Skip to content

Skip to table of contents

KAPU 7

Samuna “Zitsangu Zimboti Matedi Yesu Klistu”

Samuna “Zitsangu Zimboti Matedi Yesu Klistu”

Filipi widi kifuani kimboti matedi kuvanga kisalu ki kusamuna

Mabongulu mu Mavanga 8:4-40

1, 2. Buidi makani ma zimbeni ma kumanisa kisalu ki kusamuna, matuadisila ndandu mu sekulu yitheti?

 Vayiza tona kumonika zithotolo zingolo ayi “Saulu wutona kukuamisa kimvuka.” Mawu mansundula kutuadisa ziphasi zingolo kuidi minlandikini. (Mava. 8:3) Minlandikini batina ayi batu bankaka baba yindula ti Saulu wunkuiza dukisa makani ma kukanga minlandikini mioso mi Yesu. Vayi kutina mu bibuangu binkaka kutuadisa ndandu bakhambu yindula. Mu phila mbi?

2 Minlandikini mi Yesu baba “samunanga zitsangu zimboti” mu bibuangu batinina. (Mava. 8:4) Kukuamisa minlandikini kuvana luaku muingi zitsangu zimboti zisamunu mu bibuangu bilutidi kinanu, kheti zimbeni babaka makani ma kumanisa kisalu ki kusamuna. Mawu mvandi mammonikanga mu bilumbu bitu, dedi bo tunkuiza muena mu dilongi adidi.

“Mu bibuangu bioso baba tinina” (Mava. 8:4-8)

3. (a) Filipi wuba nani? (b) Kibila mbi batu ku divula di Samalia basa zabila ko ni diambu matedi zitsangu zimboti? (c) Mambu mbi Yesu kazaba mala monika ku divula beni?

3 Filipi wuba wumueka mu minlandikini “wutina.” a (Mava. 8:4; tala quadro Filipi ‘Nsamuni wu Zitsangu zi Kintinu.’”) Nandi wuyenda ku Samalia. Nduka batu boso ku divula adiodio basa zaba ko ni diambu matedi zitsangu zimboti, kibila khumbu mueka naveka Yesu wukamba bapostolo bandi: “Bikanu kukota mu mavula ma basi Samalia; vayi yendanu to kuidi mamemi mazimbala ma Isaeli.” (Matai 10:5, 6) Vayi, Yesu wuzaba ti mu thangu yifuana, divula di Samalia diala tambula kimbangi kioso, kibila ava kavutuka ku diyilu, nandi wutuba: “Luala ba zimbangi ziami ku Yelusalemi, ku Yuda, ku Samalia ayi nati kusukila nza.”—Mava. 1:8.

4. Buidi basi Samalia batadila zitsangu Filipi kaba samuna, ayi kibila mbi?

4 Filipi wuvisa ti yiba thangu yifuana muingi ‘kuvela’ mimbutu ku divula di Samalia. (Yoa. 4:35) Zitsangu kaba longanga kuidi batu baba kalanga ku divula beni, ziba buka mvevu ku thandu. Kibila mbi? Kibila basi Yuda baba lendanga basi Samalia ayi bawombo mu bawu baba kuba lenzanga. Vayi basi Samalia, bavisa ti zitsangu zimboti ziabasa vanganga ko luvasanu mu batu ayi ziba beni disuasana phila bafalisi baba kuba tadilanga. Mu kuvana kimbangi ku Samalia mu kifuza ayi mu khambu luvasanu, Filipi wumonisa ti kasa tuadusu ko mu mayindu ma batu baba lendanga basi samalia. Mawu masadisa muingi ‘minkangu mi batu, bateka matu mu mambu Filipi kaba tuba.’—Mava. 8:6.

5-7. Vana bifuani bimmonisa ti kuvanga baklistu kutina ku divula dinkaka, kunsadisanga kutembikisa zitsangu zi Kintinu.

5 Dedi mu sekulu yitheti, zithotolo dikabu di Nzambi bamviokilanga bubu, zinunganga ko kumanisa kisalu kitu ki kusamuna. Khumbu ziwombo, kuvanga baklistu kutina ku divula dinkaka—voti kuba tula mu buloko—di kuba sadisanga kutembikisa zitsangu zi Kintinu. Dedi, mu Mvita Wummuadi Wunneni wumonika mu nza, Zimbangi zi Yave banunga kuvana kimbangi mu bibuangu baba fila muingi kuvanga bisalu bingolo. Musi Yuda wumueka wuzaba zimbangi zi Yave mu bibuangu beni, wutuba: “Mangolo zimbangi zi Yave baba mu buloko, maphanga kukikinina ti kiminu kiawu kiaba kuizilanga mu minsua mi Kibibila, ayi minu mvama yitona kulandakana minsua beni.”

6 Batu bankuamisanga zimbangi zi Yave, khumbu zinkaka bantambulanga kimbangi ayi bankikininanga zitsangu ba kuba samuna. Dedi, bo khomba mueka bantedilanga Franz Desch bamfila ku Gusen, kibuangu bamvanganga bisalu bingolo ku Áustria, nandi wununga kutuadisa ndongukulu yi Kibibila kuidi wumueka mu masodi baba kengidilanga kibuangu beni. Yindula mayangi baba mu thangu badengana mu Lukutukunu lu Mavula lu Zimbangi zi Yave ayi baba buadi baba minsamuni mi zitsangu zimboti.

7 Tala mvandi mambu mamonika mu bilumbu bitu, bo zikhuamusu zivanga Baklistu kutina ku tsi yinkaka. Dedi, mu mvu 1970, zimbangi zi Yave baba ku Malawi batina mu kibila ki zikhuamusu ayi bayenda ku Moçambique, bawu bavana kimbangi kioso ku tsi beni. Kheti bo batona kuviokila mu zithotolo ku Moçambique, kisalu ki kusamuna kitatamana. Tala mambu yaya Francisco Coana katuba: “Bukiedika ti bankaka mu befu ba tubuila ayi ba tutula mu buloku khumbu ziwombo mu kibila ki kisalu ki kusamuna. Vayi, kumona ti bawombo bakikinina zitsangu zi Kintinu, matuvana lufiatu ti Nzambi waba tusadisanga, dedi bo kasadisila baklistu mu sekulu yitheti.”

8. Buidi mambu ma pulitika ayi ma kukhambu ku zimbongo kunsadisanga kutembikisa kisalu ki kusamuna?

8 Zisi ko to zikhuamusu zimvanganga zitsangu zi kintinu kutembakana mu bibuangu bidi kinanu. Mu mimvu mima vioka, mambu ma pulitika ayi ma kukhambu ku zimbongo mvandi mazibula nzila muingi zitsangu zi Kintinu zitembakana, mu bibuangu binkaka. Bawombo baba zingilanga mu bibuangu biba mvita ayi kuba beni buphumbulu, batina mu bibuangu biba nsika ayi mbakulu, bosi batona kulonguka Kibibila. Ayi mu kibila ki bawombo batina mu bibuangu beni mawu mavanga muingi kuzabikisa batu zitsangu zi Yave mu zimbembo zinkaka. Dedi ku divula di—San Diego didi ku Estados Unidos—bankolukanga kuluta 100 di zimbembo ayi bimvuka biwombo bizibulu mu bibuangu abiobio. Ngie wumvanganga mangolo muingi kuvana kimbangi kuidi batu boso, mimvila, dikabu ayi zimbembo zioso zidi va kizunga wunkalanga?— Nzai. 7:9.

“Phananu Mvama Mangolo Amomo” (Mava. 8:9-25)

“Bo Simoni kamona ti batu boso bapostolo babe tetika mioko batambula phevi, nandi wukanikisa kuvana bapostolo zimbongo.”​—Mavanga 8:18

9. Simoni wuba nani ayi mbi ḿba bimvanga muingi kufikama Filipi?

9 Filipi wuvanga mangitukulu mawombo ku Samalia. Dedi, nandi wubelusa batu baba malu mabela ayi mvandi wukukisa ziphevi zimbi. (Mava. 8:6-8) Dibakala dimueka wuyituka beni bo kamona bidimbu ayi mambu ma kukuitukila Filipi kaba vanganga. Dibakala beni dizina diandi diba Simoni, waba sadilanga ziphandu ayi waba vanganga batu ku Samalia kukuituka mu kutuba ti: “Dibakala adiodio widi Mangolo ma Nzambi.” Vayi buabu Simoni weka mbangi yi mangolo makiedika ma Nzambi, nandi waba kuitukanga mu bidimbu Filipi kaba vanganga ayi wuyiza ba nlandikini wu Yesu. (Mava. 8:9-13) Vayi buviokila thangu kiminu kiandi kithotu. Buidi?

10. (a) Mbi Petelo ayi Yoane bavanga ku Samalia? (b) Mbi Simoni kavanga bo kamona ti minlandikini mimona, batambula phevi yinlongo mu thangu Petelo ayi Yoane baba tetika mioko?

10 Bo bapostolo bazaba ti kisalu ki kusamuna kidi mu kutembakana ku Samalia, bawu bafila kuna Petelo ayi Yoane. (Tala quadro yintuba “ Petelo Wusadila ‘Zitsabi zi Kintinu.’”) Bo bavitila, bawu batetika mioko minlandikini mimona ayi kadika mutu mu bawu wutambula phevi yinlongo. b Simoni wuyituka bo kamona mawu. Diawu kaba kambila: “Phananu mvama mangolo amomo, muingi woso mutu yintetika mioko, katambula phevi yinlongo.” Simoni wukanikisa kuvana zimbongo kuidi bapostolo muingi bansumbisa lulendu batambula kuidi Nzambi.—Mava. 8:14-19.

11. Mbi Petelo kakamba Simoni muingi kavanga, ayi mbi Simoni kadinda?

11 Petelo wutambudila Simoni mu kibakala: “Bika wufua na zimbongo ziaku, kibila ngie wunyindula ti wulenda sumba dikaba di Nzambi mu zimbongo. Ngie wulendi baka ko luaku alolo, kibila ntim’aku wisi ko wusulama va mesu ma Nzambi.” Petelo wukamba Simoni muingi kanyongina masumu mandi ayi kadinda nlemvu. Mu kunkamba: “Lomba kuidi Yave muingi boti kuba, wubaka nlemvu mu mayindu maku mambi madi mu Ntima.” Simoni kasa ba ko mutu wumbi, nandi waba tomba kuvanga mambu masulama, vayi mu thangu ayoyo, nandi wubika mayindu mambi mantuadisa. Diawu kakambila kuidi bapostolo: “Lombanu kuidi Yave mu kibila kiama, muingi ni diambu dimueka mu mambu mube tuba dibika kumbonikina.”—Mava. 8:20-24.

12. Mambu mbi mammonikanga mu binganga bi luvunu?

12 Tsembolo Petelo kavana kuidi Simoni, yidi ndumbu kuidi baklistu mu bilumbu bitu. Kikuma “simonia”, bansadilanga mu zimbembu zinkaka muingi kutubila matedi kifu ki kusumba voti kusumbisa kiyeku matedi mambu ma kiphevi, mayizila mu mambu amomo mamonika. Mambu amomo mammonikanga beni mu binganga bi luvunu. Nota yimueka yidi mu buku yivua The Encyclopaedia Britannica, yi mvu (1878) yituba ti: “Bo bafiongunina matedi kikhulu ki kusola mpelo voti papa, babakula ti basodilanga ko mimpelo mu phila yisulama, bankaka bansumbanga kiyeku akiokio ayi bamvangilanga mawu mu khambu mona zitsonyi.”

13. Mambu mbi baklistu bafueti bela keba keba?

13 Baklistu bafueti ba keba keba muingi kubika bua mu disumu di kusumba voti kusumbisa biyeku mu kimvuka. Dedi, bawu balendi tomba ko nzitusu mu kukabila biuma voti kutonda beni zikhomba mu kimvuka badi luaku lu kuvana bankaka biyeku. Mvandi, bakulutu ba kimvuka bo bamfundisa, bafueti ba keba keba muingi babika ba ku khonzu mutu widi busina. Bifuani abiobio bidi ziphila zi kusumbisila biyeku. Bukiedika, bisadi bioso bi Nzambi bafueti ‘kukikululanga,’ ayi kubika muingi naveka Yave mu nzila phevi’andi kavana biyeku kuidi zikhomba beka bakubama. (Luka 9:48) Vasi ko vama mu kimvuka ki Yave kuidi batu bantomba ‘baba zitisa.’—Zinga. 25:27.

“Ngie wumvisa mambu widi mu kutanga?” (Mava. 8:26-40)

14, 15. (a) Nani wuba “Eunuku musi Etiope,” ayi buidi Filipi kandenginina? (b) Buidi musi Etiope katambudila zitsangu Filipi kankamba, ayi mbi bimmonisa ti kasa botimina ko mu khambu ba wukubama? (Tala mvandi nota.)

14 Mbasi yi Yave yikamba Filipi muingi kenda mu nzila yimfumina ku Yelusalemi nati ku Ngaza. Filipi wukiyuvusa kibila mbi kafueti kuendila mu nzila beni, ayi wuyiza baka mvutu bo kadengana dibakala musi Etiope wuba eunuku “waba kuiza tanganga mu mbembu yinangama mambu ḿbikudi Yesaya kasonika.” (Tala quadro yintuba “ Mbi Binsundula Eunuku?”) Phevi yinlongo yi Yave yituadisa Filipi muingi kafikama mu dikalu di dibakala beni. Filipi wuduma va khonzu dikalu bosi wuyuvula musi Etiope: “Ngie wumvisa mambu widi mu kutanga?”. Nandi wumvutudila: “Buidi yilenda visila mawu, boti vasi ko mutu wu kutsudikisa?”—Mava. 8:26-31.

15 Musi Etiope wudinda Filipi muingi kamaka mu dikalu. Yindulabu masolo mamboti bawu baba! Mu mimvu miwombo kumbusa, diba diambu diphasi kuvisa nani “dimemi,” voti “kisadi,” bantubila mu mbikudulu yi Yesaya. (Yesa. 53:1-12) Vayi, bo baba tatamana kusolula, Filipi wusudikisa kuidi musi Etiope ti mbikudulu ayoyo yisalimina mu Yesu Klistu. Dedi batu bayiza botama mu Pentekoti 33 T.K, musi Etiope awowo—mu kuba musi Yuda—nandi wuzaba mambu kafueti vanga. Nandi wukamba Filipi: “Tala, avava vadi nlangu! Mbi bi kuthula nkaku muingi yibika kubotama?” Filipi wubotika musi Etiope! c (Tala quadro yintuba “ Mbotumunu ‘Mu Nlangu.’”) Bosi, Filipi wutambula kiyeku kinkaka kimona ku Asdode, nandi wutatamana kusamuna zitsangu zimboti ku kibuangu beni.—Mava. 8:32-40.

16, 17. Buidi zimbasi bambuedilanga mioko kisalu ki kusamuna bubu?

16 Baklistu bubu badi luaku lu kubuela mioko kisalu ki kusamuna dedi bo Filipi kavangila. Bawu bansadilanga luaku badi muingi kuzabikisa zitsangu zi Kintinu mu bibuangu biviakana ayi bo bandiata mu nzila. Khumbu ziwombo, bo bandengana mutu wunkikinina kiedika, bawu bamvisanga ti masi ko mambu ma kinzimbukila. Tuzabidi mawu, kibila Kibibila kimmonisa bivisa ti zimbasi bambuelanga mioko kisalu ki kusamuna muingi kuvitila mu ‘zitsi zioso, mimvila mioso, zimbembu zioso ayi makabu moso.’ (Nzai. 14:6) Lusadusu tuntambulanga kuidi zimbasi mu kisalu ki kusamuna, lundukisanga mambu Yesu katuba. Mu kifuani ki kititi kimbi mu tsola, Yesu wutuba ti mu thangu yi kuvela mimbutu—voti tsukulu yi nza ayiyi tuidi mu kuzingila—“batu bamvela yawu bansundula, zimbasi.” Nandi wutuba mvandi ti “bala vasa mu Kintinu kiandi baboso bamvanganga bankaka kusumuka ayi banlevulanga minsiku.” (Matai 13:37-41) Mu yoyawu thangu, bala kutikisa baboso Yave kankikinina muingi bakota mu kimvuka kiandi. Theti bo badi kivuvu ki kuzingila ku diyilu—bosi “nkangu wunneni” wu “mamemi mankaka”.—Nzai. 7:9; Yoa. 6:44, 65; 10:16.

17 Khumbu zinkaka tundengananga batu mu kisalu ki kusamuna, bantubanga ti bafina vanga nsambu muingi Nzambi kaba sadisa. Tala mambu mamonika kuidi minsamuni miodi bo baba samuna ayi muana kilezi. Bo minsamuni amiomio baba tomba kuvutuka ku nzo, muana kilezi wuba yawu waba tomba muingi badodumuna nzo yinlanda. Nandi wuyenda naveka muingi kudodumuna nzo beni! Bo bawu bamona ti nkietu mueka wuzibula muelu, minsamuni amiomio bafikama muingi kukoluka yandi. Bayituka beni kuzaba ti, nkietu awowo waba sambila muingi kudinda kuidi Nzambi katuadisa batu balenda nsadisa kuvisa Kibibila. Nandi wuvitika ndongukulu yi Kibibila!

“A Nzambi, bosi kua wididi, lemvuka, tsadisa”

18. Luaku mbi kadika mutu mu befu kadi?

18 Mu kuba mu kimvuka ki Yave, kadika mutu mu befu widi luaku lu kusala va kimueka na zimbasi mu kisalu ki kusamuna kimvangamanga mu bibuangu biwombo. Simbidila buboti luaku alolo. Bo wuntatamana kuvanga khonzu’aku ngie wala tatamana kuba mayangi bo wumvanga kisalu ki kuzabikisa “zitsangu zimboti matedi Yesu.”—Mava. 8:35.

a Filipi bantubila avava, kasi ko nandi wuba wumueka mu bapostolo ba Yesu. Vayi, dedi bo bantubila mu kapu 5 yi buku ayiyi, nandi wuba wumueka mu ‘sambuadi di babakala basola’ muingi bakieba kiyeku ki kukaba bidia kadika kilumbu kuidi mimfuizi ku Yelusalemi, kuba kuandi kuidi bo baba kolukanga mbembu yi Kingeleko ayi bo baba kolukanga mbembu yi Kiebeleo.—Mava. 6:1-6.

b Ḿba mu thangu beni, minlandikini mimona baba ku basolanga mu nzila phevi yinlongo voti baba tambulanga phevi yinlongo bo baba bontamanga. Mambu amomo maba ku bavananga kivuvu ti mu bilumbu binkuiza bala ba mintinu ayi zinganga nzambi na Yesu ku diyilu. (2 Koli. 1:21, 22; Nzai. 5:9, 10; 20:6) Vayi, minlandikini mimona bantubila mu lutangu alulu, batambula phevi yinlongo ava babotama. Kutambula phevi yinlongo—ayi lulendu lu kuvanga mangitukulu—maba monikanga to bo Petelo ayi Yoane baba tetikanga mioko kuidi baklistu bo bammana kubotama.

c Nandi kasa botimina ko mu khambu ba wukubama. Mu kuzaba ti wuba musi Yuda, dibakala adiodio wuzaba masonoko, kubunda mvandi zimbikudulu zintubila matedi Yesu. Bo kazaba matedi kiyeku ki Yesu muingi kudukisa lukanu lu Nzambi, nandi wuba wukubama muingi kubotama.