Minu yibutuka mu kilumbu 19 Ngonda Yintanu mvu 1940, ku divula di Amioûn ku Líbano. Mua mimvu to mivioka dikanda diama bayenda muigni kue zingila ku Tripoli, kuawu befu tuyonzukila va dikanda dimueka diba beni luzolo ayi diba mayangi mu kusadila Yave Nzambi. Minu yidi muana wutsuka mu bana batanu matata mami babuta; Bakieto batatu ayi babakala buadi. Vayi matata mitu ba tukindisa kutsikika mayindu mitu mu ndongukulu yi Kibibila, zikhutukunu ayi mvandi kusadisa bankaka muingi bazaba Nzambi.

Mu kimvuka tuba, muba baklisto bawombo basolu. Wumueka mu bawu baba kuntedilanga Michel Aboud, nandi waba tuadisanga ndongukulu yi Kibibila mu kimvuka. Ayi nandi wunata zitsangu ku Libano va thonono mvu 1920. Nandi wulongukila ku Nova Yorque ayi yintebuka moyo ti, nandi wuba khomba yi lukinzu ayi waba tombanga kusadisa bankaka. Ayi wusadisa mvandi zikhomba zifumina ku kikola ki Ngiliadi, dedi Anne ayi Gwen Beavor. Zikhomba aziozo zimona, mvandi bayiza ba bakundi bitu. Yiyangalala beni bo vavioka mua mimvu, yibue dengana Anne ku Estados Unidos. Ayi mvandi mua thangu to yivioka, yidengana na Gwen na nnuni’andi  Wilfred Gooch ayi bawu baba sadila ku Beteli yi Inglatera.

Bo yiba ditoko, ku Líbano kuisa ba ko beni Zimbangi zi Yave. Vayi kheti bobo, tusamuna mu mayangi kuidi bankaka zitsangu tuzaba mu Kibibila. Ayi tuvanga mawu kheti mu zikhuamukusu tuaba viokila kuidi zimfumu zi binganga. Ayi yikhidi tebuka moyo mambu mawombo yiviokila mu luzingu luama.

Kilumbu kimueka minu ayi khomb’ama Sana tuaba samuna ku kibanga kimueka, tuzimbukila mpelo wuyiza vo tuba, ḿba mutu wunkamba mawu. Mpelu beni wutona kusombusa khomb’ami ayi wunnunguna mu makhema. Khomb’ama wubua tona kuyilu kikada nate kuna tsi ayi wuluala. Vaba mutu wumueka wutela zipulisi. Ayi bo bavitila, bayiza bata buna bama buka Sana. Bosi banata mpelu beni ku nzo yi zipilisi ayi babakula ti buta buba yandi. Diawu mfumu zipulisi kanyuvudila: “Ngie batu wunlonganga mambu ma Nzambi voti widi mfumu yi bitongueni?”

Diambu dinkaka yikhidi tebuka moyo didi, bo kimvuka kitu ki luga dikalu muingi kue samuna ku divula dinkaka. Ayi bo tuaba viokisa thangu, biyoko bivitila nati kuidi mpelu wumueka waba kalanga va kizunga beni. Mu kibila akiokio, nandi wukutikisa dingumba di batu muingi ba tukuba mamanya ayi tat’ami wuluala. Yintebuka moyo ti kizizi ki tat’ami kiba kiwala menga. Nandi ayi mam’ami bamaka mu dikalu ayi befu mvitu tuba landakana. Yizimbakananga ko bo mam’ami kaba fionya tat’ami menga ayi nandi wutuba: “Yave wuba lemvukila, kibila basa zaba ko mambu badi mu kuvanga.”

Khumbu mueka tuyenda kue tala dikanda ditu ku divula tubutukila, tuyenda kue bata bispo mueka ku nzo khay’itu. Nandi wuzaba ti matata mami badi Zimbangi zi Yave. Vayi kheti bobo nandi wundiuvula: “Ngie wisi ko wubotama ve?” Minu yinkamba ti yiba muana kilezi ayi muingi yibotama, yifueti theti kuzaba mambu Kibibila kinlonga ayi kukuna kiminu kingolo. Nandi kasa tia ko mvutu yimvana, diawu kakambila khay’ami: ‘Ntekulu’aku kasi ko lukinzu.’

Kheti tuviokila mu mua mambu ma phasi, vayi basi Líbano badi batu ba mayangi ayi banyambanga buboti batu. Diawu befu tunungina kusamuna ayi kutona ndongukulu yi Kibibila na batu bawombo.

Ava kumanisa kikola, khomba mueka wu ditoko wuba ku Venezuela wuyiza kangala ku Líbano. Nandi waba landakananga zikhutukunu mu kimvuka tuba ayi wutona kuzola khomb’ami wu nkieto Wafa. Buviokila thangu bawu bakuelana ayi bayenda kue zingila ku Venezuela. Mu minkanda khomb’ami Wafa kaba filanga, nandi wuvanga mamoso muingi tat’ami Kanata dikanda dioso muingi tuezingila ku Venezuela. Nandi  kavangila mawu kibila waba mona beni phuila yi kumona dikanda diandi. Ayi nandi wununga kubalula mayindu ma tat’ami!

Tuvitila ku Venezuela mu mvu 1953 ayi tuaba zingila ku Caracas, va khonzo nzo yi presidente. Mu kuba ditoko, minu yaba kuangalalanga kumona presidente kuvioka mu dikalu. Vayi kuidi matata mami diba diambu di phasi muingi kukolama ku tsi beni mu matedi mbembu, kikhulu ayi bidia. Vayi yiba thonono yi kukolama luzingu lumona.

Tat’ama wubua kubela. Mawu ma tuyitula beni kibila nandi wuba mutu wu buvinya bumboti. Tusa tebuka ko moyo kilumbu tat’itu kabua kubela. Vayi ku nzo mbuku bammona ti wuba mbela yi Cancer ayi bampasula. Vayi kiadi ayi kiunda kuzaba ti sabala yimueka to yivioka nandi wuyiza fua.

Phasi beni kusudikisa phila tubela mu mambu amomo ma phasi. Minu yiba 13 di mimvu. Ayi tuabasa zaba ko ma kuvanga. Buviokila thangu, mam’ama kabasa kikininanga ko ti nnuni’andi wufua. Mu lusadusu lu Yave befu tununga kutadila mambu beni mu phila yifuana. Bo yidukisa 16 di mimvu, yimanisa kikola ku Caracas ayi mawu maphana phuila yi kukieba zitsatu zi dikanda diama.

Bosi khomb’ama Sana wukuelana na khomba yimueka bantedilanga Rubén Araujo wukota kikola ku Ngiliadi ayi wuvutuka ku Venezuela. Vayi bawu bayenda kue zingila ku Nova Yorque. Bo dikanda diama babaka makani muingi minu yikota kikola kinangama, vaba tombulu muingi ye kivangila ku Nova Yorque kuba kibuangu muingi kukala. Khomb’ama ayi nzadi’ama batsadisa beni kukonzuka mu kiphevi bo yaba kalanga yawu. Mvandi vaba zikhomba ziwombo baba kolukanga Espanhol baba mu kimvuka tuba ku Brooklyn. Dedi yaya Milton Henschel ayi Frederick Franz, badi zikhomba baluta ba beni bakundi bami, ayi baba sadilanga ku Beteli yi Brooklyn.

Mu zingonda zitsuka mu mvu wu theti yikota kikola kinagama, yitona kuba divuda mu mambu yaba vanga mu luzingu luama. Yitanga ayi yiyindula beni dilongi dimueka di Kibanga ki Nsungi diaba tuba ti baklisto bafueti baka makani mankinza. Minu yimona phila mintuami ntuala ayi zikhomba baba sadilanga ku Beteli babela mayangi ayi mawu minu mvama yaba tomba. Vayi minu yisa ba ko wubotama. Mu mua thangu yiyiza visa nkinza wu kukivana kuidi Yave. Diawu yibakila makani ma kubotama mu kilumbu 30 Ngonda Yintatu mu mvu 1957.

Bo yidukisa lukanu lu kubotama, minu yidukisa makani mankaka yaba tomba ma kuba ntuami ntuala. Vayi yaba yindula ti yisinkuiza nunga ko. Kibila yaba yindula, buidi bu kudedikisila thangu yi kisalu ayi kikola? Tusolula beni mu minkanda ayi dikanda diama matedi makani mami ma kuvutuka ku Venezuela muingi kuba ntuami ntuala.

 Yivutuka ku Caracas mu Ngonda Yinsambanu, mvu 1957. Vayi bo yimona ti dikanda diaba viokila beni mu zitsatu, diawu yitombila kisalu muingi yibaka bu kuba buedila mioko. Yibaka kisalu ki kusadila ku banco, vayi minu yaba tomba kuba ntuami ntuala, kibila mawu makani ma phanga kuvutuka. Minu yiba wukubama muingi kuvanga mambu ma mamuadi. Mu mimvu miwombo yiba kikhafi mu kusadila ku banco, vayi mvandi yitatamana kuba mu mayangi mu kusala kisalu ki ntuami ntuala!

Bosi yitona ki makangu ayi yikuela khomba mueka yinkieto wuba luzolo luwombo mu Yave wufumina ku Alemanha bantedilanga Sylvia. Bawu bayiza zingila ku Venezuela ayi matata mandi. Befu tubuta bana buadi Michel ayi Samira. Mvandi yitumisa mam’ami ku nzo’ama muingi yibaka bu kukiebila zitsatu ziandi. Kheti minu yibika theti kisalu ki ntuami ntuala muingi kukieba zitsatu zi dikanda diami, vayi yisa dekula ko kifuza kiama mu kisalu ki kusamuna. Diawu Sylvia ayi minu tuaba vangilanga mangolo muingi kuba minsadisi mi mintuami ntuala mu zingonda yaba banga mu phundulu ku kisalu.

Mu thangu yiviokila mu mambu yibe tubila va thonono, buna bana bami bakhidi kotanga kikola. Yifueti kikinina ti yiba luzingu lumboti ayi baba kukhinzikanga beni kuidi batu baba salanga yama ku banco. Vayi yaba tombanga muingi batu bathadila banga kisadi ki Yave. Mayindu amomo maba kuphanganga beni kukuazuka. Diawu minu ayi nkazi’ama tuyolukila beni mu matedi zimbongo. Tuyindula ti minu kubika kisalu kiama ku banco, tunkuiza tambula zimbongo zinkuiza fuana muingi kudukisa zitsatu zitu mu thangu yiwombo kibila tuisa ba ko zipholo.

Disa ba ko diambu diluelu kubaka makani amomo, vayi nkazi’ami ayi mam’ami batsadisa beni. Diawu yibue vutukila mu kisalu ki ntuami ntuala. Mambu maba kuenda buboti. Vayi buviokila thangu, tutambula tsangu yi tuyitula befu boso.

Kilumbu kimueka mfelim’itu wu tukamba ti Sylvia wuba diaka mu buemba. Maba ma kukuitukila beni ayi ma tutuadisila beni mayangi! Minu yitatamana kuyindula mu makani yibaka ma kuba ntuami ntuala. Vayi tubalula phil’itu yi kuyindudila ayi kutsikika mayindu mitu mu mbutukulu yi muana.

 Bo tutubila makani mitu tubaka, befu tutatamana kusadila mawu ayi muan’itu Gabriel wubutuka mu ngonda Yinna mu mvu 1985. Diawu yibikila kisalu ku banco muingi yiba ntuami ntuala mu ngonda Yinsambanu mu mvu 1985. Buviokila thangu, yitambula luaku lu kuba wunueka mu dingumba di Filiali. Vayi Filiali beni yisa ba ko ku Caracas. Diawu vaba tombulu kudiata 80 di kilometro, mu bilumbu biodi voti bitatu mu kadika sabala muingi kukuenda buela mioko ku Filiali.

Filiali yiba ku divula bantanguninanga La Victoria, diawu dikanda ditu dibakila makani ma kue zingila kuna muingi tuba bafikama. Diba diambu dimboti tuvanga. Yinkuitukanga beni ayi yimvutulanga matondo mu lusalusu dikanda diama baphana. Khomb’ama wunkieto Baha, wuba wukubama muingi kukieba mam’itu. Muan’ami Mike mu thangu beni, wuba wukuela, vayi Samira ayi Gabriel baba zinganga yitu. Diawu kukuenda ku divula di La Victoria, maba sundula kuidi bawu kubika bakundi bawu boso ku Caracas. Mvandi, nkazi’ami Sylvia wabe tombulu kukhuku kuzingila ku divula dimona ayi diluelu. Ayi befu boso tuvanga mangolo ma kukhuku kuzingila mu nzo yiluelu. Vaba tombulu kubika mambu mawombo muingi kubotuka ku Caracas ayi kuezingila ku La Victoria.

Mvandi mambu mabue baluka. Gabriel wukuela ayi Samira wutona kuzinga naveka. Bosi minu ayi Sylvia, ba tutumisa mu mvu 2007, muingi tue zingila ku Beteli. Kiawu kidi kiyeku ki tutuadisanga beni mayangi nati bubu. Mike, muan’itu wutheti, widi nkulutu wu kimvuka ayi widi ntuami ntuala na nkazi’andi Monica. Gabriel mvandi widi nkulutu wu kimvuka ayi badi mu kusadila Yave ku Italia na nkazi’andi Ambra. Samira, widi ntuami ntuala ayi wumbuelanga mioko ku Beteli.

Bukiedika, luzingu yinata luba beni tsundu kibila yisinnyongina ko mu mawu ayi yilenda bue baka mo mawu makani yibaka. Yimvutula beni matondo lusadusu yibaka ayi biyeku yitambula mu kimvuka ki Yave. Buma viokila thangu, yimona ti didi diambu dinkinza kuba kikundi kifikama na Yave. Boti makani tuidi madi maluelu voti manneni, nandi wala tuvana ‘ndembama yiviokidi diela.’ (Fili. 4:6, 7) Sylvia ayi minu, tuidi mu kukuangalala kusadila ku Beteli ayi tummona ti makani tubaka mu luzingu luitu ma tutuadisa lusakumunu, kibila tutatamana kutula Yave va theti mu luzingu luitu.