WUNLANDAKANANGA zitsangu zimbi zimvyokanga mu Televisão ayi wummona phila mamvyokila kiteso? Bivuka bimmonika ayi matingu, mamvanganga batu bawombo kukikinina ti twidi mu kuzingila mu bilumbu bitsuka. Mawu makyedika? Vadi phila yinkaka yi kuzabila mankwiza kuntwala? Ngete. Tuzebi ti vasi ko mutu wuzebi mambu mankwiza kuntwala, vayi Yave kalenda kutuzabikisa mawu. Nandi wutukamba mu Kibibila mambu mankwiza kuntwala matedi luzingu lwitu ayi ntoto.—Yesaya 46:10; Yakobi 4:14.

2, 3. Mbi minlandikini mi Yesu baba tomba kuzaba ayi mvutu mbi Yesu kabavana?

² Bo Kibibila kintubila matedi tsukulu yi nza, kisintubila ko ntoto vayi, tsukulu batu badi mavanga mambi banzingilanga va ntoto. Yesu wulongisa batu matedi Kintinu ki Nzambi kyala yala ntoto. (Luka 4:43) Minlandikini mi Yesu baba tomba kuzaba thangu Kintinu beni kyala kwiza, diawu bayuvudila Yesu: “Wutukambi thangu mbi mambu beni mela vangimina ayi dimbu mbi kiela monisa phutukulu aku ayi tsukulu yi nza?” (Matai 24:3) Yesu kasa bakamba ko kilumbu, vayi wubakamba mambu mala bazabikisa bilumbu bitsuka. Bidimbu beni Yesu kabakamba bidi mu kumonika mu thangu’itu.

³ Mu kapu ayiyi, twanlonguka bivisa bimmonisa ti twidi mu kuzingila mu bilumbu bitsuka bi nza ayiyi. Vayi, twanlonguka theti matedi mvita wumonika  ku diyilu mwingi tuzaba kibila mambu mambi mama vyokila kiteso va ntoto.

4, 5. (a) Mambu mbi mamonika ku diyilu bo Yesu katona kuyala? (b) Dedi buntubila Nzaikusu 12:12 mambu mbi mammonikanga va ntoto tona Satana bankulumuna?

⁴ Tumalonguk mu kapu 8, ti Yesu wutona kuyala ku diyilu mu mvu 1914. (Danieli 7:13, 14) Buku yi Nzaikusu yitukamba mambu mamonika: “Buna [mvita wumonika ku] diyilu: Misiela ayi zimbasi ziandi zinuanisa dalago. Dalago kinuana va kimosi ayi zimbasi ziandi.” * Satana ayi ziphevi zimbi basa nunga ko, diawu baba kulumunina va ntoto. Yindula mayangi zimbasi zikwikama bamona! Vayi mbi tulenda tuba matedi batu va ntoto? Kibibila kituba ti va ntoto malema mawombo mela monika. Mu kibila mbi? Kibila nkadi’ampemba Satana nganzi yiwombo kadi, “bo kazebi ti thangu [yikhufi] yisiedi yandi.”—Nzaikusu 12:7, 9, 12.

⁵ Nkadi’ampemba wuntwadisanga malema mawombo mu batu. Nandi nganzi yiwombo kadi, kibila thangu [yikhufi] yisiedi yandi mwingi Nzambi kambunga. Twamfyongunina mambu mbi Yesu katuba mala monika mu bilumbu bitsuka.—Muna tanga Tsudukusu bikuma 4 ku tsuka buku.

6, 7. Bwidi matuba Yesu matedi mimvita ayi nzala mammonikinanga mu thangu’itu?

⁶ Mvita. Yesu wutuba: “Bila tsi yimosi yela nuanisa tsi yinkaka ayi batu ba kimfumu kimosi bela nuanisa batu ba kimfumu kinkaka.” (Matai 24:7)  Mimvita mimmonikanga tona tukota mu bilumbu bitsuka, mima luta fwa batu ke na mimvita mivyoka kumbusa. Di Instituto Worldwatch Dingumba di mintombi dimmonisa ti, tona mu mvu 1914, bama fwa mu mimvita, balenda vyoka 100 di bivevi na bivevi bi batu. Thalu yi batu bama fwila mu mimvita mu 100 di mimvu mima vyoka kutona mu mvu 1900 ti 2000, yilutidi khumbu tatu kunangama na thalu yi batu bafwila mu mimvita kutona mu mvu wu 1 ti mu mvu 1900. Yindula ziphasi ayi kyunda batu bawombo bamona mu kibila ki mimvita beni!

⁷ Nzala. Yesu wutuba: “Nzala yela ba yiwombo.” (Matai 24:7) Tummona ti mu thangu‘itu bidya byeka biwombo, vayi batu bawombo bamfwilanga mu nzala. Mu kibila mbi? Kibila basiko zimbongo zifwana mwingi basumbila bidya voti ntoto wu kuvatila mbongo. Bivevi na bivevi bi batu banzingilanga ku mbusa dolar yimweka mu kilumbu. Dingumba dintalanga matedi buvinya mu nza voti (O.M.S) bantubanga ti mafunda na mafunda ma bana balezi bamfwilanga mu nzala mu kukhambu ku bidya.

8, 9. Mbi bimmonisa ti mbikudulu yi Yesu mu matedi zindikuni zi ntoto ayi bimbevo yidi mu kusalama?

 ⁸ Zindikuni zinneni zi ntoto. Yesu wubikula: “Kuela ba zindikuni zinneni zi ntoto mu bibuangu bioso.” (Luka 21:11) Mu kadika mvu zindikuni zinneni zi ntoto ziwombo zimmonikanga mu nza yimvimba. Tona mu mvu 1900 ti bubu, va mavyoka bivevi biodi di bivevi bi batu bamafwila mu zindikuni zi ntoto. Tuzebi ti bamvanganga bisengu banlubulanga batu mu bibwangu bimmonikanga zindikuni zi ntoto, vayi bawombo bamfwanga.

⁹ Bimbevo. Yesu wutuba ti kwela ba “minsongo miwombo.” Minsongo miwombo mima monika mintambakananga mu thinu, mikhidi vonda batu. (Luka 21:11) Tuzebi ti mimbuki bama longuka zimbukulu ziwombo zi bimbevo, angi bimbevo bikhembu mbukulu kubwelama na kubwelama. Bantalanga matedi buvinya bu batu, bantuba ti mu kadi mvu mafunda na mafunda ma batu bamfwilanga mu mbela yi ntima, malária ayi cólera. Mimbuki babakula 30 ma bimbevo bimona, binkaka bidi mbukulu angi binkaka bisi ko.

¹⁰ Mu 2 Timoteo 3:1-5, Kibibila kintuba ti: ‘bilumbu bi tsuka yela ba thangu yi ziphasi.’ Mvwala Polo wusonika zikhadulu batu bala monisa mu bilumbu bi tsuka. Nandi wutuba ti batu bala . . .

• ba buimi

• ba bakundi ba zimbongo

• ba matingu kuidi zimbuta ziawu

• zaba ko kuba banlongo

• ba batu ba khambulu luzolo

• zaba ko kukiyala

• ba batu batsita ayi zimbeni zi mamboti

• luta zola khini viokila Nzambi

• monika banga bazebi kinzika Nzambi vayi bela tunukanga mambu momo mammonisanga zingolo zi mambu ma Nzambi

11. Dedi buntubila Minkunga 92:7, mambu mbi mala monikina batu bamvanganga mambi?

¹¹ Buawu bobo batu bankalanga yaku va nsengi badidi? Mu nza yimvimba, bawombo bammonisanga  mavanga beni. Vayi Nzambi dyambu kambelama kuvanga mu bawu. Nandi wukanikisa: “Batu bambimbi [bankonzuka banga bititi], ayi batu boso bamvanganga mambimbi bammonanga mamboti, bela bungu mu zithangu zioso.”—Minkunga 92:7.

12, 13. Mambu mbi mamboti Yave katubila mala monika mu bilumbu bitsuka?

¹² Kibibila kituba ti mu bilumbu bitsuka, nza yala wala ziphasi ayi malema. Angi Kibibila kitubila mvandi mambu mamboti mala monika mu bilumbu bitsuka.

¹³ Phisulu yi mambu ma Kibibila. Mbikudi Danieli wusonika matedi bilumbu bitsuka. Nandi wutuba: ‘Nzayilu yi mambu ma Kibibila yala ba yiwombo.’ Nzambi wala vana dikabu dyandi ndwenga mwingi kuvisikisa buboti mambu ma Kibibila. (Danieli 12:4) Yave wumavanganga tona mu mvu 1914. Nandi wutusudikisa mambu mawombo banga, nkinza wu dizina dyandi, lukanu kadi va ntoto, kyedika kitedi mu khudulu, mambu mammonikanga ti tufwidi ayi matedi luvulubukusu. Tunlongukanga ti Kintinu ki Nzambi kiawu kyala manisa mambi moso tummona. Tunlongukanga mvandi bwidi tulenda zingila mu mayangi ayi kukwangidika Nzambi. Vayi bwidi bisadi bi Nzambi bansadilanga kyedika beni? Mbikudulu yinkaka yimvutula kwivu akyokyo.—Tala Tsudukusu bikuma 21 ayi 25 kutsuka buku.

14. Zitsangu zimboti mbi zitedi Kintinu zidi mu kusamunu mu nza yimvimba ayi banani bansamuna ziawu?

¹⁴ Kisalu ki kusamuna mu nza yimvimba. Bo kaba tubila matedi bilumbu bitsuka, Yesu wutuba: “Nsamu wawu wumboti wu kimfumu wela longo va nza yimvimba.” (Matai 24:3, 14) Zitsangu zimboti zi Kintinu zidi mu kusamunu mu kuvyoka 230 di zi tsi ayi kuvyoka 700 di zimbembo.  Bukyedika mu nza yimvimba Zimbamgi zi Yave bafumina mu zi ‘tsi ayi mimvila myoso’ badi mu kusadisa batu kuvisikisa mbi byo Kintinu ki Nzambi ayi mamboti mbi kiawu kyala twadila batu boso. (Nzaikusu 7:9) Zimbamgi zi Yave, badindanga ko zimbongo mu lusadusu bamvananga batu. Kheti bawombo baba lendanga ayi baba vwezanga, vasi ko dyambu dilenda vanga bawu babika kisalu beni dedi bo nafeka Yesu kabikudila.—Luka 21:17.

15. (a) Ngyewu, wunkikinina ti mu bilumbu bi tsuka tunzingila? Mu kibila mbi? (b) Mambu mbi mala monokono kwidi bo bakhambu tumamananga Yave ayi ba kuntumukinanga?

¹⁵ Ngyewu, wunkikinina ti mu bilumbu bi tsuka tunzingila? Zimbikudulu ziwombo zi Kibibila zitedi bilumbu bi tsuka zidi mu kusunduka. Yave wambelama kumanisa kisalu ki kusamuna zitsangu zimona, ayi wala twala tsukulu yi nza ayiyi. (Matai 24:14) Tsukulu muna mbi? Yinsundula thangu Nzambi kala bunga batu bamvanganga mambi va ntoto mu mvita wu Alimangedoni. Yave wala sadila mwan’andi Yesu ayi zimbasi zyandi, mwingi kutulula batu ba khambu tumamananga Nzambi ayi mwan’andi. (2 Tesalonika 1:6-9) Bosi Satana ayi ziphevi zimbi, balasa bwe vunanga ko batu. Angi baboso bantumamananga Nzambi ayi bankikininanga thwadusulu yi Kintinu kyandi, bala mona tsundukulu yi zikhanu zyoso zi Nzambi.—Nzaikusu 20:1-3; 21:3-5.

16. Kuzaba ti tsukulu yima fikama, mbi wufweti vanga?

¹⁶ Nza ayiyi yidi mu lutumu lu Satana, yambelama kusuka. Diawu nkinza beni tukiyuvusa: ‘Mbi minu yifweti vanga?’ Yave wuntomba ngyewu wunzaba mu kulonguka matedi nandi mu Kibibila. Yave wuntomba ngye wubika natina ndongukulu’aku yi Kibibila mu kusakana. (Yoane 17:3) Zimbangi zi Yave bankutakananga mu kadika lumingu mwingi kusadisa batu bavisa mambu matedi Kibibila. Vanganga mangolo ma kulandakananga zikhutukunu beni. (Tanga Ebeleo 10:24, 25.) Ngye kulonguka mambu ma wufweti balula mavanga, bika kuba boma mu kuvanga luzolo lu Nzambi.  Bo wumvangila mawu buawu kikundi kyaku na Yave kimbwedila kukinda.—Yakobi 4:8.

17. Kibila mbi tsukulu yala tuludila bawombo mu nzimbukulu?

¹⁷ Mvwala Polo wutuba ti thululu yi batu badi mavanga mambi yela kwizila mu nzimbukulu banga bunkwizilanga mwivi va bwilu. (1 Tesalonika 5:2) Yesu wubikula ti batu bawombo bala levula bidimbu byala monisa ti mu bilumbu bitsuka tunzingila. Nandi wutuba ti dedi bo bubela batu mu bilumbu bi Nowa, buawu mvandi bwala bela ndizulu yi mwana mutu [voti bo tsukulu] yala kwiza. Dedi bubela batu ava khuka yi minlangu yiza, baba dya ayi baba nwa, bakwelana ayi bakwedisa ti Noa kakota mu nzaza. Vayi basa zaba ko dyambu dikubakwizila ti khuka yi nlangu yiyiza ayi yimana vitumuna baboso.—Matai 24:37-39.

18. Bwidi Yesu katulubudila?

¹⁸ Yesu wutu lubula ayi wutuba: “Lukikeba beno veka mu diambu di mintima mieno mibika ba phulu yi dia ayi yi nua; ayi mu diambu di mayindu ma luzingu lualu mwingi lumbu kina kibika lukuizila mu kinzimbukila”. Nandi wubwe tuba mvandi ti kiawu kiala “kuizila banga dikondi dibuididi batu boso bamvuandanga va ntoto.” Bosi wubwela tuba: “Luzibula meso ayi lusambila mu zithangu zyoso mu diambu luba monikina batu bafuana mu tina mambu moso mama mafweti kuiza ayi mu diambu lubaka bu telimina va ntwala Muana Mutu.” (Luka 21:34-36.) Kibila mbi dididi dyambu dimfunu kulandakana ndubulu yi Yesu? Kibila nza yi Satana yambelama kubungwa. Baboso bantumamananga Yave ayi Yesu, bawu to bala zinga mvu ka mvu mu nza yimona.—Yoane 3:16; 2 Petelo 3:13.