Skip to content

Skip to table of contents

NONGU YI LUZINGU

Yimona Bakuikama Kubaka Ndandu

Yimona Bakuikama Kubaka Ndandu

ḾBA ngie wuntebuka moyo masolo waba banga, maba beni nkinza kuidi ngiewu. Yintebuka moyo mu masolo yiba mu 50 di mimvu mima vioka kumbusa na nkundi’ama ku Quênia bo tuaba kota mbazu. Tuba bavonga mu zingonda tuviokisa mu viagem ayi tuaba tubila matedi filme tulandakana yaba tubila mambu ma Nzambi yo nkundi’ama katubila: “Basinsudikisa ko buboti Kibibila.”

Minu yitona kuseva—kibila nkundi’ama waba monikina buka ti kasa zaba ko ni diambu matedi Diambu di Nzambi. “Diawu yinyuvudila: Mbi ngie zebi matedi Kibibila?” Nandi kasa fika kuphana ko mvutu. Kibila nandi wukhamba ti, mam’andi wuba Mbangi yi Yave ayi wulonguka yandi mua mambu matedi Kibibila. Mu kibila akiokio, yiyituka ayi yindinda muingi kabue khamba mambu mankaka.

Masolo amomo, ma tuvanga kusolula nati va khati builu. Nkundi’ama wukhamba ti Kibibila kintuba ti Satana, nandi wunkengidila nza. (Yoa. 14:30) Minu yinkamba: Ḿba ngie bazaba mambu amomo, vayi kuidi minu, dike diambu dimona ayi di kukuitukila. Kibila minu yilonguka ti Nzambi yi luzolo nandi wunkengidila nza. Vayi mambu amomo masa ba ko tsundu kuidi minu, kibila kheti yiba to 26 di mimvu, yimona mambu mawombu mambi maba kukhuazulanga beni.

Tat’ami wuba piloto yi Masodi. Kheti yiba muana kilezi, yizaba ti mvita wunneni wulenda monika mu yoso kua thangu. Bo mvita wu Vietnã wumonika, minu yiba mu kikola kinangama ku Califórnia. Diawu Minu ayi batu baba kotanga yami kikola, tubalukila ntinu, diawu zipulisi zi tukuka ayi tutina. Bo tuaba tina, tuabasa mona ko ayi kuvumuka buboti mu kibila ki gás ba tukuba bantedilanga lacrimogéneo. Yiba thangu yi divunza, bavonda zipulisia ayi divungi ditatamana.

Ku Londres nati ku África Central

Mu mvu 1970, yibaka kisalu ku norte yi costa yi Alasca ayi yibaka zimbongu ziwombu. Bosi yiyenda ku Londres, yisumba motu ayi yaba kue diatanga mu khambu sikika ndilu nati kuma mbi yifueti kuenda. Bo vavioka mua zingonda, yiyenda ku África. Bo yaba vanga viagem beni, mvandi yizaba batu—bawombu baba tomba kutina mambu baba viokila.

Mamoso yimona ayi yilonguka mu Kibibila ti vadi kivangu ki kiphevi nkadi’ampemba kinkengidila nza, maba tsundu kuidi minu. Vayi boti kasi ko Nzambi wunkengidila nza, buabu kuidi nandi kadi? Mawu yaba tomba kuzaba.

Mu zingonda zilanda, minu yibaka mvutu. Ayi mu luzingu luama, yizaba batu bawombu batatamana bakuikama mu Nzambi yikiedika kheti mu mambu baba viokila.

IRLANDA DO NORTE—“NTOTO WU ZIBOMBA AYI ZITSOTO”

Bo yivutuka ku Londres, yitomba ngudi wu nkundi’ama yibe tubila va thonono ayi nandi, wuphana Kibibila. Bosi, bo yiyenda ku Amsterdã, Mbangi Yave yimueka wumbona kutanga Kibibila mu nzila ayi nandi wutsadisa kubuela visa mambu yaba tanga. Bosi, bo yiyenda ku Dublin, yibakula Beteli yi Zimbangi zi Yave. Yidodumuna muelu wuntuala ayi yizaba kuna yaya Arthur Matthews wuba luzabu ayi wupisuka. Minu yindinda ndongukulu yi Kibibila ayi nandi wutona kulonguka yama Kibibila.

Yabasa natina ko mambu mu kusakana, yitona kutanga Kibibila, zibuku ayi bilongulu bi kimvuka. Mu zikhutukunu, yaba monanga bana balezi, kuvana mimvutu mi biuvu batu ba luzabu baba kukikuvusanga mu mimvu miwombu, dedi: ‘Kibila mbi tuntovukilanga? Nani Nzambi? Mbi bimmonikanga bo mutu kamfua?’ Ku tsi beni bakundi bama boso baba to Zimbangi zi Yave, kibila kibila bawu to minu yizaba kubotula. Bawu batsadisa kuzola Yave ayi kuvanga luzolo luandi.

Nigel, Denis ayi minu

Yibotama mu mvu 1972. Bo vavioka mvu mueka, yiyiza ba ntuami ntuala ayi yisadila mu kimvuka kimueka ki luelu kiba ku Newry ku Irlanda do Norte. Yiluga nzo yiba va ndeku mongo ayi va khonzo vaba zingombi yaba sadilanga buka batu bo yaba kubikanga malongi ma kimvuka. Ayi ziawu ziba buka batu baba tekanga matu bo baba kasa bidia biawu. Kheti ziawu zisa kuphana ko malongi vama yifueti ludika, vayi zitsadisa kusikika thalu kuidi batu bo yimvanga dilongi. Mu mvu 1974, yitambula kiyeku ki kuba ntuami ntuala wufilu na yaya Nigel Pitt. Befu tuyiza ba bakundi bafikama.

Ku Irlanda do Norte kuba beni “buphunha” mu kibila ki mvita. Diawu bawombu batona kutedila Irlanda do Norte “ntoto wu zibomba ayi zitsoto.” Ayi kadika thangu kuaba monikanga batu bannuana mu nzila, kuvonda batu ayi baba tulanga zibomba mu makalu. Ayi mambu beni maba monikananga mu kibila ki basi pulitika ayi basi binganga. Kuba kuandi basi Protestantes ayi basi Católica bazaba ti, Zimbangi zi Yave bakotanga ko mu mambu ma pulitika. Diawu tuaba nunginanga kusamuna mu kiphuanza ayi mu khambu nkaku. Batu va nsengi baba zabanga thangu mbi ayi kuma mbi kulenda monika buphunha ayi baba tulubulanga muingi tubika viokila kuna.

Kheti bobo, diba diambu di kubela keba keba. Kilumbu kimueka, minu ayi yaya Denis Carrigan, wuba mvandi ntuami ntuala, tuaba samuna va divula dimueka, tuyenda to kuna, khumbu yimueka ayi kuisa ba ko Zimbangi zi Yave. Nkietu mueka wu tuvunina mambu ti befu tuba masodadi ma Britânico, kibila tuabasa zabanga ko kutuba buboti mbembu yi Irlandês. Luvunu alolo, lu tususula. Kibila batu baba monisanga mamboti kuidi masodi, baba kuba vondanga—voti kuba basula mu makuma. Kilumbu beni kuba kiozi ayi tuaba vingila autocarro, bo dikalu dimueka difikama va kibuangu bansumbisilanga kafi vo nkietu wunani ka tuvunina mambu. Nkietu beni wubasika, wuyenda kueyoluka na babakala buadi baba mu dikalu ayi nandi waba tusonga luzalu. Babakala beni bafikama vo tuba ayi ba tuvana biuvu bitedi thangu autocarro yimviokilanga. Bo autocarro beni yituka, babakala beni baba solula na motorista. Vayi befu tuabasa nunga ko kukuwa mambu baba koluka. Ayi muisaba ko ni mutu mu autocarro, diawu tuyindudila ti badi mu kukana ku tuvonda. Vayi masi ko mawu mamonika. Bo tukuluka, minu yiyuvula motorista: “Babakala banani, baba tomba kuzaba diambu matedi befu?” Motorista wutuba: “Minu yi bakamba, minu yizebi banani benu muidi. Diawu bikanu kukuazuka. Vasinkuiza mumonikina ko ni diambu.”

Kilumbu kitu ki dikuela, Ngonda Yintatu, Mvu 1977

Mu mvu 1976, mu lukutukunu lu divula a ku Dublin, kuawu yizabila yaya Pauline Lomax, wuba ntuami ntuala wufilu wuyisa kangala ku Inglaterra. Nandi wuba khomba yi luzolo, wuba kukikululanga ayi wuba kiphevi kimboti. Nandi ayi khomb’andi Ray, bazaba kiedika tona mu bumuana. Bo vavioka mvu wumueka, minu ayi Pauline tukuelana ayi tutatamana mu kisalu ki mintuami ntuala mifilu ku Ballymena, ku norte yi Irlanda.

Mu mua thangu tuvanga kisalu ki kukengidila bimvuka ayi tusadila zikhomba baba ku Belfast, Londonderry ayi mvandi kiba kibuangu kiba beni buphunha. Befu tuyituka kumona kiminu ki zikhomba zitu babika luvasanu, mambu baba kikininanga mu binganga bi luvunu ayi lulendu baba lendanga batu bansadila Yave. Bukiedika Yave wuba sakumuna ayi wuba kieba!

Minu yizingila ku Irlanda mu kumi di mimvu. Bosi mu mvu 1981, ba tutumisa tukota kikola ki Ngiliadi, turma 72. Bo kikola kimana, ba tufila ku África, ku Serra Leoa.

SERRA LEOA—KIMINU KHETI MU BUPHUMBULU

Befu tuba 11 di batu baba zingilanga ku nzo yi zimisionario. Befu tuba kikuku kimueka, bikozi bitatu, zibanheiro wadi, telefone yimueka, máquina yimueka yi kusukudila ayi maquina yimueka yi ku kumisina bikhutu. Kuaba kambuanga beni minda ayi miawu miaba kuendanga yoso kua thangu. Ziphuku ziba beni ku foro ayi zinhoka ziaba banga ku kibuangu tuaba lundilanga biuma.

Tuaba sabuka muila muingi kukuenda mu lukutukunu lu mavula ku Guiné

Luzingu lusa ba ko beni lumboti, vayi kisalu ki kusamuna kiba ki kukuitukila. Kibila batu baba kinzikanga ayi kukuwa malongi ma Kibibila. Bawombu batona kulonguka ayi kuvitika kiedika. Batu va nsengi baba kuthedilanga “Ta Robert.” Ayi yaya Pauline baba kuntedilanga “Ma Robert.” vayi buviokila thangu, mu kibila ki kisalu yaba vanganga ku Beteli yabasa bue basikanga ko beni mu kisalu ki kusamuna. Diawu batu batonina kutedila yaya Pauline “Ma Pauline.” Ayi minu batona kuthedila “Ta Pauline.” Pauline waba zolanga mambu amomo!

Mu kisalu ki kusamuna ku Serra Leoa

Zikhomba ziwombo basa ba ko beni mbakulu, vayi Yave wukieba zitsatu ziawu ayi khumbu ziwombu wuvangila mawu mu phila yi kukuitukila. (Matai 6:33) Yintebuka moyo khomba mueka yinkietu na muan’andi wuba to zimbongo zi kusumbila to bidia mu kilumbu kinani, vayi nandi wuvana zimbongo beni kuidi khomba yimueka waba bela muingi kasumbila bilongo bi malaria. Mu kiokiawu kilumbu, nkietu mueka wuyisa kuidi khomba muingi kankanga milengi ayi nandi wumfuta. Befu tummonanga mambu ma phila ayoyi kumonika beni.

NIGÉRIA—TULONGUKA KIKHULU KIMONA

Befu tuzingila ku Serra Leoa mu vua di mimvu. Bosi ba tufila ku Beteli yi Nigéria. Yawu yiba beni yinneni. Kisalu yaba vanganga kiba dedi mueka na kio yaba vanganga ku Serra Leoa, vayi mambu mabaluka beni kuidi yaya Pauline. Buba, nandi waba vanganga 130 di bilokula mu kisalu ki kusamuna ayi wuba minlonguki miwombo mi Kibibila miaba konzuka mu kiphevi. Buabu nandi wutambula kiyeku ki kuta bikhutu, vavioka mua thangu muingi kukolama. Vayi diambu dinkindisa diba, zikhomba baba vuanga nkinza kisalu kaba vanganga ayi mvandi wuba luaku lu kukindisa Zibetelita zinkaka.

Kikhulu ki Nigeria kiba kimona kuidi befu ayi tuba mawombu ma kulonguka. Kilumbu kimueka, khomba yimueka wuyiza ku escritorio’ami, wumbonisa khomba yinkietu yimona batumisa ku Beteli. Ayi bo yiyenda kuembila, nandi wufukama va ntual’ami. Mu kibila akiokio, yitona kukuazuka beni! Ayi muna thangu yitebuka moyo matangu madi mu: Mavanga 10:25, 26 ayi Nzaikusu 19:10. Minu yiyindula, ‘Bukiedika ti yifueti kunkamba muingi kabika kuvanga mawu?’ Minu yibue yindula: Nandi bankikinina muingi kiza sadila ku Beteli, nandi zabizi mbi Kibibila kinlonga.

Yisa zaba ko ma kuvanga, diawu yifiongunina mambu beni. Ayi yibakula ti khomba beni waba landakana kikhulu kiawu kimvangamanga mu bibuangu binkaka bi tsi. Babakala mvandi baba vanganga mawu muingi kumonisa lukinzu ayi yisa ba ko mbuongimini, kibila vadi bifuani bi Kibibila bimmonisa mawu. (1 Samu. 24:8) Yiyangalala beni mu khambu tuba diambu dinhongisa khomba bo yikhambu baka bivisa bioso.

Befu tuzaba zikhomba ziwombu ku Nigéria bamonisa lukuikumunu kuidi Yave mu mimvu miwombu. Tala kifuani ki yaya Isaiah Adagbona. b Wulonguka kiedika bo kaba ditoko, vayi bayiza kumbakula mbela yi buazi. Mu kibila akioki, bantula ku kibuangu kinkalanga batu badi mbela ayoyo ayi nandi to wuba kuna Mbangi yi Yave. Vayi kheti wuviokila mu zikhuamusu, nandi wusadisa 30 di batu baba mbela yi buazi kukikinina kiedika ayi mawu masadisa kusikika kimvuka ku kibuangu beni.

QUÉNIA—ZIKHOMBA BAMBONISA MVIBUDULU

Yidengana muana kibulu wufuilu ngudi

Mu mvu 1996, tutambula kiyeku ki kue sadila ku Filiali yi Quénia. Ayoyo yawu khumbu yitheti yivutuka ku tsi beni, tona yiyenda kue kangala kuna ava yiba Mbangi yi Yave. Tuaba zingilanga ku Beteli. Ayi kuawu kuba zitsima, ziaba kuibanga zifruta zikhomba zi bakietu baba kiebanga. Kilumbu kimueka khomba yinkietu ku Beteli wuzimbakana kuzibika nel’andi. Bo kavutuka ku kivinga kiandi, wuyenda kue dengana zitsima baba dia bidia biandi. Nandi wutenduka ayi wubasika ku kivinga. Zitsima mvandi ziaba tenduka, ziaba zotuka ayi zibasikila va nela.

Minu ayi Pauline tuba mu kimvuka ki Swahili. Bo vavioka to mua thangu, baphana kiyeku ki kutuadisa Ndongukulu yi Buku mu Kimvuka (bubu bantedilanga Ndongukulu yi Kibibila mu Kimvuka). Vayi, yabasa zabanga ko kutuba buboti mbembu beni. Vaba tombulu kukibika khumbu ziwombo muingi yinunga kutanga biuvu. Vayi mimvutu mi zikhomba mia kuviakana mu phila yididi yisonama, yaba banga divuda. Mu kibila akioki, yaba banga mu kiunda ayi yaba monanga kiadi zikhomba. Vayi yaba kuitukanga beni phila zikhomba baba vitikilanga zithuadusulu mu mvibudulu ayi mu kukikulula.

ESTADOS UNIDOS—KIMINU KHETI MU BUSINA

Befu tuzingila ku Quénia nduka mvu wumueka. Mu mvu 1997, ba tutumisa ku Beteli yi Brooklyn, Nova York. Buabu tueka ku tsi yidi beni busina vayi kulenda tuadisa mvandi ziphasi. (Zinga. 30:8, 9) Kheti bobo zikhomba badi kiphevi kimboti, bansadilanga biuma biawu, bakana ko muingi kubaka kimvuama, vayi muingi kubuela mioko kisalu kimvangamanga mu kimvuka ki Yave.

Mu mimvu mioso mima vioka, tumona kiminu bisadi bi Yave bammonisanga kheti mu mambu mawombo maphasi. Ku Irlanda, tumona kiminu ki zikhomba kheti mu buphunha. Ku Africa, tumona kiminu ki zikhomba kheti mu buphumbulu. Ayi ku Estados Unidos, tummonanga kiminu ki zikhomba kheti mu busina. Bukiedika, Yave wumbanga mu mayangi bo tummonisa luzolo lu kiedika mu nandi, kheti bo tumviokila mu mambu mawombo maphasi!

Minu ayi Pauline ku Beteli yi Warwick

Mimvu minluta viokanga thinu kena—“zinuni zi tecelão.” (Yobi 7:6) Bubu befu tuidi mu kusala na zikhomba zinkaka ku kikulutu kitu ku Warwick, Nova York ayi tuidi mayangi ma kutatamana kusala na zikhomba ba kizolasananga bawu na bawu. Tuidi mayangi ma kuvanga mamoso tulenda nunga muingi kubuela mioko Yesu Klisto Ntinu’itu, weka nduka kusakumuna baboso badi bakuikama.—Matai 25:34.

a Lukutukunu lu mavula baba lutedilanga, Assembleia de Distrito.

b Kinongu ki luzingu ki yaya Isaiah Adagbona kidi mu Kibanga ki Kinsungi kilumbu 1, ngonda Yinna, mvu 1998, tsielu. 22-27. Nandi wufua mu mvu 2010.