1. Mambu mbi malenda tuadisa dibakala mu phila kankiebila nkazi’andi?

MBI binsundula kuba “ntu voti mfumu” dikanda? Babakala bankaka bambikanga kikhulu, tsi bankalanga voti mambu mankaka, matuadisa phila bankiebilanga bakazi bawu ayi bana bawu. Tala mambu Yanita, khomba yimueka yinkieto wunkalanga ku Europa, katuba: “Akuku befu tunkalanga, batu bawombo badi mayindu makhambu fuana matedi bakieto. Bantubanga ti bawu basi ko beni luvalu banga babakala ayi bafueti kuba tadila banga mimvika.” Khomba yinkaka bantedilanga Luke wunkalanga ku Estados Unidos, wutuba: “Matata mankaka, banlongisanga bana bawu ti mayindu ma bakieto masiko nkinza. Diawu, disi ko diambu dinkinza kuba kuwila.” Ayoyi yisiko yawu phila Yave kantombila babakala bakiebila bakazi bawu voti bakieto. (Dedikisa na Malako 7:13.) Buidi dibakala kalenda bela mfumu yimboti yi dikanda?

2. Mbi mfumu wu dikanda kafueti zaba ayi kibila mbi?

² Muingi kuba mfumu yimboti yi dikanda, buboti beni dibakala kuvisanga mbi Yave kantomba mu nandi. Mvandi, kafueti zaba kibila mbi Yave kavangila kimfumu ayi buidi nandi kalenda landikinina kifuani ki Yave ayi ki Yesu. Vayi kibila mbi dibakala kafueti zabila mambu moso amomo? Kibila Yave nandi wuvana dibakala kiyeku akiokio ayi nandi kantomba bawu basadila buboti kimfumu beni kaba vana.—Luka 12:48b.

3. Mu kumona mantuba 1 Kolinto 11:3, mbi tube longuka matedi kimfumu?

³ Tanga 1 Kolinto 11:3. Lutangu alolo lummonisa phila Yave kakubikila dikanda diandi, kuba kuandi ku diyilu voti va ntoto. Yave nandi “ntu voti mfumu” yilutididi. Ayi bana bandi kuba kuandi ku diyilu voti va ntoto, badi kutsi kimfumu kiandi. (Loma 14:10; Efe. 3:14, 15) Yave wuvana Yesu kiyeku ki kuba ntu wu kimvuka, vayi Yesu widi mu minsua mi Yave mu phila kankiebila kiawu. (1 Koli. 15:27) Mvandi, Yave wuvana dibakala kiyeku ki  kuba ntu wu nkazi’andi ayi wu bana bandi. Vayi nandi wala fundusu va meso ma Yave ayi Yesu mu phila kankiebila dikanda diandi.—1 Pete. 3:7.

4. Nsua mbi Yave ayi Yesu badi?

⁴ Bo kadi mvangi biuma bioso, diawu Yave kadidi ntu wu biuma bioso. Ayi nandi widi nsua wu kutsikika zithumu ayi kudinda muingi bisadi biandi batumamana ziawu. (Yesa. 33:22) Yesu mvandi bo kadi ntu wu kimvuka, nandi widi nsua wu kitsikika zithumu ayi kudinda muingi bisadi biandi balandakana zithumu beni.—Ngala. 6:2; Kolo. 1:18-20.

5. Kiyeku mbi mfumu yi dikanda kadi, ayi mbi kafueti tebukanga moyo matedi kimfumu kiandi?

⁵ Mu kutala phila Yave ayi Yesu bavangila dikanda, mfumu dikanda nandi widi nsua wu kubaka makani va dikanda diandi. (Loma 7:2; Efe. 6:4) Vayi kimfumu ki dibakala kidi ndilu. Dedi, makani nandi kafueti baka, mafueti kuizila mu Diambu di Nzambi Kibibila. (Zinga. 3:5, 6) Ayi nandi kafueti tebukanga moyo ti, mu kuba mfumu dikanda nandi widi to nsua wu kutsikika makani va dikanda diandi, kubika kuandi mu makanda mankaka. (Loma 14:4) Mvandi, bo bana bandi bankonzuka ayi bambotuka va nzo’andi, bawu bala tatamana kunkinzika vayi balasa bue ba ko kutsi kimfumu kiandi.—Matai 19:5.

6. Kibila mbi Yave kavanina bankaka kiyeku ki kuba ntu voti mfumu?

⁶ Kimfumu voti kiyeku ki kuba ntu, widi nkhayilu Yave kavana batu bankaka. Ayi nandi wuvangila mawu mu kibila ki luzolo. Kimfumu kinsadisanga dikabu di Yave kuzingila mu phila yisulama ayi mu ndembama. (1 Koli. 14:33, 40) Boti Yave kasa vana ko bankaka kiyeku ki kutuama ntuala, khanu dikabu diandi dinzingilanga mu divunza ayi khanu basiko mayangi. Dedi, khanu ni mutu kasa zaba ko nani fueti baka makani matsuka ayi nani fueti tuama ntuala mu makani beni.

7. Dedi bummonisina Efeso 5:25, 28, bukiedika kuandi ti Yave wuntomba bannuni batovulanga bakazi bawu?

⁷ Boti kuba kimfumu va dikanda yidi mbonosono yi luzolo lu Yave, kibila mbi babakala bankaka bubu bantovudilanga bakazi bawu? Kibila babakala bawombo bubu, bambayisanga zithumu zi Yave matedi phila yi kukiebila dikanda. Vayi bambakanga makani ma kulandakana bikhulu voti phila batu va kibuangu kiawu banzingilanga. Bankaka bantubanga ti kutovula bakazi bawu, kuba sadisanga kuba buboti. Dedi, nnuni kalenda baka makani amomo muingi kumonisa ti nandi viokizi nkinza voti kumonisa kuidi bankaka ti nandi widi “dibakala dikiedika.” Nandi kalenda tuba ti, kalendi kuika ko nkazi’andi kanzola vayi kalenda kumvanga kammona boma. Ayi nandi kalenda sadila boma abobo nkazi kadi, muingi kukengidila mambu moso kamvanga. * Babakala banyindudilanga phila ayoyi ayi bakhambu monisanga lukinzu kuidi bakieto mu kuba vangila mambu mambi, bansumukanga vantuala Yave.— Tanga Efeso 5:25, 28.

8. Buidi dibakala kalenda bela mfumu yimboti yi dikanda?

⁸ Dibakala kalenda ba mfumu yimboti yi dikanda mu kulandakana phila Yave ayi Yesu bansadilanga kimfumu kiawu. Tuentubila zikhadulu ziwadi Yave ayi Yesu bammonisanga ayi buidi mfumu dikanda kalenda landikinina zikhadulu aziozio, bo kankieba nkazi’andi ayi bana bandi.

9. Buidi Yave kammonisinanga khadulu yi kukikulula?

⁹ Kukikulula. Yave nandi wulutidi luzabu mu  baboso. Vayi kheti bobo, nandi wunkuwanga mu thangu bisadi biandi bakunzabikisa mabanza mawu mu matedi makani nandi kambakanga. (Ngene. 18:23, 24, 32) Nandi wumvananga luaku kuidi batu badi ku tsi luyalu luandi muingi batuba mayindu mawu. (1 Minti. 22:19-22) Yave widi wuvedila vayi kheti bobo, kavingilanga ko bisadi biandi bavangila mambu mu phila yivedila. Mu luzolo, nandi wunsadisanga bisadi biandi kubaka ndandu mu luzingu. (Minku. 113:6, 7) Kibibila kimmonisa ti Yave widi “nsadisi.” (Minku. 27:9; Ebe. 13:6) Ayi ntinu Davidi wukikinina mambu amomo. Nandi wutuba ti wununga to kuvanga kisalu kinneni kaba, kibila Yave wukikulula ayi wunsadisa.—2 Samu. 22:36.

10. Buidi Yesu kammonisinanga khadulu yi kukikulula?

¹⁰ Tala kifuani ki Yesu. Kheti nandi wuba mfumu yi bapostolo bandi, nandi wusukula malu mawu. Kibila mbi Yave kabikila mambu amomo masonama mu Kibibila? Tuisiko divuda ti nandi kavangila mawu, muingi kavana zimfumu zi makanda ayi bankaka kifuani kimboti bafueti landakana. Naveka Yesu wutuba: ‘Kibila yimubikila ntungulu, muingi mu phila minu yiluvangidi, benu mvinu luvangila.’ (Yoa. 13:12-17) Kheti wuba mfumu, Yesu kabasa vingilanga ko muingi bankaka bansadila vayi nandi wusadila bankaka.—Matai 20:28.

11. Mbi mfumu yi dikanda kalenda longuka mu phila Yave ayi Yesu bammonisinanga khadulu yi kukikulula?

¹¹ Mbi tulenda longuka. Mfumu yi dikanda kalenda monisa khadulu yi kukikulula mu ziphila ziwombo. Dedi, nandi kavingilanga ko nkazi’andi ayi bana bandi bavangila mambu mu phila yivedila. Nandi wunkuwanga mayindu ma dikanda diandi, kheti bo bawu bakhambu kikinina makani kantomba kubaka. Tala mambu Marley, khomba yimueka yinkieto wunkalanga ku Estados Unidos katuba: “Minu ayi nnuni’ami khumbu ziwombo tumbanga mayindu maviakana. Vayi minu yinkuangalalanga beni mu kuzaba ti nandi wukukhinzikanga. Kibila nandi wuntombanga kuzaba theti mayindu mami mu makani kantomba kubaka. Ayi ava kubaka mayindu matsuka, nandi wumfionguninanga buboti makani beni.” Mvandi nnuni wukikululanga widi wukubama muingi kusadisa nkazi’andi mu bisalu bi nzo. Kheti va kizunga bankalanga batu bantubanga ti bisalu beni bitu bi bakieto. Dilenda ba diambu diphasi. Kibila mbi?  Khomba yimueka bantedilanga Rachel wutuba: “Ku kibuanga tunkalanga, boti nnuni wunsadisa nkazi’andi kulava zindonga ayi kufiona nzo, bantubanga ti nandi kasiko ‘dibakala dikiedika voti bandikisa mesa’.” Boti mambu amomo mammonikanga ku kizunga wunkalanga, tebuka moyo ti Yesu wulava malu ma bapostolo bandi kheti kiawu kiba kisalu bawombo baba yindulanga ti mvika to fueti vanga kiawu. Mfumu dikanda wunkiebanga kiyeku kiandi buboti, kakuazukanga ko beni mu matedi phila batu bankaka bankuiza kuntadila vayi nandi wumvanganga mangolo muingi kukuangidika nkazi’andi ayi bana bandi. Kubotula kuandi khadulu yi kukikulula, khadulu mbi yinkaka yinkinza mfumu dikanda kafueti kuna?

12. Mu kibila ki luzolo, mbi Yave ayi Yesu bavanga?

¹² Luzolo. Mamoso Yave kamvanganga nandi wumvangilanga mawu mu luzolo. (1 Yoa. 4:7, 8) Mu luzolo, nandi wunkiebanga zitsatu zitu zi kiphevi mu nzila Diambu diandi—Kibibila ayi kimvuka kiandi. Phila yinkaka nandi kammonisinanga ti wutuzolanga, yidi mu kukieba zitsatu zitu zinkaka. Dedi, mu matedi zitsatu zitu zi kinsuni, Yave wu tuvananga ‘biabioso bi tutuadisanga mayangi mawombo.’ (1 Timo. 6:17) Mvandi, kheti tumvanganga zinzimbala, nandi wuntatamananga kutuzola. Mu luzolo, Yave wutuadisa khudulu muingi kutukula mu masumu. Ayi Yesu, mu luzolo nandi wuvana luzingu luandi mu kibila kitu. (Yoa. 3:16; 15:13) Diawu vasiko kiuma kilenda tula Yave ayi Yesu nkaku muingi bamonisa luzolo kuidi batu badi bakuikama mu bawu.—Yoa. 13:1; Loma 8:35, 38, 39.

13. Kibila mbi didi diambu dinkinza mfumu dikanda kumonisanga luzolo kuidi dikanda diandi? (Tala quadro yintuba: “ Bo Dikuela Dikhidi dimona, mbi Nnuni Kafueti Vanga Muingi Nkazi’andi Kankinzika?”)

¹³ Mbi tulenda longuka. Luzolo luawu lufueti tuadisanga mamoso mfumu dikanda kamvanga. Kibila mbi didi diambu dinkinza? Mvuala Yoane wusonika: ‘Bila mutu wukhambu zolanga khomb’andi [ove dikanda diandi], dio kammonanga, buna buidi kalenda zodila Nzambi kakhambu monanga?’ (1 Yoa. 4:11, 20) Mfumu dikanda wuntomba kulandakananga kifuani ki  luzolo lu Yave ayi Yesu, wumvanganga mangolo ma kukieba zitsatu zi kinsuni ayi zi kiphevi zi dikanda diandi. (1 Timo. 5:8) Nandi wunkubikanga ayi wunsembanga bana bandi. Mvandi, wumvanganga mangolo muingi kubaka makani mankuangidika Yave ayi mantuadisa ndandu kuidi dikanda diandi. Buabu tuemmona, buidi mfumu dikanda kalenda landikinina kifuani ki Yave ayi Yesu bo kambaka makani mu mambu amomo tuma tubila.

14. Buidi mfumu dikanda kansadisilanga dikanda diandi batatamana bafikama kuidi Yave?

¹⁴ Kiebanga zitsatu zi kiphevi zi dikanda diaku. Yesu wulandakana kifuani ki Tat’andi. Diawu kavangila mamoso muingi kusadisa bakundi bandi kuba kiminu kingolo. (Matai 5:3, 6; Malako 6:34) Bobuawu mvandi, kiuma kilutidi nkinza kuidi mfumu yi dikanda kidi, kusadisa dikanda diandi batatamana kufikama Yave. (Deute. 6:6-9) Nandi wumvanganga mawu, mu kuba lufiatu ti nandi ayi dikanda diandi bantanganga Diambu di Nzambi Kibibila, banlandakananga zikhutukunu, banlonganga zitsangu zimboti ayi bamvanganga mamoso muingi batatamana kuba kikundi kimboti na Yave.

15. Buidi mfumu dikanda kalenda monisina kuidi dikanda diandi ti nandi wuba zolanga?

¹⁵ Monisa mu mavanga ti wunzolanga dikanda diaku. Yave wukamba Yesu ti nandi wu kunzolanga, vantuala batu bankaka. (Matai 3:17) Yesu mvandi wumonisa luzolo kuidi minlandikini miandi, mu mambu katuba ayi kavanga. Minlandikini miandi, mvawu baba kunkambanga ti ba kunzolanga. (Yoa. 15:9, 12, 13; 21:16) Mfumu dikanda mvandi kalenda monisa kuidi nkazi’andi ayi bana bandi ti nandi wuba zolanga, mu mambu kamvanga. Dedi, mu kulongukanga yawu Kibibila, mu kuba kambanga ti wuba zolanga ayi wuba vuanga beni nkinza. Mvandi, wumvangilanga mawu vantuala bankaka.—Zinga. 31:28, 29.

16. Mbi binkaka mfumu dikanda kafueti vanga ayi mbi kafueti bela keba keba?

¹⁶ Kiebanga zitsatu zi kinsuni zi dikanda diaku. Yave waba kiebanga zitsatu zi kinsuni zi bana ba Isaeli kheti bo bawu baba bayisanga zithumu ziandi. (Deute. 2:7; 29:5) Ayi bubu, nandi wutuvananga biuma tuntomba muingi kudukisa zitsatu zitu. (Matai 6:31-33; 7:11) Bobuawu mvandi, Yesu wukieba zitsatu zi batu baba kunlandakananga. (Matai 14:17-20) Nandi wubelusa batu bawombo baba bela. (Matai 4:24) Muingi kukuangidika Yave, mfumu dikanda wunkiebanga zitsatu zi kinsuni zi dikanda diandi. Vayi vadi diambu kafueti ba keba keba muingi kubika kuvanga. Kuvua beni nkinza kisalu ayi kuzimbakana kukieba zitsatu zi kiphevi zi dikanda diandi.

17. Buidi Yave ayi Yesu badidi kifuani kimboti mu matedi kukubika ayi kusemba bankaka?

¹⁷ Kubikanga dikanda diaku. Yave wutu kubikanga ayi wutu sembanga, kibila tidi kutu sadisa ayi wuntomba mamboti mitu. (Ebe. 12:7-9) Mu luzolo, Yesu mvandi wukubika minlandikini  miandi mu kulandakana kifuani ki Tat’andi. (Yoa. 15:14, 15) Nandi kasa mona ko boma mu kuba semba vayi wuvangila mawu mu luzolo. (Matai 20:24-28) Nandi zebi ti tuidi batu ba masumu ayi khumbu zinkaka tulenda vanga zinzimbala.—Matai 26:41.

18. Mbi mfumu dikanda widi mavanga mamboti kantebukanga moyo?

¹⁸ Mfumu dikanda wunlandakananga kifuani ki Yave ayi Yesu, wuntebukanga moyo ti nkazi’andi ayi bana bandi badi batu ba masumu. Nandi kasiko ‘lukasu’ mu nkazi’andi ayi bana bandi. (Kolo. 3:19) Ayi nandi wumvanganga mangolo ma kulandakana nsua widi mu Ngalatia 6:1 ayi wumvanganga mangolo muingi kuba ‘mutu wuvumbama’ mu kutebukanga moyo ti nandi mvandi widi mutu wu masumu. Mu kulandakana kifuani ki Yesu, nandi mvandi wunluta longisanga nkazi’andi ayi bana bandi mu kifuani kiandi kimboti.—1 Pete. 2:21.

19-20. Mu matedi kubaka makani, buidi mfumu dikanda kalenda landikinina kifuani ki Yave ayi ki Yesu?

¹⁹ Baka makani mamboti. Yave wumbakanga makani mantuadisanga ndandu bankaka. Dedi, nandi wubaka makani ma kuvanga luzingu, bakana ko muingi naveka kabakila ndandu vayi muingi befu tubaka mayangi mankuizilanga mu kuzinga. Mvandi, vasiko ni mutu wukuika Yave muingi kafila Muan’andi kafua mu kibila ki masumu mitu. Nandi kavangila mawu muingi kutusadisa. Yesu mvandi waba bakanga makani muingi bankaka babakila ndandu. (Loma 15:3) Dedi, khumbu yimueka nandi waba tomba kuvunda vayi wutula zitsatu zi bankaka vantuala, mu kuba longa Diambu di Nzambi.—Malako 6:31-34.

²⁰ Mfumu yimboti yi dikanda, zebi ti kiuma kilutidi nkinza kuidi nandi kidi, kubaka makani ma nduenga mankuiza tuadisa ndandu dikanda diandi. Ayi kiyeku akiokio nkinza beni kidi mu nandi. Nandi kabakanga ko makani mu phila kamuena vayi nandi wumbikanga Yave kantuadisa ayi kankubika mu phila kalenda bakila makani mamboti. * (Zinga. 2:6, 7) Mu phila ayoyi nandi wunkuiza baka makani mantuadisa ndandu bankaka, kubika kuandi naveka.—Fili. 2:4.

21. Mbi tuala longuka mu dilongi dinkuiza?

²¹ Yave wuvana zimfumu zi makanda kiyeku akiokio kiphasi ayi nandi kantomba bawu bavanga mamoso muingi kukieba buboti kiyeku beni. Ayi banuni ba kuvanga mangolo ma kulandakana kifuani ki Yave ayi ki Yesu, bawu bala ba zimfumu zimboti zi makanda. Vayi muingi dikanda diluta ba mayangi, nkazi mvandi widi na kiyeku kiandi kafueti kieba. Kiyeku mbi? Tuala tubila kiawu mu dilongi dinkuiza.