Ni gargelnageg ko December 22, 1929 u Noville ni bochi binaw ni bay mereb e milay’ riy nib chugur nga Bastogne ni bay u lan yu Belgian Ardennes. Nap’an ni ku gub bitir ma boor ban’en ni ug rin’ed e gallabthir rog u rom ni ug felfelan’ ngay. Gamow ma yan reb e pagel ni walageg nib bitir ngog ni ka nog Raymond ngak gu fekew e milik ko garbaw mu kug piew e ayuw ni ngan kunuy wom’engin e woldug. Gamad gubin u lan e binaw romad ni gamad ma maruwel u taabang ni nggu ayuweged gamad.

Emile nge Alice ni gallabthir rog e yow ba m’ing ko Katolik. Gubin e Madnom ni yow ma un ko Misa. Machane bang ko duw ni 1939 me yib boch e pioneer u England ko binaw romad ma rogned ko chitamag ni ngaur pied yu ken fare babyor ngak ni Consolation (ni yima yog e chiney ni Awake!). Ka chingiyal’ nem me guy e chitamag nriyul’ e thin ni bay ko yu ke magazine nem, ma aram me tabab ni nga i beeg e Bible. Nap’an ni tal ndaki un ko Misa, ma pi buguli yoror romad ni ur golgad ngomad kafram e ra chelgad ngaur togopuluwgad ngak. Ra towasariyed e chitamag ni nge par nib Katolik, ma boor yay ni ur luaged e thin u murung’agen e re n’ey.

Ri kireban’ug ko n’en ug guy ni un rin’ ko chitamag. Aram e n’en ni k’aringeg ni nggu ning e ayuw ngak Got u daken fare meybil nug tay ni kug weliy murung’agen u tabolngin e re article ney. Nap’an ni tal fapi buguli yoror romad ko togopuluw, ma rug felfelan’. Ri mich u wan’ug ni Jehovah e ir e “En Ma Rung’ag e meybil.”

Nap’an ni be gagiyegnag e am ko Nazi yu Chiyamen, ma aram mar bad ra suweyed yu Belgium ko May 10, 1940, ma boor e girdi’ nra chuwgad ko re nam nem. Tabinaw rog e mil ko yimuch u France.  Nap’an ni gamad be milekag, ma bay yu yang ni ug warod riy ni be cham yu Chiyamen nge yu France riy.

Nap’an nug sulod ko gin ug pared riy ma yooren e chugum romad e kan iring. Yigoo Bobbie nib pilis ni fakmad e bay u rom. Pi n’ey ni i buch e k’aringeg ni nggu lemnag ko, ‘Mang fan ni yibe mahl ma boor e gafgow?’

Nap’an e ngiyal’ nem ma immoy reb e walag ni pumoon ni ka nog Emile Schrantz a ngak ni ir reb e piilal nib yul’yul’ maku ma pioneer ni ma yib i guymad nga i pi’ e athamgil nga lanin’mad. I fanay e Bible ni nge weliy fan ngomad ni yibe gafgow miki pi’ e fulweg u boch e deer ni ug fith ni murung’agen e yafos rodad. I chugur boch e tha’ u thilmow Jehovah miki mich u wan’ug ni ir e Got ko t’ufeg.

U m’on ni nge tal e mahl miki yag ni ngguyed ma gamad be non chon e tabinaw rog ngak boch e walag. Nap’an e August ko duw ni 1943, me yib Brother José-Nicolas Minet ko gin gamad ma par riy ni nge pi’ reb e welthin. I fith ni gaar, “Mini’ e baadag ni nge un ko taufe?” Me gag nge chitamag e gu tiningew pa’mow nga lang. Ere nni taufenagmow u lan bochi lul’ u tooben e gin gamad ma par riy.

Nap’an e December ko duw ni 1944, me tabab e bin tomur e cham ni tay e salthaw nu Chiyamen nga ba’ ni ngal yu Europe u nap’an e Bin L’agruw e Mahl ko Fayleng ni yima yog e Battle of the Bulge ngay. Ug pared u bangi ban’en nib chugur ngaram, ma sogonap’an reb e pul nug pared u lan reb e singgil ni bay u tan e fang ko naun romad. Bay borran nug wan nga wen ni nggu duruw’iy e gamanman me yib i aw bogi gan e boyoch ko fare naun ni ma par e gamanman riy nge fathiyath e chig riy. Ma aram me tolul ba salthaw nu Meriken ngog ni bay u lan e re naun nem ni gaar, “Mu pach nga but’!” Ma aram mug mil nggu wan gu pach nga but’ u tooben me tay e urwach rok nga lolugeg ni nge ayuweg.

Tomuren ni m’ay e mahl, me yag ni ngaug nonad ko pi walag u reb e ulung ni bay u Liège nsogonap’an 56 e mayel nga lel’uch ko gin gamad bay riy. Munmun me yag ni nggu sunmiyed bochi reb e ulung u Bastogne. Gu tabab ko maruwel u ofis ko tax miki mab e kanawo’ ngog ni nggu skulnag murung’agen e motochiyel ko nam. Boch nga tomuren mu ug maruwel u reb e ofis ko am. Nap’an e duw ni 1951 ma gamad yarmiy ni nggu ted bochi reb e circuit assembly u Bastogne. Sogonap’an raay e girdi’ nra uned ko re  muulung nem ni kub muun ngay reb e walag nib pin nrib pasig ko pioneer ni ka nog Elly Reuter ngak. Ke yib u rat u lan 31 e mayel ni nge un ko re muulung nem. De n’uw nap’an nga tomuren ma gamow dugliy ni nggu mabgolgow. Ma ngiyal’ nem e ke taw e thin ngak Elly ni nge yan i un ko fare Skul u Gilead ni bay u Meriken. Ere yol ko tochuch rodad ni nge weliy fan ni nge siyeg ndabi yan. Brother Knorr ni ir e i yog e thin ko girdi’ rok Jehovah e ngiyal’ nem e sulweg taban e babyor ni yoloy Elly ni be yog nsana ra ba ngiyal’ ma yow ra yan figirngin nga Gilead. Ere nap’an e February ko duw ni 1953 ma gamow mabgol.

Ka re duw nem ma gamow un ko fare New World Society Assembly nni tay ko Yankee Stadium u New York. Nap’an ni gamow bay u rom mug mada’nag reb e walag ni pumoon me ognag reb e maruwel ngog nib fel’ me yog ngog ni nggu wan gu par nga Meriken. Tomuren nug yibilayew e re n’ey, ma aram mug dugliyew ni nggu siyegew ma gamow sul nga Belgium ni nggu ayuwegew fachi ulung ni ragag e tamachib riy ni bay u Bastogne. Bin migid e duw nga tomuren ma gamow fakay bochi pagel ma gamow tunguy Serge ngak. Rib gel e kireban’ nug tew ya medlip e pul nga tomuren me m’ar nge yim’. Gu weliyew e kireban’ romow ngak Jehovah u daken e meybil me yib gelngimow u daken e athap romow ko fos ko yam’.

Nap’an e October ko duw ni 1961, mug pirieg reb e maruwel ni gathi ba polo’ e tayim nrayog ni nggu un ngay ma kug be pioneer. Machane ku aram e rofen ni callnageg e en ir e branch servant u Belgium. I fitheg ko rayog ni nggu tabab ko pigpig ni ngaug lekag boch e ulung fa dabiyog. Mug fith ni lungug, “Dabiyog ni gamow ra pigpig ni gamow l’agruw e pioneer ko som’on u m’on ni nggu rin’ew e biney e maruwel?” Ma aram mi nog nrayog. Ere tomuren nug pigpiggow ni gamow l’agruw e pioneer u lan meruk e pul, ma aram ma gamow tabab i lekag e ulung ko September ko duw ni 1962.

L’agruw e duw nga tomuren min piningmow ni nggu pigpiggow u Bethel u Brussels. Gu tababgow ko pigpig u rom ko October ko duw ni 1964. Boor e tow’ath ni yag ngomow ko biney e maruwel ni ug rin’ew. De n’uw nap’an nga tomuren ni yib Brother Knorr ko Bethel romad ko duw ni 1965, mug gin ngay ni kan mel’egeg ni nggu mang branch servant. Boch nga tomuren me taw e thin ngomow Elly ni nggu unew ko bin 41 e class ko fare Skul u Gilead. I riyul’ fapi thin ni yog Brother Knorr 13 e duw u m’on riy! Tomuren nug mu’nagew e re skul ney, ma gamow sul nga Bethel u Belgium.

Bochan nug skulnag murung’agen e motochiyel, ma aram me mab e kanawo’ ngog ni nggu un i ayuweg mat’awun e girdi’ rok Jehovah ni ngar liyorgad nib puf rogorad u Europe nge yugu boch e nam. (Fil. 1:7) Bochan e re n’ey, me yag ni ngaug nonad boch e tayugang’ u boor ko 55 e nam ni kan taleg boch ban’en ko maruwel rodad riy. Ba ga’ nug ma yog ni gag be’ nug “be pigpig ngak Got” ko bin nggu gagiyelnag e tin gu manang u murung’agen e motochiyel. Gubin ngiyal’ nug ma meybil ngak  Jehovah ni nge pow’iyeg ni bochan e gu manang ni ir e “ma gagiyegnag laniyan’ ba pilung [ara ba tapuf oloboch] nrib mom ni bod ni ma pow’iy woen e lul’.”​—Prov. 21:​1, BT.

Ka be yib ngan’ug e n’en nug weliyew reb i girdien e Parliament u Europe. Ke yoor yay ni kug guy rogon ni nggu non ngak, me yan i tomur riy me m’agan’ ngay ni nggu mada’gow. I yog ni gaar, “Kemus ni lal e minit ni nggu pi’ ngom.” Ere gu tabab ni nggu meybil. Me fitheg ko mang e gu be rin’. Mug pug lolugeg nga lang, me lungug ngak, “Kug pining e magar ngak Got ni bochan e gur reb e tapigpig rok.” Me fith ni gaar, “Mang fan e re n’ir ni ka mog?” Ma aram mug dag ngak e Roma 13:4. Ir reb e Protestant, ere manang e re thin nu Bible ney. Mang angin ni yib riy? I yag ni nggu nonow u lan guyey e minit, ma boor ban’en nug weliyew. Ki yog ni be tayfan e maruwel rodad.

Ke yan boor e duw ni ma yan e girdi’ rok Jehovah nga tagil’ e puf oloboch u Europe ni ngan pithig boch e oloboch ni kan togopuluwnag ngorad ni bay rogon ko ngan par u mathilin, nge en nge milfan reb e bitir ngak, nge tax, nge ku boch ban’en. Gub tow’ath ni boor e pi oloboch ney ni ke yag ni nggu un i pithig ma kug guy rogon ni ke ayuwegmad Jehovah ni nggu gelgad. Ke pag 140 e case ni kan fek ko fare European Court of Human Rights ni ke gelnag e Pi Mich Rok Jehovah!

Tomuren e duw ni 1990 mu ug maruwelgad Brother Philip Brumley ni ma pigpig ko tochuch rodad nge Brother Valter Farneti ni be’ nu Italy ni nggu ayuweged e pi walag u Cuba ni nge puf rogorad ni ngar liyorgad ngak Jehovah ni bochan e bay boch ban’en ko maruwel rodad u rom ni kan taleg. Gu yol ko embassy rok yu Cuba ni bay u Belgium, ma gamow mada’ reb e tayugang’ ni kan mel’eg ni nge maruweliy murung’agen e re n’ey. Yay nsom’on nug mada’gad e de yag ni nggu pithiged boch e magawon ni ke k’aring e am ni nge taleg e maruwel rodad u rom.

Tomuren nug ninged e ayuw ngak Jehovah u daken e meybil, ma gamad yog ko rayog ni ngan pi’ 5,000 ken e Bible nge yan nga Cuba fa dabiyog, ma aram mi nog nrayog. I taw fa yu ke Bible min wereg ko pi walag, ma aram ma gamad nang ni ke tow’athnagmad Jehovah ko athamgil ni kug ted. Ngemu’ ma ka gamad yog ni ngkun pi’ 27,500 ken e Bible ngaram, miki m’agan’ e am ngay. Rib gel e felfelan’ nug tay ni kug ayuweg e pi walag u Cuba ni nge yag e Bible ngorad.

Ke yoor yay ni kug wan nga Cuba ni nggu ayuweg boch ban’en u rogon e maruwel rodad u rom. Nap’an nug be rin’ e pi n’ey ma ke yag ni nggu fal’eg e tha’ u thildad boor e tayugang’ ko am u rom.

Nap’an e duw ni 1994 mab pag 1,000,000 e girdi’ nni li’rad ngar m’ad u nap’an e cham nni tay ngak e pi Tutsi u Rwanda. Bay boch i walagdad ni kun li’rad ngar m’ad. De n’uw nap’an nga tomuren min yarmiy boch e walag ni ngar pied boch e chugum nge ayuw ko pi walag u rom.

Nap’an ni taw e biromad e ulung nga Kigali, ma gamad guy lon gan e boyoch u dow e rungrung ko ofis ni yima pilyeg e babyor rodad riy nge naun ni yima tay boch e babyor rodad riy. Bay boch i walagdad ni ug rung’aged murung’agrad ni kan li’rad ko sipow kar m’ad. Machane kug rung’aged murung’agen e t’ufeg ni i dag e pi walag ngorad. Bod nug mada’naged reb e walag ni pumoon ni ir bang ko fare ulung i girdi’ ni Tutsi ni ke gaman 28 e rran ni ke mith u lan ba low, ma bay reb e tabinaw ni yad boch e Pi Mich ni yad bang ko fare ulung i girdi’ ni Hutu ni yad be ayuweg. Nap’an reb e muulung nug ted u Kigali, mab pag 900 e walag nug pied e athamgil nga lanin’rad.

Ngemu’ ma gamad th’ab e mathil nga lan yu Zaire (chiney e yima yog ni Democratic Republic of the Congo) ni nggu gayed boch e Pi Mich nu Rwanda ni kar milgad ko pi refugee camp ni bay u tooben e mach nu Goma. De yag ni nggu pirieged yad, ere gu meybilgad ngak Jehovah ni nge pow’iymad ngorad. Ma aram ma gamad guy be’ ni be yib i yib ngomad, ma gamad fith ko manang reb e Pi Mich Rok Jehovah u rom fa danga’. Me yog ni gaar, “Arrogon, gag reb e Pi Mich. Gub felfelan’ ngay ni nggu fekmed i yan ko re ulung ni yad be ayuweg e piin kar gafgowgad.” Tomuren nug mada’gad e pi cha’nem, ma sogonap’an 1,600 e walag ni kar milgad ngaram nug mada’gad ni nggu fal’eged lanin’rad ma gamad pi’ e athamgil ngorad. Kug beeged bangi babyor ni ke yib rok fare Ulung ni Ma Pow’iyey. Ri felfelan’ e pi walag u nap’an nrung’aged fapi thin ni be gaar: “Gubin ngiyal’ ni gamad ma pi’ e meybil romed. Gamad manang ndabi pagmed Jehovah.” Rriyul’ e pi thin ney ni yog fare Ulung ni Ma Pow’iyey. Chiney e ke pag 30,000 e Pi Mich u Rwanda!

Ba chugur ni nge gaman 58 e duw ni kug mabgolgow Elly me yib i yim’ ko duw ni 2011. Gu weliy gelngin e kireban’ rog ngak Jehovah me fal’eg lanin’ug. Ku ma fel’ lanin’ug u nap’an nug ma weliy fare thin nib fel’ ni murung’agen Gil’ilungun Got ko pi buguli yoror rog.

Yugu aram rogon ni ke pag 90 e duw rog, ma kug ma un ko machib u gubin e wik. Ku gub felfelan’ ngay nug ma pi’ e ayuw ko Legal Department ko branch u roy u Belgium, ma gu be weliy e pi n’en ke buch rog ngak yugu boch e girdi’, ma kug be pi’ e athamgil nga laniyan’ e piin ka yad bbitir boch u Bethel.

Sogonap’an 84 e duw ni ke yan mug meybil ngak Jehovah ko yay nsom’on. Aram tabolngin boch ban’en nib manigil ni kug rin’ u lan e yafos rog ni ke chugurnageg ngak Jehovah. Ri gub felfelan’ ni ke motoyil Jehovah ko meybil ni ka ug tay u n’umngin nap’an e yafos rog.​—Ps. 66:19. b