni nggu mu’naged e re skul nem, me yog Brother Knorr ngomow Barbara ni kan dugliy ni ngan pi’mow nga Burundi nreb e nam ni bay u Africa. Ka chingiyal’ nem mug warow ko library u Bethel nggu yaliyew e Yearbook ni nggu nangew ko uw urngin e tamachib ni bay u Burundi e ngiyal’ nem. Rug gingow ya de yag ni nggu piriegew urngin e tamachib ni bay ko re nam nem! Arrogon, kan dugliy ni nggu warow nga reb e nam ndawori taw e machib ngay, mu kun dugliy ni nggu warow nga Africa nreb e nam nde yoor ban’en ni gamow manang u murung’agen. Ere ri magafan’mow! Machane tomuren nug meybilgow, ma aram me gapas lanin’mow.

Gin nni pi’mow ngay e rib thil e yafang riy, nge yalen, nge thin riy ko gin ug moyew riy. Ngiyal’ nem e ba t’uf ni nggu filew e thin ni French. Kub t’uf ni nggu gayew bang ni nggu parew riy. Ere l’agruw e rran nga tomuren ni kug tawgow ngaram, me yib Harry Arnott ni ir bagayad e piin nug uned ko fare skul u Gilead i guymow u m’on ni nge sul nga Zambia ni aram e gin kan pi’ ngay. I ayuwegmow ni nggu piriegew reb e apartment ni nggu parew riy, ni aram e re naun ni mang e bin som’on e tafen e missionary. Machane de n’uw nap’an nga tomuren, me tabab e pi tayugang’ ko am ndariy ban’en ni yad manang u murung’agen e Pi Mich Rok Jehovah ni ngaur togopuluwgad ngomow. Nap’an ni ka fin gu tababgow ni nggu adagew e gin kan pi’mow ngay, ma aram me yog e pi tayugang’ ko am ngomow ndabiyog ni nggu parew u rom ni faanra dariy e work permit romow ara bangi babyor ni be pi’ mat’awmow ni nggu maruwelgow u rom. Ere kireban’mow ni bochan e thingar gu chuwgow nggu warow nga yugu reb e nam. Ere gu chuwgow nggu warow nga Uganda.

 I magafan’mow ni nggu warow nga Uganda ndariy e visa romow, machane i pagan’mow ngak Jehovah. Bay reb e walag ni pumoon ni be’ nu Canada ni be pi’ e ayuw ko machib u Uganda ni weliy salpemow ngak be’ nib moon ni ma maruwel u ofis ko immigration, ma aram me yog e re moon nem nrayog ni nggu parew u rom u lan in e pul nge mada’ ko ngiyal’ ni ke yag bang e permit ngomow nrayog ni nggu parew ko re nam nem. Re n’ey ni buch e micheg ni bay Jehovah ni be ayuwegmow.

Uganda e ba thil nga Burundi. Ya ke tabab fare maruwel ni machib u rom, machane kemus ni 28 e Pi Mich ko re nam nem. Gu piriegew boch e girdi’ ko gin ug machibgow riy ni yad ma non ko thin ni Meriken. Machane de n’uw nap’an nga tomuren mug nangew ni faanra nggu ayuwegew e piin yad baadag e machib ni ngar mon’oggad, mab t’uf ni nggu filew reb e thin ni yima yog u rom ya boor mit e thin ni ma yog e girdi’ ko re nam nem. Gu tababgow ko machib u reb e mach ni ka nog yu Kampala ngay ni boor e girdi’ riy ni yad ma non ko thin ni Luganda. Ere gu dugliyew ni nggu filew e binem e thin nge mit ngomow. In e duw nug filew e re thin nem mfini yag ni nggu salapgow riy, machane bochan ni kug nangew e re thin nem ma aram e n’en ni ayuwegmow ni nge yib angin e machib ni gamow be tay u rom! I yag ni nggu nangew e n’en nib t’uf ni nge nang e piin gamow be fil e Bible ngorad. Nap’an ni guy e piin gamad be fil e Bible ni gamow baadag ni nggu ayuwegew yad, ma aram mar weliyed lanin’rad ngomow ma rogned lanin’rad ko tin yad be fil.

Rug felfelan’gow u nap’an nug ayuwegew e girdi’ ni ngar nanged e tin riyul’. Ri kab gel e felfelan’ nug tew u nap’an nnog ngomow ni nggu lekagew e pi ulung ni bay u lan e re nam nem. Gu milekaggow u lan e re nam nem ni gamow be gay e gin nrib t’uf e ayuw ko special pioneer riy nrogon ni ke yog e branch nu Kenya ngomow. Bay in yay nug mada’nagew boch e girdi’ nri yad ba gol ngomow ni yugu aram rogon ndawor ra mada’naged reb e Pi Mich bayay. Ra daged e t’ufeg ngomow mu kur ngongliyed e ggan ni nggu wew.

Ku bay reb e milekag nib thil nug tay. Gu af nga train u Kampala nggu milekag u lan l’agruw e rran ko fare mach nu Mombasa ni bay u Kenya. Nap’an nug taw ngaram mug af nga barkow nggu wan nga Seychelles nreb e donguch ni bay ko fare day ni Indian Ocean. Boch nga tomuren u nap’an e duw ni 1965 nge mada’ ko 1972, ma gubin yay nug ra sul ko re donguch nem ma ma un Barbara ngog. Som’on e l’agruw e tamachib ni immoy u rom, machane boch nga tomuren ma i muulung in e girdi’ nga taabang, me munmun me sum reb e ulung u rom. Ku bay boch e pi milekag ney nug tay nga Eritrea, nge Ethiopia, nge Sudan ni nggu mada’nag e pi walag.

Boch nga tomuren me thil rogon boch ban’en ko am nu Uganda ya tabab ba ulung i salthaw ni ngar gagiyegnaged e am u rom. Ri mo’maw’ rogon e par u rom ko pi duw nga tomuren, mu kug fil riy nib fel’ ni ngan fol ko fare motochiyel u Bible ni be yog ni ngan fol ko am. (Mark 12:17) Bay ba ngiyal’ nthingari yan urngin e girdi’ ni gathi yad be’ ko re nam nem ko ofis ko polis nib chugur ko gin yad be par riy ngar yoloyed fithingrad nga but’. Ere ggurgow nggu folgow ko re n’ey ni ke yog e am. Boch e rran nga tomuren ni gamow be yan reb e missionary u karrow u lan yu Kampala, ma aram me talegmow e polis. Ka rug rusgow! I yog e pi polis nem ni gamow l’agruw e damit, ma aram min fekmow nga tafen e polis. Gu weliyew ngorad ni gamow l’agruw e missionary nda gur k’aringew e wagey. Yugu aram rogon ni gognew ngorad ni kug mu’gow i yoloy fithingmow nga but’ ko ofis ko polis, machane dar motoyilgad ngomow. Ere ni kolmow ngan fekmow nga reb e ofis ko polis nib chugur nga tafen e missionary. Rug felfelan’gow u nap’an nug tawgad ngaram ma facha’ ni ir e gu warow gguyew nggu yoloyew fithingmow nga but’ e ir e bay u rom. I poymow me yog ko fapi polis ni kug yoloyew fithingmow nga but’, ma aram min pagmow nggu warow!

 Ngiyal’ nem e ba ga’ ni ma ning e pi salthaw e kanawo’, ere gamad ma rus u nap’an ni gamad ra yib nga reb e kanawo’ ni kan ning ma bay boch e salthaw riy ni yad ba chingaw. Gubin ngiyal’ nra buch e re n’ey ma gamad ma meybil. Ere ma gapas lanin’mad u nap’an ni yira pagmad nggu warod ndariy ban’en ni ke buch romad. Rib gel e kireban’ riy ni bochan e nap’an e duw ni 1973 mi nog ni nge chuw urngin e missionary u Uganda.

Tomuren ma aram mu kun thilyeg e gin nni pi’mow ngay ni nggu pigpiggow riy. Ni pi’mow nga Côte d’Ivoire ni bay u baan Ngal u Africa. Re n’ey e ri ki thilyeg rogon e par romow. Ba t’uf ni nggu mechamgow nga reb e yalen nib beech, ma gubin ngiyal’ ni ngaug nonow ko thin ni French, mu kug filew rogon ni nggu mechamgad boch e missionary nib thil e nam ni kar bad riy! Machane gguyew bayay rogon ni be pow’iy Jehovah gubin ban’en u nap’an nug guyew ni be motoyil e piin nib sobut’an’rad ma riyul’ ni yad baadag ni ngar filed e tin riyul’ ko fare thin nib fel’ u nap’an e machib. Kug guyew ni bochan e pagan’ romow ngak Jehovah, ma ke dag e bin nib mat’aw e kanawo’ ngomow.

Boch nga tomuren me yib e cancer ngak Barbara nib tomgin. Ere boor yay nu ug sulow nga tafenmow u Europe ya nge yag ni un ko tafalay. Machane nap’an e duw ni 1983, mug nangew ndabkiyog ni nggu pigpiggow u Africa. Ri kireban’mow ko re n’ey!

Nap’an ni gamow be pigpig Barbara ko Bethel u London, mi ri gel e ubchiya’ ko m’ar rok, me munmun me yim’. Rib ga’ e ayuw ni pi’ e pi walag u Bethel ngog. Bay ba wu’ i mabgol nra ayuwegew gag ni nggu mecham nga rogon e par rog e ngiyal’ nem, miki yag ni nggu ulul ni nge pagan’ug ngak Jehovah. Boch nga tomuren mug mada’nag reb e walag nib pin ni ka nog Ann ngak ni ma yib ko maruwel nga Bethel in e rran u lan e wik, ma ki immoy ni ir reb e special pioneer nrib t’uf Jehovah rok. Ere nap’an e duw ni 1989 mug mabgolgow, ma aram mug pigpiggow ko Bethel u London ke mada’ ko chiney.

Nap’an e duw ni 1995 nge mada’ ko 2018, ma un pieg ni nggu wan gu lekag boch e branch ni owchen e tochuch rodad (kafram e unog e zone overseer ngay), mab chugur ko 60 e nam nug milekag ngay. Gubin e pi nam ni ug milekag ngay, ma ug guy rogon ni be ayuweg Jehovah e girdi’ rok ndemtrug e n’en be buch rorad.

Nap’an e duw ni 2017, ma aram mug wan nga Africa u reb e pi milekag ney. Rug felfelan’ ni un Ann ngog nggu warow nga Burundi ko yay nsom’on. Rug gingow ni boor e girdi’ u rom ni ke fil e tin riyul’! Re binaw ni baaram ni ug machib riy u mit e tabinaw ko duw ni 1964 e aram e gin ni kan toy e Bethel riy nrib fel’ yaan, ma ke pag 15,500 e tamachib u rom.

Rug felfelan’ u nap’an nog ngog e pi nam ni nggu milekag ngay ko duw ni 2018, ya reb riy e yu Côte d’Ivoire. Nap’an nug taw nga Abidjan ni aram e gin bay e tochuch ko re nam nem riy, ma bod ni kug sul ko nam rog. Nap’an nug be sap ko namba ko telefon rok e pi walag ni ma maruwel u Bethel, ma re walag ni pumoon ni be par ko re singgil ni migid ko singgil romow e Brother Sossou. I yib ngan’ug nre walag ney e i pigpig ni ir reb e city overseer u nap’an ni ug moy u Abidjan. Machane mug wan gu nang ni gu be oloboch, ya biney e walag e fak e re walag nem.

Ke tay Jehovah e thin rok u gil’. Kug fil ko pi magawon nib mo’maw’ nu ug wan u fithik’ ni faanra pagan’dad ngak Jehovah, ma ra dag e bin nib mat’aw e kanawo’ ngodad. Chiney e gu baadag ni nggu ulul ni nggu lek e re pa’ i kanawo’ nem nra fekdad i yan nga lan e bin nib beech e fayleng.​—Prov. 4:18.