1. Mbi bilenda ku tusadisa kulonguka zimbikudulu zi Kibibila?

 KHOMBA mueka bantedilanga Ben, wutuba ti “wonzolanga beni kulonguka zimbikudulu zi Kibibila.” Buawu ngie wummuenanga bo wunlonguka zimbikudulu zi Kibibila? Wummonanga phasi kuvisa ziawu? Ḿba Khumbu zinkaka, ngie wubanga ko phuila yi kulonguka zimbikudulu. Vayi, ngie kuvisa kibila Yave katudila zimbikudulu beni mu Kibibila, ngie wulenda tona kuzola kulonguka ziawu.

2. Mbi tunkuiza fiongunina mu dilongi adidi?

² Mu dilongi adidi, tuisinkuiza tubila ko to kibila mbi tufueti longukila zimbikudulu zi Kibibila, vayi mvandi buidi tufueti longukila ziawu. Bosi tunkuiza fiongunina zimbikudulu ziwadi zidi mu buku yi Danieli ayi kumona buidi kuvisa ziawu, zilenda tusadisa bubu.

3. Mbi tufueti vanga boti tuisimvisa ko zimbikudulu zi Kibibila?

³ Tufueti dinda lusalusu boti tuisimvisa ko zimbikudulu zi Kibibila. Tala kifuani akiki. Yindula boti ngie wunkuenda kuma wukhambu zaba vayi nkundi’aku wundiata yaku zebi buboti kibuangu munkuenda. Bukiedika, ngie wunkuiza ba mayangi mu kudiata na nkundi’aku. Yave widi buka nkundi awowo ayi nandi zebi buboti mambu mankuiza kuntuala.  Diawu, muingi tuvisa zimbikudulu zi Kibibila, tufueti kukikulula ayi kudinda lusalusu lu Yave.—Dani. 2:28; 2 Pete. 1:19, 20.

4. Kibila mbi Yave katumina basonika zimbikudulu mu Kibibila? (Yelemia 29:11) (Tala mvandi foto.)

⁴ Dedi tata yi luzolo, Yave wuntomba muingi bana bandi babaka luzingu lu mayangi. (Tanga Yelemia 29:11.) Yave widi disuasana na matata ma kinsunyi, kibila nandi kalenda bikula mambu mankuiza kuntuala. Ayi Yave wutuma basonika mu Kibibila zimbikudulu muingi ku tusadisa kuzaba mambu mankuiza monika kuntuala. (Yesa. 46:10) Diawu, zimbikudulu zi Kibibila zidi minkhailu mi Tat’itu yi diyilu. Vayi, buidi tulenda bela lufiatu ti zimbikudulu beni ziala salama?

5. Mbi matoku balenda longuka mu kinongo ki yaya Max?

⁵ Matoku bansadilanga Yave, bankotanga kikola na batu bakhambu kinzikanga Kibibila. Ayi mambu bankoluka ayi mavanga mawu malenda tula divuda kuidi matoku bansadilanga Yave. Tala kinongo ki khomba bantedilanga Max. Nandi wutuba, “Bo yiba ditoku, yitona kuba divuda matedi mambu matata mama baba ndonganga mu Kibibila.” Mbi matata mandi bavanga? Nandi wubue tuba, “Bawu baba bavumbama kheti baba kuazuka.” Matata ma Max batambudila biuvu bioso mu kusadila Kibibila. Max mvandi wubotula thangu muingi kulonguka zimbikudulu zi Kibibila. “Nandi wubue tuba: Yilonguka matedi zimbikudulu zi Kibibila ayi yizabikisa mawu kuidi matoku mankaka.” Ndandu mbi kabaka? Max wutuba, “Bo yivanga mawu, yikikinina ti Kibibila didi Diambu di Nzambi.”

6. Mbi wufueti vanga ngie kutona kuba divuda ayi kibila mbi?

⁶ Dedi Max, bika kumona zitsoni ngie kutona kuba divuda ti Kibibila kidi kiedika. Vayi fueti vanga dioso diambu. Divuda didi buka khazu. Ngie kumanga kuvanga dioso diambu, mambu malenda saba. Muingi wubotula “divuda” wulenda ba, ngie wulenda kuyikuvusa: ‘Minu yinkikinina mu mambu Kibibila kintuba matedi bilumbu binkuiza?’ Boti wisi ko lufiatu, wufueti longuka zimbikudulu zi Kibibila zio zima salama. Buidi wulenda vangila mawu?

7. Kifuani mbi Danieli ka tubikila mu phila tulenda longukila zimbikudulu? (Danieli 12:10) (Tala mvandi foto.)

⁷ Danieli wubika kifuani kimboti kuidi befu boso mu phila tulenda longukila zimbikudulu. Nandi waba longukanga zimbikudulu muingi kuzaba kiedika. Ayi mvandi waba kukikululanga, mu kuvisa ti Yave, nandi wumvananga phisulu kuidi bo banzebi ayi banzingilanga mu phila nandi kantombila. (Dani. 2:27, 28; tanga Danieli 12:10.) Nandi wuvana bivisa ti waba kukikululanga mu kufiatila mu lusalusu lu Yave. (Dani. 2:18) Danieli mvandi wufiongunina masonoko manlongo. (Yele. 25:11, 12; Dani. 9:2) Buidi ngie wulenda landikinina kifuani ki Danieli? 

8. Kibila mbi bankaka banlongukilanga zimbikudulu zi Kibibila, vayi mbi tufueti vanga?

 ⁸ Fiongunina bibila biaku. Ngie wunlongukanga zimbikudulu zi Kibibila muingi wubuela visa kiedika? Boti buawu, buna Yave wunkuiza kusadisa. (Yoa. 4:23, 24; 14:16, 17) Kibila mbi bankaka banlongukilanga zimbikudulu zi Kibibila? Bawombu bamvanganga mawu muingi kubaka bivisa ti Kibibila disi ko Diambu di Nzambi. Ayi mu kuyindula mu phila ayoyo, bawu bambakanga makani mawu veka matedi mambu mamboti ayi mambi. Diawu, tufueti ba mayindu mafuana matedi kulonguka zimbikudulu. Mvandi, vantombulu khadulu yi mueka yi nkinza muingi kuvisa zimbikudulu.

9. Khadulu mbi yintombulu muingi kuvisa zimbikudulu zi Kibibila? Sudikisa.

⁹ Wukikulula. Yave wunkanikisa kusadisa batu ba kukikululanga. (Tiagu 4:6) Diawu, tufueti sambila mu kudinda lusalusu lu Yave muingi kuvisa zimbikudulu zi Kibibila. Mvandi tufueti visa ti, vantombulu lusalusu lu Nnanga Wukuikama nzila Yave kansadilanga muingi ku tudikila mu kiphevi mu thangu yifuana. (Luka 12:42) Yave kasi ko Nzambi yi divunza, diawu tulenda tubila ti dingumba dimueka to nandi kansadilanga muingi ku tusadisa kuvisa kiedika kidi mu Diambu diandi.—1 Koli. 14:33; Efe. 4:4-6.

10. Mbi wulenda longuka mu kifuani ki yaya Esther?

¹⁰ Fiongunina. Sola mbikudulu wumvua nkinza muingi wufiongunina. Mawu yaya Esther kavanga. Nandi wuvua nkinza zimbikudulu ziaba tubila ndizilu yi Mesia. “Bo kaba 15 di mimvu,” nandi wutuba: “Yitomba bivisa ti zimbikudulu aziozio, zisonimina ava Yesu kiza.” Mambu kalonguka mu masonoko ma Mar Morto mamvana lufiatu. Nandi wubue tuba: “Masonoko mankaka masonimina ava thangu Klistu,”ayi mawu maphana lufiatu ti “Nzambi nandi wutuma basonika mawu.” Yaya Esther wubue tuba ti: “Vaba tombulu kutanga khumbu ziwombu muingi kuvisa mawu.” Vayi bubu nandi widi mu mayangi mu mangolo kavanga. Bo kafiongunina zimbikudulu ziwombu zi Kibibila nandi wutuba: “Yibaka bivisa ti Kibibila kidi kiedika.”

11. Ndandu mbi tumbakanga bo tumbaka bivisa ti zimbikudulu zi Kibibila zidi zi kiedika?

¹¹ Bo tummona buidi zimbikudulu zinkaka zidi mu Kibibila zisundukila, tunluta banga lufiatu mu Yave ayi mu phila kadi mu kututuadisila. Mvandi zimbikudulu zi Kibibila zi tusadisanga muingi kuba kivuvu mu bilumbu binkuiza, kheti tumviokila mu zikhuamusu bubu. Tuentubila mbikudulu wadi zi Danieli zidi mu kusalama bubu. Kuvisa ziawu, kunkuiza tusadisa kubaka makani mamboti.

12. Mbi binsundula bitambi “basobikisa na tuphandu”? (Danieli 2:41-43)

¹² Tanga Danieli 2:41-43. Mu ndosi Danieli kasudikisa kuidi Ntinu Nebukadenesali,  bitambi bi kitumba ntinu kamona, biba “bisobakana na kisengu ayi tuphandu.” Befu kudedikisa mbikudulu ayoyo ayi zimbikudula zinkaka zidi mu Danieli ayi Nzaikusu, tulenda visa ti bitambi binsundula kithuadi Anglo-Americana ntinu wulutidi mangolo mu nza widi mu kuyala bubu. Matedi ntinu awowo, Danieli wutuba ti “kintinu beni kiala ba mangolo vayi mvandi kiala ba kilebakana.” Kibila mbi kiala bela kilebakana? Kibila batu badi kutsi luyalu luawu, “balasa ba ko kithuadi bawu na bawu.” b

13. Mambu mbi mankinza tulenda zaba mu kuvisa mbikudulu ayoyo?

¹³ Mu kutala ndosi Danieli kasudikisa yintubila matedi bitambi bi kisengu, tulenda longuka kiedika ki nkinza beni. Theti, ntinu Anglo-Americana wumonisa mangolo. Dedi, nandi wuba kiyeku kimfunu mu kununga mvita wutheti ayi wummuadi wulutidi mu nza. Vayi kiawu kimbanga kilebakana mu kibila ki mambu batu banyadilanga bamvanganga. Dimuadi, kithuadi akiokio, wawu ntinu wutsuka mu kuyala ava Kintinu ki Nzambi kitutula mintinu mioso mi nza. Kheti mintinu minkaka mimfiesanga ntinu wu Anglo-Americana, vayi balasa kumvinginina ko. Tuzabidi mawu kibila “dimanya” dinsundula Kintinu ki Nzambi, kiala tululu bitambi binsundula kithuadi ki Anglo-Americana.—Dani. 2:34, 35, 44, 45.

14. Buidi kuvisa mbikudulu yintubila bitambi bi kisengu bisobakana na tuphandu yilenda kusadisila kubaka makani manduenga?

¹⁴ Ngie wunkikinina ti mbikudulu yi Danieli yintubila bitambi bi kisengu bisobakana na tuphandu yidi yikiedika? Ti buawu, buna mawu mankuiza balula phila wunkuiza natina luzingu luaku. Ngie walasa kivana ko muingi kutomba busina bu nza ayiyi bueka nduka kutulaka. (Luka 12:16-21; 1 Yoa. 2:15-17) Kuvisa mbikudulu ayoyo, mvandi yinkuiza kusadisa kuvua nkiza kisalu ki kusamuna ayi kulonga. (Matai 6:33; 28:18-20) Bo tuidi mu kulonguka mbikudulu ayoyo befu tulenda kuyikuvusa: ‘Makani yimbaka bubu mammonisa ti yidi lufiatu ti mua nkadu to wunkambu Kintinu ki Nzambi kinkuiza tulula mintinu mioso mi nza?’

15. Nani “ntinu wu norte” ayi “ntinu wu sul” bubu? (Danieli 11:40)

¹⁵ Tanga Daniel 11:40. Danieli kapu 11 yintubila matedi mintinu miodi midi mu kunuana muingi kutuadisa nza. Bo tundedikisa mbikudulu ayoyo na zimbikudulu zinkaka zidi mu Kibibila, tulenda mona ti Rússia ayi bo badi ku khonzu’andi bawu “ntinu wu norte” ayi Anglo-Americana ntinu wulutidi mangolo widi mu kuyala nza nandi “ntinu wu sul.”  c

16. Ziphasi mbi Zimbangi zi Yave badi mu kuviokila kutsi luyalu lu “Ntinu wu Norte”?

¹⁶ Dikabu di Yave badi mu kuzingila kutsi luyalu lu “Ntinu wu Norte,” badi mu kuviokila mu zikhuamusu ziwombu. Zimbangi ziwombu zi Yave ba kuba bulanga ayi ba kuba tulanga mu buloku mu kibila ki kiminu kiawu. Kheti ba kuba tulanga boma mu mambu “Ntinu wu Norte” kaku bavangilanga, vayi mawu mankindisanga kimini kiawu. Kibila mbi? Kibila zikhomba zitu bazebi ti zikhuamusu aziozio, zidi mu kusundula  mbikudulu Danieli kasonika. d (Dani. 11:41) Kuzaba mawu, mvandi kulenda tusadisa kuluta kindisa kiminu kitu ayi lukuikumunu luitu.

17. Mambu mbi dikabu di Yave badi kutsi luyalu lu “ntinu wu sul” bamviokilanga?

¹⁷ Mu mimvu mima vioka, “ntinu wu sul” mvandi wutuadisa beni ziphasi kuidi dikabu di Yave. Dedi, va thonono sekulu 20 batula zikhomba ziwombu mu buloku mu kibila ki kumanga kota mu mambu ma pulitika ayi mu kibila akiokio, bakuka bana bawu mu bikola. Mu bilumbu bitu, lukuimunu lu dikabu di Yave banzingilanga kutsi luyalu lu ntinu sul, lu thotuanga mu ziphila ziwombu. Dedi mu thangu bansola ntinu, kisadi ki Yave kalenda ba mayindu ma kubuela mioku dingumba di pulitika difueti nunga. Diawu dike diambu dinkinza kuba bavasuka mu mambu ma pulitika, kubika to mu mavanga vayi mvandi mu mayindu!—Yoa. 15:18, 19; 18:36.

18. Mbi bimmonikanga bo “Ntinu wu Norte” kannuana na “Ntinu wu sul?” (Tala mvandi foto.)

 ¹⁸ Baboso bakhambulu kiminu mu zimbikudulu zi Kibibila, balenda tona kukuazuka beni bo bammona “ntinu wu sul” “kunuana” na “Ntinu wu Norte.” (Dani. 11:40, nota.) Mintinu amiomio, badi mata mangolo malenda tululu batu boso mu nza. Vayi tuzebi ti Yave kasinkuiza bika ko mawu mamonika. (Yesa. 45:18) Bo mintinu amiomio bannuana bawu na bawu, mawu manluta kindisa kiminu kitu. Ayi matuvana lufiatu ti tsukulu yi nza ayiyi, yimafikama.

19. Mbi tufueti zaba matedi zimbikudulu zi Kibibila?

¹⁹ Befu tusa zaba ko buidi zimbikudulu zinkaka zi Kibibila ziala salimina. Mbikudi Danieli kasa visa ko tsundu yi mambu moso kasonika. (Dani. 12:8, 9) Vayi kukhambu zaba buidi mbikudulu yimueka yala salimina, mabasa sundula ko ti mawu mansikuiza salama ko. Tuidi lufiatu ti Yave wala tuzabikisa mambu mantombulu mu thangu yifuana dedi bo kavangila mu thangu yikhulu.—Amo. 3:7.

20. Zimbikudulu mbi ziambelama kusalama ayi mbi tufueti tatamana kuvanga?

²⁰ Bala zabikisa “tsangu yindembama ayi nsika.” (1 Tesa. 5:3) Bo bala vanga mawu, mintinu mi nza bala tulula binganga bioso bi luvunu. (Nzai. 17:16, 17) Mvandi bala nuanisa dikabu di Nzambi. (Yehe. 38:18, 19) Vayi bo bala vanga mawu, mawu mala tunata ku mvita wutsuka wu Alimangedoni. (Nzai. 16:14, 16) Tulenda ba lufiatu ti mambu amomo, mambelama kumonika. Nati mawu mammonika, bika befu boso tuvutula matondo kuidi Tat’itu yi luzolo mu kusikika thalu mu zimbikudulu zi Kibibila ayi kusadisa bankaka bavanga mawu.