Skip to content

Skip to table of contents

NONGU YI LUZINGU

‘Yave Wuludika Zinzila Ziama’

‘Yave Wuludika Zinzila Ziama’

Khumbu mueka khomba yimueka wuba ditoko wundiuvula: “Matangu mbi ma kibibila wunluta zolanga?” Minu yinkamba: “Zingana 3, lutangu 5 ayi 6, mantuba: ‘Fiatila Yave mu ntim’aku woso ayi bika fiatila mu diela diaku. Ntebukilanga moyo mu zinzila ziaku zioso, ayi nandi wala ludika zinzila ziaku.’” Bukiedika, Yave wuludika zinzila ziami. Vayi buidi kavangila mawu?

MATATA MAMI BATSADISA KUBAKULA NZILA YIKIEDIKA

Bo matata mami balonguka matedi Yave, buna mvu 1920 wumana vioka, ayi bo mawu mamonika, bawu basa ba ko bakuela. Minu yibutuka va thonono mvu 1939. Bo yiba muana kilezi, tuaba kalanga ku Inglaterra, ayi yaba kuendanga mu zikhutukunu na matata mami. Kuntuala bayiza sonika dizina diami mu Kikola Ki Kisalu Ki Nzambi. Bo yivanga kiyeku kiama kitheti, yiba mimvu mi sambanu. Yiba beni wukuazuka kibika vaba bakulutu bawombo baba landakana matangu mami.

Bo tuaba vana kimbangi na matata mami mu nzila

Muingi yibasikanga mu kisalu ki kusamuna, tat’ama wusonika mbonosonu mu dibaya dimueka ayi wuphana muingi yisadilanga yawu mu kisalu ki kusamuna. Khumbu yitheti minu veka yiyenda kue kokuta muelo yi nzo yingana mu kisalu ki kusamuna, minu yiba nana di mimvu. Yiba beni mayangi bo mutu wuvuidi nzo katanga mbonosonu’ama ayi wuvitika buku yi kingelesu’ Bika Nzambi Kaba Wukiedika’ (“Let God Be True!”) Mu mayangi yiduma muingi kuekamba mawu kuidi tat’ama. Kisalu ki kusamuna ayi zikhutukunu biaba kuthuadisanga beni mayangi ayi mawu mavanga muingi yitomba kukota mu kisalu ki thangu ka thangu.

Yiyiza tona kuzola kiedika ki Kibibila bo tat’ami katona kutambulanga Kibanga ki Nsungi. Lufiatu luama mu Yave lubuelama ayi diawu yibakila makani ma kukivanina kuidi nandi.

Minu ayi dikanda diami batutumisa muingi tulandakana lukutukunu lu divula luvangama ku Nova York mu mvu 1950 luba Ntu diambu ‘Thuadusulu yi Nzambi Yidi mu Kubuelama’ (mu kingelesu “Theocracy’s Increase”). Mu Kinna kilumbu ki 3 Ngonda Yinana, Ntu diambu wu kilumbu wuba “Kilumbu ki Minsioni.” Mu kilumbu beni, Yaya Carey Barber, wuyiza ba wumueka mu Dingumba Dintuadisi, nandi wuvanga dilongi di mbotumunu. Bo kamana kukuvula biuvu biodi bankuvulanga kuidi batu bambotama, minu yitelama ayi yituba, “Ngete!” Minu yiba to 11 di mimvu, vayi yivisa ti makani mamboti yibaka. Yiba beni boma kukuenda mu nlangu kibila yisa zaba ko kusuka. Titi’ami wundata mu dibulu baba botikila batu ayi wukhamba ti mamoso mankuiza ba kuandi buboti. Mamoso mavangama mu thinu ayi malu mami masa tuka ko kutsi, kibila zikhomba ziwadi batsadisa; wunkaka wutsimba ayi wunkaka wumbotika. Tona mu kilumbu kinani kinkinza, Yave wutatamana kuludika zinzila ziami.

YISOLA KUFIATILA YAVE

Bo yimanisa kikola kifuana, minlongisi miama baba kukhindisanga kukota kikola kinangama. Minu yibua mu tambu’awu ayi yiyenda mu kikola kinangama. Vayi yiyiza bakula ti yilendi tatamana ko wukindama mu kiedika ayi yoyawu thangu kutsikika mayindu mu kikola. Diawu yibakila makani ma kubika kiawu. Minu yikamba mamoso kuidi Yave mu nsambu. Ayi mu lukinzu yisonikina nkanda kuidi zimfumu zi kikola, waba tuba ti yinkuiza bika kikola beni kutsuka mvu wutheti yikotila kuna. Mu lufiatu mu Yave, minu yitona kisalu ki ntuami ntuala.

Mu Ngonda Yisambuadi mvu 1957 minu yitona kisalu ki thangu ka thangu ku buala bu Wellingborough. Yidinda kuidi zikhomba ku Beteli yi Londres, mo bafila khomba yinkaka muingi kasala yama. Diawu bafidisila yaya Bert Vaisey. Nandi wundongisa mambu mawombo. Nandi wuba beni kifuza ayi wutsadisa kutsikika thangu muingi kuvanga kisalu kiama ki kusamuna. Mu kimvuka tuba, kuba to nana di batu –minu, yaya Vaisey ayi zikhomba zinkaka zisambanu zi bakieto baba biboba. Kukubika ayi kubuela mioko mu zikhutukunu zioso, kuphana luaku muingi kubuela lufiatu luama mu Yave ayi kutsadisa kumonisa kiminu kiama kuidi bankaka.

Bo vavioka mua thangu, bakhotisa mu buloko kibila yimanga kukota mu kisodi. Bosi yiyiza zaba khomba mueka yinkieto baba tedilanga Barbara, wuba ntuami ntuala wufilu. Befu tukuelana mu mvu 1959 ayi tuba bakubama muingi kukuenda koso kuma ba tufila. Va thonono, ba tufila ku Lancashire ku noroeste yi Inglaterra. Mu mvu 1961, bathumisa ku Beteli yi Londres muingi kukota Kikola ki Kisalu ki Kintinu kidukisa ngonda yimueka. Yiyituka beni bo yitambula kiyeku ki kukengidila bimvuka. Mu zisabala ziwadi, yitambula khubumunu kuidi khomba mueka wuba mvandi nkengididi wu bimvuka ku divula di Birmingham; bosi batumisa Barbara muingi kasala yama va kimueka. Vasa vioka ko beni thangu ba tuvana kiyeku kitu veka, ki kuvutuka ku Lancashire ayi Cheshire muingi kekengidila bimvuka biba kuna.

KUFIATILA MU YAVE KIAWU KIUMA KILUTIDI NKINZA

Mu Ngonda Yinana mvu 1962, bo tuyenda kue kangala, befu tutambula nkanda wufumina ku filiali. Mu nkanda beni baba tutumisa muingi kukota Kikola ki Ngiliadi! Befu tunata mambu beni mu nsambu. Mu nzaki tuwesa nkanda beni ayi tufila wawu kuidi filiali. Ngonda zitanu zivioka, bosi tuyenda ku Nova York muingi kukota kikola 38 ki Ngiliadi. Kiawu kidukisa 10 di zingonda.

Kikola ki Ngiliadi kisa tulongisa ko to matedi Diambu di Nzambi ayi kimvuka kiandi. Vayi kitulongisa mvandi matedi zikhomba zitu mu nza yimvimba. Mu thangu beni, bo befu tuba beni matoko, befu tulonguka beni matedi zikhomba zinkaka baba yitu mu kikola. Luba luaku lunneni kusala va kimueka na yaya Fred Rusk, wumueka mu minlongisi mitu. Diambu dinkaka nandi katu longisa didi, kuvananga malongi mamboti voti malongi mabongulu mu diambu di Nzambi. Kuba mvandi zikhomba zinkaka bayonzuka mu kiphevi bavana malongi mu thangu befu tuaba kota Kikola ki Ngiliadi dedi, Nathan Knorr, Frederick Franz ayi yaya Karl Klein. Mvandi, tulonguka beni mu phila yaya A. H Macmillan, kaba kukikuludilanga. Dilongi nandi kavanga dituvana thuadusulu matedi buidi Yave kakiebila dikabu diandi mu thangu yi phasi yitonina mu mvu 1914 nati va thonono mvu 1919!

BO BATUBALULA KIYEKU

Bo kikola kimana, yaya Knorr wukamba Barbara ayi minu ti kiyeku kitu kiba ki kukuenda ku tsi yi Burundi, yidi ku África. Mu nzaki befu tuyenda ku kivinga baba suekilanga zibuku ku Beteli muingi tubila buku yintubila kisalu ki Zimbangi zi Yave, muingi tubaka bu kumona minsamuni mikua baba ku Burundi mu thangu beni. Tuyituka beni kuzaba ti kusa ba ko ni foto yimueka yaba monisa tsi beni! Vayi befu tuyenda kuna kheti kusa ba ko ni Mbangi yi Yave ayi tusa zaba ko tsi beni. Tuaba kuazuka beni, vayi kusambila kuawu kuaba tusadisanga kuvumbika mabanza.

Kiyeku kitu kimona kiba beni disuasana—kikhulu kimona ayi kuba beni muinya. Vaba tombulu tulonguka mbembu yimona –françês. Mvandi, tuaba kuazukanga beni matedi kibuangu tunkuiza kalanga. Bo vavioka bilumbu biodi tona tutuka kuna, khomba mueka wukota yitu Kikola ki Ngiliadi baba tedilanga Harry Arnott, wuyiza tutala bo kaba kuenda mu kiyeku kiandi ku Zâmbia. Nandi wutu sadisa kubakula nzo yi kukala, ayi yawu nzo yitheti minsioni baba kuiza vikilanga ku Burundi. Vayi vasa vioka ko beni thangu, tuyiza dengana bikaku binkaka. Tutona kuviokila mu zikhuamukusu kuidi zimfumu zi luyalu zi kizunga tuba, kheti basa zaba ko ni diambu matedi Zimbangi zi Yave. Bo tutona kumona mayangi mu kisalu kitu, bawu batukamba ti tulendi tatamana ko kusamuna, befu kukhambu ba nkanda wumvana nsua muingi tusadila kuna. Kiadi ayi kiunda kuzaba ti befu tubika tsi yi Burundi ayi tuyenda ku Uganda.

Yave luawu lutu sadisa kununga boma tuba lu kukuenda ku Uganda kheti tusa ba ko nkanda wumvana nsua wu kukala ku tsi yi kinzenza. Khomba mueka musi Canadá wuyiza sadila ku Uganda, wutu sadisa kukoluka na zimfumu baba tadilanga matedi zinzenza; diawu batuvanina mua zingonda muingi tunuana kubaka minkanda mimvana mutu nsua wu kukala ku tsi yinkaka. Mambu amomo matumonisa ti Yave nandi waba tusadisa.

Phila yi kuzingila, yiba beni disuasana na phila tuaba zingilanga ku Burundi. Bo befu tutuka kuna, buna kisalu ki Kintinu kimana tona, kheti kuba to 28 di Zimbangi zi Yave mu tsi yoso. Va kizunga kitu tudengana batu bawombo baba kolukanga Kingelesu. Vayi befu tuvisa ti, boti tuaba tomba kusadisa batu kukonzuka mu kiphevi, vaba tombulu tulonguka kheti mbembu yimueka yi buala bankolukanga kuna. Befu tutona kusamunina ku Kampala ayi batu kuna, baba kolukanga mbembu mueka yi buala bantedilanga Luganda. Diawu tubakila makani ma kulonguka mbembu beni. Vavioka mimvu miwombo muingi tupisuka mu kukoluka mbembu beni, vayi mangolo tuvanga matutuadisa ndandu yiwombo mu kisalu ki kusamuna. Befu tuyiza tona kuvisa zitsatu zi kiphevi zi minlonguki mitu mi Kibibila ayi bawu mvawu batona kutu zibudila mintima miawu, mu kutukamba mabanza mbi baba mu mambu baba longuka.

TUYENDA MU BIBUANGU BIWOMBO

Bo tuaba kuenda ku Uganda

Befu tuba beni mayangi mu kusadisa batu kulonguka kiedika. Vayi mayangi mitu mabuelama bo batuvana kiyeku ki kukengidila bimvuka mu tsi yoso. Mu thuadusulu yi filiali yi Kenia, befu tuyenda mu kiyeku kitheti ki kubila bibuangu bio balenda fila mintuami ntuala mifilu muingi bazibulu bimvuka. Khumbu ziwombo befu tumona phila yimboti batu batuyambila ayi thangu zinkaka baba kutu lambilanga bidia, kheti yawu khumbu yitheti bamona Zimbangi zi Yave.

Bo yibasika ku Kampala, minu yiviokisa bilumbu biodi mu Comboio muingi kukuenda ku Mombasa ayi kuawu yimakina mu dikumbi diaba kuenda ku Seychelles muingi kuetala zikhomba baba kuna. Mu thangu beni, kuba to minsamuni miodi baba kalanga kuna. Vayi buviokila thangu diyiza ba dingumba, bosi kimvuka. Tona mu mvu 1965 nati 1972, minu yitona kusala va kimueka na Barbara mu kisalu ki kukengidila bimvuka. Vasa vioka ko beni thangu, bamfila muingi ketala zikhomba ku Eritrea, Etiópia ayi ku Sudão.

Ku Uganda mambu mabaluka mu thinu kibila masodi mabalukila zimfumu zi luyalu. Mimvu milanda miba beni miphasi. Ayi miawu mindonga ti, yidi mbonosono yi nduenga kulandakananga nsiku wu Kibibila wuntuba ti tufueti ‘vana kuidi Sezali bi Sezali’. (Mala. 12:17) Bo vavioka mua thangu, zimfumu zi luyalu badinda muingi zinzenza zioso baba ku tsi’awu, benda ke yisonikisa ku nzo mapolisi yiluta fikama na zinzo ziawu. Befu tutumukina nsiku awowo. Mua bilumbu kuntuala, bo yaba diasa dikalu muingi kukuenda ku Kampala, mapolisi batutelimisa mu nzila, minu ayi khomba yinkaka wuba minsioni waba diata yama. Befu tuba beni bakuazuka. Bawu batuvunina ti befu tuba minlenga mambu ayi batunata ku nzo yineni yi mapolisi. Bo tutuka kuna, befu tusudikisa ti tuidi minsioni mi ndembama. Kheti befu tusudikisa ti tuyisonikisa, vayi bawu bamanga kutu kuwila. Batunata nati ku nzo yi mapolisi yiba yifikama ko tuaba kalanga. Ayi mawu matulembika beni kibila, bo tutuka kuna, disodi diaba sala wututebukila moyo ayi wutuba ti befu tukisonikisa. Ayi wuvana nsua muingi batubikidila!

Bo masodi babe kakanga nzila, befu tuaba monanga beni phasi, ayi bulutidi boti bawu baba bakolu. Kadika khumbu, befu tuaba sambilanga kuidi Yave ayi nandi waba kutu vananga ndembama mu ntima bo baba kutu bikanga tuvioka mu nsika. Kiadi ayi kiunda kuzaba ti, mu mvu 1973, zimfumu zi luyalu bakamba kuidi minsioni mioso baba ku Uganda babasika ku tsi’awu.

Bo yaba basisa Nosso Ministério do Reino ku filiali yi Costa do Marfim, divula di Abidjan

Tutambula diaka kiyeku kimona. Thangu ayiyi batufila ku Costa do Marfim (Cotê d’ivoire) yidi ku Oeste yi África. Vaba tombulu tulonguka kikhulu kimona, tuyolukanga to françês thangu zioso ayi kuzingila va kimueka na minsioni minkaka babutukila mu zitsi ziviakana! Befu tumona thuadusulu yi Yave bo batu banlembami ayi baba mintima mikubama bavitika kulonguka zitsangu zimboti. Va kimueka, befu tumona ti lufiatu luitu mu Yave luludika zinzila zitu.

Zidotoli bayiza bakula ti Barbara wuba na mbela mueka bantedilanga câncer. Kheti batufila mu zitsi ziwombo muingi kumbuka, vayi mu mvu 1983 tuyiza visa ti tulendi bue nunga ko kutatamana mu kiyeku kitu ku África. Kuzaba mawu kutu tuadisa beni kiunda!

BO MAMBU MAYIZA BALUKA

Câncer Barbara kaba yiyonzuka beni ayi nandi wuyiza fua bo tuba ku Beteli yi Londres. Dikanda di Beteli batsadisa beni kuviokila mu mawu. Bakuela bamueka batsadisa kukolama mu mambu amomo ayi kutatamana kufiatila mu Yave. Kuntuala yiyiza zaba khomba mueka waba kuiza buelanga mioko ku Beteli, wusala mvandi mu kisalu ki ntuami ntuala wufilu ayi wunzolanga beni Yave. Dizina diandi Ann. Minu ayi Ann tuyiza kuelana mu mvu 1989, ayi nati bubu tuidi mu kusadila ku Beteli yi Londres.

Va kimueka na Ann vantuala Beteli yimona ku Grã Bretanha

Tona mu mvu 1995 nati 2018, minu yitambula kiyeku ki kuba mvuala wu kikhulutu ki Zimbangi zi Yave ayi yitambula luaku lu kuzungidila mu nduka 60 ma zitsi ziviakana. Mu kadika tsi yiviokila, yimona phila Yave kankiebilanga dikabu diandi mu moso kuandi mambu balenda viokila.

Mu mvu 2017 befu tutambula luaku lu kukuenda ku África. Yiba beni mayangi kumonisa Ann tsi yi Burundi, ayi tuyituka beni kumona phila kisalu kiaba kuendila ntuala! Mu nzila minu yiviokila muingi kusamuna nzo ka nzo mu mvu 1964, kueka kuna Beteli yidi beni kitoko ayi kueka kuvioka 15.500 di minsamuni mu tsi yoso.

Yiyangalala beni bo yitambula thuadusulu yi zitsi yizungidila mu mvu 2018. Mu thuadusulu beni yi zitsi, muba Costa do Marfim (Cotê d’lvoire). Bo befu tutuka ku Abidjan yiba buka minu yaba vutuka ku nzo. Bo yimona zithalu zi zitelefoni zi zikhomba zioso baba zingilanga ku Beteli, yibakula ti, khoba waba kalanga va ndeko kivinga ki zinzenza, dizina diandi didi Sossou. Minu yibambuka moyo dizina adiodio, kibila nandi wuba nkengididi wu bimvuka bo minu yiba kuna. Vayi bakana ko nandi minu yaba yindula. Sossou awowo, wuba muan’andi.

Yave wundukisanga mambu moso kankanikisanga. Kheti mu mambu moso minu yiviokila, yiyangalala beni kumona ti befu kufiatila mu Yave, nandi wala ludika zinzila zitu. Bubu, befu tuidi beni mayangi mu kulandakana nzila yi luzingu yala kutu nata nati ku nza yimona.— Zinga. 4:18.