Skip to content

Skip to table of contents

Minsekudi Miodi Bavutula Dizina di Nzambi mu Masonoko na Kingeleko

Minsekudi Miodi Bavutula Dizina di Nzambi mu Masonoko na Kingeleko

 Nsambu wutheti batu bawombo banlongukanga, widi Nsambu wu Tat’itu, wo Yesu kalongisa minlandikini miandi. Wawu widi wusonama mu kitini ki Kibibila bantedilanga Novo Testamento. Nsambu beni wuntonina abubu: ‘Tat’itu, widi ku diyilu, bika dizina diaku diba dinlongo.’ (Matai 6:9) Vayi, dizina di Nzambi mu kingelesu, ‘Jehovah’ ayi mu Ibinda ‘Yave’, phasi beni kumona diawu mu Masonoko ma Kingeleku. Minsekudi miwombo batula mazina ma zinzambi ziawu zi luvunu, Zeusi, Helime ayi Alitemi. Vayi bukiedika ti bawu banunga mu kukubula mu Kibibila dizina di Nzambi yikiedika, wuvuidi kiawu?Mavanga 14:12; 19:35; 2 Timoteo 3:16.

Mu Masonoko ma Kingeleku, muidi mazina ma zinzambi ziwombo zi luvunu. Buabu, bukiedika ti didi diambu dimboti kukhambu tubila dizina di Nzambi yikiedika?

 Minsekudi mi Kibibila baba tedilanga Lancelot Shadwell ayi Frederick Parker, baba kikininanga ti dizina di Nzambi difueti vutuka kubue ba mu masonoko ma Kingeleku. Kibila mbi basadila bikuma ‘kubue vutula’? Kibila bawu baba kikininanga ti dizina di Nzambi diba theti mu masonoko beni, vayi kukubula bakubula diawu. Kibila mbi bawu bayindudila abobo?

 Shadwell ayi Parker bazaba ti mu masonoko matheti ma Kibibila masonimina mu Kiebeleo, musonama dizina di Nzambi khumbu ziwombo. Diawu bawu bakiyuvusa: kibila mbi mu masonoko ma Kingeleku bakubudila dizina di Nzambi. a Mvandi, Shadwell wutuba ti mu masonoko matheti makhulu ma Kibibila, musonama beni bikuma ‘zimbasi zi Yave. Vayi batu basekula mawu, baba botulanga dizina di Nzambi ayi kusonikanga vawu bikuma dedi, Kyʹri·os, kinsundula, ‘Mfumu.’—2 Mintinu 1:3, 15; Mavanga 12:23.

Dizina di Nzambi mu Kiebeleo

 Ava Shadwell ayi Parker bakundula zitsekudulu ziawu zi Kibibila mu kingelesu, batu bankaka mvandi bavutula dizina di Nzambi mu zitsekudulu ziawu zi masonoko ma Kingeleku, mu mbembu yi kingelesu. Vayi bavutula to diawu mu bibuangu biluelu. b Ava mvu 1863, bo Parker kabasisa tsekudulu’andi bantedilanga A Literal Translation of the New Testament [Tsekudulu Yidedakana yi Masonoko ma Kingeleku] vasa ba ko ni tsekudulu yinkaka yivutula beni dizina di Nzambi mu bibuangu diawu diba. Vayi nani Lancelot Shadwell ayi Frederick Parker?

Lancelot Shadwell

 Lancelot Shadwell (wubutuka mu mvu 1808 ayi wufua mu mvu 1861) wuba mvuala wu nzo lufundusu ayi tat’andi Lancelot Shadwell, wuba kimfumu kiwombo ku Inglaterra. Muan’andi waba sambilanga mu Kinganga ki Inglaterra. Kheti nandi waba kikininanga ti Nzambi widi mutu wumueka mu batu batatu, nandi waba kinzikanga dizina di Nzambi. Diawu katedila diawu ‘dizina di nkembu, di YAVE.’ Mu tsekudulu kavanga, mu buku yi Matai ayi Malaku, nandi wusadila dizina di Yave, 28 di zikhumbu mu matangu ayi 465 di zikhumbu mu zinota.

 Ḿba Shadwell wulonguka dizina di Nzambi mu kutanga diawu mu masonoko ma diambu di Nzambi mu mbembu Kiebeleo. Nandi wutuba ti batu bakubula dizina di Nzambi mu Kibibila ayi batula kikuma Kyʹri·os, ‘badi minsekudi mi luvunu.’

Buku yi Matai yisonika Shadwell (1859), na zinota, ayi yifumina mu bibuangu bansuekilanga zibuku Reino Unido. Bakikinina ku CC BY-NC-SA 2.0 UK. Babalula: Mambu baluta tubila.

Lutangu lu Matai 1:20 mu tsekudulu yi Shadwell

 Mu tsekudulu’andi, vama va theti Shadwell kasadila dizina di Nzambi vadi mu Matai Matai 1:20. Mu lutangu beni, nandi wutula nota yintuba: ‘Mu tsekudulu ayiyi, kikuma [Kyʹri·os] mu lutangu alulu ayi mu matangu mankaka, kinsundula YAVE, didi dizina di Nzambi. Ayi didi diambu dinkinza kubue vutula dizina adiodio mu tsekudulu yi Kingelesu.’ Nandi wu bue tuba: ‘Yawu yidi phila yi kukembisila Nzambi. Nandi wu tukamba ti dizina diandi YAVE Ayi bulutidi mboti kusadila dizina diandi bo tuntubila matedi nandi.’ Bosi nandi wutuba: ‘Mu zitsekudulu zinkaka zi Kibibila mu mbembu’itu, ba sadilanga ko beni dizina YAVE. . . Bakubula dizina di Nzambi ayi batula, Mfumu.’ Shadwell wutuba: ‘Mfumu. . . Yisi ko thedulu yifuana muingi kuvingisila dizina di Nzambi. Kibila kheti minu, ku tsi yibutukila, bawombo ba kuthetidilanga Mfumu.

‘[Nzambi] wutu kamba ti dizina diandi YAVE ayi bulutidi mboti kusadila dizina diandi bo tuntubila matedi nandi.’—Lancelot Shadwell

 Shadwell wuyundula tsekudulu’andi yi buku yi Matai mu mvu 1859 ayi wuyundula buku yimueka muba Matai ayi Malako mu mvu 1861. Vayi kisalu kiandi kifuila mu nzila. Nandi wuyiza fua mu kilumbu 11, Ngonda Yitheti, mvu 1861, bo kadukisa 52 di mimvu. Vayi kisalu kiandi kisa ba ko kiphamba.

Frederick Parker

 Dibakala dimueka wuba vanganga lungosu, bantedilanga Frederick Parker (wubutukila mu mvu 1804 wufuila mu mvu 1888), wuzola beni tsekudulu yi Shadwell yi buku yi Matai. Parker wutona kusekula Masonoko ma Kingelesu bo kaba 20 di mimvu. Vayi Parker kasa kikinina ko diyindu dintuba ti Nzambi widi mutu wumueka mu batu batatu. Nandi wusonika: ‘Bika Kimvuka ki Muana wu Nzambi, bazola kiedika mu ntima woso ayi babuongimina Nzambi yimueka to yikiedika, Yave.’ Parker wutuba mvandi ti mu masonoko batula Kyʹri·os muingi kutubila Mfumu Nzambi ayi Mfumu Yesu, mantulanga divuda matedi Nzambi ayi Yesu. Diawu kayitukila beni bo Shadwell kabotula Kyʹri·os mu matangu mankaka ayi wuvingisa muna, ‘Yave.’

 Buidi Parker kavisila mambu amomo? Nandi wulonguka mbembu yi Kingeleku ayi wusonika zibuku ayi minkanda miwombo matedi mbembu beni. Nandi mvandi wuyiza buela mioko mu Instituto Anglo-Bíblico, bazibudila muingi kusadisa batu kufiongunina masonoko matheti ma Kibibila, muingi basadisa minsekudi kuvanga zitsekudulu zimboti zi Kibibila. Mu mvu 1842, Parker wutona kukundula tsekudulu’andi Yitheti yi Masonoko ma Kingeleku nkadu nkadu. c

Tsekudulu yi Masonoko ma Kingeleku yi Parker (Heinfetter)

Mangolo Parker Kavanga Muingi Kubue Vutula Dizina di Nzambi

 Parker wusonika matedi biuvu buka: ‘thangu Mbi bansadilanga kikuma Kyʹri·os muingi kutubila Mfumu Yesu ayi Mfumu Nzambi?’ ‘Kibila mbi banluta sadilanga Kyʹri·os buka dizina di mutu mu kuzaba ti yawu yidi thangununu?’

 Bo Parker kamona tsekudulu yi Matai Shadwell kuvanga mu mvu 1859 ayi mambu katuba matedi kikuma Kyʹri·os, nandi wuvisa ti mu bibuangu binkaka, vo vadi, Kyʹri·os ‘bafueti tula vana, Yave.’ Diawu wu bue fiongunina tsekudulu kavanga yi Masonoko ma Kingeleku muingi kutula dizina ‘Yave’ vo kamona ti nandi bantubila vana. Diawu, Mu tsekudulu yi Parker yi mvu 1863 Tsekudulu Yidedakana yi Masonoko ma Kingeleku, batula dizina Yave, 187 di zikhumbu. Mawu mammonisa ti ayoyo yawu tsekudulu yitheti mu kingelesu bayundula, yinluta sadila beni dizina di Yave mu masonoko moso ma Kingeleku

Ntu diambu wu tsekudulu yi Masonoko ma Kingeleko Parker kavanga mu mvu 1864

 Parker wubundisa tsekudulu’andi yi Kingeleku na tsekudulu yinkaka baba luta sadilanga muingi ziba buku yimueka. Nandi wuyundula yawu mu mvu 1864. Kabundisila zitsekudulu ziwadi, muingi kumonisa disuasana diba mu zitsekudulu beni. d

 Muingi kumonisa nkinza wu kuvutula dizina di Nzambi mu bibuangu diba, nandi wutubila matangu mawombo mu tsekudulu baba sadilanga beni, kubunda mvandi Loma 10:13, vantuba: ‘Woso wuntela dizina di Mfumu, wala vuka’. Parker wubuela: ‘Bo mutu kantanga lutangu alolo mu Kibibila akiokio, buidi kalenda zabila ti Mfumu beni bantubila avovo, naveka Yave bika kuandi Mua’andi, Mfumu’itu Yesu Klistu?

Loma 10:13 tsekudulu yi Rei Jaime (va yilu) ayi tsekudulu Parker kavanga mu mvu 1864

 Parker wusadila zimbongo ziwombo muingi kusonika, kuyundula mamoso kaba sonikanga. Mu mvu wumueka to, nandi wusadila zimbongo zilenda dedakana bubu na 132,000 di zidolar. Nandi wufila minkanda miandi minkaka kuidi zimfumu zi binganga muingi bawu bafiongunina miawu.

 Masonoko ma Parker ayi tsekudulu yi Kibibila kavanga, kheti kasa basisa ko ziwombo, vayi batu bawombo ba luzabu bamvueza. Mu kuvanga mawu, batu abobo balenza kisalu kiwombo nandi, Shadwell ayi bankaka bavanga muingi kubue vutula dizina di Nzambi mu Masonoko ma Kingeleku.

 Ḿba wunkuiza zola beni kulandakana video yidi 10 minutu yintubila mambu ma phila ayoyo: Kibuangu bansuekilanga biuma bikhulu ku Warwick: ‘Kibibila ayi Dizina di Nzambi.

a Shadwell kasa manisa ko kusekula Masonoko ma Kingeleku. Minsekudi minkaka babuela mioko badi, Philip Doddridge, Edward Harwood, William Newcome, Edgar Taylor ayi Gilbert Wakefield.

b Muingi kuvasa mambu ma lungosu luandi ayi kisalu ki kusekula Kibibila, Parker mvandi waba teduluanga, Herman Heinfetter mu mambu ma Kinganga ayi ma Kibibila. Dizina adiodio dimmonika khumbu ziwombo mu zitsielu zitsuka zi Tradução do Novo Mundo das Escrituras Sagradas.

c Mu mvu 1864, Parker wuyundula Tsekudulu yi Kingeleku, yinsadila dizina di Nzambi 186 di zikhumbu.

d Ava Parker kuvanga tsekudulu’andi, mu zitsekudulu ziwombo zi masonoko ma Kiebeleo, muba dizina di Nzambi mu matangu mawombo. Mvandi, mu mvu 1795, Johann Jakob Stolz wuyundula tsekudulu yi Kibibila yintonina mu Matai nate Yuda, mu mbembu yi Alemão. Ayi muawu muidi dizina di Nzambi kuvioka 90.