Ohun Tó Ń mú Káyé Sú Àwọn Èèyàn Kan

“Ọ̀kọ̀ọ̀kan àwọn èèyàn tó ń para wọn ló ní ìdí kan pàtàkì tó ń mú wọn ṣe bẹ́ẹ̀: àdììtú ni, kò sẹ́ni tó lè mọ̀ ọ́n, ó sì ń kó ìpayà báni.”—Kay Redfield Jamison, oníṣègùn ọpọlọ.

“ÌNIRA ló jẹ́ láti wà láàyè.” Ohun tí Ryunosuke Akutagawa, òǹkọ̀wé kan tó gbajúmọ̀ ní Japan níbẹ̀rẹ̀ ọ̀rúndún ogún kọ sílẹ̀ nìyẹn kó tó pa ara rẹ̀. Àmọ́ ohun tó kọ ṣáájú ọ̀rọ̀ yẹn ni pé: “Lóòótọ́, kò wù mí láti kú, àmọ́ . . . ”

Bíi ti Akutagawa, kì í ṣe pé ó dìídì wu àwọn tó ń gbẹ̀mí ara wọn láti kú, ọ̀jọ̀gbọ́n kan nípa ìrònú òun ìhùwà sọ pé, ńṣe ni “wọ́n fẹ́ fòpin sí ohun yòówù tó ń ṣẹlẹ̀ sí wọn.” Àwọn ọ̀rọ̀ tó sábàá máa ń wà nínú ìwé táwọn tó ń gbẹ̀mí ara wọn máa ń kọ sílẹ̀ fi hàn pé òótọ́ lọ̀rọ̀ yìí. Àwọn gbólóhùn bíi, ‘Mi ò lè fara dà á mọ́’ tàbí ‘Kí ni mo tún ń ṣe láyé?’ fi hàn bó ṣe máa ń mú wọn lọ́kàn tó láti bọ́ lọ́wọ́ wàhálà ìgbésí ayé. Àmọ́ gẹ́gẹ́ bí ohun tí ògbóǹkangí kan sọ, ńṣe ni fífọwọ́ ara ẹni para ẹni “dà bí ìgbà téèyàn lọ kó sínú iná kí òtútù tó ń mú un bàa lè lọ.”

Bó tilẹ̀ jẹ́ pé oríṣiríṣi nǹkan ló ń fa káwọn èèyàn máa fọwọ́ ara wọn para wọn, àwọn nǹkan kan pàtó wà tó ń ṣẹlẹ̀ nígbèésí ayé tó sábà máa ń súnná sí i.

Àwọn Ohun Tó Máa Ń Súnná Sí I

Ó jẹ́ àṣà àwọn ọ̀dọ́ kí wọ́n máa sọ̀rètí nù kí wọ́n sì máa para wọn, kódà lórí àwọn ọ̀ràn tó lè máà jẹ́ nǹkankan lójú àwọn ẹlòmíràn. Nígbà tí ẹnì kan bá ṣe ohun kan tó dùn wọ́n tí wọn ò sì lè ṣe nǹkankan sí i, àwọn ọ̀dọ́ yìí lè wò ó pé tí àwọ́n bá pa ara àwọn sí ẹni náà lọ́rùn, àwọ́n á lè fi yé e. Hiroshi Inamura, ọ̀gá tó ń bójú tó ọ̀ràn àwọn èèyàn tí wọ́n ń gbìyànjú láti gbẹ̀mí ara wọn ní Japan, kọ̀wé pé: “Àwọn ọmọdé fẹ́ràn láti máa rò ó lọ́kàn wọn pé tí àwọn bá para àwọn, àwọn á lè fìyà jẹ ẹni tó dá àwọn lóró.”

Ìwádìí kan tó wáyé láìpẹ́ yìí ní ilẹ̀ Gẹ̀ẹ́sì fi hàn pé, tí àwọn ọmọdé bá ń fojú winá ìwà ìkà, ìgbìdánwò láti pa ara wọn máa ń pọ̀ sí i ní ìlọ́po méje. Ẹ̀dùn ọkàn tí àwọn ọmọdé wọ̀nyí ń ní kì í ṣe irọ́ o. Nínú ìwé kan tí ọ̀dọ́mọkùnrin ọlọ́dún mẹ́tàlá kan kọ sílẹ̀ kó tó pokùn so, ó dárúkọ àwọn márùn-ún kan tí wọ́n hàn án léèmọ̀ tí wọ́n tún fipá gbowó lọ́wọ́ rẹ̀. Ó kọ̀wé pé: “Ẹ jọ̀wọ́, ẹ gba àwọn ọmọdé tó kù lọ́wọ́ ikú o.”

Àwọn mìíràn lè gbìyànjú láti gbẹ̀mí ara  wọn tí wọ́n bá kó sí wàhálà níléèwé tàbí lọ́dọ̀ ìjọba, tí olólùfẹ́ wọn bá já wọn sílẹ̀, tí wọ́n bá fìdí rẹmi níléèwé, tí ìdánwò bá kó wọn sírònú, tàbí tọ́jọ́ iwájú wọn bá ń kó ìbànújẹ́ bá wọn. Nígbà tó bá jọ pé àwọn ọ̀dọ́langba tó máa ń mókè níléèwé, tí wọ́n fẹ́ jẹ́ mo-mọ̀-ọ́n tán, bá rẹ̀yìn díẹ̀ pẹ́nrẹ́n, ó lè di ohun tí wọ́n máa torí ẹ̀ fẹ́ para wọn.

Ní ti àwọn àgbàlagbà, ìṣòro àìríná-àìrílò tàbí ìṣòro iṣẹ́ ló sábà máa ń fa tiwọn. Ní Japan, lẹ́yìn ọ̀pọ̀ ọdún tí ọrọ̀ ajé wọn ti polúkúmuṣu, àwọn tó ń para wọn lọ́dún kan báyìí ti ju ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgbọ̀n [30,000] lọ. Gẹ́gẹ́ bí ìwé ìròyìn Mainichi Daily News ṣe sọ, nǹkan bí ìdá mẹ́ta nínú mẹ́rin àwọn ọkùnrin tó jẹ́ ọmọ ogójì ọdún sí ọgọ́ta ọdún tó para wọn ló jẹ́ pé “gbèsè, iṣẹ́ tí kò lọ déédéé, òṣì, àti àìríṣẹ́ṣe ló sún wọn sí i.” Kí ìdílé má tòrò náà tún lè fa fífọwọ́ ara ẹni para ẹni. Ìwé ìròyìn kan lédè Finnish sọ pé: “Àwọn ọkùnrin tí ìyàwó kọ̀ sílẹ̀ lẹ́nu àìpẹ́ yìí” wà lára àwọn tó ṣeé ṣe jù pé kí wọ́n pa ara wọn. Ìwádìí kan tí wọ́n ṣe ní Hungary sì fi hàn pé ọ̀pọ̀ àwọn ọmọbìnrin tí wọ́n ń gbèrò àti fọwọ́ ara wọn gbẹ̀mí ara wọn ló jẹ́ pé inú ìdílé tó ti pínyà ni wọ́n ti tọ́ wọn.

Ìfẹ̀yìntì lẹ́nu iṣẹ́ àti òkùnrùn ara tún jẹ́ kókó pàtàkì tó ń fa ìpara ẹni, pàápàá láàárín àwọn arúgbó. Ọ̀pọ̀ ìgbà ni aláìsàn kan á yàn láti pa ara rẹ̀ kó lè bọ́ lọ́wọ́ wàhálà, ó lè máà jẹ́ àìsàn gbẹ̀mí-gbẹ̀mí ló ń ṣe é o, ṣùgbọ́n ó kàn lè wò ó pé ìyà náà ti pọ̀ jù, òun ò sì lè fara dà á mọ́.

Àmọ́ ṣá o, kì í ṣe gbogbo èèyàn ló jẹ́ pé pípa ni wọ́n á wá para wọn tí irú àwọn ìṣòro bẹ́ẹ̀ bá dé bá wọn. Kàkà bẹ́ẹ̀, ọ̀pọ̀ ni kò jẹ́ gbẹ̀mí ara wọn tí wàhálà bá ṣẹlẹ̀. Kí wá ló dé o, tí àwọn kan máa ń wo fífọwọ́-ara-ẹni-gbẹ̀mí-ara-ẹni bí ọ̀nà àbáyọ, nígbà tí ọ̀pọ̀ jù lọ kò jẹ́ ṣe bẹ́ẹ̀?

Àwọn Ohun Tó Ń Fà Á

Kay Redfield Jamison, ọ̀jọ̀gbọ́n nínú ìṣègùn ọpọlọ ní Ilé Ẹ̀kọ́ Ìmọ̀ Ìṣègùn ti Yunifásítì Johns Hopkins sọ pé: “Ọ̀pọ̀ ohun tó ń mú àwọn èèyàn pinnu láti kú sinmi lórí irú ojú tí wọ́n fi wo ohun tó ṣẹlẹ̀.” Ó fi kún un pé: “Ọ̀pọ̀ tí ọpọlọ wọn pé, kò jẹ́ ronú pé ìṣòro kan á le títí débi pe káwọn para àwọn.” Eve K. Mościcki láti Ibùdó Ẹ̀kọ́ Ìlera Ọpọlọ ti Orílẹ̀-Èdè Amẹ́ríkà sọ pé, ọ̀pọ̀ nǹkan, tí òmíràn ṣe kókó àmọ́ tí kì í tètè hàn fáyé rí ló máa ń para pọ̀ sún ẹnì kan ṣe ohun tó lè gbẹ̀mí rẹ̀. Lára irú àwọn kókó bẹ́ẹ̀ ni kéèyàn ní ìdààmú ọpọlọ, àwọn àṣà kan tó ti di mọ́ọ́lí, bí àbùdá ẹnì kan ṣe rí, àti ọ̀nà tí ọpọlọ ń gbà ṣiṣẹ́. Ẹ jẹ́ ká gbé díẹ̀ yẹ̀ wò lára wọn.

Èyí tó burú jù lọ nínú àwọn kókó yìí ni ìdààmú ọpọlọ àti kí àwọn ìṣòro kan tí di bárakú sára, bíi kéèyàn ní ìdààmú ọkàn, àrùn ọpọlọ tí ìsoríkọ́ fà, ọpọlọ dídàrú, àti ọtí ìmukúmu tàbí lílo oògùn nílòkulò. Ìwádìí tí wọ́n ṣe ní ilẹ̀ Yúróòpù àti Orílẹ̀-Èdè Amẹ́ríkà fi hàn pé irú àwọn ìṣòro bẹ́ẹ̀ ló wà lẹ́yìn ìdá àádọ́rùn-ún nínú ọgọ́rùn-ún ìfọwọ́-ara-ẹni-gbẹ̀mí-ara-ẹni. Kódà, àwọn olùwádìí ní Sweden ti rí i pé, àwọn ọkùnrin tó gbẹ̀mí ara wọn àmọ́ tí wọn kò ní irú  àwọn ìṣòro bẹ́ẹ̀ kò pé mẹ́wàá nínú ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún, àmọ́ láàárín àwọn tó ní ìdààmú ọkàn, iye náà fò sókè sí àádọ́ta lé lẹ́gbẹ̀ta [650]! Àwọn ògbóǹkangí sì sọ pé àwọn ohun tó ń mú káwọn èèyàn fọwọ́ ara wọn gbẹ̀mí ara wọn láwọn orílẹ̀-èdè Ìhà Ìlà Oòrùn Ayé kò yàtọ̀ síyẹn náà. Àmọ́ ṣá o, bí wọ́n tiẹ̀ sọ pé ìdààmú ọkàn ló ń fà á, ìyẹn ò sọ pé kí ìpara ẹni má ṣẹlẹ̀.

Ọ̀jọ̀gbọ́n Jamison tóun alára ti gbìyànjú láti para rẹ̀ nígbà kan rí sọ pé: “Ó jọ pé àwọn èèyàn máa ń lè fára da ìdààmú ọkàn níwọ̀n ìgbà tí ìrètí bá ṣì wà pé nǹkan á dára.” Ṣùgbọ́n, obìnrin yìí ṣàwárí pé, bí àìsírètí bá ṣe ń ga sí i, tó sì ń di pé kò ṣe é fara dà mọ́, bẹ́ẹ̀ ni agbára tí ọpọlọ ní láti dènà wíwù tó ń wu onítọ̀hún láti kú á bẹ̀rẹ̀ sí í dín kù díẹ̀díẹ̀. Ó fi ìṣòro náà wé bí bíréèkì ọkọ̀ ṣe máa ń jẹ díẹ̀díẹ̀ bí wọ́n ṣe ń tẹ̀ ẹ́ nígbà gbogbo.

Ó ṣe pàtàkì láti ṣàkíyèsí irú àwọn èrò bẹ́ẹ̀ torí pé ìdààmú ọkàn kì í ṣe ohun tí kò ṣeé wò sàn. Àwọn ìmọ̀lára tó ń wá látinú àìsírètí sì ṣeé mú kúrò. Táa bá bójú tó àwọn ìṣòro tó ń fa fífọwọ́ ara ẹni gbẹ̀mí ara ẹni, ìbànújẹ́ ọkàn àti àìfararọ tó sábà máa ń súnná sí ìpara ẹni lè máà kó wàhálà bá èèyàn mọ́.

Àwọn kan ronú pé bí àbùdá ẹnì kan ṣe rí lè jẹ́ ohun tó ń fà á tí ọ̀pọ̀ èèyàn fi ń fọwọ́ ara wọn gbẹ̀mí ara wọn. Òótọ́ ni pé àbùdá ní ipa tó ń kó nínú bí ẹnì kan ṣe rí ara gba nǹkan sí, ìwádìí sì ti fi hàn pé àwọn ìdílé kan wà tí pípara ẹni kò jẹ́ nǹkan tuntun sí bíi tàwọn mìíràn. Síbẹ̀, Jamison sọ pé: “Bí àbùdá àwọn kan bá tiẹ̀ ń mú kí wọ́n tètè juwọ́ sílẹ̀ láti gbẹ̀mí ara wọn, ìyẹn kò torí ẹ̀ sọ pé kí àwọn èèyàn mìíràn gbẹ̀mí ara wọn.”

Ọ̀nà tí ọpọlọ ń gbà ṣiṣẹ́ náà tún lè jẹ́ ìdí mìíràn. Ọ̀pọ̀ bílíọ̀nù àwọn iṣan inú ọpọlọ ló jọ máa ń ṣiṣẹ́ pọ̀. Àwọn ibì kan ní ìparí àwọn fọ́nrán iṣan náà máa ń fi ìsọfúnni ránṣẹ́ káàkiri inú ọpọlọ. Bí agbára ọ̀kan lára àwọn iṣan náà bá ṣe pọ̀ sí lè wà lára ohun tó lè mú kí ẹnì kan máa fẹ́ láti para rẹ̀. Ìwé Inside the Brain ṣàlàyé pé: “Tó bá ṣẹlẹ̀ pé èròjà kan tó ń jẹ́ serotonin nínú ọpọlọ bá lọ sílẹ̀ . . . ó lè fa kí èèyàn máà láyọ̀ mọ́ nínú ìgbésí ayé, táá sì máa mú kí ìfẹ́ ẹni yẹn láti wà láàyè máa dín kù, tí ẹdùn ọkàn rẹ̀ á máa ga sí i, táá sì máa rò pé ó kúkú sàn kóun pa ara òun.”

Ṣùgbọ́n òótọ́ ibẹ̀ ni pé, a kò dá a mọ́ ẹnikẹ́ni pé kó fọwọ́ ara rẹ̀ para rẹ̀. Ọ̀kẹ́ àìmọye èèyàn ló ń kojú ìbànújẹ́ ọkàn àti wàhálà. Bí àwọn kan kò ṣe rí ara gbà á sí ló ń mú kí wọ́n máa para wọn. Àmọ́ kì í ṣe àwọn ohun tó kọ́kọ́ fà á nìkan lèèyàn gbọ́dọ̀ mójú tó o, ó tún kan àwọn ìṣòro tó ti dá sílẹ̀.

Tó bá rí bẹ́ẹ̀, kí lèèyàn lè ṣe láti bẹ̀rẹ̀ sí í nírètí pé nǹkan á dára tá á sì mú kéèyàn tún fẹ́ láti gbádùn ìgbésí ayé?

[Àpótí tó wà ní ojú ìwé 16]

Ìhà Tí Tọkùnrin-Tobìnrin Kọ sí Ìfọwọ́-Ara-Ẹni-Gbẹ̀mí-Ara-Ẹni

Gẹ́gẹ́ bí ìwádìí kan tí wọ́n ṣe ní Orílẹ̀-Èdè Amẹ́ríkà ti fi hàn, bó tilẹ̀ jẹ́ pé àwọn obìnrin máa ń gbìyànjú láti pa ara wọn ju àwọn ọkùnrin lọ, àwọn ọkùnrin gan-⁠an ló ṣeé ṣe kí wọ́n pa ara wọn jù. Àwọn obìnrin sábà máa ń ní ẹ̀dùn ọkàn ju àwọn ọkùnrin lọ, èyí sì lè jẹ́ ìdí tó ń mú wọn fẹ́ para wọn. Àmọ́, bó ti wù kí ìbànújẹ́ wọn pọ̀ tó, wọ́n lè máà fi bẹ́ẹ̀ ṣe ohun tó la ikú lọ. Ṣùgbọ́n ní tàwọn ọkùnrin, wọ́n lè lo agídí kí wọ́n sì rí i pé àwọn ṣe ohun tó wà lọ́kàn wọn yẹn gan-⁠an.

Àmọ́ ṣá, nílẹ̀ China, àwọn obìnrin ló ń para wọn ju àwọn ọkùnrin lọ. Kódà, ìwádìí kan fi hàn pé nínú gbogbo ìfọwọ́-ara-ẹni-gbẹ̀mí-ara-ẹni tó ń ṣẹlẹ̀ láàárín àwọn obìnrin lágbàáyé, ilẹ̀ China nìkan kó nǹkan bí ìdá mẹ́rìndínlọ́gọ́ta nínú ọgọ́rùn-⁠ún, àgàgà láwọn àrọko. A gbọ́ pé ọ̀kan lára ohun tó ń mú kí àwọn obìnrin ibẹ̀ máa gbèrò láti pa ara wọn láìbojúwẹ̀yìn ni níní tí wọ́n ní àwọn oògùn apakòkòrò tó ń ṣekú pani níkàáwọ́.

[Àpótí/Àwòrán tó wà ní ojú ìwé 17]

Bí Ìnìkanwà Ṣe Bá Fífọwọ́-Ara-Ẹni-Gbẹ̀mí-Ara-Ẹni Tan

Ìnìkanwà jẹ́ ọ̀kan lára ohun tó máa ń kó ẹ̀dùn ọkàn bá àwọn èèyàn tí wọ́n sì máa ń fẹ́ gbẹ̀mí ara wọn. Jouko Lönnqvist, tó ṣáájú ikọ̀ tó ń ṣèwádìí lórí ọ̀ràn fífọwọ́-ara-ẹni-gbẹ̀mí-ara-ẹni ní orílẹ̀-èdè Finland sọ pé: “Èyí tó pọ̀ jù lọ [lára àwọn tó gbẹ̀mí ara wọn], ló jẹ́ pé ńṣe ni wọ́n máa ń dá wà lójoojúmọ́. Wọ́n ní ọ̀pọ̀ àkókò ṣùgbọ́n wọn ò fi bẹ́ẹ̀ ní alájọṣe.” Kenshiro Ohara tó jẹ́ oníṣègùn ọpọlọ ní Ilé Ẹ̀kọ́ Ìmọ̀ Ìṣègùn ti Yunifásítì Hamamatsu ní Japan ṣàlàyé pé “àìní alábàárò” ló fà á tí àwọn ọkùnrin lórílẹ̀-èdè náà fi ń gbẹ̀mí ara wọn lọ́nà bíbùáyà lẹ́nu àìpẹ́ yìí.

[Àwòrán tó wà ní ojú ìwé 15]

Ní ti àwọn àgbàlagbà, ìṣòro àìríná-àìrílò tàbí ìṣòro iṣẹ́ ló sábà ń fa tiwọn