Paradis! Nap’an ni gad ra guy yu yang u boch e nam nrib fel’ yaan u lan yu ken e babyor ara TV, ma ma k’aringdad ni ngad adaged ni nga darod nga bang ni bod e “paradis” nrayog ni ngad toffangad riy, ma dab kud lemnaged murung’agen e pi magafan’ nge magawon ni gad be yan u fithik’. Bin riyul’ riy e, faanra ke yag ni nga darod nga bang ni aray rogon, ma tomuren ni gad ra sul nga tafedad ma ka chi rogon e magafan’ nge magawon ni gad be yan u fithik’.

Machane, boor e girdi’ ni yad baadag ni yad ma lemnag murung’agen e paradis. Aram fan nib mom ni ngad lemnaged e pi deer ni baaray ni be gaar: ‘Gur, “Paradis” e kemus ni ban’en ni yugu yibe susunnag u lanin’uy, fa? Machane, faanra aram rogon, me ere mang fan ni yugu yima lemnag e re n’ey? Ma gur, bay ba ngiyal’ nra paradis e fayleng, fa?’

Kab kakrom i yib ni baadag e girdi’ ni yima weliy murung’agen e paradis. Boor i yad e kar adaged ni ngar nanged murung’agen e re n’ey ni bochan e n’en ni be yog e Bible u murung’agen “bangi woldug u lan yu Eden, ni ba’ ko ngek.” Mang e rib fel’ ko re gi milay’ nem? Be gaar e Bible: “Me gagiyegnag [Jehovah Got] urngin mit e gek’iy nge tugul nib fel’ yaan ma be k’uf nib fel’ wom’engin.” Re gi milay’ nem e bangi ban’en nib fel’ yaan ma kub fel’ e par riy. Ma n’en nth’abi fel’ ko re gi milay’ nem e aram e bay ‘fare ke gek’iy ni ma pi’ e yafos’ u “lulukngun e re gi woldug nem.”​—Genesis 2:8, 9. 

Maku reb e, be weliy fare babyor ni Genesis murung’agen aningeg pa’ i lul’ ni yan u lan e re gi milay’ nem nga wuru’. L’agruw pa’ ko gal lul’ nem e ka yi manang e gin ni bay riy e ngiyal’ ney​—ni aram fare lul’ ni Tigris (ara, Hiddekel) nge fare lul’ ni Eufrates. (Genesis 2:10-14) Gal pa’ i lul’ ney e ma yan i mab nga lan fare day ni ka nog e Persian Gulf ngay, me yan u lan yu Iraq ni immoy ni bang u Persia kakrom.

Piyu Persia e ka bang ko yalen rorad ni ngan weliy murung’agen e fayleng ni ke paradis, ma pi chep nem ni yad ma weliy e ban’en ni ma yan u reb e mfen nga reb. Bay bangi carpet nni ngongliy u Persia u nap’an e bin 16 e chibog ni kan tay ko fare Philadelphia Museum of Art, ni bay u Pennsylvania, u Meriken. Re gi carpet nem e kan sisyunag yaan bangi milay’ ngay ni kan yororiy ni bay e floras nge gek’iy riy. Fare bugithin nu Persia ni kan pilyeg ni “bangi milay’ ni kan yororiy” e ku rayog ni nge yip’ fan e “paradis,” ma re gi milay’ nem ni kan sisyunag yaan nga daken e gi carpet nem e be dag yaan fagi milay’ nu Eden ni bay murung’agen u lan e Bible.

Bin riyul’ riy e, boor e thin ni yima weliy chepin e paradis riy maku boor e nam u fayleng ni bang ko yalen rorad ni ngan weliy chepin e paradis u reb e mfen nga reb. Nap’an ni garer e girdi’ nga ga’ngin yang e fayleng, ma aram mu ur weliyed murung’agen e bin th’abi som’on e paradis ni immoy, ma boch e chibog nga tomuren ma aram min athukuy boch e michan’ nge yat ni yima weliy ko re chep ney, mu un weliy. Mus ko ngiyal’ ney ni ma yog e girdi’ e paradis nga yu yang u boch e nam nrib fel’ yaan.

Bay boch e girdi’ ni yad ma gay murung’agen boch ban’en ni ka rogned ni kar pirieged fare paradis ni immoy aram ko som’on. Bod ni, Charles Gordon, ni ir reb e ga’ ko salthaw nu Great Britain e nap’an ni yan nga Seychelles ko duw ni 1881, ma aram mi ri ngat nga feni fel’ yaan bangi ban’en ni bay u rom ni ka nog e Vallée de Mai ngay ni yima yan ngay e chiney ko sebal. Nap’an ni guy feni fel’ yaan e re gi n’em me yog ni aram fare milay’ nu Eden. Nap’an e bin 15 e chibog, ma aram me taw be’ nu Italy ni ka nog Christopher Columbus ngak ko fare donguch nu Hispaniola ni yima yog yu Dominican Republic nge yu Haiti ngay e chiney. Nap’an ni yan e ngaram ma aram mi i lemnag nsana ke chugur ni nge pirieg fare milay’ nu Eden.

Bay ba ken e babyor ni fithingan e Mapping Paradise ni murung’agen chepin e girdi’ e ngiyal’ ney ni bay boor ko 190 e map riy ni yaan boch e binaw kakrom. Boor yang ko pi map nem e be dag yaan Adam nge Efa ni yow bay u Eden. Bay bang ko pi map nem ni yugu ba thil yaan ni kan fek u bangi babyor ni ngongliy be’ ni immoy ko bin 13 e chibog ni ka nog Beatus ngak ni ma par u bangi ban’en ni ka nog yu Liébana ngay. Nga lang ko gi map nem e bay bochi rectangle riy ni bay yaan ba paradis u lukngun. Ma bay aningeg pa’ i lul’ riy ni fithingan e “Tigris,” “Eufrates,” “Pison,” nge “Geon.” Re aningeg pa’ i lul’ nem e ra reb ma be sor nga reb fa aningeg i tabthung ko re map nem. Re n’em e be susunnag rogon ni ke garer e teliw ni Kristiano nga ga’ngin yang e fayleng. Pi map ney nge boch ban’en ni kan ngongliy ni aray rogon e be dag ni yugu aram rogon ndariy be’ ni manang e gin ni immoy e bin th’abi som’on e Paradis riy, machane boor e girdi’ ndawori pagtalin feni fel’ yaan e re paradis nem.

Immoy be’ ko bin 17 e chibog ni ka nog John Milton ngak  ni yoloy ba poem ni kenggin e Paradise Lost. Boor e girdi’ ni manang e re poem rok nem ni be weliy murung’agen fare thin ni bay ko Genesis ni murung’agen e denen ni tay Adam nge rogon nni chuweg u lan fare milay’ nu Eden. Re poem rok ney e tamilangnag riy rogon ni kan micheg nra yag bayay e yafos ndariy n’umngin nap’an ko girdi’ u fayleng, ya yog ni gaar: “Ra taw ko ngiyal’ nem, ma aram e ra paradis e fayleng ni ga’ngin.” Boch nga tomuren, ma aram miki yoloy Milton yugu reb e poem nib ulul ko biney ni kenggin e Paradise Regained.

Ere, ba tamilang ni fare paradis ni immoy u fayleng aram ko som’on e aram ban’en ni kab kafram i yib nrib ga’ fan u wan’ e girdi’. Ere, mang ndaki ga’ fan e re n’ey u wan’ e girdi’ e ngiyal’ ney? Rogon ni yog fare ke babyor ni Mapping Paradise e “piin ni yad ma fil murung’agen e teliw nge Got e . . . kar dugliyed ni ngar talgad i guy rogon ni ngar nanged murung’agen e gin ni immoy e bin som’on e paradis riy.”

Yooren e piin ni yad ma un nga boch e teliw e yima fil ngorad ni athap rorad e aram e nga ranod nga tharmiy, ma gathi ngar pared u paradis u fayleng. Machane, be yog e Bible ko Psalm 37:29 ni: “Piin ni yad mmat’aw e bay ra pired u daken e binaw u fithik’ e gapas, me par ni taferad ni dariy n’umngin nap’an.” Yugu aram rogon ndaki paradis e fayleng e ngiyal’ ney, machane mang e be micheg nra lebug e re thin ney? *

Ke micheg Jehovah Got ni ir e en ni sunmiy e bin som’on e Paradis nra paradisnag e re fayleng ney bayay. Ni uw rogon? Dab mu pagtalin ni yog Jesus ngodad ni ngad meybilgad ni nge lungudad: “Ma ga par ni gur e ga be gagiyegnagmad [“nge yib Gil’ilungum ngomad,” NW], min rin’ e tin nib m’agan’um ngay u roy u but’ ni bod rogon ni yibe rin’ u tharmiy.” (Matthew 6:10) Gil’ilungun Got e aram reb e am nra gagiyegnag e fayleng ni Jesus Kristus e ir e pilung riy, ma ir e ra yan nga lon urngin e pi am ko girdi’. (Daniel 2:44) Nap’an nra gagiyeg Gil’ilungun Got, ma aram e yira “rin’” ara ra lebug e n’en nib m’agan’ Got ngay ni aram e nge paradis e re fayleng ney bayay.

U m’on ni yog Jesus e re thin ney, ma aram min thagthagnag nga laniyan’ Isaiah ni profet ni nge weliy boch ban’en u rarogon e re Paradis nem ni kan micheg. Ra taw ko ngiyal’ nem ma aram e dakuriy e pi magawon nge gafgow ni be mada’nag e girdi’ e ngiyal’ ney. (Isaiah 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23) Gamad be pi’ e athamgil nga lanin’um ni ngam beeg e pi thin nu Bible ney u lan e ke rom e Bible. Faan ga ra rin’ e re n’ey, ma aram e rayog ni nge pagan’um ko pi n’en ni ke micheg Got ni fan ko piin ni yad ra fol boch nga m’on. Piin ni yad ra magey e ngiyal’ nem e aram e yad ra par u paradis, mar pared ni kar fel’gad u wan’ Got. Ireray e gal tow’ath ni mul u pa’ Adam aram ko som’on.​—Revelation 21:3.

Mang fan nrayog ni nge pagan’dad nre n’ey ni gad be athapeg ni aram e nge Paradis e fayleng e gathi kemus ni ban’en ni yugu yibe susunnag u lanin’uy, ya ban’en nra riyul’? Ya be yog e Bible ni be gaar: “Tharmiy e ke mus ni Somol e mmil suwon ngak, ma fayleng e ke pi’ ngak e girdi’.” Kab kakrom ma “Got nder ma ban e turguy” ni nge Paradis e fayleng. (Psalm 115:16; Titus 1:2) Ere, rib manigil e re athap ney ni bay u lan e Bible ni aram e ra Paradis e fayleng me par ni aram rogon ndariy n’umngin nap’an!