1. Mbi bi kuyitula bo wuzabikisa bankaka matedi zitsangu zi Kibibila?

NGIE wuntebuka moyo buidi wubela mu thangu wubakula kiedika kidi mu Kibibila? Ḿba ngie wusa mona ko phasi kuvisa mambu moso waba longuka! Ayi ḿba ngie wuyindula ti bakundi batu bankaka, bankuiza kikinina mambu wunkuiza balonga mu Kibibila. Ngie wuba lufiatu ti zitsangu zi Kibibila zinkuiza bavana mayangi bubu ayi luzingu lu mvu ka mvu mu nza yimona. (Minku. 119:105) Diawu, mu mayangi ngie wutona kuzabikisa kiedika kuidi bakundi baku ayi basi dikanda. Vayi mambu mbi mamonika? Ḿba ngie wuyituka kuzaba ti bawombo mu bawu basa kikinina ko mambu wuba longa.

2-3. Mu thangu Yesu, mbi batu baba yindula matedi nandi?

² Befu tulendi kuituka ko bo bankaka bammanga kutambula zitsangu tuba longa. Kibila bawombo bamanga kukuwila Yesu kheti nandi wuvanga mangitukulu mawombo mamonisa ti nandi wuba lulendu lu Nzambi. Dedi, bo kavulubusa Lazalu, batu bawombo baba luaku lu kukikinina mu Yesu ayi kuba kiminu mu nandi. Vayi kheti bobo, zimfumu zi binganga zi basi Yuda basa kunkikinina ko ti Yesu wuba Mesiya. Angi baba tomba kuvonda Yesu ayi Lazalu!—Yoa. 11:47, 48, 53; 12:9-11.

³ Yesu wuzaba ti bawombo balasa kunkikinina ko ti nandi widi Mesiya. (Yoa. 5:39-44) Diawu kakambila kuidi minlandikini mi Yoane Mbotiki: ‘Mayangi kuidi mutu wala khambu zimbisa kiminu kiandi mu kibila kiama.’ (Matai 11:2, 3, 6) Kibila mbi bawombo bakhambu kikinina mu Yesu?

4. Mbi tunkuiza longuka mu dilongi adidi?

⁴ Mu dilongi adidi ayi dinkuiza, tunkuiza mona bibila binata batu bawombo mu sekulu yitheti kubika kuna kiminu mu  Yesu. Mvandi tunkuiza mona kibila mbi bawombo bubu bakhambu kikininanga mu mambu bisadi bi Yave banlonganga ayi bamvanganga. Ayi bulutidi, tunkuiza mona mbi tufueti vanga muingi kiminu kitu kibika dekuka.

5. Kibila mbi bankaka basa kikinina ko ti Yesu wuba Mesiya?

⁵ Bawombo basa kikinina ko mu Yesu, mu kibila ki kibuangu nandi kayonzukila. Bawu bakikinina ti Yesu wuba nlongisi wumboti ayi mvandi wuvanga mangitukulu. Vayi kheti bobo bawu baba tubanga ti nandi wuba to muana karpintelu. Mvandi bawombo bammanga mu kuba muisi Nazileti divula baba khambu vuanga beni nkinza. Ḿba diawu ava Natanayeli kaba nlandikini wu Yesu, katubila: “Buna ku Nazaleti kulenda basikila kuandi kiuma kimbote?” (Yoa. 1:46) Natanayeli ḿba kulenza kaba lenzanga basi Nazaleti, voti ḿba nandi kabasa vingila ko Mesiya kabutukila ku Nazaleti vayi ku Betelemi divula diluta ba dizabakana dedi bubikudila Mika 5:2.

6. Khanu mbi bisadisa batu kuzaba ti Yesu nandi Mesiya?

⁶ Mbi Kibibila kintuba? Ḿbikudi Yesaya wusonika ti zimbeni zi Yesu balasa tomba ko kuzaba ‘matedi nkuna Mesiya kala butukila.’ (Yesa. 53:8) Ayi mawombo mabikulu mu matedi nkuna Mesiya kala butukila. Boti bawu babotula thangu muingi kufiongunina buboti zimbikudulu beni, khanu bawu babakula ti Yesu kafueti butukila ku divula di Betelemi ayi mu nkuna wu ntinu Davidi. (Luka 2:4-7) Vayi bo bawu bafika fundisa Yesu mu matedi kibuangu ayi nkuna kabutukila mu khambu ba bivisa bioso, diawu bakhambu kikinina ti nandi wuba Mesiya.

7. Kibila mbi bawombo bubu bakikininanga ko mu mambu Zimbangi zi Yave baba longanga?

⁷ Bukiedika ti mawu tummonanga bubu? Ngete. Bawombo mu dikabu di Yave, badi batu bakhambulu beni mbakulu. Diawu batu mu nza banyindudilanga ti ‘tuidi batu bakhambu longuka ayi baphamba.’ (Mava. 4:13) Bawombo banyindulanga ti dikabu di Yave basa fuana ko kulonga matedi Kibibila, kibila basa kota ko mu bikola bi binganga bizabakana. Bankaka bantubanga ti Zimbangi zi Yave, kidi “kinganga ki basi América”, vayi basa zaba ko ti thalu yilutidi yi bisadi bi Yave, badi batu ba zitsi zinkaka mu nza yimvimba. Bankaka bantubanga ti Zimbangi zi Yave bakikininanga ko mu Yesu. Ayi mu mimvu miwombo bankaka bamvuninanga bisadi bi Yave ti badi zi “Comunista” ayi “minlenga mambu mi zimfumu zi luyalu lu basi América.” Mambu amomo ma luvunu mu matedi dikabu di Yave, mamvanganga bawombo babika kukikinina kuba mu dikabu di Yave.

8. Dedi bummonisina Mavanga 17:11, mbi batu bubu bafueti vanga muingi bazaba buboti dikabu di Yave?

⁸ Buidi wulenda kindisila kiminu kiaku? Buboti beni batu ba fionguninanga bivisa bioso. Mawu nsoniki wu buku yi Luka kabaka makani ma kuvanga. Nandi wubotula thangu muingi ‘kufiongunina buboti mambu moso tona vana thonono.’ Ayi waba tomba muingi mintangi ‘bazaba ayi baba lufiatu mu mambu’ moso bayuwa matedi Yesu. (Luka 1:1-4) Basi Yuda baba kalanga ku Belea, mvawu baba buka Luka. Bo baba kuwanga zitsangu matedi Yesu, bawu baba fionguninanga Matangu ma Kiebeleo muingi kubaka bivisa ti mambu baba longuka maba makiedika voti ndamba. (Tanga Mavanga 17:11.) Bobuawu mvandi, batu bubu bafueti fiongunina bivisa bioso. Bafueti dedikisa mambu baba longanga mu kimvuka ki Yave na mambu Kibibila kinlonga. Mvandi buboti balongukanga binongu bintubila matedi Zimbangi zi Yave. Ba kuvanga mawu, balasa bika ko muingi mambu batu bantubanga  matedi Zimbangi zi Yave madekula kiminu kiawu mu Yave.

9. Mambu mbi mamonika bo Yesu kamanga kumonisa kidimbu ku diyilu?

⁹ Mu thangu Yesu, bawombo babasa kikininanga ko mambu mamboti kaba kuba longanga. Bawu baba tomba kubue zaba mankaka. Diawu bankuikila ‘kamonisa kidimbu ki diyilu’ muingi baba kivisa ti nandi widi Mesiya. (Matai 16:1) Ḿba badindila kidimbu beni, kibila babasa visanga ko mbikudulu yidi mu Danieli 7:13, 14. Vayi yisa ba ko thangu yifuana muingi Yave kavana tsundu yi mbikudulu beni. Mambu Yesu kaba longanga maba mafuana muingi kuba vanga kukikinina ti nandi wuba Mesiya. Vayi bo nandi kamanga kuvanga kidimbu kio bawu badinda, bawu babika kutula kiminu kiawu mu Yesu.—Matai 16:4.

10. Buidi mambu mbikudi Yesaya katuba mu matedi Mesiya masundukila mu Yesu?

¹⁰ Mbi Kibibila kintuba? Mu matedi Mesiya, mbikudi Yesaya wusonika: ‘Nandi kalasa tenduka ko ayi mbembu’andi yalasa kuwakana ko mu nzila.’ (Yesa. 42:1, 2) Yesu wuvanga kisalu kiandi ki kusamuna mu phila yifuana. Dedi, nandi kasa tunga ko zitempelu zinneni, kabasa sabisanga ko phuatulu’andi banga Bafalisi ayi kabasa tombanga ko kutambula mazina ma kumvana nzitusu. Kheti mu thangu yi ziphasi bo baba kumfundisa kuidi Ntinu Helodi, Yesu wumanga kuvanga kidimbu nandi kandinda muingi kabika kuyizitisa (Luka 23:8-11) Kheti Yesu khumbu zinkaka wuvanga mangitukulu, vayi nandi wuluta tsikika mayindu mandi mu kusamuna zitsangu zimboti. Diawu nandi kakambila minlandikini miandi: ‘Mu kibila akiokio, diawu minu yiyizila.’— Malako 1:38.

11. Mbi batu banluta tsikikanga mu mayindu mawu bo bankuenda mu zinzo nzambi?

¹¹ Bukiedika ti mawu tummonanga bubu? Ngete. Tummonanga ti bawombo bankuendilanga beni mu zinzo nzambi, mu kulandakana kutola, phila yimboti batungila yawu ayi biuma bi luvalu batula muawu. Mvandi banlandakananga mazina ma nzitusu zimfumu zi binganga baba tedilanga. Vayi mu thangu bankuenda  muawu, balongukanga ko ni mambu matungu kuba kuandi mu matedi Nzambi voti mu matedi zikhanu ziandi. Vayi disuasana didi na zikhutukunu zitu. Kibila tunlongukanga kuzingila mu phila Yave Nzambi kantombila. Kheti zinzo zitu zi Kintinu zisi ko beni zinneni, vayi biawu bidi bibuangu bidiodila ayi bifuana muingi kubuongimina Yave. Mvandi batu bantuamanga ntuala mu kimvuka ki Yave, basi ko mazina maba vana nzitusu ayi bavuatilanga ko mu phila yiviakana na bankaka. Malongi tunlongukanga ayi mambu tunkikininanga mu Kibibila mambasikilanga. Vayi kheti bobo, bawombo batianga ko ayi bantubanga ti phila tumbuongiminanga Nzambi phasi yidi mu kulandakana. Ayi bantubilanga mawu, kibila bayuwanga ko mu malongi mitu mambu mu phila bawu bantombila.

12. Dedi bummonisina Ebeleo 11:1, 6, buidi tulenda kindisila kiminu kitu?

¹² Buidi tulenda kiebila kiminu kitu? Mvuala Polo wukamba baklisto ku Loma: ‘Kiminu kinkuizilanga mu mambu tunkuwa ayi mo tunkuwa mankuizalanga mu mambu ma Klisto.’ (Loma 10:17) Diawu, muingi tukindisa kiminu kitu tufueti longukanga Kibibila ayi kubika ba kithuadi na minkungi mi binganga bi luvunu kheti miawu milenda monikina mimboti. Tufueti kindisa kiminu kitu mu mambu tunlonguka mu Kibibila, kibila befu ‘kukhambu ba kiminu tulendi kuangidika ko Nzambi.’ (Tanga Ebeleo 11:1, 6.) Diawu, tubika vingila kumona kidimbu ki diyilu muingi tubaka kivisa ti tuma bakula kiedika. Vayi tufueti fiongunina mambu madi mu Kibibila muingi kiminu kitu kiba kikinda ayi tubika ba divuda mu mambu tunlonguka.

13. Mbi bivanga bawombo kubika kikinina mu Yesu?

¹³ Mu bilumbu bi Yesu, minlandikini mi Yoane Mbotiki bayituka kumona ti minlandikini mi Yesu babasa minanga ko nsoki voti kuvanga jejum. Vayi Yesu wuba sudikisa ti vasa ba ko kibila muingi bavanga mawu kibila nandi wuba wumoyo. (Matai 9:14-17) Kheti bobo, Bafalisi ayi zimbeni zi Yesu bamfundisa kibila  kabasa landakananga ko kikhulu kiawu. Bawu badasuka beni kuzaba ti Yesu waba belusanga batu mu kilumbu ki kisabala. (Malako 3:1-6; Yoa. 9:16) Bawu baba zitisanga kilumbu ki kisabala, vayi baba vanganga lungosu ku tempelo. Diawu bo Yesu kaba fundisa ayi kaba kukisa, bawu badasuka. (Matai 21:12, 13, 15) Bawombo badasuka bo Yesu kasadila bifuani bi basi Isaeli muingi kumonisa ti bawu baba buimi ayi basa ba ko kiminu. (Luka 4:16, 25-30) Diawu basa nkikinina ko kibila nandi kasa vanga ko mambu bawu baba tomba muingi kavanga.—Matai 11:16-19.

14. Kibila mbi Yesu kasa landikinina ko bikhulu bi batu mu thangu’andi?

¹⁴ Mbi Kibibila kintuba? Mu kusadila mbikudi Yesaya Yave wutuba: ‘Dikabu adidi va munu to ba kumfikiminanga ayi mu bididi biawu to ba kunzitisilanga, vayi mintima miawu midi mitatuka kuidi minu. Ayi bawu ba kumbuongiminanga mu kulandakana bikhulu batu baba longisa.’ (Yesa. 29:13) Bukiedika, Yesu wuvanga diambu dimboti bo kakandimina bikhulu bi batu bikhambu ba nguizani na Diambu di Nzambi. Baboso banluta vuanga nkinza bikhulu bi batu kena Diambu di Nzambi, bammanganga Yave ayi Mesiya, mutu nandi kafila.

15. Kibila mbi batu bankaka bandasukilanga Zimbangi zi Yave?

¹⁵ Bukiedika ti mawu tummonanga bubu? Ngete. Bawombo bandasukanga bo Zimbangi zi Yave bakhambu banga yawu va kimueka muingi kukemba minkungi mi khambulu kithuadi na Diambu di Nzambi. Dedi, nkungi wu kilumbu ki mbutukulu, nkungi wu nuela ayi minkungi mi zitsi. Mvandi bankaka bandasukanga kibila tulandakananga ko bikhulu bitedi mafua bikhambulu nguizani na Diambu di Nzambi. Baboso bankikininanga bikhulu abiobio, banyindulanga ti bansadilanga Nzambi mu phila yifuana, vayi bayangidikanga ko ntim’andi, kibila banlandakananga minsiku ayi bikhulu bi batu bikhambulu nguizani na Kibibila.— Malako 7:7-9.

16. Dedi bummonisina Minkunga 119:97, 113, 163-165, mbi tufueti vanga ayi mbi tufueti bika kuvanga?

¹⁶ Buidi tulenda kindisila kiminu kitu? Tufueti kuna luzolo lungolo mu minsiku ayi zithuadusulu zi Yave. (Tanga Minkunga 119:97, 113, 163-165.) Befu kuzola Yave, tualasa landakana ko bikhulu bi nza ayiyi bilenda nyongisa ntim’andi. Befu kuvanga mawu, tualasa bika ko ni kiuma ki tutula nkaku muingi kumonisa luzolo tuidi mu Yave.

17. Mambu mbi mavanga batu bawombo babika ba kiminu mu Yesu?

¹⁷ Mu bilumbu bi Yesu, batu baba tomba muingi nandi kabalula mambu ma pulitika muna thangu beni. Bawu baba tomba muingi Mesiya kaba kula mu luyalu lu basi Loma. Vayi bo baba tomba kubieka Yesu muingi kaba ntinu, nandi wumanga. (Yoa. 6:14, 15) Bankaka kubunda mvandi zimfumu zi binganga zi basi Yuda, baba kuazuka beni mu kuyindula ti mambu Yesu kaba vanga, balenda fuemisa basi Loma ayi kuba botula mu biyeku baba vana. Mambu amomo mavanga muingi basi Yuda bawombo babika ba kiminu mu Yesu.

18. Zimbikudulu mbi zintubila matedi Mesiya bawombo bakhambu vua nkinza?

¹⁸ Mbi Kibibila kintuba? Kheti zimbikudulu ziwombo zituba ti Mesiya wala ba nnuani wu lunungu, vayi zimbikudulu zinkaka zimonisa ti nandi wala fua theti mu kibila ki masumu mitu. (Yesa. 53:9, 12) Vayi kibila mbi basi Yuda babela mayindu makhambu fuana mu matedi Mesiya? Mu thangu Yesu, bawombo basa vua ko nkinza zimbikudulu ziaba tubila ti nandi kasi nkuiza dedikisa ko mambu ma pulitika  voti ma luyalu muna thangu beni.—Yoane 6:26, 27.

19. Mayindu mbi makhambu fuana batu badi bubu?

¹⁹ Bukiedika ti mawu tummonanga bubu? Ngete. Bawombo bubu ba tumanginanga, kibila tukotanga ko mu mambu ma pulitika. Dedi, bawu bamvingilanga muingi befu tubuela mioko mu kusola ntinu. Vayi, befu tuzebi ti va meso ma Yave, befu kusola woso kuandi ntinu wu nza muingi kayala, tuidi mu kumonisa ti Nandi kasa fuana ko kuba ntinu’itu. (1 Samu. 8:4-7) Bankaka mvandi bamvilanga muingi tutunga bikola, zinzo zimbuku muingi kusadisa bankaka. Mvandi ba tukikininanga ko kibila befu tunsikikanga mayindu mitu mu kisalu kiluti mfunu, kisalu ki kusamuna kubika kuandi mu mambu ma nza ayiyi.

20. Dedi bumonisina Matai 7:21-23, kisalu mbi kifueti luta ba nkinza kuidi befu?

²⁰ Buidi tulenda kindisila kiminu kitu? (Tanga Matai 7:21-23.) Mu kutsikika mayindu mu kisalu kimfunu Yesu ka tutuma muingi tuvanga. (Matai 28:19, 20) Diawu, tulendi vuvuka ko mu mambu ma pulitika ayi mu mambu mankaka ma nza ayiyi. Befu tunzolanga batu ayi tuba vuanga beni nkinza, diawu tuba zabikisilanga matedi Kintinu ki Nzambi kiala manisa mambu moso mambi va nza ayi muingi kuba sadisa kuba kikundi kifikama na Yave.

21. Mbi tufueti tatamana kuvanga?

²¹ Mu dilongi adidi tuma mona bibila binna bivanga batu bawombo mu sekulu yitheti kumanga kikinina mu Yesu. Ayi biawu mvandi bimvanganga bawombu bubu, babika kikinina mu mambu minlandikini mikiedika mi Yesu banlonganga. Vayi bukiedika ti biawu to bibila bidi? Ndamba. Mu dilongi dinkuiza, tuala tubila diaka bibila binna. Diawu tutatamananu kukindisa kiminu kitu!