Lukutukunu lu Mavula lu mvu 2020 lubedi lu kukuitukila—kibila luawu lukutukunu lutheti mu nza yimvimba lusuekulu mu fono ayi luviokidi mu Internet! Vayi zikhomba zitu ziwombo ku Malauí ayi Moçambique, balandikinina lukutukunu beni mu khambu sadila internet. Vayi buidi balandikini luawu?

 Dingumba di Mintuadisi ayi Dingumba Dintadilanga Matedi Kulonga di Nnanga Wukuikama bavana nsua muingi lukutukunu lu mavula luviokila mu televisão ayi mu rádio ku Malauí ayi Moçambique. Kibila mbi mavangimina to ku Malauí ayi Moçambique?. Kibila Internet ku Malauí yilutidi thalu kena zitsi zinkaka mu nza yimvimba. Diawu zikhomba zitu bammuenanga phasi kusadila Internet. Yaya William Chumbi, widi mu Dingumba di Filiali yi Malauí, wutuba: “Televisão ayi rádio biawu to bisadulu tuidi bilenda ku tusadisa kukabula bidia bi kiphevi kuidi zikhomba.” Mvandi yaya Luka Sibeko, widi mu Dingumba di Filiali yi Malauí, wubue tuba: “Boti tusa sadila ko televisão ayi rádio muingi kuviokisa lukutukunu lu mavula, khanu mua nkadu to wu zikhomba ku kizunga ki filial’itu banungini kulandakana luawu.” Mawu mvandi mammonikanga ku Moçambique, kibila nduka zikhomba zioso, basi ko mbakulu yi kusumbila telefoni, tablet voti kusumba internet muingi kulandakana lukutukunu lu mavula.

 Mu kibila ki kivunga ki covid-19, zikhutukunu zi kimvuka zitona kuviokila mu televisão ayi mu rádio. a Vayi bo lukutukunu lu mavula luntombuluanga beni thangu, diawu zikhomba zitu bayenda kubue dinda kuidi batu bansadilanga kuna, baba buela thangu muingi banunga kuviokisila lukutukunu lu mavula mu televisão ayi mu rádio.

 Ku Malauí, zikhomba zitu baviokila mu bikaku biwombo. Dedi, ku kizunga kiawu televisão ayi rádio bansumbisanga to kilokulu kimueka muingi kuviokisa mambu batu basumbidi kilokulu beni batidi. Kibila bammonanga boma ti va kuvioka bilokulu biwombo buna batu basi nkuiza vua ko nkinza kubue tala voti kukuwa mambu beni. Vayi zikhomba zitu baba sudikisa ti kisalu tumvanganga, bakana ko ki kubakila zimbongo vayi muingi kusadisa batu boso. Ayi kheti thangu ayiyi yi kivunga, befu tumvananga batu mbombolo yinkuizilanga mu zitsangu zimboti zidi mu Kibibila zilenda sadisa batu kuba zikhadulu zimboti ayi kubaka mayangi va dikanda. Bo bazaba mawu, bawu bakikinina kubuela bilokulu muingi kuviokisa lukutukunu lu mavula.

 Ku Malauí, lukutukunu lu mavula luviokila mu televisão ayi mu rádio. Bisadulu abiobio bisadisa muingi bivevi bi batu ku tsi beni balandakana lukutukunu. Ku Moçambique, lukutukunu lu mavula luviokila mu televisão ayi mu 85 di zikanali zi rádio.

 Mu zitsi zia ziwadi zimbongo zioso bafuta muingi kuviokisa lukutukunu lu mavula mu televisão zidi 28,227 di zidolare (kuvioka 17,865 di mafunda ma zikwanza) b muingi kuviokisila lukutukunu lu mavula mu rádio bafuta nduka 20,000 di zidolare (kuvioka 12,658 di mafunda ma zikwanza). Mu zikanali zi rádio thalu yiba yiviakana mu 15 di zidolare (kuvioka 9,493 di mafunda ma zikwanza) vayi zikanali zinkaka thalu yiba 2,777 di zidolare (kuvioka 1,757 di mafunda ma zikwanza).

 Zikhomba zitu bamvanganga mamoso bannunga muingi kusadila buboti minkhayilu mitu. Dedi ku Malauí balinda muingi badekula thalu yi zimbongu mu 30%. Mu kibila akiokio banunga kukona 1,711 di zidolare ( kuvioka 1,082,920 di mafunda ma zikwanza). Ku Moçambique, zikanali zinkaka zi rádio baba bakubama muingi kudekula thalu yi zimbongo mu kibila ki zikhadulu zitu zimboti dedi kutubanga kiedika mu mambu moso ayi mu kufutanga pholo mu thangu yifuana.

 Zikhomba zitu bavutula beni matondo mu luaku baba lu kulandakana lukutukunu lu mavula mu zikanali va kizunga kiawu. Nkulutu wumueka wu kimvuka ku Malauí bantedilanga Patrick wutuba: “Befu tuntonda kuidi zikhomba zioso mu Dingumba Dintuadisi mu mambu moso badi mu kutuvangila mu thangu ayiyi yi kivunga.” Mvandi khomba wumueka ku Malauí bantedilanga Isaac wutuba: “Befu tuisi ko bu kubakila zitelefoni voti zitablet, diawu tuntondila kimvuka ki Yave, mu kutuvana luaku lu kulandakana lukutukunu mu rádio. Mu kibila akiokio befu boso va dikanda diama tubakizi ndandu mu lukutukunu lu mavula. Kuidi befu, akiokio kidi kivisa ki luzolo lu Yave kuidi dikabu diandi dioso.”

 Lukutukunu lu mavula lu mvu 2020 luawu luba lutheti kuidi nsamuni wumueka ku Moçambique. Nandi wutuba: “Kulandakana lukutukunu mu televisão mathebula moyo ti Yave widi Nkua Ngolo Zioso. Kivunga akiki kisa nunga ko kutula nkhaku muingi Yave katuvana bidia bi kiphevi bulutidi kutuala biawu nati va sal’ami. Minu yinunga kumona kivisa ki luzolo luidi va khati dikabu di Yave. Yisi ko divuda ti akiki kiawu kinganga kikiedika.”

 Nkulutu wumueka wu kimvuka bantedilanga Wyson wutuba: “Minu yintonda beni Nnanga Wukuikama kibila, bawu badi mu kutukieba buboti mu thangu ayiyi yi kivunga. Luba lusalusu lufuana kulandikinina lukutukunu lu Mavula mu televisão ayi mu rádio kibila akuku tunkalanga, befu bawombo tuidi biphumbulu vayi kheti bobo, tununga kulandakala lukutukunu loso ayi kubakila luawu ndandu.”

 Mu mvu 2021 Dingumba di Mintuadisi ayi Dingumba Dintadilanga Matedi Kulonga, babue vana nsua wunkaka. Batuba ti, ku kizunga kuidi beni tsatu, lukutukunu lu mavula mvandi lufueti viokila mu televisão ayi mu rádio. Buidi tunnunginanga kufuta zimbongo muingi kuviokisa lukutukunu lu mavula mu televisão ayi mu rádio? Tununginanga kuvanga mawu, mu kibila ki minkhayilu tumvaninanga mu ntim’itu woso, muingi kubuela mioko kisalu kimvangamanga mu nza yimvimba. Ayi tulenda vanina mikhayilu beni mu ziphila ziwombo dedi mu kusadila khond’itu mayo donate.pr418.com. Matondo beni mu minkhayilu lumvaninanga mu ntima woso.