1. Nkinza mbi dipha diba mu thangu yikhulu?

 DIPHA diba bidia bawombo mu thangu yikhulu babe dianga ayi nkinza beni diba. (Ngene. 14:18; Luk. 4:4) Diawu khumbu zinkaka Kibibila kinsadilanga kikuma dipha muingi kutubila matedi bidia. (Mat. 6:11; Mav. 20:7) Yesu mvandi wusadila dipha khumbu wadi bo kavanga mangitukulu. (Mat. 16:​9, 10) Dimueka mu mangitukulu amomo Yesu kavanga, madi mu kapu yinsambanu yi buku yi Yoane. Bo tunkuiza fiongunina mambu amomo, tunkuiza mona malongi tulenda sadila bubu.

2. Mambu mbi mamonika mavanga minlandikini mi Yesu kutatubuka?

² Bo bapostolo ba Yesu bamanisa kusamuna, nandi wuba kamba bamaka mu buatu muingi kukuenda ku Ngalili kue vunda. (Mala. 6:​7, 30-32; Luk. 9:10) Bawu bayenda ku kibuangu ki baveka ku Betesaida. Vayi nkangu wu batu wu balandakana ayi bakutakana vo baba. Yesu kasa bakukisa ko, nandi wutona kubalonga matedi Kintinu ki Nzambi ayi wubelusa zimbefu. Bo buisi buabe kuila, minlandikini batona kutatubuka matedi mbi batu boso bankuiza dia. Bankaka baba to nkadu bidia, diawu vabe tombulu kukuenda mu mala muingi kue sumba bidia. (Mat. 14:15; Yoa. 6:​4, 5) Mbi Yesu kankuiza vanga?

 WUVANGA MANGITUKULU MA KUFUNISA MAPHA

3. Mbi Yesu kakamba bapostolo bandi bavanga? (Tala mvandi fikula vathonono levista.)

³ Yesu wukamba bapostolo bandi: “Vasintombulu ko bawu kukuenda, vayi [muba] vananu kioso kiuma muingi badia.” (Mat. 14:16) Disa ba ko diambu diluelu kibila vaba 5.000 di babakala. Befu kubunda na bakietu ayi bibabana ḿba vaba 15.000 di batu babe tomba ki kudia. (Mat. 14:21) Andele wutuba: “Avava vadi muana mueka wu dibakala, widi mapha matanu ayi zimfu wadi. Vayi kheti bobo, masinkuiza fuana ko mu nkangu woso awowo.” (Yoa. 6:9) Mapha maba bidia biphumbulu ayi batu bankaka babe dianga beni ayi zifu ḿba ziba ziviku. Kheti bobo zifu ayi mapha muana beni kaba, maba maluelu muingi kudikila nkangu woso wu batu.

4. Mbi tulenda longuka mu Yoane 6:​11-13? (Tala mvandi zifoto.)

⁴ Yesu waba tomba kumonisa mamboti kuidi nkangu awowo wu batu, diawu kaba kambila bakala mu mua mangumba. (Mala. 6:​39, 40; tanga Yoane 6:​11-13.) Kibibila kintuba ti Yesu wuvutula matondo kuidi Tat’andi mu kibila ki mapha ayi zifu. Diba diambu dinkinza kutonda Nzambi kibila nandi wuba tho yi bidia beni. Bukiedika, Yesu wutu bikila kifuani kimboti matedi kusambilanga ava kudia kheti tuidi va befu veka voti na batu bankaka. Bosi Yesu wuvana biawu kuidi bapostolo muingi bakabula ayi batu badia ayi bayukuta. Ayi Yesu wutuma balunda bio bisobila. Kavangila mawu muingi  babaka bi kudia kilumbu kilanda. Yesu wu tubikila kifuani kimboti mu matedi kusadila mu nduenga biuma tuidi. Boti ngie widi tata voti ngudi, wulenda sadila kinongo akiokio muingi kulonga bana baku malongi mankinza matedi kusambila, kuyamba ayi kukaba.

5. Mayindu mbi batu baba matedi Yesu ayi mbi nandi kavanga?

⁵ Batu bayituka beni kumona phila Yesu kaba longila ayi mangitukulu kavanga. Bawu bazaba ti Mose wutuba ti Nzambi wala bafila mbikudi wulutidi. Diawu bayindudila ti Yesu ḿba nandi mbikudi beni.’ (Deute. 18:​15-18) Ayi bayindula ti Yesu wunkuiza ba ntinu wumboti no wunkuiza nunga kuvana bidia kuidi dikabu dioso. Diawu nkangu wuneni wu batu wubakila makani ma “kumbuila muingi kumbieka ntinu.” (Yoa. 6:​14, 15) Boti Yesu wukikinina mambu amomo, khanu nandi wukota mu mambu ma pulitika ma basi Yuda baba mu luyalu lu basi Loma. Vayi Yesu kasa mavanga ko, nandi wutina ku mongo. Kheti baba kunkuika, Yesu kasa kota ko mu mambu ma pulitika. Nandi widi kifuani kimboti kuidi befu!

6. Buidi tulenda landikinina kifuani ki Yesu? (Tala mvandi foto.)

⁶ Tuzebi ti batu basinkuiza tudinda ko kuvanga mangitukulu muingi kufunisa mapha, kubelusa bimbevu, voti ku tukuika muingi kuba ntinu. Bawu balenda ku tukuika kubuela mioko mambu ma pulitika mu kuvota voti  kubuela mioko mutu banyindula ti, kalenda dedikisa mambu ku tsi tukala. Vayi Yesu wuvana kifuani kimboti, nandi wumanga kukota mu mambu ma pulitika, diawu katubila: “Kintinu kiama, kisi ko ki nza ayiyi.” (Yoa. 17:14; 18:36) Baklistu bubu banlandakananga kifuani ki Yesu mu mayindu ayi mu mavanga. Ayi dedi nandi, befu tumbuelanga mioko Kintinu ki Nzambi, tunlonganga bankaka matedi kiawu ayi tunsambilanga muingi kiawu kiza. (Mat. 6:10) Buabu, tuentubila matedi mangitukulu Yesu kavanga, ma kufunisa mapha ayi mbi tunkuiza longuka matedi mawu.

“TSUNDU YI MAPHA”

7. Mbi Yesu kavanga ayi buidi bapostolo batadila mawu? (Yoane 6:​16-20)

⁷ Bo kamana kudikila nkangu wu batu, Yesu wukamba bapostolo bandi muingi bamaka mu buatu ayi bavutuka ku Kafalinawu. Bosi nandi wuyenda kumongo muingi nkangu wu batu babika kumbieka ntinu. (Tanga Yoane 6:​16-20.) Bo bapostolo baba mu buatu mu ḿbu, vamonika kivuka kinneni. Bosi Yesu wabe kuenda vo baba mu kudiata vayilu nlangu. Ayi wutumisa Petelo muingi mvandi kadiata va mbata nlangu. (Mat. 14:​22-31) Bo kamana kumaka mu buatu, kivuka kilembama. Diawu minlandikini miandi batubila: “Bukiedika ngie widi Muana Nzambi.” a (Mat. 14:33) Kheti bobo, bawu basa visa ko kithuadi ki mangitukulu kavanga mu ḿbu ayi mambu mamonika bo baba na nkangu wu batu. Tala mbi Malaku katuba matedi mambu amomo: “[Bapostolo] bayituka beni; kibila basa visa ko tsundu yi mangitukulu nandi kavanga bo kakaba mapha, diawu bakhambu visila mambu amomo mu mayindu mawu.” (Mala. 6:​50-52) Bukiedika bawu basa visa ko kitesu ki lulendu Yave kavana Yesu muingi kuvanga mangitukulu. Bosi Yesu wubue tubila matedi mangitukulu kavanga ma kufunisa mapha muingi ku tulonga dilongi dinkinza.

8-9. Kibila mbi nkangu wu batu balandikinina Yesu? (Yoane 6:​26, 27)

⁸ Nkangu wu batu Yesu kadikila, baluta sikika mayindu mawu muingi kudukisa zitsatu ziawu zi kinsuni. Buidi bavangila mawu? Mu kilumbu kilanda bo bamona ti Yesu ayi bapostolo bandi basa vaba ko ayi bo bamona makumbi mankaka mafumina ku Tibeliade, nkangu awowo wu batu bamaka muawu ayi balandakana Yesu ku Kafalinawu. (Yoa. 6:​22-24) Bukiedika ti bawu bavangila mawu muingi kubue kuwa zitsangu zi Kintinu? Ndamba. Kiuma kitheti bawu bayindula kiba, kudukisa zitsatu ziawu zi kinsuni. Buidi tuzabidi mawu?

⁹ Mona mambu mamonika bo nkangu wu batu badengana Yesu ku Kafalinawu. Yesu wuba kamba ti bawu bayenda kuentomba mu kibila ki bidia. Nandi wuzaba ti bawu ‘badia mapha ayi bayukuta mu bidia bimbolanga.’ Nandi wuba kamba muingi basala mu kibila ki “bidia bintuadisanga luzingu lu mvu ka mvu.” (Tanga Yoane 6:​26, 27.) Yesu wutuba ti Tat’andi nandi tho yi bidia abiobio. Bo batu bayuwa ti vadi bidia bilenda kuba vana luzingu lu mvu ka mvu, bawu bayituka! Phila mbi bidia bilenda vanga mambu amomo? Ayi buidi batu baba kuwa Yesu bankuiza tambudila bidia beni?

10. Mbi biaba tombulu batu kuvanga muingi babaka luzingu lu mvu ka mvu?

¹⁰ Basi Yuda baba tomba kuzaba mbi bafueti vanga muingi babaka bidia abiobio. Ḿba bawu bayindula mambu bafueti vanga  mu kutadila mambu Nsiku Mose wuntuba. Diawu Yesu kaba kambila: “Lekilanu kiminu mu mutu wo nandi kafila.” (Yoa. 6:​28, 29) Bukiedika, dedi bo Yesu katubila, vantombulu kulekila kiminu mu mvuala wu Nzambi, muingi kubaka “luzingu lu mvu ka mvu.” (Yoa. 3:​16-18, 36) Ayi kuntuala, nandi wubue sudikisa matedi mambu amomo.—Yoa. 17:3.

11. Buidi basi Yuda bamonisina ti baba tomba to kudukisa zitsatu ziawu zi kinsuni? (Minkunga 78:​24, 25)

¹¹ Basi Yuda abobo, bamanga kulekila kiminu mu Yesu. Diawu banyuvudila: “A Mfumu, kidimbu mbi wunkuiza tumonisa, muingi tu kukikinina?” (Yoa. 6:30) Bawu batuba ti, bakulu bawu mu thangu yi Mose batambula maná, ḿba badedikisa na dipha. (Nehe. 9:15; tanga Minkunga 78:​24, 25.) Mambu amomo mammonisa ti bawu, baba kuazuka to matedi bidia bi kinsuni. Ayi bo Yesu katubila matedi “dipha dikiedika difumina ku diyilu,” diba disuasana na maná kibila adiodio dilenda kuba vana luzingu lu mvu ka mvu, bawu basa kuvula ko Yesu mbi nandi kaba tomba kutuba. (Yoa. 6:32) Bo baluta tsikika thalu mu zitsatu ziawu zi kinsuni, bawu balenza kiedika ki kiphevi Yesu kaba tomba kuba longa. Mbi tulenda longuka mu mambu amomo?

MBI BILUTIDI NKINZA KUIDI BEFU

12. Buidi Yesu kamonisina diambu dilutidi nkinza?

¹² Mona dilongi dinkinza tulenda longuka mu kapu 6 yi buku yi Yoane. Diambu dilutidi nkinza kuidi befu difueti ba, kudukisa zitsatu zitu zi kiphevi. Tebuka moyo ti mawu Yesu kavanga bo satana kantota. (Mat. 4:​3, 4) Ayi mu dilongi kavanga va Mbata Mongo, Yesu wuluta tubila matedi nkinza wu kudukisa zitsatu zitu zi kiphevi. (Mat. 5:3) Diawu, tufueti kuyikuvusa: ‘Phila yinnatinanga luzingu luama, yimmonisa ti yinluta vuanga nkinza zitsatu ziama zi kiphevi voti kudukisa zitsatu ziama zi kinsuni?’

13. (a) Kibila mbi tufueti kuangalala mu bidia bi kinsuni? (b) Ndubu mbi Polo ka tuvana? (1 Kolinto 10:​6, 7, 11)

¹³ Disi ko diambu dimbi kusambilanga matedi zitsatu zitu zi kinsuni ayi kudukisa ziawu. (Luk. 11:3) Kibibila kintuba ti didi diambu dimboti mutu “kudia, kunua” ayi kukuangalala mu kisalu kiandi, kibila mawu ‘Nzambi yikiedika kamvana va mbata ntoto.’ (Mpovi 2:24; 8:15; Tia. 1:17) Vayi tufueti ba keba keba muingi kubika tula biuma bi kinsuni va theti mu luzingu luitu. Tulenda longuka mawu mu kutadila mambu mvuala Polo kasonikina Baklistu. Nandi wutubila matedi kifuani kimbi ki basi Isaeli baba kuthandu ayi mambu bavanga. Nandi wulubula Baklistu bo katuba: Bikanu “zinina biuma bimbi, dedi bo bawu bazinina.” (Tanga 1 Kolinto 10:​6, 7, 11.) Basi Isaeli babika ‘phuila yi kubaka biuma biwombu kuba vanga kusumuka.’ (Zinta. 11:​4-6, 31-34) Bawu bavanga kitumba ki wola ayi babuongimina kiawu. Mu kuvanga mawu, bana ba Isaeli bamonisa ti baluta vua nkinza kudia ayi kunua kubika kuandi kutumukina Yave. (Esodu 32:​4-6) Mvuala Polo wusadila kifuani akiokio, muingi kulubula Baklistu baba zingila kutsuka thangu baba belama kubunga Yelusalemi ayi tempelo mu mvu 70 T.K. Befu mvitu bubu, tuidi mu kuzingila mu bilumbu bitsuka bi nza ayiyi. Diawu didi diambu dimboti kulandakana malongi amomo ma mvuala Polo.

14. Matedi bidia, mambu mbi tumvingila mu nza yimona?

¹⁴ Bo Yesu katubila matedi “dipha di kadika kilumbu,” nandi waba tubila matedi thangu luzolo lu Nzambi luala “vangama va ntoto, dedi bo lumvangimina ku diyilu.” (Mat. 6:​9-11) Buidi nza yala bela mu thangu ayoyo?  Kibibila kintuba ti bo lukanu lu Nzambi luala vangama va ntoto dedi bummonisina Yesaya 25:​6-8, kuala ba bidia biwombo bimboti. Minkunga 72:16 yintuba: ‘Vala mena mbongu yiwombo va ntoto nate vambata miongo.’ Ngie widi phuila yi kulamba bidia wunzolanga voti kuvanga biuma binkaka ka wuvangiziabu ko? Ngie wulenda yindula kuvata nti vinu ayi kuvingila kudia makundi mandi. (Yesa. 65:​21, 22) Ba mu mayangi kibila baboso va ntoto, bala tambula mamboti amomo.

15. Mambu mbi batu bala vulubuka bala longuka? (Yoane 6:35)

¹⁵ Tanga Yoane 6:35. Buabu, bueyindula mu batu badia dipha ayi zifu Yesu kafunisa! Mu luvulubukusu lunkuiza, ngie wulenda zaba bankaka mu batu abobo. Kheti bo bakhambu lekila kiminu mu Yesu, ḿba balenda vulubuka. (Yoa. 5:​28, 29) Vayi vala tombulu batu abobo kulonguka matedi tsundu yi mambu Yesu katuba: “Minu yidi dipha dimvananga luzingu lukiedika. Woso wu kundandakana, kalasa bue mona ko nzala.” Vabe tombulu batu kukuna kiminu mu khudulu yi Yesu ti nandi wuvana luzingu mu kibila kiawu. Mu thangu ayoyo kuala ba thuadusulu, muingi kulonga batu bala vulubuka kubunda mvandi bana bala butuka ku nza yimona. Kusadisa bankaka kukuna kikundi kifikama na Yave, kuala luta tutuadisa mayangi kena kudia dipha di kinsuni.

16. Mbi tunkuiza longuka mu dilongi dinlanda?

¹⁶ Tuma longuka mua mambu Yesu kavanga bantubila mu kapu 6 yi Yoane. Vayi Yesu wuba mambu mawombo ma kulonga matedi luzingu lu “mvu ka mvu.” Vaba tombulu basi Yuda kuvisa buboti mambu amomo Yesu kaba kamba. Ayi mawu befu mvitu tufueti vanga. Mu dilongi dinlanda, tunkuiza bue tubila mambu mankaka madi mu kapu 6 yi buku yi Yoane.