1. Mang e be ayuwegdad e pi yiiy u Bible ni ngad nanged?

MANG e bayi buch ko girdi’ rok Jehovah ndab ki n’uw nap’an? Rayog ni ngad nanged e fulweg ko re deer ney. Pi yiiy u Bible e be ayuwegdad ni ngad nanged boch ban’en nib ga’ fan ni bayi buch ndab ki n’uw nap’an ni bay rogon ngodad ni gad gubin. Bay reb e yiiy ni be ayuwegdad ni ngad nanged e n’en nra rin’ boch e am u fayleng nib gel lungurad. Re yiiy nem e bay ko Daniel ko guruy ni 11 ni be weliy murung’agen l’agruw i pilung nra ur togopuluwgow ngorow. Gal pilung nem e aram fare pilung ko lel’uch nge pilung ko yimuch. * Gin ga’ yang ko re yiiy ney e ke lebug. Ere rayog ni nge pagan’dad ni ku ra lebug e gin ka bay riy.

2. Mang boch ban’en nthingar dab da paged talin u nap’an ni gad be fil murung’agen fare yiiy rok Daniel nrogon ni be tamilangnag e Genesis 3:15 nge Revelation 11:7 nge 12:17?

² Ra ngad nanged fan fare yiiy ni bay ko Daniel ko guruy ni 11, mab t’uf ni nge dab da paged talin nre yiiy ney e kemus ni be weliy murung’agen e pi pilung nge am ni ur gagiyegnaged e pi nam ni boor e girdi’ rok Got ni ur moyed riy, ara pi pilung nge am ni ur gafgownaged e girdi’ rok Got. Faanra ngan taarebrogonnag urngin e girdi’ rok Got nga urngin e girdi’ nu fayleng ma ri yad buchuuw. Ere mang fan nri be nameg e pi am ney ni ngar gafgownaged e girdi’ rok Got? Bochan nri be nameg Satan nge re m’ag rok ney ni ngar thanged e piin yad be pigpig ngak Jehovah nge Jesus. (Mu beeg e Genesis 3:15 nge Revelation 11:7; 12:17.) Maku reb e, fare yiiy ni yoloy Daniel e ku thingari puluw nga yugu boch e yiiy ni bay ko Thin rok Got. Bin riyul’ riy e, faanra ngad nanged  fan fare yiiy rok Daniel nib fel’ rogon mab t’uf ni ngad yaliyed yugu boch e thin nu Bible.

3. Mang e gad ra weliy ko re article ney nge bin migid?

³ Ere chiney e ngad weliyed fare thin ni bay ko Daniel 11:25-39. Gad ra fil ko mini’ e mang pilung ko lel’uch nge pilung ko yimuch u thilin e duw ni 1870 nge mada’ ko 1991, nge fan nib puluw ni ngad thilyeged rogon ni gad be weliy bang ko re yiiy ney. Bin migid e article e gad ra weliy riy fare thin ni bay ko Daniel 11:40–12:1. Gad ra tamilangnag e n’en be yog e re yiiy ney u murung’agen e pi duw ni tabab ko 1991 nge yan i mada’ ko ngiyal’ nra yib fare mahl ni Armageddon riy. Nap’an ni ga be fil e gal article ney, mab fel’ ni ngam yaliy fare chart ni kenggin e “L’agruw i Pilung Nra Ur Togopuluwgow Ngorow u Nap’an e Tin Tomuren e Rran.” Machane, som’on e ba t’uf ni ngad nanged ko mini’ fa gal pilung ni kan weliy murung’agen ko re yiiy ney.

4. Mang dalip ban’en nra ayuwegdad ni ngad nanged ko mini’ fare pilung ko lel’uch nge pilung ko yimuch?

⁴ Som’on e unog fare liw ni “pilung ko lel’uch” ni fan ngak e re pilung ni i gagiyeg ko pi binaw ni bay ko lel’uch u Israel, ma fare liw ni “pilung ko yimuch” e unog ni fan ngak e re pilung ni i gagiyeg ko pi binaw ni bay ko yimuch u Israel. Mang fan ni gad be yog e re n’ey? Mu tay fanam i yan ko n’en ni yog fare engel ni yib i pi’ fapi thin ngak Daniel. I gaar: “Ku gub ni nggu tamilangnag an’um ko tin ni bay rin’ e girdi’ ko nam rom [girdi’ rok Got] i iram nga m’on.” (Dan. 10:14) I par fare nam nu Israel ni yad e girdi’ rok Got nge mada’ ko Pentekost ko duw ni 33 C.E. Machane ka nap’an e Pentekost ko duw ni 33 C.E., me tamilangnag Jehovah ni pi gachalpen Kristus e aram e piin yad girdien. Ere, gin ga’ yang ko fare yiiy ni bay ko Daniel ko guruy ni 11 e murung’agen pi gachalpen Kristus, ma gathi murung’agen fare nam nu Israel. (Acts 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Ku bay boch e pilung ara am nib thilthil ni ur manged pilung ko lel’uch nge pilung ko yimuch u lan e pi duw ni ke yan. Yugu aram rogon, ma bay boch ban’en u rarogon e gal pilung ney nde thil. Bin som’on e, gal pilung ney e reb e ur gagiyeggow ko pi nam ni boor e girdi’ rok Got riy ara ur gafgownagew e girdi’ rok Got. Bin migid e, rogon e gafgow ni ur tew ko girdi’ rok Got e be micheg ni yow be fanenikan Jehovah ni ir e bin riyul’ e Got. Ma bin dalip e, gal pilung ney e ur parew ni yow be tagenging ngorow ni bochan e yow be guy e arorow ni nge gel lungun.

5. Gur immoy e pilung ko lel’uch nge pilung ko yimuch u thilin e duw ni 100 nge duw ni 1870, fa? Mu tamilangnag.

⁵ Ba ngiyal’ u tomuren fare duw ni 100, ma aram me tabab ni nge yoor e Kristiano ni googsur ni yad be yib nga lan e ulung ko tin riyul’ e Kristiano. Ur weliyed boch e machib nde riyul’, maku yad be mithag e tin riyul’ ni bay ko Thin rok Got. Nap’an e re ngiyal’ i n’em nge yib i mada’ ko bin 19 e chibog, ma da immoy ba ulung i girdi’ u fayleng ni ur pigpiggad ngak Got. I yoor i yan e pi Kristiano ni googsur ni bod rogon e pan ni be tugul u daken e milay’. Bochan e re n’ey, ma aram mi ri mo’maw’ ni ngan nang ko mini’ e tin riyul’ e Kristiano. (Matt. 13:36-43) Mang fan nib t’uf ni ngad nanged e re n’ey? Bochan ni be dag ni fare pilung ko lel’uch nge pilung ko yimuch e dabiyog ni nge yip’ fan e pi pilung ara am ni ur gagiyeggad u thilin e duw ni 100 nge 1870. Ya ngiyal’ nem e dariy ba ulung i girdi’ u fayleng ni ur pigpiggad ngak Got nrayog ni nge cham e gal pilung ney ngorad. * Machane de n’uw nap’an nga tomuren e duw ni 1870, miki yib i gagiyel bayay fare pilung ko lel’uch nge pilung ko yimuch. Uw rogon ni kad nanged e re n’ey?

6. Wuin e tabab e girdi’ rok Got ni ngar manged reb e ulung bayay? Mu tamilangnag.

 ⁶ Nap’an e duw ni 1870, ma aram me tabab e girdi’ rok Got ni ngar manged reb e ulung. Aram e re duw ni tababnag Charles T. Russell nge boch e girdi’ reb e ulung ni ngaur filed e Bible. Brother Russell nge piin ur uned ngak e ra manged fare tamol’og ni kan yiiynag murung’agen nra “ngongliy rogon e kanawo’” u m’on ni nge tabab Gil’ilungun fare Messiah ko gagiyeg. (Mal. 3:1) Aram e ngiyal’ ni ki sum reb e ulung bayay ni yad be pigpig ngak Jehovah u rogon kanawoen nib puluw! Ere gur, immoy boch e am e ngiyal’ nem ni ur gagiyeggad u boch e nam ni boor e girdi’ rok Got riy ara ur gafgownaged e girdi’ rok Got, fa? Ngad guyed.

7. Kun nam e par ni ir fare pilung ko yimuch ngki yan i mada’ ko ngiyal’ ni yibe tay e Bin Som’on e Mahl ko Fayleng?

⁷ Nap’an ni taw ko duw ni 1870, ma yu Ngalis e aram e re nam nth’abi ga’ yang e gin be gagiyeg riy u fayleng, maku ir e th’abi gel e salthaw rok. Be weliy e yiiy rok Daniel murung’agen ba gagey nib achig ni yib nga lang me aw nga dalip i gagey ni ka immoy nge pug nga lang. Re gagey nem e be yip’ fan yu Ngalis ma fa dalip ni baaram e gagey e be yip’ fan yu France, nge yu Spain, nge yu Netherlands. (Dan. 7:7, 8) Ma aram me mang yu Ngalis e pilung ko yimuch ngki yan i mada’ ko ngiyal’ ni yibe tay e Bin Som’on e Mahl ko Fayleng. Nap’an e re ngiyal’ i n’em, ma yu Meriken e aram e re nam nth’abi fel’ rogon u roy u fayleng, ma aram me tabab ni nge chag ngak yu Ngalis ngaur maruwelgow u taabang.

8. Kun nam e ke par ni ir fare pilung ko yimuch u nap’an e tin tomuren e rran?

⁸ Nap’an e Bin Som’on e Mahl ko Fayleng, ma aram me chagil yu Meriken nge yu Ngalis ngaur chamgow nga boch e nam mar parew ni kari gel lungurow. Aram e ngiyal’ ni tabab yu Ngalis nge yu Meriken ni ngaur maruwelgow u taabang mar  parew ni yow e th’abi gel lungurow u roy u fayleng. I yiiynag Daniel nre pilung ney e ke kunuy ‘e salthaw ni pire’ ni pire’ ma ke yog baraba’ i salthaw ngak ni ba ga’ ma ba gel.’ (Dan. 11:25) Nap’an e tin tomuren e rran, ma yu Ngalis nge yu Meriken e yow fare pilung ko yimuch. * Ere kun nam e i mang pilung ko lel’uch?

9. Mingiyal’ e sum reb e pilung ko lel’uch nib beech? Uw rogon ni lebug fare thin ko Daniel 11:25?

⁹ Nap’an e 1871 ni aram e bin migid e duw nga tomuren ni sunmiy Russell nge piin yad ba muun ngak reb e ulung ni ngaur filed e Bible u taabang, ma aram me sum reb e pilung ko lel’uch nib beech. Nap’an e re duw nem ma aram me kunuy be’ ni ka nog Otto von Bismarck ngak boch e nam nga taabang nge taareb lungurad, ma aram mar manged reb e nam nib gel lungun ni ka nog yu Chiyamen ngay. Wilhelm I e mang e bin som’on e pilung ko re nam ney ni ka fini sum, ma aram me mel’eg Bismarck ni nge mang ga’ ko am rorad. * Nap’an e pi duw nga tomuren ma aram me tabab yu Chiyamen ni ngar gagiyegnaged boch e nam ni bay u Africa, ngu lan e Day nu Pacific, miki guy rogon ni nge gel lungun ngak yu Ngalis. (Mu beeg e Daniel 11:25.) I kunuy yu Chiyamen boch e salthaw ngak ni boor ni kub chugur ni nge taareb gelngin ko salthaw rok yu Ngalis. Ma nap’an nni tay e bin som’on e mahl ko fayleng, ma aram me fanay yu Chiyamen e re raba’ i salthaw nem ni ngar chamgad ko pi toogor rorad.

10. Uw rogon ni lebug fare thin ko Daniel 11:25b, 26?

¹⁰ Ki yiiynag Daniel e n’en nra buch ko nam nu Chiyamen nge re raba’ i salthaw ni baaram ni ke kunuy. Be yog e re yiiy nem nre pilung ko lel’uch nem e “dabiyog ni ngi i mon’og [“dabi par nib n’uw nap’an,” NW].” Mang fan? “Bochan e liyeb ni bay un tay ngak. Pi llowan’ ni yad ma puruy’ e re pilung nem [“yad ma kay gan e en pilung,” NW] e bay ra banniged nge war.” (Dan. 11:25b, 26a) Kakrom u nap’an Daniel e piin yad ma un i kay “gan e en pilung” e ba muun ngay e pi tayugang’ ni “yad ma maruwel rok e en pilung.” (Dan. 1:5, NW) Mini’ e yibe weliy murung’agen ko re yiiy ney? Yibe weliy murung’agen boch e girdi’ nib ga’ lungurad ko am nu Chiyamen ni aram e pi tolang ko salthaw ni ur maruwelgad e en pilung u taabang. Bochan e n’en ni rin’ e pi girdi’ ney, ma aram me war lungun e pilung ko re nam nem ma aram me tabab reb e am nib beech u Chiyamen. * Gathi kemus nni yiiynag rogon nra war e re am ney, ya kun yiiynag e n’en nra buch ko mahl ni yira tay ni yibe cham ngak fare pilung ko yimuch. Nap’an ni be weliy e re yiiy nem murung’agen fare pilung ko lel’uch me yog ni gaar: “Pire’ e salthaw rok ni bay nli’rad ngar m’ad, min thirif fare raba’ i salthaw rok u but’.” (Dan. 11:26b) Nap’an e bin som’on e mahl ko fayleng, ma aram min “thirif fare raba’ i salthaw rok” yu Chiyamen u but’, ma boor i yad e “nli’rad ngar m’ad” ni bod rogon ni kan yiiynag. Aram e re mahl nth’abi yoor e girdi’ ni yim’ riy ndariy reb e mahl nni tay u m’on riy ni taareb rogon ngay.

11. Mang e rin’ fare pilung ko lel’uch nge pilung ko yimuch?

¹¹ Nap’an ni be weliy e Daniel 11:27, 28 murung’agen e pi n’en nra buch u m’on ni nge tabab e Bin Som’on e Mahl ko Fayleng, me yog ni fare pilung ko lel’uch nge pilung ko yimuch e bay ra parew nga taab tebel “mi yow par nguur lifithew l’ugunrow ngorow.” Ku be yog e re thin nem ni fare pilung ko lel’uch e ra yognag boor e “chugum” ngak. Ma ireray e n’en ni buch. I yog yu Chiyamen nge yu Ngalis ngorow ni yow baadag ni nge aw e gapas u thilrow, machane nap’an nra  tababgow ni ngar chamgow ngorow ko duw ni 1914, me yan i m’ug nde riyul’ e pi n’en ni ka u rognew ngorow. Maku reb e, nap’an ni taw ko duw ni 1914, ma ke par yu Chiyamen ni yad e migid ko re nam nth’abi fel’ rogon u roy u fayleng. Ngemu’ me cham yu Chiyamen ko fare pilung ko yimuch machane mar wargad, me lebug fare thin ko Daniel 11:29 nge gin m’on ko verse 30.

12. Mang e rin’ fare pilung ko lel’uch nge fare pilung ko yimuch u nap’an e bin som’on e mahl ko fayleng?

¹² Ka nap’an e duw ni 1914, me par e gal pilung ney ni yug yow be cham ngorow maku yow be cham ko girdi’ rok Got. Bod nnap’an e bin som’on e mahl ko fayleng, me gafgownag e am nu Chiyamen nge am nu Ngalis e pi tapigpig rok Got ni ur siyeged ni ngar uned ko mahl. Ma am nu Meriken e i kalbusnag e pi walag ni ur yarmiyed rogon ni yibe rin’ fare maruwel ni machib. Re gafgow ney ni un tay ko girdi’ rok Got e lebguy fare thin ni bay ko Revelation 11:7-10.

13. Mang e rin’ fare pilung ko lel’uch u tomuren e duw ni 1930 nib ga’ nu nap’an e bin l’agruw e mahl ko fayleng?

¹³ Faani taw nga tomuren e duw ni 1930 nib ga’ nu nap’an e bin l’agruw e mahl ko fayleng, ma rib gel e gafgow ni i tay fare pilung ko lel’uch ko girdi’ rok Got. Nap’an ni tabab e Nazi ni nga rogned lungun yu Chiyamen, ma aram me pi’ Hitler nge piin yad ba muun ngak e thin ni nge tal fare maruwel ni be rin’ e girdi’ rok Got. Bokum miriay e girdi’ rok Jehovah ni li’ fare pilung ko lel’uch nge yim’, ma bokum biyu’ e pi’rad nga ranod ra pared nga boch e concentration camp ni yad ba kalbus. Pi n’ey e goo yiiynag Daniel u m’on riy. I pi’ fare pilung ko lel’uch e thin ni ngan taleg fare maruwel ni machib, ma aram rogon ni ‘darifannag e tempel’ me ‘taleg e girdi’ ni nge dab kur pied fapi gamanman ni yima pi’ ni yu rran ni maligach.’ (Dan. 11:30b, 31a) Hitler ni ir e en nib ga’ rorad e ki micheg nra li’ nge yim’ urngin e girdi’ rok Got ni yad bay u Chiyamen.

14. Kun nam e mang fare pilung ko lel’uch u tomuren e bin l’agruw e mahl ko fayleng? Mu tamilangnag.

¹⁴ Tomuren e bin l’agruw e mahl ko fayleng, ma aram me mang yu Soviet Union fare pilung ko lel’uch. Boor e nam ni immoy nib milfan ngak yu Chiyamen ni tabab e re pilung ney ni nge gagiyegnag. I gafgownag yu Soviet Union urngin e piin ur m’oneged e liyor rorad ngak Got ni bod rogon ni i rin’ e am ko Nazi.

15. Mang e rin’ fare pilung ko lel’uch u nap’an ni mus e Bin L’agruw e Mahl ko Fayleng?

¹⁵ De n’uw nap’an nga tomuren e Bin L’agruw e Mahl ko Fayleng, ma aram me tabab e bin nib beech e pilung ko lel’uch ni aram yu Soviet Union i gafgownag e girdi’ rok Got. Ke taarebrogonnag e Revelation 12:15-17 e gafgow ni un tay ko girdi’ rok Got ko “lul’.” I pi’ fare pilung ko lel’uch e thin ni ngan taleg fare maruwel ni machib ni ud rin’ed e ngiyal’ nem me pi’ bokum biyu’ e girdi’ rok Jehovah nga Siberia ni yad ba kalbus nrogon nib puluw ko re yiiy ney. Ere ka nap’an ni tabab e tin tomuren e rran nder tal fare pilung ko lel’uch i gafgownag e girdi’ rok Got, machane der yag ni nge taleg e maruwel rorad. *

16. Uw rogon ni lebguy yu Soviet Union fare thin ko Daniel 11:37-39?

¹⁶ Mu beeg e Daniel 11:37-39, BT. Fare pilung ko lel’uch e “fek yathin fare Got ni i pigpig e chitamangin kakrom ngak.” Ni uw rogon? Baadag yu Soviet Union ni nge chuweg urngin raba’ e teliw ni bay, ere guy rogon ni nge k’aring ni nge war lungurad. Nap’an e duw ni 1918, ma aram me yog e am ko Soviet Union ko pi skul ni ngan fil ko bitir ndariy e Got. Ere uw rogon ni tay e re pilung ko lel’uch ney “fan fare got ni ma yoror ko yungi n’en ni kan yororiy ni fan ko mahl”? Boor e salpiy ni fanay yu Soviet Union ya nge  yag nra yoornaged e salthaw rorad mar ngongliyed bokum biyu’ e talin e cham ni bay e nuclear riy ya nge yag nra pared ni ke gel lungurad. Munmun ma ke gaman urngin e talin e cham ni bay ko fare pilung ko lel’uch nge fare pilung ko yimuch nrayog ni nge thang e fan rok bokum bilyon e girdi’!

17. Mang fare ‘n’en nth’abi dabuy nra k’aring e mogothgoth’?

¹⁷ Bay taab n’en nib ga’ fan ni be ayuweg fare pilung ko lel’uch fare pilung ko yimuch riy. Yow be “tay fare n’en nth’abi dabuy nga tagil’ nra k’aring e mogothgoth.” (Dan. 11:31, NW) Re ‘n’em nth’abi dabuy’ e aram fare United Nations.

18. Mang fan ni be yog e Bible ni fare United Nations e ban’en “nth’abi dabuy”?

¹⁸ Be yog e Bible ni fare United Nations e ban’en “nth’abi dabuy” ni bochan e be yog nrayog ni nge fek e gapas i yib nga fayleng ni ban’en ni kemus ni yigoo Gil’ilungun Got e rayog ni nge rin’. Ku be yog e re yiiy nem ni fare n’en nth’abi dabuy e ra “k’aring e mogothgoth” ni bochan e ra thang fare United Nations urngin raba’ e teliw ni googsur ni bay u fayleng.​—Mu guy fare chart ni kenggin e “L’agruw i Pilung Nra Ur Togopuluwgow Ngorow u Nap’an e Tin Tomuren e Rran.”

19-20. (a) Mang fan nib t’uf ni ngad nanged e pi n’ey? (b) Mang deer e gad ra weliy e fulweg riy ko bin migid e article?

¹⁹ Ba t’uf ni ngad nanged e pi n’ey ni bochan e be micheg nnap’an e duw ni 1870 nge mada’ ko 1991, ma ke lebug fare yiiy rok Daniel ni murung’agen fare pilung ko lel’uch nge pilung ko yimuch. Ere rayog ni nge pagan’dad ni ku ra lebug e gin ka bay ko re yiiy ney.

²⁰ Nap’an e duw ni 1991, ma aram me puth fare am ko Soviet Union. Ere mini’ e pilung ko lel’uch e chiney? Bin migid e article e ra pi’ e fulweg ko re deer ney.