Skip to content

Skip to table of contents

Mua Kitini ki Nkanda “Babakula” Kisonama mu Thangu Yikhulu

Mua Kitini ki Nkanda “Babakula” Kisonama mu Thangu Yikhulu

Mua kitini ki nkanda babakula ku Ein Gedi mu mvu 1970, kiba kivia ayi kisa monikinanga ko buboti. Diawu basadila escaneamento 3D, ayi babakula ti mu nkanda beni muidi mua matangu ma Kibibila madi mu buku yi Levitiku, kubunda dizina di Nzambi

Mu mvu 1970, dingumba dimueka di batu bantombanga biuma bikhulu voti bizimbala batona kusala ku Ein Gedi. Kibuangu akioki kidi ku Isaeli, kidi kifikama ku khonzo oeste yi Mar Morto. Kuawu babakula mua kibuangu batulula ḿba va khati mimvu 500 ayi 550. Bo basika nzo yi lukutukunu bavika, batu bantombanga biuma bikhulu babakula mua nkada wuvia nkadu. Nkanda beni wuba beni wuvavuka ayi basa nunga ko kutanga mambu maba masonama muna. Mu kusadila kisengu kimfionguninanga buboti (escaneamento 3D) ayi zi software zimona zi kutadila zifikula, batu ba luzabu banunga kuzaba mambu masonama mu nkanda beni.

Mbi bayiza bakula mu mua nkanda beni? Babakula ti mua nkanda beni wuba kitini ki mambu madi mu Kibibila. Kitini kisiala mu mua nkanda beni muba matangu ma theti ma buku yi Levitiku. Mu matangu beni, mummonika bisoni binna bi dizina di Nzambi. Ḿba mua kitini ki nkanda beni kisonama va khati mimvu 50 ayi 400 T.K. Diawu tulenda tuba ti wawu nkanda wumuadi wu Masonoko ma Kiebeleo wulutidi mimvu bama bakula. Mu kumonisa nkinza mambu babakula, Gil Zohar mutu wuzabakana mu kutiamuna zitsangu zi The Jerusalem Post wusonika: “Ava kuzibula mua kitini ki nkanda Ein Gedi kiba na matangu ma Levitiku, vavioka 1.000 di mimvu tona babakula nkanda wu Mar Morto wusonama mu mvu 100 A.T.K, ayi Códice de Alepo, yisonama mu sekulu 10 T.K.” Batu ba luzabu batuba ti, mua nkada babakula ku Ein Gedi yimmonisa ti mambu maba masonama mu nkada wu massorético yi Torá madi madedakana na mambu masonama mu nkanda babakula ku Ein Gedi, ayi batu basonika wawu basa buela ko ni kikuma kimueka.