1-3. (a) Mu weliy e n’en ni buch ko fare nep’ ni yim’ Eutykus riy. (b) Mang e rin’ Paul, ma mang e be dag e re n’ey u rarogon?

 BAY Paul ko thal ni nga lang u reb e naun nib sug e girdi’ riy u Troas. Ba n’uw nap’an ni i non ko pi walag ya ireray e yay ni tomur ni yad ra mada’. Chiney e ke lukngun e nep’. Bay in e magal ni yima l’eng e gapgep ngay ni be yik’ u lan e re singgil nem, ere ba gel e gowel ma gathi ri bay e nifeng. Bay reb e pagel ni ke par nga langan reb e winda ko re singgil nem ni ka nog Eutykus ngak. Nap’an ni be non Paul, me mol me mul ko thal ni dalip thal e naun nga but’!

² Bochan ni Luke e ir reb e togta, ma dabisiy ni ir bagayad e piin som’on nra milgad nga wen ni ngar guyed e re pagel nem. Machane dakuriy ban’en nrayog ni ngar rin’ed ngak, ya “faan ranod ra feked u but’, ma ke aw e fan rok.” (Acts 20:9) Yugu aram rogon me buch reb e maang’ang. Yan i paraw Paul nga daken fare pagel me gaar ko fapi girdi’: “Dab mu rusgad, ya ka bay e pogofan rok!” Ere faseg Paul Eutykus ko yam’!​—Acts 20:10.

³ Re n’ey ni buch e be dag feni gel gelngin Got nib thothup. Gathi Paul e kireb rok ni ke yim’ Eutykus, machane dabun ni nge sul e pi walag nga taferad u tomuren e re muulung ney ni kan tay nib ga’ fan nib kireban’rad, ara war e michan’ rorad ngak Jehovah ni bochan e n’en ke buch. Ere nap’an ni faseg Paul Eutykus, ma aram me fal’eg laniyan’ e pi walag me pi’ gelngirad ya nge yag nra ululgad ko machib u fithik’ e pasig. Ba tamilang nrib ga’ fan e yafos u wan’ Paul. Re n’ey e be puguran ngodad fapi thin ni yog ni gaar: “Dariy rachaen gubin e girdi’ u paag.” (Acts 20:26, NW) Ere chiney e ngad weliyed rogon nrayog ni nge ayuwegdad e n’en ni rin’ Paul.

 4. Mang e ke buch rok Paul nib gel e marus riy?

⁴ Kad weliyed ko fa binem e guruy ni bay ban’en ni buch rok Paul  nib gel e marus riy. Machib ni i tay u Efesus e k’aring e wagey. Piin yad ma ngongliy e liyos ni yaan fare got nib pin ni ka nog Artemis ngak ma yad ma pi’ ni chuway’ e ra uned ko re wagey nem nni tay u rom! Be gaar e Acts 20:1: “Ma faani gapas fare wagey, me kunuy Paul e piin ni ke mich Jesus u wun’rad me pi’ e athamgil nga lanin’rad nge mu’ me fingichiyrad. Ma aram me chuw u rom me yan nga Macedonia.”

5, 6. (a) Uw n’umngin nap’an nrayog ni par Paul u Macedonia, ma mang e i rin’ ni fan ko pi walag u rom? (b) Uw rogon e pi walag u wan’ Paul?

⁵ Nap’an ni be yan Paul i yan nga Macedonia me tal u Troas nge par ba ngiyal’ u rom. I athapeg ni nge yib Titus ngak ngaram ya kan l’og ni nge yan nga Korinth. (2 Kor. 2:12, 13) Machane nap’an ni nang ndabi yib Titus ngaram, ma aram me yan nga Macedonia ma sana sogonap’an reb e duw ni par u rom “ngi i pi’ e athamgil nga laniyan’ e girdi’ ni aram e boor e thin rok Got ni be weliy ngorad.” a (Acts 20:2) Boch nga tomuren me yag ni ngar mada’gow Titus u Macedonia, me yog Titus ngak ni ke motoyil e pi walag u Korinth ko gin nsom’on e babyor ni yoloy ngorad ma ke m’agan’rad ko thin riy. (2 Kor. 7:5-7) Re n’ey e k’aring Paul ni ngki yoloy bang e babyor nge pi’ ngorad ni aram e 2 Korinth.

⁶ I fanay Luke fa gal bugithin ni “pi’ e athamgil nga lanin’rad” nge “pi’ e athamgil nga laniyan’” ni nge weliy rogon e ngiyal’ ni yan i guy Paul e pi walag u Efesus nge Macedonia. Pi thin ney e be dag gelngin nrib t’uf e pi walag rok Paul! Paul e ba thil ko pi Farise ni yad ma lemnag ni ka yad ba fel’ ko tin ka bay e girdi’, ya baadag ni yad ma pigpig pi walagen u taabang. (John 7:47-49; 1 Kor. 3:9) Ku aray rogon e lem rok u nap’an ni t’uf ni nge pi’ e fonow nib gel ngorad.​—2 Kor. 2:4.

 7. Uw rogon nrayog ni nge folwok e piin piilal nge pi walag ni pumoon ni yad ma lekag e ulung rok Paul e ngiyal’ ney?

⁷ Ngiyal’ ney e ma guy e piin piilal nge pi walag ni pumoon ni yad ma lekag e ulung rogon ni ngar folwokgad rok Paul. Mus nga nap’an ni yad ra ginang be’, ma gubin ngiyal’ ni yad ma guy rogon ni ngar rin’ed u reb e kanawo’ nra pi’ gelngin bayay. Yad ma guy rogon ni ngar pied e athamgil nga laniyan’ e pi walag ko bin ngar puwan’gad ngorad. Bay reb e walag ni pumoon ni ke n’uw nap’an ni ma lekag e ulung ni yog ni gaar: “Yooren pi walagdad e yad baadag ni ngar rin’ed e tin nib fel’, machane ba ga’ ni ma buch boch ban’en rorad ni ma k’aring e kankanan’, nge marus ngorad, me k’aringrad ni ngar lemnaged ndabiyog ni ngar ayuweged yad.” Piin piilal e rayog ni ngar pied gelngin e pi walag ney.​—Heb. 12:12, 13.

8, 9. (a) Mang e magawonnag e n’en ke lemnag Paul ni aram e nge af nga barkow nge yan nga Syria? (b) Mang fan nrayog ni i fanenikay e pi Jew Paul?

⁸ Nap’an ni chuw Paul u Macedonia, ma aram me yan nga Korinth. b Tomuren ni par u rom u lan dalip e pul, ma aram me adag ni nge yan nga Kenkrea ni aram e gin ni lemnag ni nge af riy nga barkow nge yan nga Syria. Ya aram e gin nrayog ni nge yan riy nga Jerusalem ni nge pi’ e salpiy ni ayuw ko pi walag ni yad be gafgow u rom. c (Acts 24:17; Rom. 15:25, 26) Machane bay ban’en ni buch nib tomgin ni thilyeg e tin ke lemnag Paul ni nge rin’. Be gaar e Acts 20:3: “[I] ngongliy piyu Israel e makath nib togopluw ngak”!

⁹ I fanenikay e pi Jew Paul ni bochan e ke chuw ko teliw rorad. Ma bochan ni i machib u Korinth ba ngiyal’ u m’on riy, me mang Krispus  ni ir e ma yog e thin u lan tafen e muulung u rom reb e Kristiano. (Acts 18:7, 8; 1 Kor. 1:14) Ku bay bayay ni yan e pi Jew u Korinth ngak Gallio ni ir e governor nu Achaia nga rogned boch e thin nib togopuluw ngak Paul. Yugu aram rogon ma de m’agan’ Gallio ko n’en nrogned, ma re n’ey e ri k’aring e damumuw ko pi toogor rok. (Acts 18:12-17) Rayog ni manang ara sananag e pi Jew u Korinth ndab ki n’uw nap’an ma bayi yan Paul nga Kenkrea nib chugur ngaram nge af nga barkow nge yan, ere ra makathgad ni nga ranod ra sonnaged ngaram ya ngar thanged e fan rok. Ere mang e nge rin’ Paul?

10. Gur, ba kireb ni dugliy Paul ndab ki yan nga Kenkrea, fa? Mu tamilangnag.

¹⁰ I dugliy Paul ndab ki yan nga Kenkrea ya nge sul nge yan u lan yu Macedonia. I rin’ e re n’ey ni nge ayuweg e yafos rok nge fapi salpiy ni ayuw ni ke pi’ e pi walag ngak. Yugu aram rogon ma ka bay e riya’ riy ni nge milekag ni be yan u but’. Ngiyal’ nem e ba ga’ ni boor e moro’ro’ ni yad ma mith u tooben e kanawo’. Mus ko nochi naun ni kan toy u tooben e yoch pa’ i kanawo’ ni yira par riy ma bay e riya’ riy. Yugu aram rogon me dugliy Paul ni nge milekag u but’ ko bin nge yan nga Kenkrea. Ma n’en nib fel’ riy e gathi yigoo ir ni be milekag, ya yad Aristarkus, nge Gaius, nge Sekundus, nge Sopater, nge Timothy, nge Trofimus, nge Tykikus.​—Acts 20:3, 4.

11. Mang e ma rin’ e piin Kristiano e ngiyal’ ney ya ngar ayuweged yad ndabi buch ban’en rorad? Uw rogon ni dag Jesus e kanawo’ nrayog ni ngar folwokgad riy?

¹¹ Piin Kristiano e ngiyal’ ney e yad ma rin’ e tin nrayog rorad ni ngar ayuweged yad ndabi buch ban’en rorad u nap’an e machib ni bod e n’en ni rin’ Paul. Bay yu yang ni yad ma machib riy ni yad boor ara yad lal’agruw ko bin nga ranod ni tat’abagayad. Ma mang e yad ma rin’ ya nge yag nra ayuweged yad ko ngiyal’ ni yibe gafgownagrad? Yad manang ndabiyog ni nge dabin gafgownagrad. (John 15:20; 2 Tim. 3:12) Yugu aram rogon ma yad ma kol ayuw u nap’an ni yad be machib. Am lemnag e n’en ni rin’ Jesus. Bay bayay ni fek e pi toogor rok u Jerusalem e malang ni ngar paged ngak, ma aram ‘me mithag ir nge chuw u lan fare tempel.’ (John 8:59) Boch nga tomuren u nap’an ni makath e pi Jew ni ngar thanged e fan rok, ma ‘dakiyog ni nge milekag u lan yu Judea nder mith, me chuw nge yan nga bangi ban’en nib chugur nga bangi ted nder tugul ban’en riy.’ (John 11:54) I rin’ Jesus e tin nrayog rok ni nge ayuweg e yafos rok ya nge yag ni rin’ e n’en nib m’agan’ Got ngay. Ku arrogon e n’en ma rin’ e piin Kristiano e ngiyal’ ney.​—Matt. 10:16.

12, 13. (a) Uw rogon laniyan’ e pi walag u nap’an nni faseg Eutykus ko yam’? (b) Mang athap e rayog ni nge fal’eg lanin’dad e ngiyal’ ney?

¹² I milekag Paul nge piin yad be un ngak u lan yu Macedonia, ngemu’  mar dargad u lan ba ngiyal’. Machane ba tamilang ni kur mada’gad bayay nga Troas. d Be gaar e Bible: “Lal e rran nga tomren ma gamow taw ngorad nga Troas.” e (Acts 20:6) Ireray e gin nni faseg fare pagel riy ni ka nog Eutykus ngak ni faan kan weliy murung’agen u tabolngin e re guruy ney. Am lemnag rogon laniyan’ e pi walag u nap’an nra guyed Eutykus ni kan faseg ko yam’! Be yog e Bible nri “fel’ e tafinay rorad.”​—Acts 20:12.

¹³ Riyul’ ndakir ma buch e maang’ang ni aray rogon e ngiyal’ ney. Machane piin ke yim’ be’ nib t’uf rorad e ri ma “fel’ e tafinay rorad” ni bochan e athap ko fos ko yam’ ni bay murung’agen u Bible. (John 5:28, 29) Am lemnag e re n’ey: Bochan ndawori flont Eutykus, ma aram fan ni munmun miki yim’ bayay. (Rom. 6:23) Machane piin yira fasegrad u lan e bin nib beech e fayleng rok Got e bay e athap rorad ni ngar pared ndariy n’umngin nap’an! Maku reb e piin yira fasegrad ni ngar gagiyeggad Jesus u tharmiy e dab kur m’ad biid. (1 Kor. 15:51-53) Ere piin kan dugliyrad nge yugu boch e saf e rayog ni ngari “fel’ e tafinay rorad” ni bochan e athap ko fos ko yam’.​—John 10:16.

14. Mang e yog Paul ngak e piin piilal nu Efesus u nap’an nra mada’gad nga Miletus?

¹⁴ I milekag Paul nge piin yad be un ngak u Troas nga Assos, ngemu’ ma ranod u rom nga Mitylene, nge Kios, nge Samos, nge Miletus. I nameg Paul ni ngar tawgad nga Jerusalem u m’on ko Madnom ko Pentekost. Aram fan nde tal u Efesus ko yaney e milekag ni tay. Machane bochan ni baadag ni ngar nonad e piin piilal nu Efesus, ma aram me yog ni ngar mada’gad nga Miletus. (Acts 20:13-17) Nap’an nra tawgad ngaram me gaar Paul ngorad: “Gimed manang rogon e maruwel ni gu tay u n’umngin nap’an ni gu par romed, ko chirofen ni som’on ni gu taw ko nug nu Asia. U fithik’ e gafgow ni yib ngog ni bochan e makath ni tay piyu Israel e gu ngongliy e maruwel rog u fithik’ nrogon e tapigpig rok Somol, ni gu rin’ u fithik’ e sobut’an’ nge lu’. Gimed manang ndariy ban’en ni gu tel romed ni gomanga ban’en nra ayuwegmed nnap’an ni gu be machibnagmed ma gu be sukulnagmed u fithik’ e girdi’ ni yoor ngu lan e tabinaw romed i yan. Ma ri taareb rogon piyu Israel nge piin ni gathi yad piyu Israel nri gu ta’ chilen ngorad ni ngar pied keru’rad ko denen ni yad be ngongliy ngar sapgad ngak Got, me mich e Somol rodad ni Jesus u wun’rad.”​—Acts 20:18-21.

15. Mang boch i fel’ngin e machib u mit e tabinaw?

 ¹⁵ Boor e kanawo’ nrayog ni ngan weliy fare thin nib fel’ riy ko girdi’ e ngiyal’ ney. Gad ma guy rogon ni nga darod ko gin bay e girdi’ riy ni bod e gin ma tal e bus riy, ara yu pa’ i kanawo’ ni boor e girdi’ riy, ara yungi n’en yima pi’ boch ban’en riy ni chuway’ ni bod Paul. Yugu aram rogon ma machib u mit e tabinaw e ka aram e bin th’abi ga’ fan e kanawo’ ni ma machib e Pi Mich Rok Jehovah riy. Mang fan? Reb i fan e bochan ni machib ni gad ma tay u mit e tabinaw e ma bing e kanawo’ ngak urngin e girdi’ ni ngar rung’aged murung’agen Gil’ilungun Got ni gubin ngiyal’, ma re n’ey e be m’ug riy ni Got e gubin e girdi’ ma taareb rogon u wan’. Ku ma bing e kanawo’ ngak e piin nriyul’ ni yad baadag ni ngar nanged e tin riyul’ ni ngar nanged Got. Maku reb e piin yad ma un ko machib u mit e tabinaw e ma gel e michan’ rorad, maku yad ma fil rogon ni ngar athamgilgad. Arrogon, reb e pow ko tin riyul’ e Kristiano e ngiyal’ ney e aram e yad ba pasig ko machib ‘u fithik’ e girdi’ ni yoor ngu lan e tabinaw i yan.’

16, 17. Uw rogon ni dag Paul nder rus? Uw rogon ni ma folwok e piin Kristiano rok e ngiyal’ ney?

¹⁶ I yog Paul ngak e piin piilal nu Efesus nde nang e n’en yira rin’  ngak u nap’an nra sul nga Jerusalem. I gaar ngorad: “Machane kug finey ni pogofan rog e dariy rogon ngog, ni fan e nge yog ni gu mu’nag e maruwel ni kan pag fan ngog mu gu mu’nag e maruwel ni Somol Jesus e ke pi’ ngog ni nggu rin’, ni aram e nggu weliy ngan nang e Thin Nib Fel’ ni yib rok Got ni murung’agen feni t’uf e girdi’ rok Got.” (Acts 20:24) I dag Paul nriyul’ nder rus, ya de pag ban’en ndemtrug ko m’ar rok ara gafgow ni yibe tay ngak ni nge taleg ndab ki rin’ e maruwel ni kan pi’ ngak.

¹⁷ Ku arrogon e piin Kristiano e ngiyal’ ney ni boor e magawon ni yad ma mada’nag. Bay boch i yad ni ke taleg e am e maruwel rodad ko gin yad ma par riy, maku yibe gafgownagrad. Ku bay boch i yad ni kar m’argad ara be gafgow lanin’rad, machane ka yad be athamgil. Piin Kristiano ni kab fel’ yangarrad e ma towasariyrad e piin yad nga skul ni ngar rin’ed boch ban’en nib kireb. Demtrug e n’en be buch ko Pi Mich Rok Jehovah, machane ka yad be par ni yad ba mudugil ni bod Paul. Kar dugliyed u wan’rad ni ngar ‘weliyed ngan nang e Thin Nib Fel’ ni yib rok Got’ nib fel’ rogon.

18. Mang e rin’ Paul ya nge dabi magey rachaen e girdi’ u pa’, ma uw rogon nrayog ni ngki rin’ e piin piilal nu Efesus e re n’ey?

¹⁸ Nap’an ni yib e piin piilal nu Efesus ni ngar mada’gad Paul, mab tamilang e fonow ni pi’ ngorad miki puguran ngorad rogon ni i ayuweg e pi ulung. Som’on e yog nsana ireray e yay ni tomur ni yad ra mada’. Ngemu’ me gaar: “Dariy rachaen gubin e girdi’ u paag. Ya da gu tal nda gog ngomed e tin ni ke m’ay i lemnag rok Got ni fan ngomed.” Uw rogon nrayog ni nge folwok e piin piilal nu Efesus rok Paul, ma dabi magey rachaen gubin e girdi’ u pa’rad? I gaar ngorad: “Mu ayuweged gimed nge fare ulung i saf ni fare Kan ni Thothup e ke taymed ni nguum ayuweged. Gimed e ngam pired ko galesiya rok Got ni bod e piin ni ma ayuweg e saf, ya girdien e galesiya rok Got e ra manged girdien Got u daken e yam’ ni tay Fak.” (Acts 20:26-28) I yog Paul u m’on riy nra yib e “wolf nib damumuw” nga lan e ulung mu u “rogned e tin nde riyul’ ngar pow’iyed e piin ni ke mich Jesus u wun’rad nga bang ngar uned ngorad.” Ere mang e susun ni nge rin’ e piin piilal? I gaar Paul ngorad: “Mu ayuwgad ma dab mpaged talin ni ug machibnagmed u fithik’ e lu’ ni rran nge nep’ ni dalip e duw.”​—Acts 20:29-31.

19. Mang e buch u tungun e bin som’on e chibog, ma mang e buch boch nga tomuren?

¹⁹ I gagiyel e pi “wolf nib damumuw” nem u tungun e bin som’on e chibog. Bang ko duw ni 98 C.E., me yoloy apostal John ni gaar: “Chiney e boor e toogor rok Kristus ni ke yib i m’ug . . . Pi girdi’ ney e dar  moyed ko ba’ rodad e girdi’, aram fan ni kar paged gadad; ya faan mang e yad girdien e ba’ rodad e girdi’ ma kar pired rodad.” (1 John 2:18, 19) Sogonap’an 200 e duw nga tomuren ni yim’ Jesus, ma bay boch e girdi’ ni yad ma yog e thin u lan e ulung ni kar chelgad yad be weliy boch e machib nde riyul’, ma kur ted yad ni kab ga’ farad ko tin ka bay e girdi’ u lan e ulung. Maku sogonap’an 300 e duw nga tomuren ni yim’ Jesus, mi i pi’ Constantine ni Pilung nu Roma e ayuw ko biney e teliw ni Kristiano ni googsur. Pi tayugang’ ko teliw nem e ur weliyed boch ban’en “nde riyul’,” mar athkuyed e pi machib u Bible nga boch e machib nge yalen ni ke sum ko piin yad ma liyor nga boch e got ni googsur, ya nge m’ug ni gowa ban’en ni ka ma rin’ e piin Kristiano. Ku ireray e pi machib nge yalen ni be fol e pi yurba’ i teliw ko Kristiano ni googsur riy e ngiyal’ ney.

20, 21. Uw rogon ni i pag Paul fan ir u boch ban’en? Uw rogon nrayog ni nge folwok e piin piilal ni Kristiano rok e ngiyal’ ney?

²⁰ Ba thil Paul ko pi girdi’ nem ni ur rin’ed boch ban’en ko ulung boch nga tomuren ni yad e nge fel’ rogorad riy. I maruwel ni nge yognag e tin nib t’uf rok ya nge dabi magawonnag e pi walag u lan e ulung. I ayuweg e pi walag ni gathi bochan e nge yag boch ban’en riy ngak. I tay ir ko piin piilal nu Efesus ni ngaur paged farad ni fan ngak pi walagrad. I gaar ngorad: “Thingar da ayuweged e piin ni yad ba war, ma ngan tay ngan’uy fapi thin ni Somol Jesus e yog ni gaar, Ba gel e felfelan’ ni ma yib ko pi’ ban’en ngak be’ ko bin ni be’ e nge pi’ ban’en ngom.”​—Acts 20:35.

²¹ Piin piilal ni Kristiano e ngiyal’ ney e yad ma pag farad u boch ban’en ni bod Paul. Yad ba thil ko pi tayugang’ ko teliw ni yad ma fek e salpiy ko girdi’ ni nge fel’ rogorad riy. Yad manang ni ke tayrad Got ni ngar ayuweged e ulung rok, ma yad ma rin’ e re n’ey ndarur lemnaged ni nge yag ban’en riy ngorad. Piin nib tolangan’rad ma yad baadag ni ngaun tay farad e dariy tagil’rad u lan e ulung ni Kristiano, ya piin yad baadag ni nga “unog e sorok” ngorad e ra tomur riy me yib wenegan ngorad. (Prov. 25:27, BT) Piin nib tolangan’rad e ra m’ing k’owrad.​—Prov. 11:2.

22. Mang fan nib t’uf Paul ko piin piilal nu Efesus?

²² Bochan ni i t’ufeg Paul pi walagen, ma aram fan ni ur t’ufeged. Ere nap’an ni taw ko ngiyal’ ni nge digeyrad, ma “yad gubin ni yad be yor ma yad be gumuchmuch ngak Paul ma yad be faray owchen ni yad be fingichiy.” (Acts 20:37, 38) Piin Kristiano e rib ga’ fan u wan’rad ma kub t’uf rorad e piin yad ma pag farad ni fan ngak pi walagrad ni bod e n’en ni rin’ Paul. Chiney ni kam fil murung’agen e n’en nrib manigil ni rin’ Paul nrayog ni ngan folwok riy e ke tamilang nriyul’ fapi thin ni yog ni gaar: “Dariy rachaen gubin e girdi’ u paag.”​—Acts 20:26.