1-2. Mang ban’en nib ga’ fan nib t’uf ni nge dugliy e pi Jew ni ur pared u Babylon? (Ezra 1:2-4)

 KE PI’ e en pilung e thin ni pi Jew ni ke gaman 70 e duw ni kar kalbusgad u Babylon e rayog ni ngar sulod nga taferad u Israel. (Mu beeg e Ezra 1:2-4.) Kemus ni yigoo Jehovah e rayog ni nge rin’ ban’en ni aray rogon. Mang fan nrayog ni nga dogned e re n’ey? Piyu Babylon e ba ga’ ndarur paged e kalbus rorad. (Isa. 14:4, 17) Machane ngiyal’ nem e ke war yu Babylon, ma en ka fini tabab ko gagiyeg e ke yog ngak e pi Jew nrayog ni ngar chuwgad u rom. Bochan e re n’ey, ma yad gubin nib ga’ ni piin lolugen e tabinaw e ba t’uf ni ngar dugliyed ko ngar chuwgad u rom fa ngar pared. Dabisiy nsana ba mo’maw’ ni ngar dugliyed e re n’ey. Mang fan?

² Boor i yad e ba mo’maw’ ni ngar milekaggad ni aram palogin ni bochan e kar pilibthirgad. Maku reb e bochan e yooren i yad e kan gargeleg u Babylon, ma aram e gin ni yad ba mecham riy. Ere yad ma tay ni fare nam nu Israel e aram e nam ko pi ga’ rorad. Kub tamilang ni bay boch e pi Jew nem nib fel’ rogon e par rorad u Babylon. Ere rayog nib mo’maw’ ni ngar digeyed e naun rorad ara siyobay rorad nga ranod ra pared nga bang ndar mechamgad riy.

3. Mang tow’ath e ra yag ngak e pi Jew ni yad ba yul’yul’ ni yad ra sul nga Israel?

³ Pi Jew ni yad ba yul’yul’ e yad manang ni faan yad ra sul nga Israel ma ka boor angin nra yib ngorad ko tin yad ra pag fan. Bin th’abi ga’ e tow’ath nra yag ngorad e bay rogon ko liyor rorad. Yugu aram rogon nib pag 50 e tempel ni fan ko pi got ni googsur u Babylon, machane dariy reb e tempel ni fan ngak Jehovah u lan e re mach nem. Dariy e altar nrayog ni nga i pi’ piyu Israel e maligach riy nrogon ni be yog fare Motochiyel rok Moses, maku dariy e prist ni ngaur ognaged e pi maligach nem. Ku boor e girdi’ ko re mach nem ni yad ma liyor ko pi got ni googsur ko  piin yad ma tayfan Jehovah ara pi motochiyel rok. Aram fan ni i athapeg bokum biyu’ e Jew nib t’uf Jehovah rorad ni ngar sulod nga taferad ko gin nrayog ni ngar sulweged e bin riyul’ e liyor riy nga rogon.

4. Mang ayuw e micheg Jehovah nra pi’ ngak e pi Jew ni yad ra sul nga Israel?

⁴ Sogonap’an aningeg e pul ni yad ra milekag riy u Babylon ngar mada’gad nga Israel. Machane i micheg Jehovah nra chuweg gubin ban’en nra magawonnag e milekag rorad. I yoloy Isaiah ni gaar: “Mon’ed ba pa’ i kanawo’ u daken e ted ni fan ngak Somol! Mu tamilangniged e wo’ [“Mu ngongliyed ba pa’ i kanawo’ nib k’iy,” NW] u daken e ted ni fan ngak e Got rodad! . . . Pi burey e bayi tagapas; ma yungi n’en nde pach e bay ni pacheg.” (Isa. 40:3, 4) Am susunnag e re n’ey u lanin’um: ba pa’ i kanawo’ u daken e ted nge bangi ban’en nib tagapas u thilthilin e pi burey. Ra felfelan’ e pi girdi’ nem ni ngar milekaggad ko yungi n’ey! Kab mom ngorad ma kub papey ni ngar milekaggad u daken ba pa’ i kanawo’ nib k’iy ko bin ngar farthoggad nga daken e burey ara ngar loggad nga lan e pi loway.

5. Mang fithingan fare pa’ i kanawo’ nib fanathin ni yan u Babylon nga Israel?

⁵ Boor e kanawo’ e ngiyal’ ney nrayog ni ngan nang ni bochan e bay fithingan ara bay e namba riy. Fare pa’ i kanawo’ nib fanathin ni yoloy Isaiah murung’agen e ku bay fithingan. Be gaar e Bible: “Bayi sum ba pa’ i kanawo’ ni ba ga’ riy, ni Wo’ nib Thothup fithingan. Dariy ba tadenen ni ra yan u daken e re kanawo’ nem.” (Isa. 35:8) Mang rogon e re thin ney ngak piyu Israel kakrom? Ma mang rogon ngodad e ngiyal’ ney?

6. Mang fan ni ka nog nib thothup e re pa’ i kanawo’ ney?

⁶ Fare “Wo’ nib Thothup”​—rib manigil fithingan e re pa’ i kanawo’ ney! Mang fan ni ka nog nib thothup e re pa’ i kanawo’ ney? Ya dariy reb e Jew nib “tadenen” ni ma un ko ngongol ndarngal, ara ma meybil ko liyos, ara ma rin’ yugu boch e denen nib ubchiya’ ni yira pag ni nge sul nga Israel. Pi Jew ni yad ra sul ngaram e yad “girdien” Got ni yad ba thothup. (Deut. 7:6) Machane re n’ey e der yip’ fan ni piin nra chuwgad u Babylon e de t’uf ni ngar thilyeged boch ban’en ko ngongol rorad ya nge yag nra felfelan’naged Jehovah.

7. Mang boch ban’en nib t’uf ni nge thilyeg boch e Jew u rarogorad? Mu weliy reb riy.

⁷ Kad weliyed faram ni yooren e Jew e ni gargelegrad u Babylon, ma kub tamilang ni boor i yad e ke mecham nga rogon ni ma lem yu Babylon nge rogon ni yad ma rin’ boch ban’en. Boor e duw nga tomuren ni sul e tin som’on e Jew nga Israel, me nang Ezra ni bay boch i yad ni ke leay boch e ppin ni yad ma liyor ko pi got ni googsur. (Ex. 34:15, 16; Ezra 9:1, 2) Miki yan i boch nga tomuren, me gin Nehemiah ni Governor ngay u nap’an ni nang ni pi bitir ni kan gargelegrad u Israel e dawor ra filed e thin rok e pi Jew. (Deut. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24) Ere uw rogon nrayog ni nge nang e pi bitir ney rogon ni nge t’uf Jehovah rorad mar liyorgad ngak ni faanra dar nanged e thin ni Hebrew ni aram e re thin nni yoloy e Thin rok Got riy? (Ezra 10:3, 44) Boor ban’en nib t’uf ni nge thilyeg e pi Jew nem u rarogorad, machane ra mom boch ni ngar rin’ed e re n’ey u Israel ni aram e gin yibe sulweg e bin riyul’ e liyor riy nga rogon.​—Neh. 8:8, 9.

8. Mang fan nsusun e ngad adaged ni ngad nanged murung’agen e pi n’en ni i buch kakrom? (Mu guy e sasing ni bay u wuru’ e re ke babyor ney.)

⁸ Sana ra gaar boch e girdi’ u wan’rad, ‘Rib manigil e pi n’ir ni yibe weliy. Machane gur, bay rogon e n’en ni buch rok e pi Jew kakrom ngodad e ngiyal’ ney, fa?’ Arrogon, ya ku gad be milekag u daken fare pa’ i “Wo’ nib Thothup.” Demtrug ko gadad e piin kan dugliyrad ara  gadad “yugu boch e saf,” mab t’uf ni ngad pared u daken e re pa’ i kanawo’ ney ya ra ayuwegdad ni ngad ululgad ko liyor ni gad be tay ngak Jehovah e chiney nge boch nga m’on u nap’an nra fal’eg Gil’ilungun Got e re fayleng ney nge manigil. b (John 10:16) Ka nap’an e duw ni 1919 C.E., ma bokum milyon e pumoon, nge ppin, nge bitir ni kar chuwgad ko fare Babylon nib Gilbuguwan ni be yip’ fan e pi yurba’ i teliw ni googsur, ma kar tababgad ko milekag u daken e re pa’ i kanawo’ ney nib fanathin. Sana rayog ni gur bagayad e pi cha’ney. Yugu aram rogon ni ke gaman sogonap’an 100 e duw ni ke mab e re pa’ i kanawo’ ney, machane boor e duw u m’on riy me tabab boch e girdi’ ni ngar tamilangnaged.

9. Uw rogon ni be yog e Isaiah 57:14 ni kan tamilangnag fare “Wo’ nib Thothup”?

⁹ I guy Jehovah rogon ni nge chuweg e pi n’en nra magawonnag e pi Jew ni ngar chuwgad u Babylon. (Mu beeg e Isaiah 57:14.) Ma uw rogon fare “Wo’ nib Thothup” e ngiyal’ ney? Bokum miriay e duw u m’on ko 1919, me fanay Jehovah boch e pumoon ni bay madgun u wan’rad ni ngar binged e kanawo’ ko girdi’ ni ngar chuwgad ko fare Babylon nib Gilbuguwan. (Mu taarebrogonnag ko Isaiah 40:3.) Rrin’ed boch e maruwel nib t’uf ni ngan rin’ ya nge yag nra binged e kanawo’ ngak e piin yad ba yul’yul’ ni ngar chuwgad ko teliw ni googsur boch nga tomuren mar uned ko girdi’ rok Jehovah ngar liyorgad ngak u taabang. Mang e ba muun ko re maruwel ney? Am lemnag boch e pi maruwel nem nni rin’ u m’on riy.

10-11. Uw rogon ni ke yag ni nge garer e tamilangan’ u Bible ni bochan e pi Bible ni un printnag ma yibe pilyeg? (Kum guy e sasing.)

¹⁰ Bible ni un printnag. Yan i taw nga ba ngiyal’ ko duw ni 1450 ma ka yima yoloy e Bible nga paay. Ba n’uw nap’an ni yima rin’ e re n’ey, maku tamthath ken e Bible nrayog ni ngan pirieg ma ri kub tolang puluwon. Machane nap’an nni ngongliy reb e masin nrayog ni nge printnag e Bible, ma aram me mom ni ngan ngongliy ni boor ken mu kun wereg ko girdi’.

¹¹ Bible ni un pilyeg. Boor e duw nib ga’ ni un ngongliy e Bible ni thin ni Latin. Ere kemus ni yigoo piin nib tolang e skul rorad e rayog ni ngar nanged fan. Machane nap’an ni yoor ken e babyor ni yibe printnag, ma pi pumoon ni bay madgun Got u wan’rad e ba gel e maruwel ni ur ted ya nge yag nra pilyeged e Bible nga boch e thin ni manang e girdi’. Ere piin ur beeged e Bible e rayog ni ngar taareb rogonnaged e n’en ni i fil e pi tayugang’ ko teliw ngorad ko n’en nri be fil e Bible.

12-13. Mu weliy reb e kanawo’ ni tabab e piin ur filed e Bible ni ngar gagiyelnaged e pi machib nde riyul’ ni i fil e pi yurba’ i teliw ko girdi’ u nap’an e bin 19 e chibog.

¹² Boch ban’en nra ayuwegey ni ngan nang fan e Bible. Piin ur fal’eged i fil e Bible e boor ban’en nra filed ko n’en ni ur beeged u lan e Thin rok Got. Machane damumuw e pi tayugang’ ko teliw ni bochan e ur weliyed e n’en kar filed ngak yugu boch e girdi’. Bod nnap’an e bin 19 e chibog, me tabab boch e pumoon ni yad ba yul’yul’ ni ngar ngongliyed boch e tract ni be gagiyelnag e pi machib nde riyul’ ni be fil e pi yurba’ i teliw.

¹³ Bang ko duw ni 1835, me ngongliy Henry Grew ni be’ ni bay madgun Got u wan’ bangi tract ni be weliy rarogon e piin kar m’ad. I fanay e thin nu Bible ni nge micheg u lan e gi babyor nem nra nge par be’ ndab ki yim’ biid ma aram reb e tow’ath ni ke pi’ Got ngak, ma gathi ban’en ni yira gargeleg be’ ma bay rok ni bod rogon ni ma machibnag yooren e teliw. Nap’an e duw ni 1837, ma immoy reb e tamachib u barba’ e teliw ni ka nog George Storrs ngak ni pirieg bang e gi tract nem u nap’an ni  be milekag u train. Nap’an ni beeg me mich u wan’ ni ke pirieg ban’en nib riyul’ mab ga’ fan. Ma aram me dugliy ni nge weliy ko girdi’ e n’en ke fil. Ere nap’an e duw ni 1842, mi i pi’ bogi welthin ni thin ni Meriken ni kenggin e “Baaray Ba Deer​—Dabi Yim’ e Piin nib Kireb Biid, Fa?” Bagayad e piin ni fil boch ban’en rok George Storrs e ba pagel ni ka nog Charles Taze Russell ngak.

14. Mang boch e kanawo’ ni yib angin e maruwel nni tay u m’on riy ngak Brother Russell nge piin yad ba muun ngak? (Kum guy e sasing.)

¹⁴ Mang boch e kanawo’ ni yib angin e maruwel nni tay u m’on riy ngak Brother Russell nge piin yad ba muun ngak? Nap’an ni yad be fil e Bible, ma ur beeged yu ken e babyor nge Bible ni kan pilyeg ni kan ngongliy u m’on riy. Ki yib angin ngorad e n’en ni i fal’eg boch e girdi’ i gay murung’agen u lan e Bible ni bod Henry Grew, nge George Storrs, nge yugu boch e girdi’. Ki pi’ Brother Russell nge piin yad ba muun ngak e ayuw ko re maruwel ney ni aram e ra ngongliyed yu ken e babyor nge tract ni be weliy e n’en be yog e Bible.

15. Mang boch ban’en nib ga’ fan ni buch u nap’an e duw ni 1919?

¹⁵ Nap’an e duw ni 1919, ma daki yag ni nge gagiyegnag fare Babylon nib Gilbuguwan e girdi’ rok Got. Aram e re duw ni tabab fare “tapigpig nib yul’yul’ ma ba gonop” ko maruwel ya nge yag ni tabab e piin yad ba yul’yul’ ko milekag u daken fare “Wo’ nib Thothup.” (Matt. 24:45-47) Maruwel nni tay u m’on riy ni ngan tamilangnag e re pa’ i kanawo’ nem e ayuweg e piin kar tababgad ko milekag u daken ni ngkur filed boch ban’en u murung’agen Jehovah nge tin nib m’agan’ ngay. (Prov. 4:18) Ku rayog ni ngar puluwnaged e ngongol rorad ko n’en nib m’agan’ Jehovah ngay. Da i lemnag Jehovah ni nge thilyeg e girdi’ rok urngin e pi n’ey u rarogorad u taaboch ngiyal’, ya ke beechnag e girdi’ rok ni buchuuw ma buchuuw. (Mu guy fare kahol ni kenggin e “ Ke Beechnag Jehovah e Girdi’ Rok ni Buchuuw Ma Buchuuw.”) Rib gel e felfelan’ ni gad ra tay ko ngiyal’ nrayog ni ngad felfelan’naged e Got rodad u gubin ban’en ni gad ma rin’!​—Kol. 1:10.

16. Mang maruwel e kan tay ko fare pa’ i “Wo’ nib Thothup” ni ka nap’an e duw ni 1919 keb i mada’ ko ngiyal’ ney? (Isaiah 48:17; 60:17)

¹⁶ Gubin e kanawo’ nib t’uf ni ngaun ngongliy ya nge yag ni nga i par nib fel’. Ka nap’an e duw ni 1919 ni yibe ulul i tamilangnag fare pa’ i “Wo’ nib Thothup” ya nge yag ni ngki yoor boch e girdi’ ni mab e kanawo’ ngorad ni ngar chuwgad ko fare Babylon nib Gilbuguwan. Aram e ngiyal’ ni tabab fare tapigpig nib yul’yul’ mab gonop ko maruwel, ma nap’an e duw ni 1921 mar ngongliyed ba ken e babyor ni nge ayuweg e girdi’ ni ngar filed e tin riyul’ u Bible. Re ke babyor nem ni kenggin e The Harp of God e munmun me chugur i gaman nel’ e milyon ken nni ngongliy u 36 mit e thin, ma boor e girdi’ nra filed e tin riyul’ riy. Ku bay ba ken e babyor nrib manigil ni ka fin nni ngongliy ni gad be fil e Bible riy ko girdi’ ni kenggin e Mu Par Ndariy N’umngin Nap’an ni Gab Felfelan’! Ke fanay Jehovah e ulung rok e ngiyal’ ney ko tin tomuren e rran ni nge ulul i pi’ e ggan ni fan ko tirok ban’en ya nge ayuwegdad ni ngad ululgad ko milekag u daken fare pa’ i “Wo’ nib Thothup.”​—Mu beeg e Isaiah 48:17; 60:17.

17-18. Uw e ra fekey fare pa’ i “Wo’ nib Thothup” i yan ngay?

¹⁷ Rayog ni nga dogned nnap’an nra m’agan’ be’ ngay ni ngan fil e Bible ngak, ma aram e ke mab e kanawo’ ngak ni nge lek fare pa’ i “Wo’ nib Thothup.” Bay boch e girdi’ ndabi n’uw nap’an ni yad ra milekag u daken e re pa’ i kanawo’ ney mar chuwgad. Ma boch e kar dugliyed u wan’rad ni ngar ululgad ko milekag riy nge mada’ ko ngiyal’ ni kar tawgad ko gin yad be nameg. Uw e yad be nameg ni nga ranod ngay?

¹⁸ Piin yad be athapeg e yan nga tharmiy e ra fekrad fare pa’ i “Wo’ nib Thothup” i yan ko “Milay’ rok Got” u tharmiy. (Rev. 2:7) Ma piin yad be athapeg e par u fayleng e ra fekrad e re pa’ i kanawo’ nem i yan nga tungun fare 1,000 i duw u nap’an ni kar flontgad. Faanra ga be milekag u daken e re pa’ i kanawo’ ney e chiney, ma dab mu sap nga tomur. Ku dab mu chuw u daken nge mada’ ko ngiyal’ ni kam taw nga lan e bin nib beech e fayleng ko gin ga be nameg! Manga yugum “milekag ndariy ban’en nra buch rom.”