1. Lufiatu mbi tulenda ba?

 DIKABU di Yave bazebi ti, Yave wu ku bazolanga ayi wuntomba muingi babaka luzingu lu mayangi. (Loma 8:35-39) Mvitu tuidi lufiatu ti tumbakanga ndandu befu kusadila minsua mi Kibibila. (Yesa. 48:17, 18) Buabu mbi tulenda vanga bo mambu mambaluka mu kinzimbukulu?

2. Mu mambu mbi tulenda viokila ayi mbi mawu malenda kutuvanga kuyikuvusa?

² Bisadi bioso bi Yave bamviokilanga mu ziphasi. Dedi musi dikanda kalenda tuvangila diambu di tunhongisa ntima. Tulenda ba kimbevu kingolo kilenda tutula nkaku muingi tubika luta kukivana mu kisalu ki Yave. Tulenda viokila mu bivuka voti mu zikhuamusu mu kibila ki mambu tunkikininanga. Mambu ma phila ayoyi ma kumonika, tulenda kuyikuvusa: ‘Kibila mbi mawu madi mu kumbonikina? Bukiedika ti diambu dimbi yivanga? Mawu mammonisa ti yisiedi ko lunungu va mesu ma Yave?’ Ngie wumana kuyimuena mu phila ayoyi? Boti buawu, bika kuba mu kiunda. Bisadi biwombu bi Yave bikuikama mvawu bannuananga nzingu awowu.—Minku. 22:1, 2; Haba. 1:2, 3.

3. Mbi tulenda longuka mu mambu madi mu Minkunga 34:19?

³ Tanga Minkunga 34:19. Tala mambu muadi mankinza madi mu lutangu alolo: (1) Mutu wusonga wumviokilanga mu ziphasi. (2) Yave wu kumvukisanga mu ziphasi zioso. Buidi Yave ka tuvukisilanga? Phila yimueka yidi mu ku tusadisa kuba  mayindu mafuana matedi nza ayiyi. Kheti Yave wu tukanikisa ti tuala baka mayangi mu kunsadila, mawu masinsundula ko ti tualasa viokila ko mu ziphasi. (Yesa. 66:14) Nandi wu tukindisa tusikika mayindu mu bilumbu binkuiza kuntuala—bio tuala baka luzingu lu mayangi lu mvu ka mvu. (2 Koli. 4:16-18) Bo tukidi vingila thangu beni, nandi wu tusadisanga tutatamana kunsadila kadika kilumbu.—Manio. 3:22-24.

4. Mbi tuenlonguka mu dilongi adidi?

⁴ Tuenlonguka matedi bifuani bi bisadi bi Yave bikuikama mu thangu yikhulu ayi mu bilumbu bitu. Dedi bo tunkuiza muena, tulenda viokila mu mambu ma kinzimbukulu. Vayi befu kufiatila mu Yave, nandi wala tatamana ku tukieba. (Minku. 55:22) Bo tuenlonguka bifuani beni, wukiyuvusa: ‘Mbi yilenda vanga mi kuviokila mu mambu amomo? Buidi bifuani abiobio binkindisila lufiatu luama mu Yave? Malongi mbi yilenda sadila mu luzingu luama?’

5. Mambu mbi maphasi Yakobi kaviokila mu kibila ki Labani? (Tala fikula va thonono levista.)

⁵ Bisadi biwombu bi Yave mu thangu yikhulu, baviokila mu mambu bakhambu yindula. Tala kifuani ki Yakobi. Tat’andi wunkamba muingi katomba nkietu mu bana ba Labani wuba musi dikanda diandi ayi wuba kisadi ki Nzambi. Ayi tat’andi wumvana lufiatu ti Yave wala kunsakumuna. (Ngene. 28:1-4) Ayi Yakobi wuvanga mawu. Nandi wubika divula di Kanani ayi wuvanga viagi nati ku nzo Labani wuba bana buadi ba bakieto—Lea ayi Lakeli. Ayi Yakobi wuzola Lakeli wuba kilezi ki Lea ayi wukikinina kusadila tat’andi mu sambuadi di mimvu muingi kankuela. (Ngene. 29:18) Vayi mawu masa monikina ko mu phila Yakobi kaba yindudila. Labani wumvuna ayi wumvanga muingi kakuela muan’andi wunkulutu Lea. Bo vavioka sabala yimueka, Labani wuvitika muingi Yakobi kakuela Lakeli vayi kafueti kubue nsadila mu sambuadi di mimvu. (Ngene. 29:25-27) Labani wuba mfumu wumbi kibila kasa kinzika ko luwawanu kavanga ayi Yakobi. Ayi nandi wuvanga Yakobi kansadila mu 20 di mimvu mu khambu kumfuta bumboti!—Ngene. 31:41, 42.

6. Mambu mbi mankaka Yakobi kaviokila?

⁶ Yakobi wuviokila mu mambu mankaka maphasi. Nandi wuba dikanda dinneni, vayi bana bandi basa ba ko nguizani. Ayi basumbisa khomb’awu muingi kuba mvika. Bana buadi ba Yakobi, Simoni ayi Levi, batuadisa ziphasi va dikanda diawu ayi basa kinzika ko dizina di Yave. Mvandi nkazi’andi Lakeli kaba luta zolanga, wufua bo kaba buta muan’andi wumuadi. Ayi kheti wuba kinunu, mu kibila ki nzala, Yakobi wuyenda kue zingila ku Ngipiti.—Ngene. 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28.

7. Buidi Yave kamonisina Yakobi ti wuba lunungu va mesu mandi?

⁷ Kheti mu mambu mosu amomo kaviokila, Yakobi wutatamana kuba kiminu mu Yave ayi mu zikhanu ziandi. Mu kibila akiokio, nandi wubaka lunungu va mesu ma Yave. Dedi, kheti mu mambu makhambulu masonga Labani kamvangila, Yave wusakumuna Yakobi muingi kaba busina. Ayi yindula buidi Yakobi kavutudila Yave matondo bo kabue mona muan’andi Yosefi—wo nandi kaba yindudilanga ti wufua! Yakobi wutatamana kuba kikundi kifikama na Yave, kheti mu mambu moso maphasi kaviokila. (Ngene. 30:43; 32:9, 10; 46:28-30) Befu kutatamana kufikama Yave, mvitu tulenda nunga  mambu maphasi malenda ku tumonikina mu kinzimbukulu.

8. Mbi Ntinu Davidi kaba tomba kuvanga?

⁸ Ntinu Davidi kasa nunga ko kuvanga mambu moso kaba tomba kuvanga mu kisalu ki Yave. Dedi, nandi wuba phuila yi kutunga tempolo yi Nzambi. Ayi nandi wuzabikisa mawu kuidi mbikudi Natani. Ayi Natani wunkamba: “Vanga mamoso wunkanikisa mu ntim’aku kibila Nzambi yikiedika widi yaku.” (1 Lusa. 17:1, 2) Tulenda yindula buidi mambu amomo makindisila Davidi. Ḿba nandi wutona kukhupika biabioso bintombulu muingi kutona kutunga.

9. Mbi Davidi kavanga bo mambu mabaluka?

⁹ Mu kiokiawu kilumbu, mbikudi wu Yave wuvutuka muingi kuvana tsangu yinkaka kuidi Davidi. “Muna builu beni,” Yave wukamba Natani muingi kue kamba Davidi ti bakana ko nandi wunkuiza tunga tempelo beni vayi wumueka mu bana bandi wunkuiza tunga yawu. (1 Lusa. 17:3, 4, 11, 12) Buidi Davidi katadila tsangu ayoyi? Nandi wubalula makani mandi. Mbi kavanga? Nandi wusikika thalu mu kukona zimbongo ayi bisadulu binkaka muan’andi Salomo kala tomba muingi kutunga tempelo.—1 Lusa. 29:1-5.

10. Buidi Yave kasakumunina Davidi?

¹⁰ Bo Davidi banzabikisa ti kasi ko nandi wunkuiza tunga tempelo, Yave wuvanga yandi luwawanu. Yave wukanikisa Davidi ti wumueka mu nkunu’andi wala yadila mvu ka mvu. (2 Samu. 7:16) Yindula mayangi Davidi kala ba mu nza yimona, bo kala longuka ti, widi kutsi luyalu lu kivevi di mimvu lu Yesu Klisto wumueka mu nkunu’andi! Kinongu akiokio ki tulonga ti, kheti tuisinnunga ko kuvanga mambu moso tuntomba kuvanga mu kisalu ki Yave, Nzamb’itu kalenda ku tuvana lusakumunu lunkaka lo befu tukhambu yindula.

11. Lusakumunu mbi Baklisto mu sekulu yitheti batambula, bo baba vingila Kintinu ki Nzambi kheti kiawu kisa kuiza ko mu thangu baba tomba? (Mavanga 6:7)

¹¹ Baklisto mu sekulu yitheti baviokila mu mambu ma kinzimbukila. Dedi, bawu baba phuila muingi Kintinu ki Nzambi kiza, vayi basa zaba ko thangu mbi kiawu kinkuizila. (Mava. 1:6, 7) Buabu mbi bavanga? Bawu batatamana kukivana mu kisalu ki kusamuna. Bo zitsangu zi Kintinu zitatamana kutembakana, bawu bamona bivisa mu phila Yave kaba sakumunina mangolo mawu.—Tanga Mavanga 6:7.

12. Mbi Baklisto mu sekulu yitheti bavanga bo baba viokila mu nzala?

¹² Vaba thangu nzala yiyiza monika mu “ntoto woso.” (Mava. 11:28) Baklisto mu sekulu yitheti, mvawu baviokila mu mambu amomo. Wulenda yindula buidi mambu amomo maba tuadisila ziphasi? Bukiedika, disa ba ko diambu diluelu kuidi zimfumu zi makanda kukieba makanda ayi mvandi kuidi matoko baba mayindu ma kubuela kukivana mu kisalu ki kusamuna. Bukiedika ti bawu bayindula ti makani mawu masinkuiza salama ko? Kheti mu mambu moso amomo, zikhomba bayolama mu mawu. Bawu batatamana kusamuna mu mayangi ayi basadila biuma biawu muingi kusadisa zikhomba ziawu ku Yuda kheti bo mambu mabaluka.—Mava. 11:29, 30.

13. Lusakumunu mbi Baklisto babaka bo baviokila mu nzala?

¹³ Lusakumunu mbi Baklisto babaka bo baviokila mu nzala? Baboso batambula bidia, bamona lusalusu lu Yave. (Matai 6:31-33) Zikhomba batambula lusalusu bayiza ba beni bafikama na zikhomba baba vana lusalusu.  Ayi baboso bavana lusalusu bamona mayangi mankuizilanga mu kuvana. (Mava. 20:35) Yave wusakumuna baboso bayolama bo mambu mabaluka.

14. Mbi bimonikina Balinabasi ayi mvuala Polo ayi ndandu mbi matuadisa? (Mavanga 14:21, 22)

¹⁴ Baklisto mu sekulu yitheti, basa ta ko mana ti balenda viokila mu zikhuamusu. Tala mambu mamonikina Balinabasi ayi mvuala Polo bo baba samuna ku divula di Listila. Va thonono, baba yamba buboti kuidi batu boso bayuwa zitsangu. Vayi bo vavioka mua bilumbu, vamonika dingumba di batu batona kuba kuamisa ayi babina vonda mvuala Polo mu kunkuba mamanha. (Mava. 14:19) Vayi Balinabasi ayi mvuala Polo batatamana kusamuna mu bibuangu binkaka. Ndandu mbi babaka? Bawu banunga kuvanga “minlonguki” ayi kifuani kiawu, kikindisa zikhomba ziawu. (Tanga Mavanga 14:21, 22.) Bawombu babaka ndandu mu lukuikumunu lu Balinabasi ayi mvuala Polo, kibila basa vonga ko bo baba ku bakuamisa. Tuala tambula lusakumunu, befu kukhambu vonga mu kisalu ki Yave.

15. Mbi tulenda longuka mu kifuani ki yaya A. H. Macmillan?

¹⁵ Ava mvu 1914, dikabu di Yave baba vingila mu phuila diambu dinkinza. Tala kifuani ki yaya A. H. Macmillan ayi zikhomba zinkaka. Bawu baba mana, ma kufika tambula nsendu wu kukuenda ku diyilu. Mu disolo kavanga mu ngonda Yivua mvu 1914, nandi wutuba: “Adidi ḿba diawu disolo ditsuka yinkuiza vanga.” Bukiedika masi ko mawu mamonika. Bosi yaya Macmillan wusonika: “Ḿba befu bawombu tuyindula ti tunkuiza fika tambula nsendu’itu wu kukuenda ku diyilu.” Nandi wubue tuba: “Diambu to dima siala di kuvanga didi, kutatamana kukivana mu kisalu ki Mfumu.” Mawu yaya Macmillan kavanga. Mu kifuza, nandi wutatamana kukivana mu kisalu ki kusamuna. Nandi wubaka luaku lu kukindisa zikhomba ziwombu baba mu buloku mu kibila ki kuba bavasuka mu mambu ma pulitika. Ayi kheti wuba kiboba, nandi wutatamana kulandakana zikhutukunu. Ndandu mbi yaya Macmillan kabaka mu kusadila buboti thangu’andi bo kaba vingila nsendu’andi? Ava kafua mu mvu 1966, wusonika: “Bubu kiminu kiama kilutidi kinda kena mimvu mi mavioka.” Bukiedika, kidi kifuani kimboti tufueti landakana—boti tuidi mu kutemina mu thangu yiwombu mambu kama monikiniabu ko!—Ebe. 13:7.

16. Mambu mbi ma kinzimbukulu yaya Herbert Jennings ayi nkazi’andi baviokila? (Yakobi 4:14)

¹⁶ Bisadi biwombu bi Yave bamviokilanga mu mambu ma kinzimbukulu matedi buvinha. Mu kinongu ki luzingu luandi, yaya Herbert Jennings b wutuba ti nandi ayi nkazi’andi, bamona mayangi mu kisalu ki misioni ku Gana. Vayi buviokila thangu bambakula kimbevu kingolo bantanguninanga disturbio de humor. Mu kutala mambu madi mu Yakobi 4:14, yaya Jennings wutuba: “tusa zaba ko buidi buala bela luzingu luitu ‘yono’.” (Tanga.) Nandi wusonika: “Diba diambu diphasi kubika bakundi ayi tsi yi Gana ayi kuvutuka ku Canada muingi kue [tomba mbukulu].” Yave wusadisa yaya Jennings ayi nkazi’andi baba tatamana kunsadila mu lukuikumunu kheti mu mambu maphasi baba viokila.

17. Buidi kifuani ki yaya Jennings kisadisila zikhomba?

 ¹⁷ Mu kinongu kiandi ki luzingu, yaya Jennings wutubila mambu mankinza makindisa beni zikhomba. Khomba mueka yinkieto wusonika: “Akiokio, kiawu kinongo kitheti ki luzingu yima tanga, kinhikuna mabanza mami. . . . Kumona phila yaya Jennings kabikila kiyeku muingi kukieba buvinha buandi, kutsadisa kuba mayindu mafuana mu mambu yidi mu kuviokila.” Bobuawu mvandi khomba yinkaka wusonika: “Minu yiba luaku lu kusadila kumi di mimvu mu kuba nkulutulu wu kimvuka vayi yibika kiyeku akiokio, mu kibila ki mbela yi ntu yibakana. Mu kibila ki mbela ayoyo, yitona kukimuena buka ti yisiedi ko tsadulu. Diawu khumbu ziwombu yaba belanga mu kiunda kingolo ayi yabasa zolanga ko kutanga binongo bi luzingu. . . . Vayi kinongo ki yaya Jennings kikhindisa.” Mawu mathebula moyo ti bo tunkindama mu mambu maphasi mammonikanga mu kinzimbukulu, mawu mankindisanga bankaka. Kheti luzingu luitu luisimba ko mu phila befu tuntombila, vayi tulenda ba kifuani kimboti bo tummonisa kiminu ayi tunkindama.—1 Pete. 5:9.

18. Dedi bummonisina foto mbi tulenda longuka mu kifuani ki mfuizi musi Nigéria?

¹⁸ Kivunga ki COVID-19 kituadisa mvandi ziphasi kuidi dikabu di Yave. Dedi, vaba mfuizi wumueka ku Nigéria wukhambu ba mbakulu. Kilumbu kimueka va meni, muan’andi wunyuvula, mbi binkuiza monika befu kumana kulamba kopu yitsuka yi losu yima siala? Khomb’itu wukamba muan’andi ti basa ba ko zimbongu ayi basa ba ko bidia, vayi vaba tombulu kulandakana kifuani ki mfuizi musi Salefati—wumana kulamba bidia biawu bitsuka ayi wufiatila Yave mu ntima woso. (1 Minti. 17:8-16) Ava kuyindula mbi bankuiza dia va masika, bawu batambula bidia bifumina kuidi zikhomba,  banunga kudila mu sabala wadi. Khomba wuyituka beni kumona phila Yave kayuwila mambu kakamba muan’andi. Bukiedika, befu kufiatila mu Yave bo mambu mambaluka mu luzingu luitu, tuala luta kumfikama.—1 Pete. 5:6, 7.

19. Zikhuamusu mbi yaya Aleksey Yershov kaviokila?

¹⁹ Mu mimvu amimi, zikhomba ziwombu badi mu kukindama mu zikhuamusu bakhambu ta mana ti bala viokila. Tala kifuani ki yaya Aleksey Yershov, wunkalanga ku Rússia. Bo kabotama mu mvu 1994 dikabu di Yave baba kiphuanza ku tsi ayoyi. Buviokila thangu mambu mayiza baluka ku Rússia. Mu mvu 2020, ba balula nzo’andi, bafuandubula yawu ayi babuila biuma biandi binkaka. Buviokila zingonda, ntinu wumvunina mambu. Mambu maluta buelama bo mutu mueka wuvuna kuba nlonguki wu Kibibila kagrava video muingi kumbaka bibila!

20. Buidi yaya Aleksey Yershov kakindisila kikundi kiandi na Yave?

²⁰ Bukiedika ti zikhuamusu yaya Aleksey kaviokila zintuadisa ndandu? Ngete. Kibila kikundi kiandi na Yave kiluta ba kikinda. Ayi nandi wutuba:“Minu ayi nkazi’ama tuluta sambila beni va kimueka”. “Yivisa ti boti yisa ba ko lusalusu lu Yave, khanu yisa nunga ko kukindama mu mambu amomo.” Nandi wubue tuba: “Ndongukulu’ama yitsadisa kununga kiunda. Minu yaba yindulanga mu bifuani bi bisadi bi Yave bikuikama mu thangu yikhulu. Kibila mu Kibibila, muidi bifuani biwombu bimmonisa nkinza wu kutatamana bavumbama ayi kufiatila mu Yave.”

21. Mbi tuma longuka mu dilongi adidi?

²¹ Mbi tuma longuka mu dilongi adidi? Thangu zinkaka mu nza ayiyi tuidi mu kuzingila, tuala viokila mu mambu maphasi ma kinzimbukulu. Kheti bobo Yave wala tatamana kusadisa bisadi biandi ba kumfiatilanga. Dedi bummonisina matangu mabongulu ntu diambu wu dilongi adidi, “mutu wusonga wumviokilanga mu ziphasi ziwombu, vayi Yave wu kumvukisanga mu ziphasi zioso.” (Minku. 34:19) Diawu tubika sikika thalu mu ziphasi, vayi mu mangolo Yave kadi ma ku tusadisa. Dedi mvuala Polo tulenda tuba mu lufiatu: “Mu mambu moso, yinkindamanga mu kibila ki mutu wukuphananga mangolo.”—Fili. 4:13.