1-2. (a) Mang e be buch u Judea u nap’an ni yol apostal Paul ko pi Hebrew? (b) Mang fan nib puluw e ngiyal’ ni yoloy e gi babyor nem?

 BA GEL e gafgow ni i tay e pi Kristiano ni Hebrew ni ur pared u Jerusalem ngu Judea u lan e pi duw nga tomuren ni yim’ Jesus. De n’uw nap’an nga tomuren ni sum e ulung ni Kristiano, mab gel e gafgow ni un tay ngorad. (Acts 8:1) Ma sogonap’an 20 e duw nga tomuren, mar gafgowgad ni bochan e dakir gaman e tin nib t’uf ko par rorad nge bochan ba uyungol ni yib ko re nam nem u m’on riy. (Acts 11:​27-30) Machane bang ko duw ni 61 C.E., me par e pi Kristiano u fithik’ e gapas u lan ba ngiyal’ u m’on ni ngar mada’naged e gafgow boch nga tomuren. Nap’an e re ngiyal’ i n’em min thagthagnag nga laniyan’ apostal Paul ni nge yoloy bangi babyor nge pi’ ngorad, ma thin ko gi babyor nem e rib puluw ngorad e ngiyal’ nem.

² Ba puluw e thin ko fagi babyor nni pi’ ko pi Hebrew ni bochan e gapas ni be par e pi Kristiano u fithik’ e ra taw nga ba ngiyal’ me mus. I pi’ Paul boch e fonow nra ayuweg e pi Kristiano nem ni ngar athamgilgad u fithik’ e gafgow ni bay ra mada’naged. Ke chugur ni ngan thang e m’ag rok e pi Jew ni faani yiiynag Jesus murung’agen u m’on riy. (Luke 21:20) Bin riyul’ riy e de nang Paul ara pi Kristiano u Judea e ngiyal’ nra buch e re n’ey. Machane rayog ni nge fanay e pi Kristiano nem e ngiyal’ nem ni yad be par u fithik’ e gapas ni ngar maruweliyed boch e fel’ngin ni bod e michan’ nge gum’an’.​—Heb. 10:25; 12:​1, 2

3. Mang fan nsusun e nge tiyan’ e pi Kristiano e ngiyal’ ney ko fagi babyor nni yoloy nge yan ko pi Hebrew?

³ Gad be n’en ni ngad mada’naged ba gafgow nib ga’ ni kab gel  e gafgow riy ko bin ni mada’nag e pi Kristiano ni Hebrew. (Matt. 24:21; Rev. 16:​14, 16) Ere ngad weliyed boch e fonow ni pi’ Jehovah ko pi Kristiano nem ni ku rayog ni nge yib angin ngodad.

“NGAD TIYAN’DAD KO TIN NI KA BA’ RIY NI NGAN FIL NGAD MU’NIGED”

4. Mang boch e magawon ni i mada’nag e pi Kristiano ni yad e Jew? (Kum guy e sasing.)

⁴ Bay ba magawon nib ga’ ni i mada’nag e pi Kristiano ni yad e Jew. Immoy ba ngiyal’ ni pi Jew e yad e piin ke mel’egrad Jehovah ni ngar manged girdien. Jerusalem e aram e gin ni i gagiyeg e re pilung ni owchen Jehovah riy, ma fare tempel e aram tagil’ e bin riyul’ e liyor. Gubin e Jew ni yad ba yul’yul’ e yad ma fol ko fare Motochiyel rok Moses nrogon ni ke fil e pi tayugang’ ko teliw ngorad. Pi motochiyel nem e i gagiyegnag e re miti ggan ni ngar ked, nge rogon u wan’rad ni ngan maad’adnagey, nge ngongol rorad ko piin gathi yad e Jew. Machane tomuren ni yim’ Jesus, ma daki m’agan’ Jehovah ko maligach ni i pi’ e pi Jew. De mom e re n’ey ko pi Kristiano ni yad e Jew ni ke mecham ngorad ni ngaur folgad ko fare Motochiyel. (Heb. 10:​1, 4, 10) Mus ngak boch e Kristiano ni kar ilalgad ko tirok Got ban’en ni bod apostal Peter ni ki mo’maw’ ngorad ni ngar folgad u boch e pi n’ey ni kan thilyeg. (Acts 10:​9-14; Gal. 2:​11-14) Ere tabab e pi tayugang’ ko teliw rok e pi Jew ni ngar gafgownaged e pi Kristiano nem ni bochan e pi n’en ka fini mich u wan’rad.

5. Mang e ba t’uf ni nge kol ayuw e pi Kristiano riy?

⁵ L’agruw ulung e girdi’ ni ur togopuluwgad ko pi Kristiano ni Hebrew. Pi tayugang’ ko teliw rok e pi Jew e ur ngongolgad ngorad ni gowa yad e piin kar digeyed e teliw rok e pi Jew. Ku bay boch e girdi’ ni yad ma yog ni yad boch e Kristiano ni yad be yog ngak pi gachalpen Kristus ni ngar ululgad ni ngaur folgad u boch ban’en ni bay ko fare Motochiyel rok Moses nsana bochan e nge dabin gafgownagrad. (Gal. 6:12) Ere mang e ra ayuweg e pi Kristiano ni yad ba yul’yul’ ni ngar pared ko tin riyul’?

6. Mang e pi’ Paul e athamgil nga laniyan’ pi walagen ni ngar rin’ed? (Hebrews 5:14–6:1)

⁶ I pi’ Paul e athamgil nga laniyan’ pi walagen u lan fagi babyor ni yoloy ngak e pi Hebrew ni  ngar fal’eged i fil e Thin rok Got. (Mu beeg e Hebrews 5:14–6:1.) I fanay Paul e n’en bay ko Pi Babyor ko Bible nni Yoloy Nsom’on ni Thin ni Hebrew ni nge weliy ngorad fan ni kab fel’ e kanawo’ ni be liyor e pi Kristiano riy ngak Jehovah nga rogon ni i liyor e pi Jew ngak. a Manang Paul ni faanra ga’ e tamilangan’ rorad me toar e nang fan rorad ko tin riyul’, ma aram e rayog ni ngar nanged boch e machib nde riyul’ mar siyeged.

7. Mang boch e magawon ni gad ma mada’nag e ngiyal’ ney?

⁷ Bay boch e girdi’ e ngiyal’ ney ni yad ma wereg boch e thin nib togopuluw ko n’en ma yog Jehovah nib riyul’ mab puluw ni bod e n’en ni buch ko pi Kristiano ni Hebrew. Bay boch e girdi’ ni yad ma yog nde puluw e n’en gad ma rin’ ni bochan e gad ma fol ko pi motochiyel u Bible u murung’agen e par ko pumoon nge ppin. Rogon e lem ko girdi’ ko re fayleng ney e ri be gel e palog riy nga rogon ni ma lem Got. (Prov. 17:15) Ere thingar da guyed rogon ni ngad nanged ma gad siyeg boch e lem ni ma fanay e piin yad ma togopuluw ni ngar k’aringed gadad ni nge mulan’dad ma gad malog ko tin riyul’.​—Heb. 13:9.

8. Mang e ra ayuwegdad ni ngad ululgad ni ngaud mon’oggad?

⁸ Ba fel’ ni ngad folgad ko fare fonow ni pi’ Paul ko pi Kristiano ni Hebrew ni aram e ngar guyed rogon ni ngar mon’oggad i yan. Re n’ey e ba muun ngay ni ngaud filed e tin nib toar e machib ma gad guy rogon ni ngaud lemgad ni bod ni ma lem Jehovah. Mus nga tomuren ni kad uned ko taufe, ma kub t’uf ni ngad ululgad i rin’ e re n’ey. Demtrug n’umngin nap’an ni kad uned ko tin riyul’, ma gad gubin nthingar ud beeged ma gad be fil e Thin rok Got ni gubin ngiyal’. (Ps. 1:2) Faanra ud filed e Bible ni gubin ngiyal’ ma ra ayuwegdad ni nge gel e michan’ rodad, ni aram reb e fel’ngin ni yog Paul ko pi Kristiano ni Hebrew nib t’uf ni ngar maruweliyed.​—Heb. 11:​1, 6.

‘KE MICHAN’DAD KAD THAPGAD NGAK GOT’

9. Mang fan nib t’uf ni nge gel e michan’ ko pi Kristiano ni Hebrew?

⁹ Ba t’uf ni nge gel e michan’ ko pi Kristiano ni Hebrew ya nge yag nra mageygad ni yad ba fos u nap’an e gafgow nra yib nga Judea. (Heb. 10:​37-39) I yog Jesus ngak pi gachalpen nnap’an ni yad ra guy ni ke longobiy e pi salthaw yu Jerusalem, ma aram e thingar ra milgad nga daken e pi burey. Fonow ni pi’ e fan ngak urngin e Kristiano ndemtrug ko yad be par u lan e re mach nem ara yad be par u wuru’. (Luke 21:​20-24) Girdi’ e ngiyal’ nem e nap’an nra yib ba ulung e salthaw ni ngar chamgad ngorad, mab ga’ ni yad ma yan nga lan reb e mach ni bay e yoror riy ni bod yu Jerusalem ya nge dabi buch ban’en rorad. Bod nde fel’ ni ngan mil nga daken e burey, ere ba t’uf ni ngari gel e michan’ rorad ya nge yag nra folgad rok Jesus.

10. Faanra ba gel e michan’ ko piin Kristiano, ma mang e yad ra rin’? (Hebrews 13:17)

¹⁰ Kub t’uf ni nge pagan’ e pi Kristiano nem ngak e piin be fanayrad Jesus ni ngar pow’iyed e ulung. Dabisiy ni pi’ e piin u rogned e thin u lan e ulung e fonow nib tamilang ni nge ayuweg urngin e girdi’ u lan e ulung ni ngar folgad ko n’en ni yog Jesus ni ngan rin’ ko ngiyal’ nib puluw ni ngar rin’ed riy, mu kur rin’ed u reb e kanawo’ nib yaram. (Mu beeg e Hebrews 13:17.) Fare bugithin ni Greek ni kan fanay ko Hebrews 13:17 ni fan ko fare thin ni “mu folgad” e be dag ni ke fol be’ ni bochan e ba pagan’ ko en be yog e n’en ngan rin’. Re n’ey e gathi kemus ni be yip’ fan ni be fol rok facha’ ni bochan e bay mat’awun ni nge yog e n’en ngan rin’. Ere ba t’uf ni ngari pagan’  e pi Kristiano ni Hebrew ngak e piin yad be yog e thin u m’on ni nge yib e gafgow ngorad. Faanra fol e piin Kristiano ko fonow ni be pi’ e piin yad be yog e thin rorad ko ngiyal’ ni yad be par u fithik’ e gapas, ma aram e ra mom boch ni ngar folgad u nap’an ni ke mo’maw’ e par.

11. Mang fan nib t’uf ni nge gel e michan’ ko piin Kristiano e ngiyal’ ney?

¹¹ Kub t’uf ni nge yag e michan’ ngodad ni bod e pi Kristiano ni Hebrew. Gad be par u ba ngiyal’ ni yooren e girdi’ riy e de mich u wan’rad ni ke chugur nga tungun e re m’ag ney, maku yad ma moningnagdad ni bochan e ba mich e re n’ey u wan’dad. (2 Pet. 3:​3, 4) Maku reb e yugu aram rogon ni bay boch ban’en ni be yog e Bible u murung’agen e n’en nra buch u nap’an fare gafgow nib ga’, machane ka boor riy e dad nanged. Ba t’uf ni ngari mich u wan’dad nra yib tungun e re m’ag ney ko ngiyal’ ni kan dugliy maku ra ayuwegdad Jehovah.​—Hab. 2:3.

12. Mang e ra ayuwegdad ni ngad mageygad ni gad ba fos u nap’an fare gafgow nib ga’?

¹² Kub t’uf ni ngari pagan’dad ko “fare tapigpig nib yul’yul’ ma ba gonop” ni be fanay Jehovah ni nge pow’iydad e ngiyal’ ney. (Matt. 24:45) Nap’an nra tabab fare gafgow nib ga’, ma sana yira yog ni ngad rin’ed boch ban’en nra ayuweg e yafos rodad ni bod e n’en nnog ni nge rin’ e pi Kristiano ni Hebrew u nap’an nra yib e pi salthaw nu Roma. Ere ireray e ngiyal’ ni ngari pagan’dad ko fonow ni be yib rok e piin yad be yog e thin ko ulung rok Jehovah. Dabiyog ni ngad lemnaged ni gad ra fol ko fonow ni yad ra pi’ ngodad u nap’an fare gafgow nib ga’ ni faanra ba mo’maw’ ngodad ni ngad folgad riy e chiney.

13. Mang fan nib puluw fare fonow nni pi’ ko Hebrews 13:5?

¹³ Kub t’uf ni nge momnag e pi Kristiano ni Hebrew e par rorad ma dabi ‘m’on e salpiy u lanin’rad’ u nap’an ni yad be sonnag e ngiyal’ ni ngar milgad. (Mu beeg e Hebrews 13:5.) Bay boch i yad ni immoy u nap’an ni yib e uyungol maku ur gafgowgad u rogon e par rorad. (Heb. 10:​32-34) Yugu aram rogon ni immoy ba ngiyal’ ni m’agan’rad ngay ni ngar athamgilgad u fithik’ e gafgow ni be yib ngorad ni fan ko fare thin nib fel’, machane sana rayog ni bay boch i yad ni ke tabab ni nge lemnag nib t’uf ni nge yoor e salpiy rok ya nge dabi buch ban’en rok. Machane dabiyog ni nge ayuwegrad e salpiy ndabi buch ban’en rorad u nap’an ni yira gothey yu Jerusalem. (Jas. 5:3) Bin riyul’ riy e piin nib t’uf e chugum rorad e dabisiy nra mo’maw’ ngorad ni ngar milgad ngar chuwgad ni ngar digeyed e naun nge chugum rorad.

14. Faanra ba gel e michan’ rodad, ma uw rogon nrayog ni nge rin’ ban’en nga rogon e pi n’en gad ma dugliy e chiney ni bay rogon ko chugum?

¹⁴ Faanra rib mich u wan’dad ni ke chugur tungun e re m’ag ney, ma aram e gad ra siyeg chogowen e chugum. Ra yon’ e girdi’ e “silber rorad nga lan e yu pa’ i kanawo’” ni bochan e yad ra nang ni “silber nge gol e dabiyog ni nge ayuwegrad u nap’an nra puog Somol e damumuw rok.” (Ezek. 7:​19, BT) Ere ba t’uf ni ngad dugliyed boch ban’en nra ayuwegdad u rogon ni ngad yognaged e tin nib t’uf ko par rodad nge chon e tabinaw rodad ma ka gad be pigpig ngak Jehovah, ko bin ngad lemnaged rogon ni nge yoor e salpiy rodad. Re n’ey e ba muun ngay ni ngad guyed rogon ndab ud ted e malfith u boch ban’en nde ga’ fan ara ud fanayed boor e tayim rodad ni ngad ayuweged e chugum rodad. Ku gad ra kol ayuw ndabi t’uf e chugum rodad ni yu gub pag rogon. (Matt. 6:​19, 24) Nap’an ni gad ra chugur i yan nga tungun e re m’ag ney, ma ra t’uf ni ngad mel’eged ko nge pagan’dad ngak Jehovah ara chugum rodad.

“THINGARI GUM’AN’MED”

15. Mang fan nrib t’uf ni nge gum’an’ e pi Kristiano ni Hebrew?

¹⁵ Nap’an nra gel e kireb ko pi n’en be buch u Judea, ma ra t’uf ni nge gum’an’ e pi Kristiano  ni Hebrew u fithik’ boch ban’en nra i skengnag e michan’ rorad. (Heb. 10:36) Yugu aram rogon ni bay boch i yad nib gel e gafgow ni un tay ngak kafram, machane bay boch i yad ndawori mada’nag e gafgow ni aram rogon. I yog Paul ngorad ni yugu aram rogon ni kar mada’naged boch e magawon nib mo’maw’ ni ke skengnag e michan’ rorad, machane dawori buch rorad e n’en ni buch rok Jesus ni aram e gafgow nge mada’ ko yam’. (Heb. 12:4) Bochan ni boor e girdi’ ni yad be mang Kristiano, ma aram fan ni boor e Jew ni kar damumuwgad ma yad be k’aring e wagey. In e duw u m’on riy me og ba ulung i girdi’ ngak Paul u nap’an ni be machib u Jerusalem. Ba pag 40 e Jew nra ‘ognaged u mit Got ndab ra ked ban’en ara ra garbodgad nge mada’ ko ngiyal’ ni kar thanged e fan rok Paul.’ (Acts 22:22; 23:​12-14) Yugu aram rogon nra un fanenikay e pi Kristiano nem min gafgownagrad, machane kab t’uf ni ngaur muulunggad nga taabang ni fan ko liyor rorad, ma yad be machibnag fare thin nib fel’, ma yad be guy rogon ni nge par nib gel e michan’ rorad.

16. Uw rogon nrayog ni nge ayuwegdad fagi babyor nni yoloy ngak e pi Hebrew ni nge puluw rogon ni ngaud lemnaged e gafgow ni yima tay ngodad? (Hebrews 12:7)

¹⁶ Mang e ra ayuweg e pi Kristiano nem ni ngar gum’an’naged yad u fithik’ e togopuluw ni yibe tay ngorad? Manang Paul nib t’uf ni nge puluw rogon ni ngaur lemnaged e magawon ni yad be yan u fithik’. I weliy ngorad nrayog ni nge pag Got e piin Kristiano ni nga ranod u fithik’ boch ban’en nra skengnag e michan’ rorad ni bochan e nge fil ban’en ngorad. (Mu beeg e Hebrews 12:7.) Re n’ey e rayog ni nge ayuweg be’ ni nge maruweliy boch e fel’ngin nib t’uf ni nge yag ko piin Kristiano me mon’og riy. Faanra i lemnag e pi Kristiano nem angin nra yib ngorad ni bochan e pi skeng ni yad be yan u fithik’, ma rayog ni nge mom ngorad ni ngar gum’an’naged yad.​—Heb. 12:11.

17. Mang e fil Paul u rogon ni ngan gum’an’nagey u fithik’ e gafgow ni yibe mada’nag?

¹⁷ I tay Paul ir ko pi Kristiano nem ndab rrusgad maku dabi mulan’rad u nap’an ni yad be mada’nag e magawon. Bay rogon ni nge rin’ e re  n’ey, ya u m’on ni nge mang reb e Kristiano ma ir be’ ni i gafgownagrad maku i guy gelngin e gafgow ni un tay ngorad. Ku manang rogon ni ngan gum’an’nagey u fithik’ e gafgow. Bin riyul’ riy e boor mit e togopuluw ni i mada’nag u tomuren ni mang reb e Kristiano. (2 Kor. 11:​23-25) Ere ri manang e n’en nib t’uf rorad nra ayuwegrad ni ngar gum’an’naged yad. I puguran ngorad nnap’an ni yad ra mada’nag e magawon, mab t’uf ni ngar taga’gad ngak Jehovah ko bin ngar taga’gad ngorad. Ireray e n’en ni ayuweg Paul ni nge dabki rus, me yog fapi thin ni be gaar: “Somol e ir e be ayuwegeg, ere dab gu tamdag!”​—Heb. 13:6.

18. Mang e gad ra nang u murung’agen e n’en nra buch boch nga m’on ma rayog ni nge ayuwegdad u fithik’ e gafgow ni yibe tay ngodad?

¹⁸ Bay boch e walag ni yibe gafgownagrad e ngiyal’ ney. Ere rayog ni ngad daged e t’ufeg ngorad ni aram e ngaud pied e meybil rorad ma gad be ayuwegrad ko tin nib t’uf rorad. (Heb. 10:33) Machane be tamilangnag e Bible ni “urngin e girdi’ ni yad ba adag ni ngar pired u reb e pangin nib m’agan’ Got ngay ma kar taab girdi’gad Kristus Jesus e bay ni gafgownagrad.” (2 Tim. 3:12) Aram fan ni gad gubin nib t’uf ni ngad fal’eged rogodad ni fan ko pi n’en nra buch boch nga m’on. Ere ngad ululgad ni ngari pagan’dad ngak Jehovah, miki pagan’dad nra ayuwegdad u fithik’ urngin mit e magawon nrayog ni ngad mada’naged boch nga m’on. Ra taw ko ngiyal’ ni ke dugliy ma ra chuweg gubin e pi tapigpig rok ni yad ba yul’yul’ u fithik’ e gafgow.​—2 Thess. 1:​7, 8.

19. Mang e rayog ni ngad rin’ed ya nge yag nda fal’eged rogodad ni fan ko fare gafgow nib ga’? (Kum guy e sasing.)

¹⁹ Dariy e maruwar riy ni fagi babyor ni yoloy Paul ngak e pi Hebrew e ayuweg e pi Kristiano ko bin som’on e chibog ni ngar fal’eged rogorad ni fan ko gafgow ni yad ra mada’nag. I tay Paul ir ngak pi walagen ni ngar guyed rogon ni nge toar e tamilangan’ nge nang fan rorad ko Thin rok Got. Re n’ey e ra ayuwegrad ni ngar nanged mu kur siyeged boch e machib nra warnag e michan’ rorad. I pi’ e athamgil nga lanin’rad ni ngar gelnaged e michan’ rorad ya nge yag nra gurgad ngar folgad ko n’en nra yog Jesus nge piin yad be yog e thin u lan e ulung ni ngar rin’ed. Ki ayuwegrad ni ngar gum’an’naged yad u fithik’ e pi magawon ni yad be mada’nag mar sapgad ngay ni aram reb e kanawo’ ni be skulnagrad e Chitamangirad ni yad ba t’uf rok. Ku arrogodad nthingar da folgad ko re fonow ney ni bay u Bible. Faan gad ra rin’ ma aram e rayog ni ngad athamgilgad nge mada’ ko tomur.​—Heb. 3:14.