1, 2. Mini’ e piin yad be milekag u Filippi ni yad be sor i yan nga Thessalonika, ma mang e rayog ni yad be lemnag?

 BAY ba pa’ i kanawo’ nib ga’ ni yima yan u daken ni ngongliy piyu Roma ni be yan u thilthilin e pi burey. Ba ga’ nra yibe milekag ko re pa’ i kanawo’ ney, ma boor ban’en ni be mada’ lingan nga lang, ya be yan laman e donkey, nge lingan e tayya ko karrow ni ma girngiy e os ni be yan u daken e malang, nge laman e girdi’ ni yad be non, nrayog nib muun ngay e pi salthaw, nge pi ta fol chuway’, nge girdien e siko. Ke pag 80 e mayel ni be milekag Paul, nge Silas, nge Timothy u daken e re pa’ i kanawo’ ney ni kar bad u Filippi ni yad be sor i yan nga Thessalonika. De mom e milekag ni yad be tay, nib ga’ ni Paul nge Silas e rib mo’maw’ ngorow. Ya kab maad’ad dowrow ko dimow ni un toy ngorow u Filippi.​—Acts 16:22, 23.

² Uw rogon ni nge dab kur lemnaged n’umngin yang e gin ka bay ni ngar milekaggad riy? Ba mudugil ni ur sabethingad. Dawor ra paged talin e n’en ni buch u Filippi u nap’an ni mang facha’ ni pilungen e kalbus nge girdien e tabinaw rok boch e Kristiano. Re n’ey e kari pi’ e athamgil nga lanin’rad ni ngar ululgad i machibnag e thin rok Got. Machane nap’an nra chugurgad ko fare mach nu Thessalonika, ma rayog nra lemnaged rogon e ngongol nra dag e pi Jew u rom ngorad. Ere gur, yira og ngorad u rom min pirdiiyrad ni bod e n’en ni buch u Filippi?

 3. Mang e rayog ni ngad filed rok Paul u rogon ndaki rus ni nge machib?

³ Boch nga tomuren, me weliy Paul rogon laniyan’ u lan bangi babyor ni yoloy nge pi’ ko pi Kristiano u Thessalonika ni gaar: “Gimed manang rogon e gafgow ntay ngomad nge thin nib kireb ni unog ngomad u Filippi u m’on riy ndawor gu bad ngomed nga Thessalonika. Machane Got rodad e pi’ e athamgil nga lanin’mad [“ayuwegmad ndab gu rusgad,” NW] ni nggu weliyed ngomed e Thin Nib Fel’ ni yib rok, ni yugu ereram gelngin e togopluw ni yibe tay ngomad.” (1 Thess. 2:2) Ere bod ni be yog Paul u roy ndabun ni nge yan nga Thessalonika ni bochan e  n’en ni buch u Filippi. Ere gur, rayog ni ngam nang fan ni i lem Paul ni aray rogon? Bay yu ngiyal’ nib mo’maw’ ngom ni ngam machibnag fare thin nib fel’, fa? I taga’ Paul ngak Jehovah ni nge pi’ gelngin, me ayuweg ndab ki rus. Ga ra fil murung’agen Paul ma rayog ni nge ayuwegem.​—1 Kor. 4:16.

 4. Mang fan nrayog nib pag dalip e wik ni par Paul u Thessalonika?

⁴ Be yog e Bible nnap’an ni immoy Paul u Thessalonika, ma dalip e rran ni sabbath ni i machib u lan tafen e muulung. Ere gur, re n’ey e be yip’ fan ni kemus ni dalip e wik ni par u rom? Danga’. Dad nanged ko wuin e yan nga tafen e muulung u tomuren ni taw ngaram. Maku reb e, yog u lan e babyor rok nnap’an ni immoy u Thessalonika, ma ur maruwelgad e piin ur milekaggad u taabang ni ngar yognaged e tin nib t’uf ko par rorad. (1 Thess. 2:9; 2 Thess. 3:7, 8) Maku reb e, l’agruw yay ni pi’ e pi walag u Filippi boch e chugum nge yan ngak. (Fil. 4:16) Ere sana ba pag dalip e wik ni par u Thessalonika.

 5. Mang e rin’ Paul ya nge micheg nga laniyan’ e girdi’ e n’en be fil ngorad?

⁵ Bochan ndaki rus Paul ni nge machib, ma aram me yan i non ngak e piin kar muulunggad nga lan tafen e muulung. “I welthin ngak e girdi’ u lan e babyor nib thothup, ni be weliy fan ngorad ma be dag ngorad u lan e babyor nib thothup ni fare Messiah e thingari gafgow nge mu’ min faseg ko yam’. Me ki gaar ngorad, ‘Aney i Jesus ni ir e kug weliy murung’agen ngomed, e ir e re Messiah nem’” nrogon ni ka ma rin’. (Acts 17:2, 3) Mu tay fanam i yan riy ni gathi kemus ni be guy Paul rogon ni ngar adaged e n’en be weliy, ya be guy rogon ni nge ayuwegrad ni ngar fal’eged i lemnag e pi n’em. Manang ni piin yad bay u rom e yad manang e thin ni bay u lan e Babyor nib Thothup, maku yad ma tayfan. Kemus ndawori tamilang u wan’rad. Aram fan ni ayuwegrad ni ngar fal’eged i lemnag e tin yad manang, me weliy fan ngorad, me micheg ngorad u lan e Babyor nib Thothup ni Jesus nu Nazareth e ir fare Messiah ni kan micheg ara Kristus.

 6. Uw rogon ni fanay Jesus e n’en bay u lan e Babyor nib Thothup ni nge ayuweg e girdi’ ni nge tamilang boch ban’en u wan’rad, ma mang angin ni yib riy?

⁶ I folwok Paul ko n’en ni i rin’ Jesus ni aram e gubin ngiyal’ ni ma fanay e n’en bay u lan e Babyor nib Thothup u nap’an ni be machib. Bod nnap’an ni i machib Jesus, ma i yog ngak pi gachalpen ni be yog e Babyor nib Thothup ni en Fak e girdi’ e thingari gafgow, me yim’, min faseg ko yam’. (Matt. 16:21) Tomuren nni faseg ko yam’, me m’ug ngak pi gachalpen. Dariy e maruwar riy nre n’ey ni buch e micheg ngorad nriyul’ e pi n’en ni i yog. Machane ku bay boch ban’en ni yog ngorad ni micheg nga lanin’rad ni ku bay tapgin ni nge pagan’rad ko Thin rok Got. Baaray  e n’en be yog e Bible ni yog ngak l’agruw i gachalpen ni gaar: “Me weliy Jesus ngorow e tin ni murung’agen ni kan weliy u lan urngin ken e babyor nib thothup, ni tabab ko yu ke rok Moses e babyor nge urngin e tin ni yoloy e pi profet.” Mang angin ni yib riy? I lungurow: “Gathi da thamiyew rodow ni bod ba nifiy ni be yik’ u ngorongordow ni faani i welthin ngodow u daken e kanawo’ me weliy fan fapi thin nu babyor nib thothup ngodow?”​—Luke 24:13, 27, 32.

 7. Mang nib ga’ fan ni nge puluw e thin ni gad be machibnag ko Bible?

⁷ Bay gelngin e Thin rok Got. (Heb. 4:12) Aram fan ni piin Kristiano e ngiyal’ ney e yad ma guy rogon ni nge puluw e machib rorad ko Thin rok Got ni bod e n’en ni i rin’ Jesus, nge Paul, nge yugu boch e apostal. Ku arrogodad ni gad ma ayuweg e girdi’ ni ngar fal’eged i lemnag boch ban’en, ma gad weliy fan e thin nu Bible ngorad, ma gad dag e n’en bay u Bible ngak e piin gad be machibnag ya nge yag nda micheged nriyul’ e tin gad be machibnag. Bin riyul’ riy e, n’en gad be machibnag e gathi thin rodad. Faanra ud fanayed e Bible ni gubin ngiyal’, ma aram e gad be ayuweg e girdi’ ni ngar nanged ni n’en gad be machibnag e gathi thin rodad ya thin rok Got. Maku reb e, dab da paged talin ni thin ni gad be machibnag e ba puluw ko Thin rok Got, ma rayog ni nge pagan’uy ngay. Bochan ni gad manang nrayog ni ngan pagan’uy ko thin ni gad be machibnag, ma aram fan ndarud rusgad ni ngad machibgad ni bod Paul.

8-10. (a) Mang e rin’ e girdi’ nu Thessalonika u nap’an nrung’aged fare thin nib fel’? (b) Mang fan ni bay boch e Jew ni awan’rad ngak Paul? (c) Mang e rin’ e pi Jew ni ur togopuluwgad?

⁸ Ke guy Paul nib riyul’ fapi thin ni yog Jesus ni gaar: “Dariy reb e sib ni ba ga’ ngak e masta rok. Faanra kar gafgowniged gag, ma bay kur gafgowniged gimed; ma faanra kar folgad ko thin rog, ma bay kur folgad ko thin romed.” (John 15:20) Ba thilthil rarogon e girdi’ ni i machibnagrad Paul u Thessalonika ni bod ni yog Jesus. Boch i yad e i motoyil ma boch i yad e danga’. I yoloy Luke murung’agen e piin nra motoyilgad ni gaar: “Me mich u wan’ boch i yad [pi Jew] ngar baraba’gad ngak Paul nge Silas [ngar manged Kristiano]; ma aram e n’en ni rin’ boor e girdi’ nu Greece, ni piin ni yad ma meybil ma yad ma liyor ngak Got, ma ku boor e ppin ni piin ni ba ga’ lungurad u rom.” (Acts 17:4) Ba mudugil ni felfelan’ e pi cha’ney ni bochan e ke yag ni nge tamilang u wan’rad e thin ni bay u lan e Babyor nib Thothup.

⁹ Yugu aram rogon ni bay boch e girdi’ ni yad baadag e n’en ni i machibnag Paul ngorad, machane bay boch i yad ni damumuw ngak. Bay boch e Jew u Thessalonika ni awan’rad ngak Paul ni bochan e “boor e girdi’ nu Greece” ni m’agan’rad ko thin ni i machibnag. Pi Jew ney e yad baadag ni ngar pingeged laniyan’ e pi girdi’ nu Greece ney ni ngar  piggad ngar uned ko teliw rorad. Ere aram fan ni kar filed ngorad e thin ni bay u lan e Pi Babyor ko Bible nni Yoloy Nsom’on ni Thin ni Hebrew ma ur ted yad ni yad boch i gachalperad. Ere bod ni kaygi yib Paul me yib i pingeg lanin’rad ngar uned ngak u rom u tafen e muulung ko pi Jew! Kar ra damumuwgad.

¹⁰ I weliy Luke e n’en ni buch ni migid ni gaar: “Me awan’ piyu Israel ngorow, mi yad kunuy boch e girdi’ u kanawo’ ni girdi’ ni yugu ma yan ndariy e maruwel rorad ni ngar muulunggad ngar wageygad. Mi yad wagey u lan fare binaw ni polo’, mi yad yan ni cham nga tafen Jason, ni yad be guy rogon ni ngar pirieged Paul nge Silas ngar feked yow nga wen i yib ngak e girdi’. Ma nap’an ndar pirieged yow, mi yad girngiy Jason nge ku boch i walagey ni girdien Kristus i yan ngak e piin ni yad be yog e thin u lan binaw, mi yad non ni ba ga’ lungurad ni be lungurad, ‘Pi girdi’ ney e kar k’aringed e wagey u gubin yang! Ma chiney e kar bad ko binaw rodad, ma ke tayrad Jason u lan e naun rok. Yad gubin ni yad be th’ab e motochiyel rok e pilung nu Roma, ni fan e yad be yog ni ka bay reb e pilung nga bang ni Jesus fithingan.’” (Acts 17:5-7) Ere mang e ra rin’ e re n’ey ngak Paul nge piin yad be un ngak?

11. Mang e nni togopuluwnag ngak Paul nge tin ka bay e walag? Mang motochiyel e yad baadag ni ngar togopuluwnaged ngak? (Mu guy e footnote.)

¹¹ Nap’an nra muulung ba ulung e girdi’ nga taabang ni kar damumuwgad, mab ga’ ni yad ma rin’ boch ban’en nib kireb. Rayog ni ngaur chamgad ma dabiyog i gafaliyrad ni bod ba lul’ ni ke sugubur. Ireray e n’en ni rin’ e pi Jew ni bochan e yad be guy rogon ni nge chuw Paul nge Silas u rom. Tomuren nra ‘wageygad’ u lan fare binaw ni polo’, ma aram mar guyed rogon ni ngar micheged nga laniyan’ e piin nib ga’ lungurad ni be guy Paul nge piin yad be un ngak rogon ni ngar rin’ed reb e oloboch nib gel e kireb riy. Som’on e rogned ni ke k’aring Paul nge tin baaram e walag e “wagey u gubin yang” ni yugu aram rogon ni gathi yad tapgin e re wagey nem ni ke sum u Thessalonika! Ma n’en ni migid nrogned e kab gel boch e kireb riy. Rogned ni yad be weliy ni ka bay reb e pilung nga bang ni Jesus fithingan, ma re n’ey e ba togopuluw ko motochiyel ko pilung nu Roma. a

12. Mang e be dag ni fapi thin nni togopuluwnag ngak e pi Kristiano u Thessalonika e rayog ni nge tay e yafos rorad nga thatharen e riya’?

¹² Dab mu pagtalin ni ku ireray e n’en ni togopuluwnag e pi tayugang’ ko teliw ngak Jesus. Rogned ngak Pilate ni lungurad: “Kug pirieged e re  moon ney ni be yog e tin ni gathi ir ngak e girdi’ romad, . . . ma be yog ni ir Kristus, ni aram e ir ba pilung.” (Luke 23:2) Rayog ni magarnag Pilate nri lemnag e re pilung nem ndaki yul’yul’ ngak ma be ayuweg yugu reb e pilung. Ere aram fan ni dugliy ni ngan thang e fan rok Jesus. Ku arrogon e thin nni togopuluwnag ngak e pi Kristiano u Thessalonika ni ku rayog ni nge tay e yafos rorad nga thatharen e riya’. I yog ba ken e babyor ni gaar: “Rib gel e riya’ ko re thin ney nni togopuluwnag ngorad. ‘Ba ga’ ni faan yira lemnag ni bay be’ ndaki yul’yul’ ko en Pilung, ma yira thang e fan rok.’” Gur, ra yib angin e re n’ey ni lemnag e pi Jew ni ngar rin’ed? 

13, 14. (a) Mang fan nde yag ko fapi girdi’ ni ngar taleged fare maruwel ni machib? (b) Uw rogon ni kol ayuw Paul ni bod Jesus? Uw rogon nrayog ni ngad folwokgad rok?

¹³ De yag ni nge taleg fare ulung i girdi’ fare maruwel ni machib ni yibe tay u Thessalonika. Mang fan? Bin som’on e dabkiyog ni ngan pirieg Paul nge Silas. Maku reb e, ba tamilang nde mich u wan’ fapi cha’ nib ga’ lungurad fapi thin ni kan togopuluwnag ngorow. Ere ra paged Jason nge fa tin baaram e walag ni kan fekrad nga p’eowcherad u tomuren nrogned ngorad ni ngar “pied urngin e salpiy ni ka nog ngorad ni yad ra pi’” min pagrad. (Acts 17:8, 9) I fol Paul ko fare fonow ni pi’ Jesus ni nge ‘ayuw ni bod rogon e porchoyog me munguy ni bod rogon e bulogol,’ ma aram me guy rogon ni nge palog ko gin bay e riya’ riy ya nge yag ni ulul ko machib u yugu bang. (Matt. 10:16) Ba tamilang nre n’ey ndaki rus Paul e der yip’ fan nder kol ayuw. Ere uw rogon nrayog ni nge folwok e piin Kristiano ko n’en ni rin’ e ngiyal’ ney?

¹⁴ Ngiyal’ ney e ba ga’ ni ma k’aring e pi  tayugang’ ko teliw yu ulung i girdi’ ni ngar togopuluwgad ko Pi Mich Rok Jehovah. Yad ma yog ni be togopuluw e Pi Mich ko am ma darur yul’yul’gad ko nam rorad, ma yad ma fanay e re n’ey ni ngar k’aringed e pi am ni ngar togopuluwgad ko Pi Mich. Ma togopuluw e girdi’ ngodad e ngiyal’ ney ni bochan e be awan’rad ngodad ni bod fapi cha’ ko bin som’on e chibog. Demtrug rogon, ma tin riyul’ e Kristiano e darur guyed rogon ni ngar k’aringed e magawon. Gad ma guy rogon ndab da luaged e pi girdi’ ney e thin, ya gad baadag ni ngad ululgad ko maruwel rodad u fithik’ e gapas, mfini boch nga tomuren u nap’an ni ke gapas gubin ban’en ma gad sul ko gin ud machibgad riy.

15. Mang e rin’ piyu Berea u nap’an rung’aged fare thin nib fel’?

¹⁵ I pi’ e pi walag Paul nge Silas nga Berea nreb e binaw nsogonap’an 40 e mayel palogin nga orel, ya nge dabi buch ban’en rorow. Nap’an nra tawgow ngaram, me yan Paul nga tafen e muulung nge machibnag e piin kar muulunggad ngaram. Dabisiy nri felfelan’ ni ke pirieg boch e girdi’ ni yad baadag ni ngar motoyilgad! I yoloy Luke ni pi Jew u Berea “e de manan’rad ni bod e girdi’ nu Thessalonika nib manan’rad. Mi yad motoyil ko thin rok Got ni kar uthmed telrad ngay, ma gubin e rran ni ur gayed u lan e babyor nib thothup ni ngar guyed ko rriyul’ e tin ni ke yog Paul fa.” (Acts 17:10, 11) Re n’ey e der yip’ fan ni girdi’ nu Thessalonika ni m’agan’rad ko tin riyul’ e de puluw rogon e lem ni ur ted. Ya boch nga tomuren me yol Paul ngorad ni gaar: “Gamad be pining e magar ngak Got, bochan e gu feked e thin rok Got i yib ngomed mi gimed rung’ag nge mu’ mi gimed fol riy, ma da mu lemniged ni thin rok e girdi’, ya mu lemniged ni thin rok Got, ni er e bin ni ir, ya ri ir e thin rok. Yi Got e be maruwel u fithik’med e piin ni ke mich Got u wun’med.” (1 Thess. 2:13) Ere mang fan ni pi Jew u Berea e de manan’rad?

16. Mang fan nnog ni piyu Berea e “de manan’rad”?

¹⁶ Yugu aram rogon ni kab beech e pi thin nem ngak piyu Berea, machane de maruwar Paul nge machib rok u wan’rad ara ra togopuluwgad ngay, maku gathi yad boch e girdi’ ni ma mich u wan’rad urngin ban’en ni yima yog ngorad. Som’on e ra fal’eged e motoyil ko n’en ni yog Paul. Ngemu’ mar gayed e mich ko pi n’en kar filed u lan e Babyor nib Thothup ni aram e n’en ke ayuwegrad Paul ni nge tamilang u wan’rad. Maku reb e gathi yigoo rofen ni Sabbath e ra fal’eged i fil e Thin rok Got, ya gubin e rran. Ra filed e thin rok Got ni “kar uthmed telrad ngay,” mar ted e tayim ni ngar gayed e n’en be yog e Babyor nib Thothup u murung’agen e tiney e machib ni ka fin nra filed. Ngemu’ mar daged nib sobut’an’rad mab m’agan’rad ngay ni ngar thilyeged boch ban’en u rarogorad, ya “boor i yad ni mich Jesus u wun’rad.” (Acts 17:12) Aram fan ni yog Luke ‘nde manan’rad’!

17. Mang fan nrib fel’ e n’en ni rin’ piyu Berea? Uw rogon nrayog ni ngad ululgad i rin’ e re n’ey ni yugu aram rogon ni ke n’uw nap’an ni kad nanged e tin riyul’?

 ¹⁷ De nang piyu Berea ni yira tay nga lan e Thin rok Got murung’agen rogon ni m’agan’rad ko fare thin nib fel’, me par ni ban’en ni ngad folwokgad riy. Rrin’ed e n’en ni i athapeg Paul ni ngar rin’ed nge n’en baadag Jehovah Got ni ngar rin’ed. Ku arrogon e n’en gad ma pi’ e athamgil nga laniyan’ e girdi’ ni ngar rin’ed. Gad ma pi’ e athamgil nga lanin’rad ni ngar fal’eged i yaliy e n’en be yog e Bible ya nge puluw e michan’ rorad ko Thin rok Got. Machane tomuren ni kad nanged e tin riyul’ ma kub t’uf ni ngad rin’ed e n’en ni rin’ piyu Berea. Ma ra n’uw boch nap’an ni kad nanged e tin riyul’, ma aram fene ri be ga’ fan ni ngad adaged ni ngad filed boch ban’en rok Jehovah ma gad gur ngad folgad riy. Faan gad ra rin’ e re n’ey, ma aram e gad be pag Jehovah ni nge yal’uwegdad me skulnagdad nrogon nib puluw ko n’en nib m’agan’ ngay. (Isa. 64:8) Ku aram rogon nrayog ni nge fanaydad e Chitamangidad ni bay u tharmiy ma gad par ni gad ba fel’ u wan’.

18, 19. (a) Mang fan ni chuw Paul u Berea? Mang e ulul ni nge rin’, ma uw rogon nrayog ni ngad folwokgad rok? (b) Mini’ e migid ni machibnagrad Paul, ma uw e machibnagrad riy?

¹⁸ De par Paul u Berea nib n’uw nap’an. Be gaar e Bible: “Faani rung’ag piyu Israel ni yad ma par u Thessalonika murung’agen Paul ni ki machibnag e thin rok Got ko girdi’ u lan e binaw nu Berea, mi yad yib ngaram ngar tababgad i nonnon ngak e girdi’, ni yad be guy rogon ni nge togopluw e girdi’ ni pire’ ngak Paul nge Silas. Ka chingiyal’ nem me l’og e pi walag ni girdien Kristus Paul nge yan ko gin nib chugur ko day, machane me par Silas nge Timothy u Berea. Ma piin ni pumoon nra uned ngak Paul ni yad be pow’iy e ra uned ngak ngar tawgad nge Athens. Ma aram mi yad sul nga Berea ni kar feked e thin rok Paul i yib ni nge guy Silas nge Timothy rogon nga ranow ngak nib gur.” (Acts 17:13-15) Piin ur togopuluwgad ko fare thin nib fel’ e dar talgad! Ra tulufed Paul u Thessalonika, ngemu’ mu kur milekaggad nga Berea mar guyed rogon ni ngkur k’aringed e magawon u rom, machane de yag rorad. Manang Paul nib ga’ yang e gin nge machib riy, ere chuw ngki yan i machib nga bang. Ku arrogon e ngiyal’ ney ndarud paged be’ ni nge talegdad ndab kud machibgad!

¹⁹ Tomuren ni machibnag Paul e pi Jew u Thessalonika nge Berea nib fel’ rogon, ma dariy e maruwar riy ni ke nang feni ga’ fan ni ngan machib ndabin rus min ayuweg e girdi’ ni nge puluw fan e thin ni bay u lan e Babyor nib Thothup u wan’rad. Ku arrogodad. Machane chiney e ke thil e piin nge machibnagrad Paul, ya nge machibnag e girdi’ nu Athens ni gathi yad boch e Jew. Mang e ra buch rok u lan e re mach nem? Ngad guyed ko bin migid e guruy.