1, 2. Mang maang’ang e ngongliy Peter nge John u tooben fare garog ko tempel?

 KE MITHIGYAL’ ma be mat e yal’ ko fapi girdi’ ni kar muulunggad. Be thelep e pi Jew ni yad ba yul’yul’ nge pi gachalpen Kristus nga lan fare tempel. Dabi n’uw nap’an nga tomuren ma aram e ra tabab “ngal’an e meybil.” a (Acts 2:46; 3:1) Bay Peter nge John u fithik’ fapi girdi’ ma yow be sor i yan ko fare garog ko tempel ni fithingan e Garog nib Fel’ Yaan. Be mada’ lingan bogi ban’en nga lang ni bochan e be yanyan e girdi’ ma yad be non. Ku bay reb e pumoon u rom nib mugutgut ni be man salpiy. Re pumoon ney e ke pag 40 e duw rok ma ni gargeleg nib mugutgut.​—Acts 3:2; 4:22.

² Nap’an ni chugur Peter nge John ngak fare pumoon nib mugutgut, ma aram me ning e salpiy ngorow. Ma aram me tal fa gal apostal me sap fare pumoon ngorow ni be athapeg ni manga yugu ra piew ba salpiy ngak. Me gaar Peter: “I gag e dariy e salpiy rog, machane bay gu pi’ ngom e n’en ni ba’ rog: gu be yog ngom u fithingan Jesus Kristus nu Nazareth ni ngam un ko yan!” Am lemnag rogon ni ngat fapi girdi’ u nap’an ni kol Peter pa’ fare pumoon me sak’iy. Fin aray e yay nsom’on ni ke yag ni nge sak’iy e re pumoon ney! (Acts 3:6, 7) Rayog ni ngam susunnag yaan ni ke yan i sap ko rifrif u ay ma be guy rogon ni nge furuy ay ko yay nth’abi som’on? Dariy maruwar riy ni aram fan ni og nga lang ni ke felfelan’ ma be pining e sorok ngak Got!

 3. Mang tow’ath nib manigil e rayog ni nge yag ngak fare pumoon ni immoy nib mugutgut nge fapi girdi’?

³ Kari felfelan’ fapi girdi’ ma aram mar milgad i yan nga lan e beranda rok Solomon ni ngar guyed Peter nge John. Ma aram me weliy Peter ngorad rogon ni ke yag ni nge buch e re maang’ang ney ko re gin’ey ni sak’iy Jesus riy bayay nge machib. (John 10:23) I ognag ba tow’ath ngak fapi girdi’ nge fare pumoon ni immoy nib mugutgut ni kab fel’ ko silber ara gol. Re tow’ath ney e ba muun ban’en ngay ni kab fel’ ko bin ni ngan golnagey ko m’ar. Re n’em e aram e ngan n’ag fan e denen rorad mar manged boch i gachalpen Jesus  Kristus ni ir e ke dugliy Jehovah ni ‘nge yog e thin me thapeg e girdi’ ngak Got.’​—Acts 5:31.

 4. (a) Mang e guy e piin nib gel lungurad rogon ni ngar rin’ed u tomuren ni golnag Peter nge John fare pumoon? (b) Mang l’agruw e deer ni gad ra weliy e fulweg riy?

⁴ Rofen nem e buch boch ban’en ni yira ngat ngay! Ni golnag be’ nge yag ni un ko yan mu kun golnag bokum biyu’ e girdi’ ko tirok Got ban’en ya nge yag nra ngongolgad u rogon nib m’agan’ ngay. (Kol. 1:9, 10) Maku reb e bochan e n’en ni buch e rofen nem, ma aram me guy e piin nib gel lungurad rogon ni ngar taleged pi gachalpen Kristus ndab kur lebguyed e n’en ni tay chilen ngorad ni aram e ngar machibnaged murung’agen Gil’ilungun Got. (Acts 1:8) Mang e rayog ni ngad filed u rogon ni machibnag Peter nge John fapi girdi’ ni yugu aram rogon “ndariy e sukul rorow”? b (Acts 4:13) Ma uw rogon nrayog ni ngad folwokgad rorow nge tin ka bay i gachalpen Jesus u rogon e n’en nrin’ed u nap’an nra mada’naged e togopuluw?

 5. Mang e gad be fil u rogon ni non Peter ngak fapi girdi’?

⁵ I sak’iy Peter nge John nga p’eowchen fapi girdi’ ni yugu aram rogon ni yow manang nrayog ni bay boch i yad nrogned ni ngan thang e fan rok Jesus. (Mark 15:8-15; Acts 3:13-15) Am lemnag rogon ni dag Peter nder rus u nap’an ni yog ni ke yag ni ngan golnag fare pumoon u daken fithingan Jesus. Ere de rus Peter ni nge yog e tin riyul’. I tamilangnag ko pi girdi’ nem ni kub kireb e rorad ko yam’ ni tay Kristus. De damumuw Peter ngorad ni bochan e manang ‘ndar nanged e n’en ni yad be rin’.’ (Acts 3:17) I yog ni yad pi walagen me weliy ngorad fare thin nib fel’ ni murung’agen Gil’ilungun Got. Faan yad ra kalngan’rad me mich Kristus u wan’rad, ma ra pi’ Jehovah ngorad e ‘ngiyal’ ni nge yib gelngirad.’ (Acts 3:19, 20) Ku arrogodad nib t’uf ni ngad machibgad ndab da rusgad ma gad yog ko girdi’ e n’en nib t’uf ni ngar nanged u murung’agen e pufthin ni bayi fek Got i yib. Machane susun e dab u dogned e thin nib gel ko girdi’ ara ddugliyed rarogorad u wan’dad. Ya bin riyul’ riy e ngad ted e piin gad ma machibnagrad ni yad boch e girdi’ nrayog ni ngar manged boch i walagdad, ma gad weliy fare thin nib fel’ ngorad ni murung’agen Gil’ilungun Got ni bod e n’en ni rin’ Peter.

 6. Uw rogon ni dag Peter nge John e sobut’an’?

⁶ Gal apostal ney e yow l’agruw ni’ nib sobut’an’row. Da rognew ni kar golnagew fare pumoon u gelngirow. I gaar Peter ngak fapi girdi’: “Mang ni kam lik’athgad ngomow? Gimed be finey ni gelngimow ara fenmow thothup e kug golnigew e re moon ney ngay ke un ko yan?” (Acts 3:12) Manang Peter  nge tin ka bay e apostal ni pi n’en nib fel’ ni be yag ni ngar rin’ed u nap’an e machib e yad be rin’ u daken gelngin Got ma gathi gelngirad. Bochan nib sobut’an’rad ma aram me yag ni ngan pining e sorok ngak Jehovah nge Jesus ni bochan e pi n’en yad be rin’.

7, 8. (a) Mang tow’ath e rayog ni ngad pied ko girdi’? (b) Uw rogon ni be lebug fare thin e ngiyal’ ney ni be yog nra ‘thiliyeg Got urngin ban’en nge beechnag’?

⁷ Kub t’uf ni ngad daged e sobut’an’ u nap’an ni gad be machib. Riyul’ ni ngiyal’ ney e dakir pi’ gelngin Got nib thothup gelngin e piin Kristiano ni ngar ngongliyed e maang’ang. Yugu aram rogon ma rayog ni ngad ayuweged e girdi’ ni nge mich Got nge Kristus u wan’rad me yag ngorad fare tow’ath ni ognag Peter ko fapi girdi’ ni aram e ngan n’ag fan e denen rorad me fal’eg Jehovah lanin’rad. Gubin e duw ni bokum biyu’ e girdi’ ni ma m’agan’rad ngay ni nge yag e re tow’ath ney ngorad min taufenagrad ni kar manged boch i gachalpen Kristus.

⁸ Arrogon, gad be par ko ngiyal’ ni yog Peter ni be “thiliyeg Got urngin ban’en riy nge beechnag.” I tabab Gil’ilungun Got ko gagiyeg u tharmiy ko duw ni 1914, ma aram e n’en ni lebguy fapi thin ni “weliy Got kakrom u l’ugun e pi profet rok nib thothup.” (Acts 3:21; Ps. 110:1-3; Dan. 4:16, 17) De n’uw nap’an nga tomuren me ayuweg Kristus pi gachalpen ni ngar sulweged e bin riyul’ e liyor nga rogon u fayleng. Angin ni ke yib riy e ke yag ni nge un bokum milyon e girdi’ nga lan ba paradis ni be yip’ fan ban’en mar manged boch e piin yad ra un ko par u tan Gil’ilungun Got. Pi cha’ney e kar chuweged u dakenrad e bin kakrom i yad ma ka ‘ron’ed nga dakenrad e bin nib beech i yad ni Got e sunumeg ni bod ir.’ (Efe. 4:22-24) Ke yag ni ngan rin’ e pi n’ey u daken gelngin Got nib thothup ma gathi gelngin e girdi’, ni bod e n’en ni buch u nap’an nni golnag fare pumoon nib mugutgut. Thingar dab da rusgad ni ngad fanayed e Thin rok Got ni ngad filed ban’en ko girdi’ ma gad rin’ e re n’ey nib fel’ rogon ni bod Peter. Ma nap’an ni gad ra ayuweg be’ ni nge mang reb i gachalpen Kristus ma bochan gelngin Got ma gathi gelngidad.

9-11. (a) Mang e rin’ e pi tayugang’ rok e pi Jew u nap’an nra nanged ni be machib Peter nge John? (b) Mang e dugliy fa gal apostal ni ngar rin’ew?

⁹ I tabab ni nge mada’ laman e girdi’ nga lang ni bochan e n’en ni yog Peter, nge bochan ni be og fare pumoon ni immoy nib mugutgut nga lang ma be tolul ni ke felfelan’. Faani rung’ag e en ir e ba milfan e piin matanagen e tempel ngak nge pi tolang ko prist laman e girdi’, ma aram mar bad ni ka chingiyal’ nem ni ngar guyed ko mang e be buch. Pi pumoon ney e dabisiy ni yad e pi Sadduse ni aram reb e ulung ni yad ba flaab mab gel lungurad u puluwon e am, ma yad ma guy rogon ni nge par nib gapas thilrad piyu Roma, ma dubrad fare motochiyel nrib ga’ fan u wan’ e pi Farise, maku de mich e fos ko  yam’ u wan’rad. c Kar ra damumuwgad ni kar pirieged Peter nge John ni yow bay u lan e tempel ni yow be machibnag ni kan faseg Jesus ko yam’!

¹⁰ Ere ra bad ra koled Peter nge John nga ron’ed yow nga kalbus, ma faani bin migid e rran nga tomuren mar feked yow nga p’eowchen e bin nib tolang e tagil’ e puf oloboch rok e pi Jew. I lemnag e pi pumoon ney ndariy mat’awun Peter nge John ni ngar machibgow u lan e tempel ni bochan e ‘dariy e sukul rorow.’ Dar unew ko skul ni ma un e pi tayugang’ ko teliw rok e pi Jew ngay ni goo yimanang. Yugu aram rogon me gin girdien fare tagil’ e puf oloboch ngorow nga rogon ni yow be welthin nib puf rogorow ma kub pagan’row. Mang fan nrib mom ni nge mich u wan’uy e n’en ni yog Peter nge John? Reb i fan e bochan ni ‘ur unew ngak Jesus.’ (Acts 4:13) Masta rorow e i machib ni bay gelngin e thin rok, nib thil ko pi tamachib ko motochiyel.​—Matt. 7:28, 29.

¹¹ I yog girdien fare tagil’ e puf oloboch ko gal apostal ney ni ngar talgow ko machib. Re tagil’ e puf oloboch nem e ba gel lungurad. Ya in e wik u m’on riy u nap’an nni fek Jesus nga p’eowcherad ma rogned ni lungurad: “Ba kireb e rok, ere thingar nli’ ngem’.” (Matt. 26:59-66) Yugu aram rogon ma de rus Peter nge John. Ya nap’an ni yow ba sak’iy u p’eowchen e pi pumoon ney ni yad ba flaab, mab tolang e skul rorad, mab gel lungurad, ma aram mar nonow ngorad ndar rusgow machane mu kur rin’ew u fithik’ e tayfan. I lungurow: “Gimed e ngam turguyed ko bin ngan e mmat’aw u p’eowchen Got, ko ngan fol romed ara ngan fol rok Got. Ya dabiyog ni nge dab kug weliyew e n’en ni kug guyew nge n’en ni kug rung’agew.”​—Acts 4:19, 20.

12. Mang e rayog ni nge ayuwegdad ni nge gel boch e pagan’ rodad ma dab kud rusgad?

¹² Rayog ni ngam dag ndamur rus ni bod e gal apostal ney, fa? Uw rogon u wan’um ni faanra t’uf ni ngam machibnag boch e girdi’ ni yad ba flaab, ara ba tolang e skul rorad, ara ba gel lungurad u lan e binaw rom? Uw rogon ni faanra be moningnagem girdien e tabinaw rom, ara piin gimed nga skul, ara maruwel ni bochan e michan’ rom? Ga be rus, fa? Faanra arrogon, ma rayog ni nge dab kum rus. Nap’an ni immoy Jesus u fayleng me fil ngak e pi apostal rogon ni ngar weliyed e michan’ rorad u fithik’ e pagan’ nge tayfan. (Matt. 10:11-18) Tomuren nni faseg ko yam’ me micheg ngak pi gachalpen ni gubin ngiyal’ nra moy rorad “nge yan i mada’ nga tomren e fayleng [“ko ngiyal’ ni ke chugur nga tungun e re m’ag ney,” NW].” (Matt. 28:20) Ma fanay Jesus “fare tapigpig nib yul’yul’ ma ba gonop” ni nge fil ngodad rogon ni ngad weliyed e michan’ rodad. (Matt. 24:45-47; 1 Pet. 3:15) Yima rin’ e re n’ey u daken e pi n’en yima fil ngodad u nap’an e muulung ni gad ma tay ni bod fare muulung ni kenggin e Tin Gad Ma Rin’ nge Machib Rodad, nge boch ban’en nib puluw e thin riy ko Bible ni bod fapi article ni bay ko jw.org ni kenggin e “Bible  Questions Answered.” Ga be maruwel ko pi n’ey nib fel’ rogon, fa? Faan ga ra rin’, ma aram e ra gel boch e pagan’ rom ma dab kum rus. Ku ra ayuwegem e re n’ey ni nge dab mu pag ban’en ni nge talegem ndab kum weliy e tin riyul’ u Bible ni kam fil ni bod e n’en ni rin’ fa gal apostal.

13, 14. Faanra yibe togopuluw ngodad, ma mang e susun ni ngad rin’ed, ma mang fan?

¹³ Ere nap’an ni yugu ni pag Peter nge John, mi yow sul ko ulung rorow. Ma “yad gubin nra meybilgad ngak Got” ni nge ayuwegrad ndab kur rusgad ni ngar ululgad ko machib. (Acts 4:24) Manang Peter ni faanra gad be guy rogon ni ngad rin’ed e n’en nib m’agan’ Got ngay, ma dabiyog ni ngad taga’gad nga gelngidad. In e wik u m’on riy ma yigi pag rogon e pagan’ ni tay ma aram me gaar ngak Jesus: “Ra pagem e pi cha’ney ni yad gubin, mi gag e ri dab gu pagem!” Machane de n’uw nap’an nga tomuren me rus ko girdi’ ma aram me yog nde nang e fager rok nge sensey rok ni bod ni yog Jesus u m’on riy. Yugu aram rogon, me fil Peter ban’en ko oloboch rok.​—Matt. 26:33, 34, 69-75.

¹⁴ Faanra ga baadag ni ngam ulul ni ngam fol ko n’en kan tay chilen ni aram e ngan machibnag murung’agen Kristus, ma de gaman ni kemus ni ngam dugliy u wan’um ni ngam machib. Nap’an nra guy e piin yad be togopuluw rogon ni ngar taleged gur ndab kum pigpig ngak Jehovah ara dab kum machib, ma ngam folwok rok Peter nge John. Mmeybil ngak Jehovah ni nge pi’ gelngim, mag wenig ngak e pi walag u lan e ulung ni ngar ayuweged gur. Mu weliy ngak e piin piilal nge yugu boch e walag ni kar ilalgad ko tirok Got ban’en murung’agen e magawon ni ga be mada’nag. Ba ga’ angin e meybil nra pi’ yugu boch e girdi’ ni fenam.​—Efe. 6:18; Jas. 5:16.

15. Mang fan nsusun e dabi mulan’ e piin bay ba ngiyal’ ni kar talgad ko machib?

¹⁵ Faanra bay bayay ni kam pagem ko towasar ni yibe tay ngom, mag  tal ko machib u lan ba ngiyal’ ma dabi mulan’um. Dab mu pagtalin nu tomuren ni yim’ Jesus ma gubin e pi apostal nra talgad ko machib u lan ba ngiyal’, machane de n’uw nap’an nga tomuren mar sulod ngkur machibgad bayay. (Matt. 26:56; 28:10, 16-20) Dab mu pag e oloboch ni um rin’ kafram ni nge muleg lanin’um, ya ngam fanay e n’en kam fil riy ni ngam pi’ e athamgil nga laniyan’ yugu boch e girdi’.

16, 17. Mang e rayog ni ngad filed ko meybil ni tay pi gachalpen Kristus u Jerusalem?

¹⁶ Mang e susun ni ngad yibilayed u nap’an ni be togopuluw e piin yad ma yog e thin ngodad? Mu tay fanam i yan riy nde meybil pi gachalpen Jesus ni ngan yororiyrad ndabi yib e togopuluw ngorad. Ku dawor ra paged talin e thin ni yog Jesus ni gaar: “Faanra kar gafgowniged gag, ma bay kur gafgowniged gimed.” (John 15:20) Bin riyul’ riy e yog e pi gachalpen Kristus ney ni yad ba yul’yul’ ngak Jehovah ni nge “changar ko” tin be yog e piin yad be togopuluw ni yad ra rin’ ngorad. (Acts 4:29) Manang pi gachalpen Jesus ni n’en nib m’agan’ Got ngay e aram e n’en th’abi ga’ fan ma gafgow ni yibe tay ngorad e be lebguy e pi yiiy. Yad manang ni yira rin’ e tin nib m’agan’ Got ngay “u roy u but’” ni yugu demtrug e n’en nra yog e girdi’ ni yad be gagiyeg, ni bod ni fil Jesus ngorad ni ngaur yibilayed.​—Matt. 6:9, 10.

¹⁷ I meybil pi gachalpen Jesus ngak Jehovah ya nge yag nrin’ed e n’en nib m’agan’ ngay. I lungurad: “[Mu] ayuwegmad e pi tapigpig rom nggu weliyed e thin rom ndab kug rusgad.” Ere mang e rin’ Jehovah ni ka chingiyal’ nem? I “rur fa gin’en ni kar muulunggad ngay. Ma yad gubin ni yib i suguyrad fare Kan ni Thothup mi yad tabab i weliy e thin rok Got ngak e girdi’ ndaki yib e marus ngorad.” (Acts 4:29-31) Dariy ban’en nrayog ni nge taleg Got ndabi lebguy e n’en nib m’agan’ ngay. (Isa. 55:11) Sana rayog ni ngad lemnaged ndabiyog ni nge lebug e n’en nib m’agan’ Got ngay ma kub gel e pi toogor rodad ngodad, machane faan gad ra meybil ngak Got ma rayog ni nge pagan’dad ngay nra pi’ gelngidad ni ngaud weliyed e thin rok ndab da rusgad.

18. Mang e rin’ girdien fare ulung u Jerusalem ni fan ngak boch i yad?

¹⁸ De n’uw nap’an me gaman 5,000 girdien fare ulung u Jerusalem. d Yugu aram rogon nib thilthil e gin kar bad riy, machane ba “taareban’rad.” Taab pa’ lanin’rad ma taa ban’en e yad be nameg. (Acts 4:32; 1 Kor. 1:10) Gathi kemus ni meybil pi gachalpen Jesus ngak Jehovah ni nge tow’athnagrad ko athamgil ni yad be tay, ya ku ra bagayad miki ayuweg bagayad ko tirok Got ban’en maku yad be pi’ e tin nib t’uf rok bochi yad ko ngiyal’ nib t’uf ni ngan pi’ riy. (1 John 3:16-18) Bod ni bay bangi binaw ni tafen reb i gachalpen Jesus ni ka nog Josef ngak ni ku ma pining e pi apostal Barnabas ngak ni pi’ ni chuway’ me fek e salpiy riy nge pi’ ni ngan fanay ni ngan ayuweg e piin kar bad nga Jerusalem ya nge yag ni n’uw boch nap’an nra pared u rom ni ngkur filed boch ban’en u murung’agen e pi n’en ka fini mich u wan’rad.

19. Mang fan ni thang Jehovah e fan rok Ananias nge Safira?

¹⁹ Ku bay ba wu’ i mabgol ni ka nog Ananias nge Safira ngorow ni kur piew bangi binaw rorow ni chuway’ mar piew boch e salpiy riy ngak e pi apostal. Yow baadag ni ngan lemnag ni kar piew urngin e salpiy ni kar fekew ko fagi binaw ko pi apostal, machane bin riyul’ riy e kar ‘tew bayang fare salpiy ni yow e ngar fanayew.’ (Acts 5:2) De thang Jehovah e fan rok e re wu’ i mabgol ney ni bochan e de gaman urngin e salpiy ni kar piew, ya fan ni thang e fan rorow e bochan nde puluw fan ni kar rin’ew e re n’ey ma kar bannagew e pi apostal. ‘Gathi girdi’ e kar lifithew l’ugunrow ngak, ya kar lifithew l’ugunrow ngak Got!’ (Acts 5:4) Baadag Ananias nge Safira ni nga nog e sorok ngorow ko bin ngar fel’gow u wan’ Got, ni bod e piin ur dake modingnaged yad ni yog Jesus nib kireb e n’en yad be rin’.​—Matt. 6:1-3.

20. Mang e gad be fil u murung’agen e pi n’en gad ma pi’ ngak Jehovah?

²⁰ Bokum milyon e Pi Mich e ngiyal’ ney e yad ma pi’ e ayuw ko fare maruwel ni machib ni yibe rin’ u ga’ngin yang e fayleng u daken e salpiy ni ayuw ni yad ma pi’ ni bod e n’en ni i rin’ pi gachalpen Jesus ni yad ba yul’yul’ u Jerusalem ko bin som’on e chibog. Dariy be’ ni yibe towasariy ni nge fanay e tayim ara salpiy rok ni fan ko re maruwel ney. Dabun Jehovah ni ngad pigpiggad ngak ndariy lanin’dad riy ara gad be rin’ ni bochan e ban’en nthingar da rin’ed. (2 Kor. 9:7) Nap’an ni gad ra pi’ ban’en ma ngad nanged ni gathi urngin fare n’em e ir e ba ga’ fan u wan’ Jehovah, ya fan ni kad pied e ir e ba ga’ fan u wan’. (Mark 12:41-44) Dubdad ni ngaud pigpiggad ngak Got ni bochan e nga unog e sorok riy ngodad ni bod e n’en ni rin’ Ananias nge Safira. Ya gad baadag ni ngad boded Peter, nge John, nge Barnabas ni gubin ngiyal’ ni ngaud pigpiggad ngak Jehovah ni bochan e ba t’uf rodad ma kub t’uf pi walagdad rodad.​—Matt. 22:37-40.