1. Mang reb e ban’en ni buch rok Jehoash, nge Uzziah, nge Josiah nib mo’maw’ ngorad?

 MU SUSUNNAG ni kam mang pilung ko girdi’ rok Got u nap’an ni ka ga bochi tir ara ka fini fel’ yangarem! Uw rogon ni ga ra maruwel nga mat’awum? Be weliy e Bible murung’agen in e pagel nra manged pilung u Judah. Bod ni Jehoash e mang pilung u nap’an ni ka fini gaman 7 e duw rok, ma Uzziah e 16, ma Josiah e 8. Dabisiy nrib mo’maw’ e re n’ey ngorad! Machane yugu aram rogon, min ayuwegrad ni ngar gelgad ko pi magawon ni ur mada’naged mar rin’ed boor ban’en nib manigil.

2. Mang fan nib fel’ ni ngad filed murung’agen Jehoash, nge Uzziah, nge Josiah?

² Gathi gadad boch e pilung, machane boor ban’en nib ga’ fan nrayog ni ngad filed ko pi cha’ney. Yugu aram rogon ni ur dugliyed boch ban’en nib manigil, machane ku bay boch ban’en nde puluw nra dugliyed. Gad ra guy ko n’en ni buch rorad fan nib t’uf ni ngad mel’eged e piin nib fel’ ni ngaud chaggad ngorad, mad pared nib sobut’an’dad, mu ud gayed Jehovah.

3. Mang e n’en nib fel’ ni dugliy Jehoash ni Pilung ni bochan e i fol rok Jehoiada ni ir e Th’abi Tolang ko Prist?

³ Mu folwok ko n’en nib fel’ ni dugliy Jehoash. Nap’an ni kab bitir Jehoash ni Pilung me dugliy ban’en nib fel’. Dariy e chitamangin, ere i fol rok Jehoiada ni ir e Th’abi Tolang ko Prist ni be’ nib yul’yul’. I fil e re prist ney ban’en ngak Jehoash ni gowa ir fak. Bochan e re n’ey, ma aram me dugliy Jehoash ni nge pigpig ngak Jehovah miki ayuweg e girdi’ ni ngar pigpiggad ngak. Ki yarmiy ni ngkun ngongliy e yungin ke kireb ko tempel rok Jehovah.​—2 Kron. 24:​1, 2, 4, 13, 14.

4. Mang angin nra yib ngodad ni faanra ga’ fan e pi motochiyel rok Jehovah u wan’dad? (Proverbs 2:​1, 10-12) 

 ⁴ Faanra yibe fil ngom ni nge t’uf Jehovah rom mag fol ko pi motochiyel rok, ma aram e yibe pi’ ba tow’ath ngom nib ga’ fan. (Mu beeg e Proverbs 2:​1, 10-12.) Boor e kanawo’ nrayog ni nge skulnagem e gallabthir rom riy. Am lemnag rogon ni ayuweg e chitamangin reb e walag nib pin ni ka nog Katya ngak ni nge dugliy boch ban’en nib fel’. Gubin e rran nra yan e chitamangin i yon’ nga skul, ma yow ma weliy e thin nu Bible ni fan ko re rran nem u taabang. I yog ni gaar, “Pi n’em ni gamow ma weliy e i ayuwegeg ni nggu rin’ e tin nib fel’ u nap’an nug ra mada’nag boch e magawon.” Machane uw rogon ni faanra ga be lemnag ni fonow nu Bible ni be pi’ e gallabthir rom ngom e be talegem u boor ban’en? Mang e rayog ni nge ayuwegem ni ngam fol rorow? Bay reb e walag nib pin ni ka nog Anastasia ngak ni yib ngan’ ni ma tay e gallabthir rok e tayim ni ngar weliyew ngak fan ni kar ngongliyew boch e motochiyel ni nge fol riy. I yog ni gaar, “Re n’ey e ayuwegeg ni nge m’agan’ug ngay ni pi motochiyel nem e gathi be talegeg u boch ban’en, ya kar ngongliyew ni nge ayuwegeg ni bochan e gub t’uf rorow.”

5. Faan ga ra fol, ma uw rogon u wan’ e gallabthir rom nge Jehovah? (Proverbs 22:6; 23:​15, 24, 25)

⁵ Ra felfelan’ e gallabthir rom u nap’an ni ga ra fol ko fonow ni yow be pi’ ngom nib puluw ko Bible. Bin th’abi ga’ fan riy e ga ra felfelan’nag Got me par nib fel’ e tha’ u thilmew. (Mu beeg e Proverbs 22:6; 23:​15, 24, 25.) Bochan e re n’ey, ma aram fan nib fel’ ni ngam folwok ko n’en ni rin’ Jehoash u nap’an ni kab bitir.

6. Mini’ e piin ni tabab Jehoash ni nga i motoyil ko fonow rorad, ma mang wenegan ni yib riy? (2 Kronicles 24:​17, 18)

⁶ Mu fil ban’en ko n’en nde puluw ni dugliy Jehoash. Nap’an ni yim’ Jehoiada, ma aram mi i chag Jehoash ngak boch e girdi’ nib kireb e ngongol rorad. (Mu beeg e 2 Kronicles 24:​17, 18.) I dugliy ni nge motoyil ko pi tayugang’ nu Judah nde t’uf Jehovah rorad. Ba mudugil ni ga manang nsusun e nge palognag Jehoash ir rorad. (Prov. 1:10) Machane n’en ni rin’ e motoyil ngorad. Mus ngak Zekariah ni chitiningin e walagen e chitamangin ni ki guy rogon ni nge yal’uweg, machane me yan u thaan ni ngan li’ nge yim’. (2 Kron. 24:​20, 21; Matt. 23:35) Rib kireb e n’en ni rin’ Jehoash! Ma ri kub gel e kireban’ riy ya som’on e ba fel’ e n’en ni i rin’, machane me chel nge togopuluw ko bin riyul’ e liyor miki thang e fan ku be’. Tomuren me chel l’agruw e tapigpig rok ngar thangew e fan rok. (2 Kron. 24:​22-25) Faan gomanga i motoyil Jehoash ngak Jehovah nge piin nib t’uf Jehovah rorad, ma rib gel e thil ko n’en nra buch rok! Ere mang e ga be fil ko n’en ni buch rok?

7. Mini’ e piin nsusun e ngam mel’eg ni ngar manged fager rom? (Kum guy e sasing.)

⁷ Reb e ban’en nrayog ni ngad filed ko n’en nde puluw ni dugliy Jehoash e aram e ba t’uf ni ngad mel’eged e piin nib t’uf Jehovah rorad maku yad  baadag ni ngar felfelan’naged ni ngar manged fager rodad, ya aram e piin yad ra ayuwegdad ni ngad rin’ed e tin nib fel’. Gathi kemus ni yigoo piin gad taab yangar e ngaud chaggad ngorad. Dab mu pagtalin ni kab gel e ilal rok Jehoiada ngak Jehoash. Am lemnag e piin ga ma mel’eg ni ngar manged fager rom, mag fithem ni nge lungum: ‘Yad ma ayuwegeg ni nge gel e michan’ rog ngak Jehovah, fa? Yad be pi’ e athamgil nga lanin’ug ni nggu fol ko pi motochiyel rok Got, fa? Yad ma weliy murung’agen Jehovah nge thin rok nib riyul’, fa? Yad ma tayfan e pi motochiyel rok Got, fa? Yad ma yog ngog e n’en nug baadag ni nggu rung’ag, fa darur rusgad ni ngar yal’uweged gag u nap’an ni kug oloboch?’ (Prov. 27:​5, 6, 17) Bin riyul’ riy e faanra de t’uf Jehovah rok e pi fager rom, ma aram e dariy rogon ni ngar manged fager rom. Machane faanra bay boch e fager rom nib t’uf Jehovah rorad, mag chichiiy paam rorad ya yad ra ayuwegem!​—Prov. 13:20.

8. Faanra gad ma fanay e Internet ni ngaud nonad riy ko girdi’, ma mang e susun ni ngad lemnaged?

⁸ Ngiyal’ ney e boor kanawoen nrayog ni ngaum non riy ngak chon e tabinaw rom nge pi fager rom ni ga be fanay e Internet. Machane boor e girdi’ ni yad ma tay boch e sasing nge video ko Internet ni yaan e pi n’en kar chuw’iyed ara kar rin’ed ya nge yog e girdi’ e sorok ngorad. Faanra ga ma fanay e Internet ni ngaum non riy ngak yugu boch e girdi’, ma ngam fithem ni nge lungum: ‘Gu ma rin’ e re n’ey ya nge yog e girdi’ e sorok ngog, fa? Gu ma tay boch ban’en ngaram ni bochan e nggu pi’ e athamgil nga laniyan’ yugu boch e girdi’, fa bochan e gu baadag ni ngan n’ufeg? Gu be pag e girdi’ ni yad ma yan ko yungi n’ey ni ngar suruyed lanin’ug, nge thin rog, nge ngongol rog nga reb e kanawo’ nde puluw, fa?’ Baaray ba fonow ni pi’ Brother Nathan Knorr ni immoy ni ir reb i girdien fare Ulung ni Ma Pow’iyey ni gaar: “Dab um guy rogon ni ngam fel’ u wan’ e girdi’. Ya ra yan i tomur riy ma dariy be’ ni ga ra fel’ u wan’. Mu fal’eg laniyan’ Jehovah, ya ga ra rin’ ma aram e ga ra fel’ u wan’ e piin nib t’uf Jehovah rorad.”

9. Mang e ayuweg Jehovah Uzziah ni nge rin’? (2 Kronicles 26:​1-5)

⁹ Mu folwok ko n’en nib fel’ ni dugliy Uzziah. Nap’an ni kab fel’ yangaren Uzziah ni Pilung mab sobut’an’. I fil rogon “ni ngi i fol rok Got.” I par nib fos u lan 68 e duw mab ga’ ni i tow’athnag Jehovah. (Mu beeg e 2 Kronicles 26:​1-5, BT.) Boor e toogor rok ni gel ngorad me guy rogon ni nge par fare mach nu Jerusalem ndabi buch ban’en riy. (2 Kron. 26:​6-15) Dariy e maruwar riy ni felfelan’ Uzziah nga urngin ban’en ni ayuweg Got ni nge rin’.​—Ekl. 3:​12, 13.

10. Mang e buch rok Uzziah?

¹⁰ Mu fil ban’en ko n’en nde puluw ni dugliy Uzziah. Ba mecham ngak Uzziah ni Pilung ni nga i yog e n’en ngaun rin’. Ere gur, i k’aring e re n’ey ni nge lemnag ni yugu rayog ni nge rin’ e n’en baadag? Bay borran ni lemnag ni nge yan nga tempel rok Jehovah nge urfiy e incense ni ban’en ndariy mat’awun e pilung ni nge rin’. (2 Kron. 26:​16-18) I guy Azariah ni ir e Th’abi Tolang ko Prist rogon ni nge yal’uweg mi ri damumuw. Ba gel e kireban’ riy ya de par Uzziah nib yul’yul’ ngak Jehovah, ma aram me k’aring Jehovah ni nge yib e daraw ngak ni puluwon e kireb ni rin’. (2 Kron. 26:​19-21) Faan gomanga par nib sobut’an’, ma rib gel e thil ko n’en nra buch rok!

11. Mang e rayog ni nge dag ko rriyul’ nib sobut’an’dad fa danga’? (Kum guy e sasing.)

¹¹ Nap’an ni yoor ban’en ni ga’ lungun Uzziah riy, me pagtalin ni Jehovah e Ir e Be Pi’ gelngin maku be ayuweg ni nge rin’ boch ban’en nib fel’ rogon. Mang e gad be fil ko re n’ey? Susun e dab da paged talin ni gubin e tow’ath ni bay rodad ni Jehovah e ke yib rok. Susun e ngad guyed rogon ni Jehovah e ir e ngan pining e sorok ngak ko pi n’en be yag ni ngad rin’ed ko bin ngad ufgad ni bochan e pi n’em. b (1 Kor. 4:7) Thingar da sobut’naged lanin’dad ngad nanged ndawor da flontgad  mab t’uf ni ngaun yal’uwegdad. Reb e walag ni pumoon nsogonap’an 60 e duw rok e yoloy ni gaar: “Kug fil nnap’an nra yog yugu boch e girdi’ e oloboch rog ngog, ma dabi aw nga lanin’ug ara mulan’ug. Nap’an ni yira yal’uwegeg ni bochan e oloboch nug ma rin’ yu ngiyal’, ma gu ma guy rogon ni nggu thilyeg rogon nug be rin’ boch ban’en mug ulul ni nggu pi’ e tin th’abi fel’ rog ngak Jehovah.” Bin riyul’ riy e faanra bay madgun Jehovah u wan’dad ma gad be par nib sobut’an’dad, ma aram e rayog ni ngad pared ni gad ba felfelan’.​—Prov. 22:4.

12. Uw rogon ni gay Josiah Jehovah u nap’an ni kab fel’ yangaren? (2 Kronicles 34:​1-3)

¹² Mu folwok ko n’en nib fel’ ni dugliy Josiah. Kab fel’ yangaren Josiah u nap’an ni tabab ni nge gay Jehovah. Baadag ni nge fil murung’agen Jehovah me rin’ e n’en nib m’agan’ ngay. Machane de mom e par rok e chi pagel ney nib pilung. Ya thingari par nib mudugil ni fan ko bin riyul’ e liyor u ba ngiyal’ ni yooren e girdi’ u tooben e yad be liyor nga boch e got ni googsur. Ma aram e n’en ni rin’! U m’on ni nge gaman 20 e duw rok Josiah, me tabab ni nge chuweg e liyor ni googsur ko nam ni be gagiyegnag.​—Mu beeg e 2 Kronicles 34:​1-3.

13. Ra ngam ognagem ngak Jehovah, ma mang e ga be lemnag ni be yip’ fan?

¹³ Mus ni faanra ri ka gab bitir, ma rayog ni ngam dugliy ni ngam folwok rok Josiah ni aram e ngam gay Jehovah mag fil rogon ni nge ga’ fan pi fel’ngin u wan’um. Re n’ey e ra k’aringem ni ngam ognag e yafos rom ngak. Mang e ra rin’ e re n’ey ngom? Luke ni un ko taufe u nap’an ni ka fini gaman 14 e duw rok e yog ni gaar, “Chiney i yan ngaram e gu ra m’oneg e pigpig rog ngak Jehovah u lan e yafos rog mug guy rogon ni nggu felfelan’nag.” (Mark 12:30) Yira tow’athnagem ni faanra ireray e n’en ga baadag ni ngam rin’!

14. Mu weliy rogon ni be yag ni nge folwok boch e fel’ yangaren rok Josiah ni Pilung.

¹⁴ Mang boch e magawon nrayog ni ngam mada’nag ni gur reb e tapigpig rok Jehovah ni kab fel’ yangarem? Johan nni taufenag u nap’an ni ka fini gaman 12 e duw rok e weliy murung’agen e towasar ni ma tay boch e bitir ngak ni yad nga class ni nge un i thoy ba mit e tamagow ni ka nog e vaping ngay. Ma puguran Johan nga laniyan’ ni mit ney e tamagow e rayog ni nge k’aring e m’ar ngak me kirebnag e tha’ u thilrow Jehovah ya nge yag ni siyeg e towasar ni yibe tay ngak. Rachel nni taufenag u nap’an ni ka fini gaman 14 e duw rok e weliy murung’agen e n’en ni ayuweg ni nge athamgil  u fithik’ e pi magawon ni ma mada’nag u skul. I yog ni gaar: “Nap’an nug ra guy ban’en mug guy rogon ni nggu taarebrogonnag nga ban’en ni bay rogon ko tirok Got. Bod nsana rayog ni ngan weliy chepin ban’en me yib ngan’ug reb e ban’en ara reb e yiiy ni bay u Bible. Fa reb e rayog ni gamow be non be’ me yib ngan’ug reb e thin nu Bible nrayog ni nggu dag ngak.” Rayog nib thil e magawon ni ga be mada’nag ko tin ni i mada’nag Josiah ni Pilung, machane rayog ni ngam ngongol u fithik’ e gonop nge yul’yul’ ni bod ir. Rogon ni ga be athamgil u fithik’ e pi magawon ni ga be mada’nag e chiney ni kab fel’ yangarem e ra fal’eg rogom ni fan ko pi magawon ni bay mu mada’nag ko pi duw ni ka bay nga m’on.

15. Mang e ayuweg Josiah ni nge pigpig ngak Jehovah u fithik’ e yul’yul’? (2 Kronicles 34:​14, 18-21)

¹⁵ Nap’an ni ilal Josiah ni Pilung me tabab ni nge ngongliy e yungin ke kireb ko fare tempel. Nap’an ni yibe maruwel min pirieg “fare ke babyoren e Motochiyel rok Somol, fare Motochiyel ni pi’ Got ngak Moses.” Nap’an ni rung’ag e re pilung nem e n’en yibe beeg u lan e gi babyor nem, ma ka chingiyal’ nem me rin’ e n’en bay riy. (Mu beeg e 2 Kronicles 34:​14, 18-21, BT.) Ga baadag ni ngaum beeg e Bible ni gubin e rran, fa? Faanra ga be guy rogon ni ngaum beeg e Bible rom ni gubin e rran, ma ke uw rogon e beeg Bible ni ga be tay? Ga be tay fanam i yan u boch e verse nrayog ni nge ayuwegem, fa? Luke ni faan kan weliy murung’agen e ma yoloy boch ban’en ni ke pirieg ni baadag nga lan ba ke babyor. Ga ra rin’ ban’en ni aray rogon, ma rayog ni nge ayuwegem ni nga i yib ngan’um boch e verse ara boch ban’en ni kam fil riy. Ra yoor ban’en nim nang u lan e Bible miki ga’ fan e thin riy u wan’um, ma aram e ri ga ra adag ni ngam pigpig ngak Jehovah. Ku ra k’aringem e Thin rok Got ni ngam rin’ e tin nib fel’ ni bod e n’en ni rin’ Josiah ni Pilung.

16. Mang fan ni rin’ Josiah reb e oloboch nib gel e kireb riy, ma mang e gad be fil ko re n’ey?

¹⁶ Mu fil ban’en ko n’en nde puluw ni dugliy Josiah. Nap’an ni gaman sogonap’an 39 e duw rok Josiah, me rin’ reb e oloboch ni aram tapgin e yam’ ni tay. I pagan’ ngak ko bin ni nge yog ngak Jehovah ni nge pow’iy. (2 Kron. 35:​20-25) Bay ban’en ni gad ra fil ko re n’ey. Demtrug yangardad ara n’umngin nap’an ni gad be fil e Bible, ma thingar  ud gayed Jehovah. Re n’ey e ba muun ngay ni ngaud meybilgad ngak ni gubin ngiyal’ ni nge pow’iydad, ma gad be fil e Thin rok, ma gad be motoyil ko pi fonow ni ma pi’ e pi Kristiano ngodad ni kar ilalgad ko tirok Got ban’en. Faan gad ra rin’ e re n’ey, ma aram e ra mo’maw’ ni ngad rin’ed boch e oloboch nib gel e kireb riy, mu kud pared ni gad ba felfelan’.​—Jas. 1:25.

17. Mang e gad be fil ko n’en ni buch ko fa dalip i pilung nu Judah?

¹⁷ Ra kab fel’ yangaren be’ ma boor ban’en nrayog ni nge rin’ nib fel’. N’en ni kad weliyed u chepin Jehoash, nge Uzziah, nge Josiah e be dag nrayog ni nge mel’eg e piin fel’ yangaren boch ban’en u fithik’ e gonop mar rin’ed e n’en nib m’agan’ Jehovah ngay. Riyul’ ni bay boch e oloboch ni rin’ e pi fel’ yangaren ney me yib wenegan ngorad. Machane rayog ni ngad folwokgad ko pi n’en nib fel’ nrin’ed ma gad siyeg e tin nib kireb riy. Faan gad ra rin’ e re n’ey, ma aram e rayog ni ngad felfelan’gad.

18. Mini’ boch e girdi’ ni bay murung’agrad u Bible ni be dag nrayog ni ngam par ni gab felfelan’? (Kum guy e sasing.)

¹⁸ Ku bay boch e fel’ yangaren ni be weliy e Bible murung’agrad nra chugurnaged yad ngak Jehovah, mar fel’gad u wan’, me yag nra pared ni yad ba felfelan’. David bagayad e pi cha’ney. Nap’an ni kab fel’ yangaren, me mel’eg ni nge mang fager rok Got me boch nga tomuren, me mang reb e pilung nib yul’yul’. Riyul’ ni immoy yu ngiyal’ ni i oloboch, machane i tay Got nib yul’yul’. (1 Ki. 3:6; 9:​4, 5; 14:8) Ga ra fil murung’agen David nge pigpig ni i tay u fithik’ e yul’yul’, ma rayog ni nge pi’ e athamgil nga lanin’um miki k’aringem ni ngam pigpig ngak Jehovah u fithik’ e yul’yul’. Fa reb e rayog ni ngam fil murung’agen Mark ara Timothy. Ga ra fil murung’agrow ma ga ra guy riy nra pigpiggow ngak Jehovah u nap’an ni kab fel’ yangarrow mu ur parew ni yow ba fel’ u wan’, ma angin ni yib riy e yag ni ngar parew ni yow ba felfelan’.

19. Uw rogon e par rom nrayog ni nge yan i aw boch nga m’on?

¹⁹ N’en ga ra rin’ ko yafos rom e chiney e ra dugliy rogon e par rom nra yan i aw boch nga m’on. Faanra pagan’um ngak Jehovah ma dab mu tor ko tin ga be finey ni ga manang, ma ra ayuwegem ni ngam dugliy boch ban’en nib fel’. (Prov. 20:24) Rayog ni ngam par ni gab felfelan’. Dab mu pagtalin nib ga’ fan u wan’ Jehovah e tin ga ma rin’ ni fan ngak. Ga ra pigpig ngak e Chitamangidad ni bay u tharmiy ni gad ba t’uf rok, ma aram e n’en th’abi fel’ ni ga ra dugliy ni ngam rin’ ko yafos rom.