Ìṣòro Tó Kárí Ayé

“Ìṣòro ńlá ni ọ̀rọ̀ fífọwọ́-ara-ẹni-gbẹ̀mí-ara-ẹni jẹ́ fún ìlera ará ìlú.”—David Satcher, tó jẹ́ oníṣẹ́-abẹ àgbà fún Orílẹ̀-Èdè Amẹ́ríkà lọ́dún 1999 ló sọ bẹ́ẹ̀.

ÌGBÀ àkọ́kọ́ rèé nínú ìtàn tí oníṣẹ́-abẹ àgbà èyíkéyìí ní Orílẹ̀-Èdè Amẹ́ríkà máa sọ pé ìṣòro tó kan gbogbo èèyàn ni fífọwọ́-ara-ẹni-gbẹ̀mí-ara-ẹni jẹ́. Àwọn èèyàn tó ń fọwọ́ ara wọn para wọn lórílẹ̀-èdè yẹn ti wá ń pọ̀ sí i ju àwọn táwọn ẹlòmíràn ń ṣekú pa. Abájọ tí Ilé Ìgbìmọ̀ Aṣòfin Àgbà ní Orílẹ̀-Èdè Amẹ́ríkà fi kéde pé dídènà ìfọwọ́-ara-ẹni-gbẹ̀mí-ara-ẹni jẹ́ ọ̀rọ̀ tí wọn ò gbọ́dọ̀ fọwọ́ yẹpẹrẹ mú.

Síbẹ̀, ní Orílẹ̀-Èdè Amẹ́ríkà lọ́dún 1997, tí a bá kó ọ̀kẹ́ márùn-ún èèyàn jọ, iye tó lé ní mọ́kànlá ló fọwọ́ ara wọn gbẹ̀mí ara wọn. Iye yìí sì kéré sí èyí tí Àjọ Ìlera Àgbáyé gbé jáde lọ́dún 2000 tí wọ́n sọ pé tí a bá kó ọ̀kẹ́ márùn-ún èèyàn jọ lágbàáyé èèyàn mẹ́rìndínlógún lára wọn ló fọwọ́ ara wọn gbẹ̀mí ara wọn. Láàárín ọdún márùnlélógójì sẹ́yìn, ìfọwọ́-ara-ẹni-gbẹ̀mí-ara-ẹni ti fi ìdá ọgọ́ta nínú ọgọ́rùn-ún lọ sókè jákèjádò ayé. Ní báyìí, láàárín ọdún kan ṣoṣo, nǹkan bíi mílíọ̀nù kan èèyàn ló ń fọwọ́ ara wọn gbẹ̀mí ara wọn káàkiri ayé. Ìyẹn ni pé, kó tó tó ìṣẹ́jú kan, ẹnì kan á ti fọwọ́ ara rẹ̀ gbẹ̀mí ara rẹ̀!

Síbẹ̀, àwọn ìròyìn tí wọ́n ń gbé jáde kò lè rí gbogbo rẹ̀ tán o. Lọ́pọ̀ ìgbà, àwọn ìdílé kò jẹ́ sọ òótọ́ pé fúnra ẹnì kan tó kú ló para rẹ̀. Bákan náà, wọ́n fojú bù ú pé téèyàn bá fi rí ẹnì kan tó para rẹ̀, àwọn bíi mẹ́wàá sí mẹ́ẹ̀ẹ́dọ́gbọ̀n á ti gbìyànjú rẹ̀ wò. Nínú ìwádìí kan, ìdá mẹ́tàdínlọ́gbọ̀n nínú ọgọ́rùn-ún àwọn ọmọ ilé ẹ̀kọ́ gíga ní Orílẹ̀-Èdè Amẹ́ríkà ló jẹ́wọ́ pé lọ́dún tó ṣáájú ìyẹn, kò sóhun tó wà lọ́kàn àwọn ju pé káwọn gbẹ̀mí ara àwọn lọ; ìdá mẹ́jọ nínú ọgọ́rùn-ún àwọn tí wọ́n fọ̀rọ̀ wá lẹ́nu wò náà sì sọ pé àwọ́n ti gbìyànjú rẹ̀ wò. Àwọn ìwádìí mìíràn ti fi hàn pé nǹkan bí ìdá márùn-ún sí mẹ́ẹ̀ẹ́dógún nínú ọgọ́rùn-ún àwọn àgbàlagbà ló ti ronú láti pa ara wọn rí.

Àṣà Ìṣẹ̀dálẹ̀ Yàtọ̀ Síra Wọn

Ojú táwọn èèyàn fi ń wo fífọwọ́-ara-ẹni-gbẹ̀mí-ara-ẹni yàtọ̀ síra gan-an. Ìwà ọ̀daràn làwọn kan kà á sí, àwọn mìíràn ka ẹni tó bá ṣe bẹ́ẹ̀ sí ojo, tí kò lè kojú ìṣòro, síbẹ̀ àwọn kan wò ó pé ó jẹ́ ọ̀nà tó bójú mu láti fi hàn pé èèyàn kábàámọ̀ àṣìṣe ńlá kan. Àwọn kan tiẹ̀ gbà pé ó jẹ́ ọ̀nà láti fi ìwà akin hàn pé àwọn á máa jà nìṣó fún ẹ̀tọ́ àwọn. Kí ló fa èrò tó yàtọ̀ síra bẹ́ẹ̀? Kò ṣẹ̀yìn ìṣẹ̀dálẹ̀ kálukú. Kódà, ohun tí ìwé ìròyìn The Harvard Mental Health Letter sọ ni pé, àṣà àdúgbò lè “sún ẹnì kan láti pa ara rẹ̀.”

Gbé ti orílẹ̀-èdè Hungary tó wà ní àárín gbùngbùn Yúróòpù yẹ̀ wò. Dókítà Zoltán Rihmer pe fífọwọ́-ara-ẹni-gbẹ̀mí-ara-ẹni ńláǹlà tó ń wáyé níbẹ̀ ní “ìṣẹ̀dálẹ̀” àwọn ará Hungary “tí ń bani nínú jẹ́.” Béla Buda, tó jẹ́ ọ̀gá ní Ibùdó Ètò Ìlera ti Ìjọba ní Hungary sọ pé, àwọn ara Hungary máa ń pa ara wọn láìbojúwẹ̀yìn, ohunkóhun ló sì lè mú wọn ṣe bẹ́ẹ̀. Gẹ́gẹ́ bí Buda ṣe sọ, lára ohun tí wọ́n sábàá máa ń sọ ni pé “ẹni yẹn ní àrùn jẹjẹrẹ, ó sì mọ ọ̀nà tó yá láti fòpin sí i.”

Àṣà ìsìn kan wà ní Íńdíà nígbà kan tí wọ́n ń pè ní suttee. Bó tilẹ̀ jẹ́ pé ó pẹ́ tí wọ́n ti fòfin de àṣà yìí, nínú èyí tí opó kan tí ọkọ rẹ̀ kú á ju ara rẹ̀ sínú iná tí wọ́n fi ń sun òkú ọkọ rẹ̀, síbẹ̀ àṣà yìí ò tíì tán pátápátá o. A gbọ́ pé nígbà tí obìnrin kan gbẹ̀mí ara rẹ̀ lọ́nà yìí, ńṣe lọ̀pọ̀ èèyàn ládùúgbò rẹ̀ bẹ̀rẹ̀ sí í gbóṣùbà fún un. Gẹ́gẹ́ bí ohun tí ìwé ìròyìn India Today sọ, ní  àdúgbò yẹn ní Íńdíà, “ó ń lọ sí bí obìnrin mẹ́ẹ̀ẹ́dọ́gbọ̀n tó ti ṣe bẹ́ẹ̀ sun ara wọn jóná láàárín ọdún mẹ́ẹ̀ẹ́dọ́gbọ̀n.”

Lọ́nà tó gbàfiyèsí, lórílẹ̀-èdè Japan, àwọn tó ń fọwọ́ ara wọn gbẹ̀mí ara wọn ju ìlọ́po mẹ́ta àwọn tó kú nínú jàǹbá mọ́tò lọ! Ìwé kan tó ń jẹ́ Japan—An Illustrated Encyclopedia sọ pé: “Àṣà ilẹ̀ Japan tí kò fìgbà kankan bẹnu àtẹ́ lu ìpara ẹni, ní ààtò ìsìn kan nínú tí èèyàn á fọwọ́ ara rẹ̀ kó ìfun ara rẹ̀ jáde (àṣà seppuku tàbí hara-kiri).”

Inazo Nitobe, tó di igbá kejì akọ̀wé àgbà fún Ìmùlẹ̀ Àwọn Orílẹ̀-Èdè ṣàlàyé àṣà fífẹ́ láti kú yìí nínú ìwé rẹ̀ tó pè ní Bushido—The Soul of Japan. Ó kọ ọ́ pé: “Àṣà [seppuku] jẹ́ ohun tí wọ́n dá sílẹ̀ ní sànmánì ojú dúdú, èyí tí àwọn jagunjagun máa ń lò láti fòpin sí ìwà ibi tí wọ́n hù, láti bẹ̀bẹ̀ fún àṣìṣe wọn, láti bọ́ lọ́wọ́ ìtìjú fún àìdáa tí wọ́n ṣe sí àwọn ọ̀rẹ́ wọn, tàbí láti fi ẹ̀rí òótọ́ inú wọn hàn.” Bó tilẹ̀ jẹ́ pé àṣà fífọwọ́-ara-ẹni-gbẹ̀mí-ara-ẹni fún ìrúbọ yìí ti di ohun àtijọ́ níbi púpọ̀, àwọn díẹ̀ ṣì ń lọ́wọ́ nínú rẹ̀ kí àwùjọ bàa lè tẹ́wọ́ gbà wọ́n.

Àmọ́ ní Kirisẹ́ńdọ̀mù, ọjọ́ pẹ́ tí wọ́n ti ń wo fífọwọ́-ara-ẹni-para-ẹni bí ìwà ọ̀daràn. Nígbà tó máa fi di ọ̀rúndún kẹfà àti ìkeje, Ṣọ́ọ̀ṣì Roman Kátólíìkì kì í dá sí àwọn tó bá fọwọ́ ara wọn para wọn bẹ́ẹ̀ ni wọn kì í ṣe ààtò ìsìnkú wọn. Àwọn ibì kan wà tí wọ́n ti gba ìsìn kanrí débi pé, wọ́n ní àwọn àṣà tó gbòdì kan nípa àwọn tó bá fọwọ́ ara wọn para wọn, bíi gbígbé òkú ẹni náà kọ́gi, tí wọ́n á tiẹ̀ tún ki irin ṣóńṣó bọ̀ ọ́ lọ́kàn tá á sì gba òdìkejì jáde.

Ìyàlẹ́nu gbáà ni pé, àwọn tó bá gbìyànjú láti pa ara wọn lè gba ìdájọ́ ikú. Wọ́n yẹgi fún ọmọ Ilẹ̀ Gẹ̀ẹ́sì kan ní ọ̀rúndún kọkàndínlógún nítorí pé ó gbìyànjú àtipa ara rẹ̀ nípa fífọ̀bẹ gé ara rẹ̀ lọ́fun. Làwọn aláṣẹ bá kúkú bá ọkùnrin yìí parí ohun tí kò lè ṣe. Bó tilẹ̀ jẹ́ pé ìyà tí wọ́n fi ń jẹ àwọn tó bá gbìyànjú láti pa ara wọn bẹ̀rẹ̀ sí í yí padà bí ọdún ti ń gorí ọdún, ọdún 1961 ni Ìgbìmọ̀ Aṣòfin Ilẹ̀ Gẹ̀ẹ́sì tóó ṣẹ̀ṣẹ̀ kéde pé fífọwọ́-ara-ẹni-gbẹ̀mí-ara-ẹni tàbí gbígbìyànjú láti ṣe bẹ́ẹ̀ kì í tún ṣe ìwà ọ̀daràn mọ́. Ní Ireland, ìwà ọ̀daràn ni wọ́n ṣì kà á sí títí di ọdún 1993.

Lóde òní, àwọn òǹkọ̀wé kan dámọ̀ràn ìfọwọ́-ara-ẹni-pa-ara-ẹni bí ọ̀nà àbáyọ kan. Ìwé kan tí wọ́n ṣe jáde ní 1991 fún ìrànwọ́ àwọn aláìsàn ọlọ́jọ́ pípẹ́ dábàá àwọn ọ̀nà tí wọ́n lè gbà fòpin sí ìwàláàyè ara wọn. Nígbà tó yá, àwọn èèyàn tí kì í ṣe aláìsàn ọlọ́jọ́ pípẹ́ mú lò lára àwọn àbá tó wà nínú rẹ̀.

Ṣé lóòótọ́ ni fífọwọ́-ara-ẹni-gbẹ̀mí-ara-ẹni jẹ́ ojútùú sáwọn ìṣòro téèyàn ní? Àbí, ṣé àwọn ìdí tó dára wà tó fi yẹ kéèyàn máa wà láàyè nìṣó? Ká tó gbé àwọn ìbéèrè yìí yẹ̀ wò, ẹ jẹ́ ká kọ́kọ́ ṣàyẹ̀wò àwọn ohun tó ń fa fífọwọ́-ara-ẹni-gbẹ̀mí-ara-ẹni.

[Ìsọfúnni tá a pàfiyèsí sí ní ojú ìwé 14]

Láàárín ọdún kan ṣoṣo, nǹkan bíi mílíọ̀nù kan èèyàn káàkiri ayé ló máa ń fọwọ́ ara wọn gbẹ̀mí ara wọn. Ìyẹn ni pé, kó tó tó ìṣẹ́jú kan, ẹnì kan á ti fọwọ́ ara rẹ̀ gbẹ̀mí ara rẹ̀!