Yibutuka mu 1948 ku buala bumueka ku Nigéria. Mu thangu beni, titi’ami Moustapha ayi khomb’ami yi nkulutu Wahabi, babotama muingi kuba Zimbangi zi Yave. Bo yiba vua di mimvu, tat’ami wuyiza fua. Yiba beni mu kiunda. Vayi Wahabi wukhamba ti tulenda bue mona tat’itu mu luvulubukusu. Khindusulu ayoyo kaphana, yitsadisa muingi kulonguka Kibibila. Yibotama mu mvu 1963. Mvandi zikhomba ziami zitatu babotama.

Mu mvu 1965, yiyenda kue buela mioku khomb’ami yi nkulutu Wilson ku buala bumueka bantedilanga Lagos ayi yibaka luaku lu kuviokisanga thangu na mintuami ntuala minkaka ku kimvuka ki Igbobi. Mayangi mandi ayi kifuza kiandi, kikhindisa. Ayi mu ngonda Yitheti mvu 1968, mvami yikota mu kisalu ki ntuami ntuala.

Yaya Albert Olugbebi wunsadilanga ku Beteli, wu tuadisa lukutukunu lu nkinza kuidi befu matoku, luaba tubila matedi tsatu yi mintuami ntuala mifilu ku norte yi Nigéria. Yintebuka moyo ndubu yi khindusulu yaya Albert kavanga: “Ngie ditoku, wulenda sadila mangolo maku ayi thangu’aku mu kisalu ki Yave. Kibila vadi kisalu kiwombu muingi wuvanga kuna!” Yiba beni phuila muingi kulandakana  kifuani ki kukivana ki mbikudi Yesaya, diawu yikivanina.—Yesa. 6:8.

Mu ngonda Yintanu mvu 1968, yitambula kiyeku ki kuba ntuami ntuala wufilu ku divula di Kano, ku norte yi Nigéria. Mawu mamonikina mu thangu mvita wu Biafran mu mvu (1967-1970). Mu kibila ki mvita awowo, biuma biwombu bituluka ava bawu kukuenda ku leste yi Nigéria. Khomba mueka waba tomba kumbalula mayindu muingi yibika kukuenda. Vayi minu yinkamba: “Matondo beni mu kukuazuka mu kibila kiami vayi boti Yave tidi yisadila ku kibuangu akiokio, yidi lufiatu ti nandi wala ba yama.”

Kiadi ayi kiunda kumona buidi mvita wutuludila divula di Kano. Khumbu zinkaka mu kisalu ki kusamuna, tuaba dengananga zimvumbi zi batu bavonda mu mvita. Kheti kuba bimvuka biwombu ku Kano, vayi nduka zikhomba zioso batina. Ayi kusiala to nduka 15 di minsamuni baba mu boma ayi mu kiunda. Zikhomba aziozio baba beni mu mayangi bo sambanu di mintuami ntuala mifulu, batuka kuna. Bawu babaka khindusulu mu mambu tuba kamba. Befu tuba sadisa muingi bavutuka kubue ba thuadusulu yi mambu ma kiphevi ayi kufilanga kipholu kiawu, ki kisalu ki kusamuna ku Filiali.

Befu mintuami ntuala mifulu, tutona kulonguka mbembu Hausa. Bo tutona kusamuna zitsangu zi Kintinu mu mbembu babutukila, batu bawombu baba ku tukuwanga. Vayi batu ba kinganga kiluta zabakana ku divula beni, babasa zolanga ko kisalu kitu ki kusamuna, diawu vaba tombulu tuba keba keba. Khumbu yimueka minu ayi khomba yinkietu wuba yama mu kisalu ki kusamuna, baba kutukuka kuidi dibakala dimueka mu mbedi. Mayangi beni kuzaba ti befu tubikana! Kheti mu mambu amomo maphasi, Yave wu tusadisa “kuzingila mu nsika” ayi thalu yi minsamuni yitona kubuelama. (Minku. 4:8) Bubu kuidi kuvioka 500 di minsamuni badi mu 11 di bimvuka ku Kano.

Buviokila thangu mu ngonda Yinana mvu 1968, bo yisala to mua zingonda ku divula di Kano,  minu ayi mintuami ntuala miodi mifilu batufila ku divula di Niamey, capital yi Níger. Tubakula ti Níger ku África Ocidental kiawu kibuangu kilutidi mbazu mu nza yimvimba. Kubotula kuandi kukolama nyufi, vaba tombulu mvandi kulonguka kukoluka Francês, mbembu bankolukannga kuna. Kheti mu bikaku abiobio, tutula lufiatu luitu mu Yave ayi tutona kusamuna ku capital ku tsi ayoyo mu lusalusu lu minsamuni baba kalanga kuna. Mua thangu yivioka nduka baboso ku Niamey bazebi kutanga, batambula buku yi kulongukila A Verdade que Conduz a Vida Eterna. Batu baba kuizanga ku tutomba muingi kubaka buku ayoyo!

Vasa vioka ko beni thangu tubakula ti zimfumu zi luyalu babasa zolanga ko Zimbangi zi Yave. Mu ngonda Sambuadi mvu 1969, tukutakana muingi kuvanga lukutukunu lu divula, kumonika 20 di batu. Tuba beni phuila muingi kumona mbotumunu yi minsamuni miodi. Vayi kilumbu kitheti ki lukutukunu, kuyiza zipulisi ayi bavunzikisa lukutukunu beni. Bawu banata mintuami ntuala mifilu ayi nkengididi wu bimvuka. Bo bamana ku tuvana biuvu mu kilumbu kilanda ba tubasisa. Tuvisa ti zipulisi balenda bue vunzikisa lukutukunu, diawu tuvangila dilongi di mbotumunu ku nzo. Bosi mu keba keba tubotika minsamuni ku muila.

Vavioka to mua zisabala ntinu wu tukukisa minu ayi mintuami ntuala mitanu mifilu. Ba tuvana to bilumbu biodi muingi tubasika ku tsi yi Níger ayi befu veka tutomba bu kufutila kitiki. Tutumukina ayi tuyenda ku Filiali yi Nigéria, ko tutambudila biyeku bimona.

Bamfila ku buala bumueka bu Nigéria bantedilanga Orisunbare, ko yibakila beni mayangi mu kisalu ki kusamuna na mua dingumba di minsamuni baba kalanga kuna. Vayi bo vavioka zingonda zi sambanu, Filiali yithumisa muingi yivutuka ku Níger minu veka. Kheti mu mambu yiviokila khumbu yitueti yiba kuna, minu yiba phuila yi kuvutuka kuna ayi kubue dengana na zikhomba!

Yivutuka ku Niamey. Mu kilumbu kilanda, dibakala dimueka musi Nigéria wuba mfumu yi kisalu, wuzaba ti minu yiba Mbangi yi Yave ayi wutona kuphana biuvu biwombu matedi Kibibila. Tutona kulonguka Kibibila, bosi bo nandi kabika kuvola zitsunga ayi kunuanga beni, wuyiza botama. Buviokila thangu, yibaka luaku lu kumona ndionzukulu mu bibuangu biwombu ku Níger. Bo yituka kuba to 31 di Zimbangi zi Yave ku tsi yoso, vayi bo yibotuka yibika 69.

Kutsuka mvu 1977, yivutuka ku Nigéria muingi kutambula khubumunu. Bo khubumunu beni yi sabala tatu yimana, yaya Malcolm Vigo wuphana nkanda muingi yitanga waba monisa ti yifueti kuenda ku Filiali yi Serra Leoa. Kibila zikhomba baba tomba khomba yi dibakala wukhambu  kuela, widi buvinya bumboti, wunkolukanga Kingelesu ayi Kifalasi muingi kaba nkengididi wu bimvuka ku Guiné. Yaya Vigo wukhambu ti yaba tambula khubumunu mu kiyeku akiokio. Ayi wukhindisa ti kisi ko phasi. Nandi wukhamba, “yindula ava kuvitika” ayi wuphana khindusulu. Minu yimvutudila, “Minu yinkuenda kibila Yave nandi wu kuthuma.”

Yiyenda ku Serra Leoa ayi yidengana zikhomba ku Filiali. Wumueka mu zikhomba widi mu Dingumba di Filiali wukhamba, “Tusa zaba ko mawombu matedi kisalu ki Kintinu ku Guiné.” Kheti Filiali yawu yiba kiyeku kitedi kisalu ki kusamuna ku tsi yi Guiné, vayi disa ba ko diambu diluelu kuzaba buidi buaba kuendila kisalu ku tsi ayoyo mu kibila ki mambu ma pulitika maba kuna. Ayi kheti mu mangolo mawombu Filiali yivanga, basa nunga ko kubaka nkengididi wu bimvuka ku tsi beni. Diawu bandindila muingi yenda ku capital yi Guiné, Conacri muingi ye kala kuna.

Bo yivitila ku Guiné, yiyenda kuidi embaixada yi Nigéria ayi yinsudikisa phuil’ami yi kusamuna kuna. Vayi nandi wukhamba yibika ku kukala, kibila yilenda monikina diambu dilenda kuphanga bubi voti balenda kuthula mu buloku. Diawu kakhambila “yivutuka ku Nigéria ayi yivangila kuna kisalu ki kusamuna.” Vayi minu yinkamba, “yike wukubama muingi kukala akuku.” Mu kibila akiokio, nandi wusonika nkanda kuidi ntinu wu Guiné muingi katsadisa ayi ntinu wukikinina mawu.

Bosi yivutuka ku Filiali yi Serra Leoa muingi kuzabikisa bakulutu ba Filiali makani ntinu kabaka. Zikhomba bayangalala beni mu phila Yave kasakumunina mambu amomo. Ntinu Guiné wuvitika yikala kuna.

Tona mu mvu 1978 nate 1989, yisala mu kisalu ki kukengidila bimvuka ku Guiné, ku Serra Leoa ayi yiba nsadisi wu nkengididi wu bimvuka ku Libéria. Va thonono yaba buanga beni kubela, mambu amomo, maba kumbonikinanga bo yaba banga mu mala. Vayi zikhomba baba vanganga mamoso bannunga muingi kundata ku nzo mbuku.

Khumbu yimueka yiba beni malária ayi cólera. Vayi bo yibeluka yizaba ti zikhomba bamuena ti yinkuiza fua ayi baba yindula vama bankuiza kunzikila. Kheti mambu amomo matula luzingu luama va kingiela, vayi yisa yindula ko kubika kiyeku kiama. Ayi yintatamananga kukikinina ti nsika wukiedika ayi wala kadidila, wunkuizilanga kuidi Nzambi wulenda tuvulubusa kheti tufuidi.

Mu mvu 1988 yizaba Dorcas, khomba yinkietu wuba ntuami ntuala, waba kukikululanga beni ayi wuba kiphevi kimboti. Befu tukuelana ayi tusala va kimueka mu kiyeku ki kukengidila bimvuka. Dorcas wumonisa ti wuba nkazi wumboti ayi waba kukivananga. Befu tudiata 25 di zikilometru na biuma bitu muingi kue kengidila bimvuka. Muingi kutuka mu bimvuka biba beni kinanu, befu tuaba makanga dioso kua dikalu ayi kuvanga viagi yiba beni mabulu ayi mayanga.

 Dorcas widi beni kibakala. Dedi, khumbu zinkaka vaba tombulu kusabuka mila miba zingandu. Bo tuvanga viagi mueka yi bilumbu bitanu, bikada bi mabaya biba bituluka ayi tusadila miatu muingi kusabuka muila. Bo Dorcas kaba kubama muingi kukuluka mu buatu, nandi wubua vama vaba thibu. Ni wumueka mu befu wuzaba kusuka ayi mu muila beni muba zingandu. Vayi mayangi beni kuzaba ti matoko mamueka bakota mu nlangu ayi bamvukisa. Befu tuyazuka mu mua thangu vayi tutatamana mu kiyeku kitu.

Va thonono mvu 1992, tuyituka beni kuzaba ti Dorcas wiyiba ba mu buemba. Bukiedika ti yiba tsukulu yi kisalu kitu ki thangu ka thangu? Befu tuyindula, Yave ma tuvana nkhailu. Diawu tubakila makani ma kumvana dizina di Jahgift. Bo vavioka mimvu minna bo muan’itu kabutuka, tubue buta muana wunkaka Eric. Bana bitu bayiza ba minkhailu mi kiphevi kuidi befu. Jahgift wusadila mu mua thangu ku RTO yi Conacri ayi Eric widi nsadisi wu bakulutu ba kimvuka.

Kheti Dorcas wubika kisalu ki ntuami ntuala wufilu, vayi nandi wutatamana kuba ntuami ntuala, kheti bo tuaba konzula bana buadi. Mu lusalusu lu Yave, minu yitatamana mu kisalu ki ntuami ntuala wufilu. Bo bana bitu bayonzuka, Dorcas wuvutuka mu kisalu ki ntuami ntuala wufilu. Bubu, tuidi mu kisalu ki misioni ku divula di Conacri.

Minu yiyenda koso kuma Yave kafhila. Minu ayi nkazi’ama tumona lukiebu ayi lusakumunu luandi. Kufiatila mu Yave ku tukieba muingi tubika kuazuka beni mu mambu batu banfiatilanga biuma bi kinsuni bankuazukilanga. Minu ayi Dorcas tulonguka ti ‘Nzambi mvukis’itu,’ nandi tho wu nsika wukiedika. (1 Lusa. 16:35) Yidi lufiatu ti baboso ba kumfiatilanga, ‘luzingu luawu luala ba mu mioko mi Yave.’—1 Samu. 25:29.