1. Mang e rayog ni ngan fith ngodad u tabon e maruwel ara skul?

 UW ROGON u wan’um u nap’an nra fith be’ ni gimew nga maruwel ara skul murung’agen e michan’ rom? Gur, ga ma rus? Yooren i gadad e ma rus. Machane deer ni aray rogon e rayog ni nge ayuwegdad ni ngad nanged e n’en be lemnag e en ke fith fare deer, me bing e kanawo’ ngodad ni ngad machibgad. Machane bay yu ngiyal’ nrayog ni nge fith be’ reb e deer ngodad ni bochan e der m’agan’ ko n’en gad be machibnag ara baadag ni ngad luaged e thin. Susun e dab da gingad ko re n’ey, ya bin riyul’ riy e bay boch e girdi’ nde puluw e n’en kar rung’aged u murung’agen e michan’ rodad. (Acts 28:22) Maku reb e, gad be par ko “tin tomren e rran” ni aram ba ngiyal’ ni boor e girdi’ ‘ndakurur runguyed e girdi’’ ma “yad ba damumuw.”​—2 Tim. 3:​1, 3. 

2. Mang fan ni gad baadag ni ngaud daged e sumunguy?

² Sana rayog ni ngam fithem ni nge lungum, ‘Uw rogon nrayog ni nggu par ni gub gapas u nap’an ni be togopuluw be’ nga boch ban’en nib mich u wan’ug?’ Mang e ra ayuwegem? Sumunguy. Be’ nib sumunguy e de papey e damumuw ngak ma manang rogon ni nge gagiyegnag e damumuw rok u nap’an ni ke kankanan’ ara de nang rogon ni nge pi’ e fulweg ko deer ni ke fith be’ ngak. (Prov. 16:32) Machane rayog ni ngam lemnag nre n’ey e kab mom ni nga nog ko thin mab mo’maw’ ni ngan rin’. Ere uw rogon nrayog ni ngaum dag e sumunguy? Uw rogon nrayog ni ngam fulweg lungun be’ u fithik’ e sumunguy ni be togopuluw ko n’en nib mich u wan’um? Ma faanra gur reb e gallabthir, ma uw rogon nrayog ni ngam ayuweg pi fakam ni ngar nanged rogon ni ngar weliyed e michan’ rorad u fithik’ e sumunguy? Ngad weliyed rogon.

3. Mang fan nrayog ni nga nog ni be’ nib sumunguy e gathi ir be’ nib meewar? (2 Timothy 2:​24, 25)

³ Be’ nib sumunguy e gathi ir be’ nib meewar. Ya bin riyul’ riy e ba t’uf ni nge gelnag be’ e tafinay rok ya nge yag ni par nib gapas u nap’an ni ke mada’nag reb e magawon nib mo’maw’. Sumunguy e aram bang u “wom’engin gelngin Got nib thothup.” (Gal. 5:​22, 23, NW) Fare bugithin  ni Greek ni kan pilyeg ni “sumunguy” e bay yu ngiyal’ ni un fanay u nap’an ni yibe weliy murung’agen ba os nib maloboch ni kan mongmoreg. Am susunnag ba os nib maloboch ni ke mongmor. Yugu aram rogon ni ke mongmor fare os, machane kab gel gelngin. Gadad e girdi’ e uw rogon nrayog ni ngad maruweliyed e sumunguy ma ka gad be par ni gad ba gel? Dabiyog ni ngad rin’ed e re n’ey u gelngidad. Ba t’uf ni ngad yibilayed gelngin Got nib thothup, ma gad yog ngak ni nge ayuwegdad ni ngad maruweliyed e re fel’ngin ney. Boor e girdi’ ni kar filed rogon ni ngaur daged e sumunguy. Boor e Pi Mich ni ke yag ni ngar nonad u fithik’ e sumunguy u nap’an ni kan togopuluw ngorad, ma re n’ey e ke ayuweg e girdi’ ni be guyrad ni nge fel’ boch e Pi Mich u wan’rad. (Mu beeg e 2 Timothy 2:​24, 25.) Ere uw rogon nrayog ni ngaum dag e sumunguy ya nge yag ni m’ug ni gab gel?

4. Mang e rayog ni ngad filed u murung’agen e sumunguy ko n’en ni rin’ Isak?

⁴ Boor e girdi’ ni bay murung’agrad u Bible ni be tamilangnag feni ga’ fan e sumunguy. Am lemnag e n’en ni rin’ Isak. Nap’an ni yan i par nga Gerar ni bangi ban’en ni ma par e pi Filistine riy, ma pi Filistine ni yad bbuguli yoror e awan’rad ngak ma aram mar suguyed e but’ nga lan gubin e pi luwed ni faani ker e pi tapigpig rok e chitamangin. Ere chuw Isak nge chon e tabinaw rok u rom nga ranod ra pared nga bang nib palog miki ker yugu boch e luwed ko bin nge gel fen ngay ndabi pag e pi luwed nem. (Gen. 26:​12-18) Machane miki yog e pi Filistine ni ran ko gin’em e kub milfan ngorad. Yugu aram rogon me ngongol Isak u fithik’ e gapas. (Gen. 26:​19-25) Mang e ayuweg ni nge dag e sumunguy ni yugu aram rogon ni be guy yugu boch e girdi’ rogon ni ngar k’aringed e damumuw ngak? Ba mudugil ni i guy rogon e ngongol nib fel’ ni i dag e gallabthir rok, maku boor ban’en ni i fil u rogon ni i rin’ Abraham boch ban’en u fithik’ e gapas nge rogon e “lem nib sumunguy ma ba gapas” ni i dag Sarah.​—1 Pet. 3:​4-6; Gen. 21:​22-34.

5. Mang reb e ban’en ni buch rok be’ ni be dag nrayog ni nge fil e piin gallabthir ni Kristiano ngak pi fakrad feni ga’ fan ni ngaun dag e sumunguy?

⁵ Gimed e piin gallabthir ni Kristiano e ngam nanged ni ku rayog ni ngam filed ngak pi fakmed feni ga’ fan ni ngaun dag e sumunguy. Am lemnaged e n’en ni buch rok Maxence ni 17 e duw rok. Bay boch e girdi’ ni ma mada’nag u skul ngu nap’an e machib ni yad ba damumuw. Ere gum’an’nag e gallabthir rok yow ngar ayuwegew u rogon ni nga i dag e sumunguy. Yow ma yog ni ma lungurow, “Ka fini tamilang u wan’ Maxence nnap’an nra guy be’ rogon ni nge k’aring e damumuw ngak ma kab mo’maw’ ni nge gelnag e tafinay rok ya nge yag ni par nib gapas ko bin ni nge non u fithik’ e damumuw ara un ko cham.” Ere chiney e ke fil Maxence rogon ni nga i dag e sumunguy.

6. Uw rogon nrayog ni nge ayuwegdad e meybil ni ngad mon’oggad u rogon ni gad ma dag e sumunguy?

⁶ Mang e rayog ni ngad rin’ed u nap’an ni kad mada’naged reb e magawon nrayog ni nge k’aring e damumuw ngodad, ni bod be’ ni be yog boch ban’en nib kireb u murung’agen Jehovah ara be darifannag e Bible? Susun e ngad meybilgad ngak Jehovah ngad ninged gelngin nib thothup nge gonop rok ya nge yag nda nonad u fithik’ e sumunguy. Machane uw rogon ni faanra yan i boch nga tomuren ma gad nang ndad rin’ed e n’en nsusun e ba fel’ ni ngad rin’ed? Ku rayog ni ngad yibilayed murung’agen e re n’ey bayay mu kud lemnaged e n’en nib fel’ nrayog ni ngad rin’ed ko yay ni migid ni ku ra buch e re n’ey bayay. Faan gad ra rin’ e re n’ey, ma aram e ra pi’ Jehovah gelngin nib thothup ngodad ya nge yag nda nanged rogon ni ngad gagiyegnaged e damumuw rodad ma gad dag e sumunguy.

7. Faan gad ra fil boch e thin nu Bible nge mit ngodad, ma uw rogon nra ayuwegdad u rogon ni ngad gagiyegnaged e thin nge ngongol rodad? (Proverbs 15:​1, 18)

⁷ Bay boch e thin nu Bible nrayog ni nge ayuwegdad ni ngad gagiyegnaged e thin ni nga dogned u nap’an ni kad mada’naged boch e magawon nib mo’maw’. Rayog ni nge ayuwegdad gelngin Got nib thothup ni nge yib ngan’dad e pi thin nu Bible nem. (John 14:26) Bod ni pi kenggin e motochiyel ni bay u lan fare babyor ni Proverbs e rayog ni nge ayuwegdad ni ngaud daged e sumunguy. (Mu beeg e Proverbs 15:​1, 18.) Ku be dag e re ke babyor ney angin nra yib ngodad ni faan gad ra par ni gad ba gapas u nap’an ni kad mada’naged boch e  magawon nrayog ni nge k’aring e mochuch ngodad.​—Prov. 10:19; 17:27; 21:23; 25:15.

8. Mang fan nsusun e ngad lemnaged e n’en nrayog ni ke k’aring be’ ni nge fith reb e deer u murung’agen e michan’ rodad?

⁸ Ku rayog ni nge ayuwegdad e tamilangan’. (Prov. 19:11) Be’ nib tamilangan’ e ma t’ar laniyan’ u nap’an nra togopuluw be’ nga boch ban’en nib mich u wan’. Am lemnag e re fanathin ni baaray: Nap’an ni gad ra guy bangi ayis nib ga’ yang ni be pes u daken e ran, ma gin ga’ yang riy e bay u fithik’ e ran. Ku arrogon nrayog ni nge fith be’ reb e deer, machane yooren e ngiyal’ e dad nanged fan ni ke fith facha’ fare deer. Ere u m’on ni ngad pied e fulweg ko deer rok, mab fel’ ni ngad lemnaged nrayog ndad nanged fan ni ke fith fare deer.​—Prov. 16:23.    

9. Uw rogon ni dag Gideon e tamilangan’ nge sumunguy ngak fapi pumoon nu Efraim?

⁹ Am lemnag rogon ni non Gideon ngak fapi pumoon nu Efraim. Ra fithed ngak u fithik’ e damumuw fan nde piningrad ngar uned ngak ngar chamgad ngak e pi toogor rok piyu Israel. Machane mang e bin riyul’ i fan nra damumuwgad? Sana rayog ni ke aw e re n’em nga lanin’rad. Demtrug rogon me dag Gideon e tamilangan’, me guy rogon ni nge nang fan ni kar ra damumuwgad. Mang angin ni yib riy? Be yog e Bible nnap’an ni non ngorad ni aray rogon, ma aram “me m’ay e damumuw rorad.”​—Judg. 8:​1-3.

10. Mang e ra ayuwegdad ni ngad nanged rogon ni ngad pied e fulweg ko deer rok e piin yad be fith boch ban’en u murung’agen e michan’ rodad? (1 Peter 3:​15, 16)

¹⁰ Sana rayog ni nge fith be’ ni gad nga maruwel  ara skul fan ni gad ma fol ko motochiyel u Bible. Ere gad ra athamgil u rogon nrayog rodad ni ngad weliyed e michan’ rodad, maku gad be dag ni gad be tayfan rogon laniyan’ facha’ u boch ban’en. (Mu beeg e 1 Peter 3:​15, 16.) Ba ga’ nib fel’ ni ngam lemnag rogon nrayog ni nge ayuwegem e deer rok ni ngam nang e n’en nib ga’ fan u wan’ ko bin ngam lemnag ni fan ni be fith e deer ngom e bochan ni nge togopuluw ngom. Demtrug fan ni ke fith be’ reb e deer mab fel’ ni ngad pied e fulweg riy u fithik’ e gol nge sumunguy. Ya fulweg ni gad ra pi’ e rayog ni nge k’aring ni ngki lemnag bayay rogon laniyan’ ko fare n’em. Mus ni faanra be m’ug riy ni ke damumuw ara be moning, ma gubin ngiyal’ nsusun e ngad nonad u fithik’ e sumunguy.​—Rom. 12:17.

11-12. (a) Mang e rayog ni ngad lemnaged u m’on ni ngad pied e fulweg u reb e deer nib mo’maw’ ni ngan pi’ e fulweg riy? (Kum guy e sasing.) (b) Mu weliy reb e ban’en ni be dag rogon nrayog ni nge mab e kanawo’ ngodad ni ngad weliyed be’ boch ban’en u taabang ni bochan reb e deer ni ke fith ngodad.

¹¹ Bod ni faanra ke fith be’ ni gad nga maruwel fan ndarud uned i madnomnag e birthday, ma rayog ni ngad lemnaged ko: Gur, be lemnag ko rayog ni ngaud rin’ed boch ban’en ni ngad felfelan’gad ngay? Fa gur, be lemnag nrayog ni ngad magawonnaged rogon e tha’ u thilin girdien e maruwel ni bochan e dab da uned i madnomnag e birthday? Sana rayog ni ngad ayuweged faen gad nga maruwel ni nge dabki magafan’ nga boch ban’en ni faan gad ra yog ngak nib ga’ fan u wan’dad ni be lemnag yugu boch e girdi’ u tabon e maruwel, ma gad micheg ngak ni ku arrogodad ni gad baadag ni ngki fel’ e tha’ u thilin e girdi’ u tabon e maruwel. Re n’ey e rayog ni nge bing e kanawo’ ngodad ni ngad weliyed facha’ boch ban’en ni be weliy e Bible u murung’agen e birthday.

¹² Ku rayog ni ngad rin’ed ban’en ni aray rogon u nap’an ni ke fith be’ boch e deer ngodad nib mo’maw’ ni ngad pied e fulweg riy. Sana rayog ni nge yog be’ ni gad nga skul nsusun e nge thilyeg e Pi Mich Rok Jehovah rogon lanin’rad u murung’agen e pumoon ni ma un ko pumoon ara ppin ni ma un ko ppin. Ere gur, fan ni ke yog e re n’ey e bochan ni gathi kari tamilang u wan’ e n’en ma yog e Pi Mich Rok Jehovah u murung’agen e re n’ey? Fa gur, fan ni be yog e re n’ey e bochan ni bay reb e fager rok ara girdi’ rok ni aray rogon? Gur, ma lemnag ni gad ma fanenikay e girdi’ ni aray rogon, fa? Ere rayog nib t’uf ni ngad micheged nga laniyan’ ni gad ma t’ufeg gubin mit e girdi’ ma gad manang nra be’ ma bay mat’awun ni nge mel’eg e n’en nge rin’. b (1 Pet. 2:17) Faan gad ra rin’ e re n’ey, ma aram e rayog ni nga dogned ngak e n’en be yog e Bible nge rogon nra ayuwegdad ni faan gad ra fol riy.

13. Uw rogon nrayog ni ngam ayuweg be’ ni ke yog nde puluw ni nge mich Got u wan’uy?

¹³ Nap’an ni gad ra mada’nag be’ nri der puluw u wan’ e machib rodad, ma susun e dab da gurgad ngad lemnaged ni gad manang e n’en nib mich u wan’. (Titus 3:2) Bod ni uw rogon ni faanra ke yog be’ ni gimew nga skul nde puluw ni nge mich Got u wan’uy? Gur, ba puluw ni ngam lemnag nrib mich fare machib u wan’ ni ke sum e girdi’ ko gamanman ma boor ban’en riy ni manang, fa? Bin riyul’ riy e rayog ndawori fal’eg i lemnag murung’agen e re n’ey. Rayog ni ngam guy rogon ni ngam weliy ban’en ngak nrayog ni nge lemnag u tomuren ni kam mu’gow ko non ko bin ni ngam luagew e thin u murung’agen e biney e machib ni ke sum e girdi’ ko gamanman. Sana rayog ni nga mog ngak e gin nrayog ni nge pirieg boch ban’en riy ko jw.org ni murung’agen e pi n’en kan sunmiy. Rayog ni nge boch nga tomuren me m’agan’ ngay ni ngam weliyew murung’agen reb e article ara video ni bay u rom. Arrogon, faan gad ra non ngak u fithik’ e tayfan ma rayog ni nge k’aring ni ngki lemnag bayay rogon laniyan’ ko re n’ey.   

14. Uw rogon ni fanay Niall e website rodad ni nge dag ngak be’ ni yow nga class nde puluw e n’en ma yog boch e girdi’ u murung’agen e Pi Mich Rok Jehovah?

¹⁴ Bay reb e fel’ yangaren ni ka nog Niall ngak ni fanay e website rodad ni nge dag ngak be’ ni yow nga class nde puluw e n’en ma yog boch e girdi’ u murung’agen e Pi Mich Rok Jehovah. I yog ni gaar, “Bay reb e pagel ni gamow nga class nib ga’ ni ma yog ni fan nde mich e science u wan’ug e bochan ni be pagan’ug nga ba ke babyor ni ‘ka yugu ni  susunnag e thin riy’ ko bin nge pagan’ug nga boch ban’en nib riyul’.” Nap’an nde pag e re pagel ney Niall ni nge weliy e michan’ rok, ma aram me yog Niall ngak ni nge yan ko fare thin ni “Science and the Bible” ni bay ko jw.org. Boch nga tomuren me nang Niall ni ke beeg e re pagel ney e n’en bay ko re thin ney, ma aram me yag ni nge weliy ngak rogon ni ke sum gubin ban’en nib fos. Sana ku rayog ni nge buch ban’en rom ni aray rogon.

15. Uw rogon nrayog ni nge ayuweg e piin gallabthir pi fakrad u rogon ni ngar nonad u fithik’ e sumunguy u nap’an ni ke togopuluw e piin yad nga skul ko michan’ rorad?

¹⁵ Rayog ni nge fil e piin gallabthir ngak pi fakrad rogon ni ngar nonad u fithik’ e sumunguy u nap’an ni kan togopuluw ko michan’ rorad. (Jas. 3:13) Bay boch e gallabthir ni yad ma rin’ e re n’ey u nap’an e fol Bible ni tabinaw. Yad ma weliy boch ban’en nrayog ni nge fith be’ ngak pi fakrad u skul, mar weliyed maku ranod u yaan rogon ni ngar pied e fulweg ngak facha’, mu kur filed ngak pi fakrad rogon nrayog ni ngar nonad u fithik’ e sumunguy, mu kur rin’ed u reb e kanawo’ nrayog ni nge k’aring facha’ ni nge adag ni nge motoyil ngorad.​—Mu guy fare kahol ni kenggin e “ Gimed Ra Weliy e Tabinaw Rom Rogon ni Ngan Rin’ e Pi N’ey Ma Ra Ayuwegmed.”

16-17. Faanra un weliy rogon ni ngan rin’ boch ban’en u taabang, ma uw rogon nrayog ni nge ayuweg e piin fel’ yangaren?

¹⁶ Ra un weliy rogon ni ngan rin’ boch ban’en u taabang, ma rayog ni nge ayuweg e piin fel’ yangaren u rogon ni ngar weliyed boch ban’en nrayog ni nge mich u wan’uy mu kur micheged nga lanin’rad ni bay tapgin e michan’ rorad. Fapi article ni kenggin e “Young People Ask” ni bay ko jw.org e kub muun ngay boch e worksheet ni kan ngongliy ni fan ko piin fel’ yangaren. Kan ngongliy e pi n’ey ni nge ayuweg e piin fel’ yangaren ni ngar gelnaged e michan’ rorad mu kur fal’eged rogon boch e fulweg ni ngar pied nrogon ni ke yib u gum’ircha’rad. Faan gad ra fil chon e tabinaw rodad e pi thin ney u taabang, ma aram e rayog ni ngad filed rogon ni ngad weliyed e michan’ rodad u fithik’ e sumunguy, mu kud rin’ed  u reb e kanawo’ nra k’aring be’ ni nge adag ni nge motoyil ngodad.

¹⁷ Bay reb e fel’ yangaren ni ka nog Matthew ngak ni weliy rogon ni ke ayuweg e pi n’en yad ma weliy e tabinaw rok u taabang. Reb e ban’en ni ku yad ma rin’ u nap’an e fol Bible ni tabinaw e aram e yad ma gay e gallabthir rok murung’agen boch ban’en nrayog ni yira weliy u class. I yog ni gaar: “Gamad ma lemnag boch e deer nrayog ni nge fith be’, ma gamad weliy rogon nrayog ni ngan pi’ e fulweg riy ni gamad be fanay e n’en kug gayed murung’agen. Nap’an nra tamilang u wan’ug fan e pi n’en ke mich u wan’ug, ma ma pagan’ug miki mom ngog ni nggu dag e sumunguy u nap’an nug be non ngak yugu boch e girdi’.”

18. Mang e be yog e Kolose 4:6 nib ga’ fan ni ngan rin’?

¹⁸ Yugu aram rogon ni kad weliyed boch ban’en u reb e kanawo’ nib tamilang mab mom ni nge mich u wan’uy, machane gathi gubin e girdi’ ni yad ra adag ni nge m’agan’rad ngay. Yugu aram rogon ma faan gad ra non u fithik’ e gonop nge sumunguy ma rayog ni nge ayuwegdad. (Mu beeg e Kolose 4:6.) Michan’ rodad ni gad ma weliy e rayog ni ngan taarebrogonnag ngab bat ni gad be yon’ ngak be’. Rayog ni nga don’ed e re bat nem nib war mirin ara don’ed nib gel. Faan gad ra yon’ nib war mab mudugil nra choy faen ka don’ed fare bat ngak ma aram e rayog ni ngad ululgad ni ngad fafelgad ko fare bat nib fel’ rogon. Ku arrogon ni faan gad ra non u fithik’ e gonop nge sumunguy, ma aram e rayog ni nge m’agan’ e girdi’ ngay ni ngar motoyilgad me yag ni ngkud ululgad ni ngad nonad ngorad. Machane faanra baadag be’ ni ngad luaged e thin ara nge moningnagdad, ma dariy rogon ni ngad ululgad ni ngad nonad ngak. (Prov. 26:4) Machane rayog ni yooren e girdi’ e gathi aram rogorad, ya sana boor i yad e ra motoyil.

19. Mang e susun ni nge k’aringdad ni ngad daged e sumunguy u nap’an ni gad be weliy e michan’ rodad?

¹⁹ Ba tamilang ni faan gad ra fil rogon ni ngaud daged e sumunguy mab ga’ angin nra yib ngodad. Mmeybil ngak Jehovah ni nge pi’ gelngim ya nge yag nim non u fithik’ e sumunguy u nap’an ni ke fith be’ boch e deer ngom nib mo’maw’ ni ngam pi’ e fulweg riy ara be gathibthibnagem. Dab mu pagtalin ni faan ga ra dag e sumunguy ma rayog ni nge ayuwegem ndabi sum e maluagthin u thilmew be’ ni yugu aram rogon nib thil rogon lanin’mew u boch ban’en. Ma thin ni ga ra yog u fithik’ e sumunguy nge tayfan e rayog ni nge k’aring boch e girdi’ ni ngar thilyeged rogon ni yad ma lemnagdad nge tin riyul’ u Bible. Ere ‘mu fal’eg rogom ni gubin ngiyal’ ni ngam pi’ e fulweg ko n’en nra fith be’ ngom’ u murung’agen e michan’ rom, mag rin’ “u fithik’ e sumunguy nge ta’fan.” (1 Pet. 3:​15, 16) Um dag e sumunguy ya nge yag ni m’ug ni gab gel!