1-6. Tubila kifuani kimmonisa ti Zimbangi zi Yave bansamunanga mu bibuangu ayi thangu ziviakana.

 REBECCA widi Mbangi yi Yave ku Gana, wuba tadilanga kikola kanlongukilanga banga kizunga kiandi ki kusamunina. Nandi kabasa kambuanga ko bilongulu bibongulu mu Kibibila mu pasta. Bo bambasika muingi kuvunda, nandi wunsadilanga luaku lolo, muingi kuvana kimbangi kuidi batu bankotanga yandi kikola. Nandi wutona kulongukanga yawu Kibibila.

² Ku kiseki ki Madagascar ku África, mintuami ntuala miodi baba diatanga 40 km kutsi muinha muingi kuvitila ku buala bumueka. Ayi bo baba tukanga kuna, bawu baba vananga ndongukulu yi Kibibila kuidi batu banvuanga nkinza.

³ Muingi kusadisa batu banzingilanga ku biseki bi Paraguai ayi Paraná, Zimbangi zi Yave bankalanga ku Paraguai ayi zikhomba bafumina mu 15 di zitsi, bakivana muingi kuvanga dikumbi dilenda kuba sadisa. Dikumbi beni diba 45 di zi tonelada ayi dilenda nata 12 di batu. Diawu mu nzila dikumbi adiodio, zikhomba banunga kutiamuna zitsangu zi Kintinu mu bibuangu biba phasi kuvitila batu.

⁴ Ku norte, Zimbangi zi Yave ku Alaska basadila luaku baba mu thangu yi kisivu muingi kusamuna. Kibila yawu thangu zinzenza bammonikinanga beni. Ayi bo kisivu kimmananga, mvandi kummonikanga makumbi mannatanga batu bawombu banfuminanga mu zitsi zinkaka; ayi zikhomba bansadilanga bilongulu bi zimbembu ziviakana muingi kuba vana kimbangi. Ku khonzu beni mu nzila lupulanu, zikhomba banunga kusamuna mu bibuangu biwombu bidi beni phasi muingi kuvitila. Dedi ku kibuangu ki Aleuti, Atapaskani tsimshian ayi Tlingit.

⁵ Larry ku texas ku Estados Unidos, wuba kibuangu kiandi kimfunu kiba va ndeku nzo kaba kalanga kaba luta samuninanga. Kheti waba diatilanga mu mvelu wu batu babela malu mu kibila  ki phasi kavangana, kheti bobo nandi waba kivananga beni mu kisalu ki kusamuna. Nandi wuzabikisa bankaka matedi zitsangu zi kintinu ayi kivuvu kadi mu Kibibila ti mu kintinu ki Nzambi wala be vutuka kudiata.—Yesa. 35:5, 6.

⁶ Muingi kulandakana lukutukunu lu divula ku Miammar, dingumba dimueka di Zimbangi zi Yave bavanga viage yi bilumbu bitatu mu dikalu kubotuka ku Mandalai. Mu phuila yi kusamuna zitsangu zimona, bawu banata bilongulu biwombu muingi kuvana batu baba kuenda yawu. Kadika khumbu dikalu diaba telamanga mu dioso kua divula, minsamuni mu nsualu baba kulukanga muingi kukabila batu bilongulu. Ayi mu thangu yi kuvutuka, batu bankaka baba makanga mu dikalu beni, diawu diyiza ba dedi kizunga kimona muingi zikhomba bavana kimbangi.

7. Mu ziphila mbi bisadi bi Yave bamvaninanga kimbangi matedi Kintinu ki Nzambi ayi makani mbi bambakanga?

⁷ Dedi bummonisa bifuani abiobio, bisadi bi Yave badi kifuza mu nza yimvimba ayi ‘kuvana kimbangi kiduka matedi Kintinu ki Nzambi.’ (Mava. 28:23) Bawu bansamunanga mu nzo ka nzo, mu zinzila, bansonikanga minkanda, bamvananga kimbangi bo badi mu makalu, bo bamviokila mu bibuangu bidi beni batu ayi bo bamvunda nkadu ku kisalu. Bansadilanga loso kua luaku bambaka muingi kuvana kimbambi matedi Kintinu ki Nzambi. Ziphila zi kulongila zilenda viakana vayi befu boso tumbanga diyindu dimueka di kusamuna zitsangu zimona voso vama vadi batu.—Matai 10:11

8, 9. (a) Kibila mbi tulenda tubila ti kusamuna zitsangu zi kintinu madi mangitukulu? (b) Kiuvu mbi kinkinza tufueti kuyikuvusanga ayi mbi tulenda vanga muingi kubaka mvutu?

⁸ Ngie mvaku widi wumueka mu mafunda di minsamuni mi Kintinu badi bubu kuvioka 235 di zitsi? Mawu mansundula ti ngie widi mu kubuela mioku kisalu ki kusamuna zitsangu zi Kintinu. Tulenda tuba ti mambu madi mu kusalama mu nza yimvimba madi mangitukulu. Kheti mu zikhuamusu ayi nkaku mintinu bantulanga muingi kisalu beni kibika kuenda ntuala, Zimbangi zi Yave badi mu kuvana kimbangi matedi Kintinu ki Nzambi kuidi batu ba mimvila mioso.

⁹ Kiuvu kinkinza tufueti baku mvutu kidi: Kibila mbi zikhuamusu zi Satana zisa vutula ko mbusa kisalu ki kusamuna zitsangu zi Kintinu? Muingi tubaka mvutu wu kiuvu akiokio, tuentubila mambu mamonika mu sekulu yitheti mu thangu Klistu. Dedi bo tuzabidi, Zimbangi zi Yave mu bilumbu bitu badi mu kutatamana kuvanga kisalu kio baklistu mu sekulu yitheti batona.

10. Kisalu mbi Yesu kakivanina ayi mbi katuba matedi kisalu beni?

¹⁰ Yesu wutsikika kimvuka kitheti ki baklistu mu sekulu yitheti, nandi wukivana muingi kusamuna zitsangu zimona zi Kintinu ki Nzambi ayi kisalu akiokio kiawu kaluta vanga mu luzingu luandi. Kilumbu kimueka nandi wutuba: ‘Yifueti samuna zitsangu zimboti zi Kintinu ki Nzambi mu mavula mankaka kibila kiawu kibila bafhidisila (Luka 4:23) Yesu wuzaba ti waba tona kisalu kio naveka kalasa nunga ko kumanisa. Diawu ava kafua, nandi wutuba ti zitsangu zi kintinu ziala samunu mu “zitsi zioso.” (Malako 13:10) Vayi buidi malenda bela ayi nani wunkuiza dukisa kiawu?

11. Kisalu mbi kimfunu Yesu kavana minlandikini miandi ayi Lusalusu mbi kakanikisa ku bavana muingi banunga kuvanga kisalu beni?

¹¹ Bo kafua ayi kavulubuka, Yesu wumonikina kuidi minlandikini miandi ayi wuba vana kisalu kimfunu mu kubakamba: “Yendanu ayi longanu batu ba zitsi zioso muingi baba minlandikini miama, luba botika mu dizina di Tata, di Muana ayi di phevi yinlongo ayi luba longa mambu moso yima lutuma. Ayi zabanu ti minu yidi yinu bilumbu bioso nati kuna tsukulu yi nza”. (Matai 28:19, 20) Bikuma “Minu yidi yinu” bivana lufiatu kuidi minlandikini ti bawu bala tambula lusalusu luandi mu kisalu ki kusamuna ayi kuvanga minlonguki. Ayi lusalusu alolo nkinza beni luba kibila dedi bo kaba lubudila, bawu bala kululenda kuidi batu boso mu kibila ki dizina diama. (Matai 24:9) Vabasa tombulu ko minlandikini kukuazuka beni kibila baba lusalusu lunkaka lu nkinza. Ava Yesu kavutuka ku diyilu, nandi wuba kanikisa ti bala tambula phevi yinlongo ayi bala kuntela kimbangi nati kusukila ntoto.—Mava. 1:8.

12. Biuvu mbi binkinza bidi ayi kibila mbi tufueti zabila mimvutu?

¹² Buabu tuentubila mua biuvu binkinza beni. Bukiedika ti bapostolo ayi minlandikini minkaka mi Yesu mu sekulu yitheti, bavua nkinza kiyeku batambula? Bukiedika ti dingumba adiodio di babakala ayi di bakietu, bavana kimbangi matedi Kintinu ki Nzambi kheti mu zikhuamusu? Mu mbuen’aku, bukiedika ti bawu batambula lusalusu lu Yave ayi lu phevi yinlongo muingi kuvanga kisalu ki kukitula batu minlonguki? Tunkuiza baka mimvutu mi biuvu abiobio ayi binkaka mu buku yi Mavanga. Ayi nkinza beni kubaka mimvutu mi biuvu beni. kibila mbi? Dedi bo Yesu kakanikisila, kisalu kavana kuidi minlandikini miandi kiala tatamana ‘nati kusukilu nza’. Diawu Baklistu boso bakiedika bafueti vanga kisalu beni kubunda mvandi befu mu thangu  ayiyi yitsuka ayi diawu tumvuilanga nkinza mambu madi masonama mu buku yi Mavanga.

13, 14. (a) Nani nsoniki wu buku yi Mavanga ayi kuidi kabakila mambu kasonika? (b) Mambu mbi madi mu buku yi Mavanga?

¹³ Nani nsoniki yi buku yi Mavanga? Buku beni yisintubila ko nsoniki vayi bikuma bidi momo bimmonisa ti nonandi mutu wusonika buku yi Luka (Luka 1:1-4; Mava. 1:1, 2) Diawu tona mu thangu yikhulu Luka mfelemi wu luzolo ayi mfiongunini nandi nsoniki yi buku yi Mavanga (Kolo. 4:14) Buku beni yisonimina nduka 28 di mimvu tona vo Yesu katombuka ku diyilu mu mvu 33 T.K nati 61 T.K Mua thangu ava Polo bambasisa mu buloko ku Loma. Kuzaba ti buku yi Mavanga yintubila matedi Luka, mawu mamonisa ti nandi wumona mawombo madi mu buku beni. (Mava. 16:8-10; 20:5; 27:1) Diawu tulenda tubila ti Luka nsoniki wupisuka nandi wuzabila mambu mawombo mu nzila Polo, Balinabasi Filipi ayi batu bankaka bantubila mu buku beni.

¹⁴ Mambu mbi madi mu buku yi Mavanga? Mua mimvu kumbusa, Luka wutubila mambu Yesu katuba ayi kavanga. Vayi mu buku yi Mavanga, nandi wusonika mambu minlandikini mi Yesu batuba ayi bavanga. Ayi mu buku ayoyo, yintubila matedi batu bavanga kisalu ki kukuitukila kheti batu beni baba tadila banga batu “bakhambu longuka beni.” (Mava. 4:13) Mu bukhufi, buku yi Mavanga beni yituzabikisa buidi kimvuka kitheti kitsikimina ayi buidi kiawu kiyonzukila. Buku yi Mavanga yimonisa buidi Baklistu mu sekulu yitheti baba samuninanga ayi zikhadulu zimboti baba monisanga. (Mava. 4:31; 5:42) Mvandi yintubila buidi phevi yinlongo yisadisila muingi kisalu ki kusamuna zitsangu zimona kukuenda ntuala. (Mava. 8:29, 39, 40; 13:1-3; 16:6; 18:24, 25) Buku beni mvandi yintubila ntu diambu wu Kibibila, Kintinu ki Nzambi ayi matedi Klistu. Mvandi kimmonisa ti zitsangu zi kintinu zinunga kuvitila mu bibuangu biwombo kheti mu zikhuamusu zingolo Baklistu baviokila. Mava. 8:12; 19:8; 28:30, 31.

15. Buidi kufiongunina buku yi Mavanga yilenda kututuadisila ndandu?

¹⁵ Bukiedika, buku yi Mavanga yitunhikunanga mabanza ayi yinkindisanga kiminu kitu. Kuyindula mu kifuani ki kibakala ayi kifuza ki minlandikini mitheti mi Klistu, kitunhikunanga beni mabanza. Mawu matuvanga kulandakana kiminu ki Baklistu mu sekulu yitheti ayi tuala luta ba bakubama muingi kuvanga kiyeku kitu ki ‘kukuenda ayi kukitula batu minlonguki.’ Buku widi mu kutanga, yikukindisa muingi wuluta fiongunina buku yi mavanga.

16. Ndandu mbi zitatu tunkuiza baka mu buku ayiyi?

¹⁶ Ndandu mbi tunkuiza baka mu buku ayiyi? Tunkuiza baka zi ndandu zitatu. (1) Yitheti kukindisa lufiatu luitu ti Yave mu nzila phevi’andi yinlongo widi mu kutuadisa kisalu ki kusamuna Kintinu ayi kuvanga minlonguki; (2) yimmuadi kubuela kifuza kitu mu kisalu ki kusamuna mu kufiongunina kifuani ki minlandikini mi Yesu mu sekulu yitheti ayi (3) yintatu kuluta kindisa lukinzu luitu mu kimvuka ki Yave ayi kuidi batu bantuama ntuala mu kisalu ki kusamuna.

17, 18. Buidi buku ayiyi yididi yikabuku ayi mambu mbi mankaka mankuiza kusadisa mu ndongukulu’aku yi Kibibila?

¹⁷ Buku ayiyi yikabuku mu nana di bikhuku, kadika kikhuku kintubila lutangu lu buku yi Mavanga. Diyindu dimfunu disi ko di kufiongunina kadika lutangu vayi kutusadisa kulonguka mambu mamonika ayi kusadila mawu mu luzingu luitu. Va thonono kadika kapu, vadi diyindu dintubila ntu diambu ayi matangu ma buku yi Mavanga tunkuiza fiongunina.

¹⁸ Vadi mambu mankaka mu buku ayiyi malenda tusadisa mu ndongukulu’itu yi Kibibila. Bo wunyindula mu matangu ma Kibibila ayi zifikula zinkuiza kusadisa wuluta visa mambu basonika mu buku yi Mavanga. Mu zikapu ziwombo muidi ziquadro zintubila mambu mankaka mankinza, matedi batu badi mu Kibibila baba kiminu tufueti landakana. Ziquadro zinkaka zintubila matedi bibuangu, mambu mamonika, bikhulu ayi batu bankaka bantubila mu buku yi Mavanga.

19. Mambu mbi thangu zinkaka tufueti kuyifionguninanga?

 ¹⁹ Buku ayiyi yinkuiza kusadisa muingi wukifiongunina mu bukiedika. Kheti tueka mimvu miwombo mu kisalu ki kusamuna voti ndamba, nkinza beni khumbu zinkaka kufionguninanga makani mitu ma luzingu ayi buidi tuntadilanga kisalu ki kusamuna. (2 Koli. 13:5) Wu kiyuvusa: ‘Kisalu ki kusamuna kidi nkinza kuidi minu? (1 Koli. 7:29-31) Yinsamunanga zitsangu zimona mu kifuza ayi lufiatu? ( 1 Tesa. 1:5, 6) Yimvanganga mamoso yinnunga mu kisalu ki kusamuna ayi kuvanga minlonguki?’—Kolo. 3:23.

20, 21. Kibila mbi kisalu ki kusamuna kididi beni nkinza ayi makani mbi tufueti baka?

²⁰ Tulendi zimbakana ko kiyeku kitu kilutidi nkinza—ki kusamuna ayi kuvanga minlonguki. Nsualu wu kisalu akiokio, widi mu kebuelamanga kadika kilumbu. Bo tsukulu yi nza ayiyi yidi mu kuefikamanga mu nsualu, mioyo mi batu midi mu kuluta ba va kingiela ayi tuisa zaba ko batu bakua badi mintima mikubama bakidi tomba kukikinina zitsangu zi Kintinu. (Mava. 13:48) Ayi tuidi kiyeku ki kubasadisa ava tsukulu yi nza yituka.—1 Timo. 4:16.

²¹ Nkinza beni kulandakana kifuani ki kifuza minsamuni mi Kintinu bazingila mu sekulu yitheti. Tutidi muingi ndongukulu yi buku ayiyi, yikusadisa wuluta samuna mu kifuza ayi mu kibakala. Ayi yikindisa makani maku ma ‘kutatamana kuvana kimbangi matedi Kintinu ki Nzambi.’—Mava. 28:23.