1-2. Mbi tunkuiza longuka mu dilongi adidi?

BUBU, tuma luta baka bivisa bimmonisa ti tuidi mu kuzingila mu bilumbu bi tsuka. Thangu yiluelu yisiedi, Yave ayi Yesu bala tulula mintinu mioso mi nza mikhambulu ku khonzo Kintinu kiandi. Nate thangu beni yintuka, ntinu wu norte ayi wu sude bala tatamana kunuana ayi kunuanisa dikabu di Nzambi.

² Mu dilongi adidi, tunkuiza tubila mbikudulu yidi mu Danieli 11:40–12:1. Tunkuiza longuka nani ntinu wu norte bubu, mvandi tunkuiza tubila kibila mbi tufueti tatamana kuba bavumbama ayi kufiatila ti Yave wala tuvukisa mu moso kua mambu tulenda viokila.

3-4. Nani ntinu wu norte bubu? Sudikisa.

³ Bo luyalu lu União Soviética lutuluka mu mvu 1991, dikabu di Nzambi baba mu luyalu luandi babaka kiphuanza mu mua thangu. Danieli wutedila kiphuanza beni buka “mua lusadusu.” (Danieli 11:34) Mu kibila beni, bawu banunga kusamuna ayi thalu yi minsamuni yibuelama mu mua thangu mu bibuangu biba mu luyalu lu União Soviética. Ayi mua mimvu kuntuala, Rússia ayi zitsi zidi ku khonzo’andi bayiza zabakana banga ntinu wu norte mu bilumbu bitu. Dedi bo tulongukidi mu dilongi dibedi, muingi ntinu kazabakana banga ntinu wu norte voti wu sude, nandi kafueti vanga mambu matatu: (1) kafueti yadila mu zitsi zinkalanga dikabu di Yave, (2) kafueti monisa mu mavanga ti wunlendanga Nzambi ayi dikabu diandi, ayi (3) kafueti nuana na ntinu wunkaka mu kibila ki luyalu.

 ⁴ Mona kibila mbi tulenda tubila ti Rússia ayi zitsi zidi ku khonzo’andi bawu ntinu wu norte bubu. (1) Bawu banuanisa dikabu di Nzambi, bakandimina kisalu ki kusamuna ayi bakotisa mu buloku zikhomba ziwombo zi babakala ayi zi bakieto bankalanga mu zi tsi zidi mu luyalu luawu. (2) Mambu amomo mammonisa ti bawu banlendanga Yave ayi dikabu diandi. (3) Ntinu wu norte wuntombanga kuvioka ntinu wu sude mu mangolo. Tuemmona mambu mbi Rússia ayi zitsi zidi yandi kithuadi bavanga ayi kibila mbi tulenda bela lufiatu ti bawu ntinu wu norte bubu.

5. Thangu mbi bantubila mu mbikudulu yidi mu Danieli 11:40-43, ayi mbi biala monika mu thangu beni?

⁵ Tanga Danieli 11:40-43. Kitini ki mbikudulu ayiyi kimmonisa mambu mammonika mu bilumbu bitsuka. Yawu yintubila buidi ntinu wu norte ayi ntinu wu sude bannuaninanga. Dedi bo Danieli kabikudila, mu bilumbu bitsuka, ntinu wu norte wala ‘bakasana mambu’ na ntinu wu sude voti bala ‘dumvasana ziphoka.’—Danieli 11:40; tala matangu madi vawanda.

6. Bivisa mbi bimmonisa ti ntinu wu norte ayi wu sude bakhidi nuana?

⁶ Ntinu wu norte ayi wu sude bannuananga muingi kumonisa nani lutidi lulendu mu mintinu mioso mi nza. Dedi, tala mambu mamonika bo Mvita Wummuadi Wunneni wuvioka. União Soviética wutona kuyadila zitsi ziwombo ku Europa. Diawu ntinu wu sude kavangila luwawanu na zitsi zinkaka muingi kubundisa masodi mawu ayi banuanisa ntinu wu norte. Lubundunu beni bantedila luawu OTAN. Ntinu wu norte ayi ntinu wu sude, mvandi bansadilanga zimbongo ziwombo muingi kukubika nkangu wu masodi wulutidi mangolo. Ntinu wu norte wunuana na ntinu wu sude mu kubuela mioko zimbeni zi ntinu wu sude mu bibuanga binkaka buka ku África, Ásia ayi América. Momawu mvandi ntinu wu sude kavanga. Mu mimvu mima vioka, Rússia ayi zitsi zidi ku khonzo’andi bayiza ba beni lulendu voti mangolo mu nza yimvimba. Bawu mvawu bannuanisanga ntinu wu sude mu kusadila zicomputador. Bawu bansadilanga bisadulu bi computador muingi kutulula lungosu lu ntinu wunkaka ayi kulebikisa mangolo ma luyalu lu ntinu wunkaka. Dedi bo Danieli kabikudila, ntinu wu norte wukhidi nuanisa dikabu di Nzambi.—Danieli 11:41.

7. Mbi biobi ‘ntoto wu nkembu’?

⁷ Danieli 11:41 yintuba ti ntinu wu norte wala kota ku ‘ntoto wu Nkembu.’ Mbi biobi ‘ntoto wu nkembu’? Mu thangu yikhulu, ntoto dikabu di Isaeli baba kalanga, wawu ‘wuluta ba kitoko kuvioka zitsi zioso.’ (Yehezekeli 20:6) Ayi ntoto beni wuba beni nkinza, kibila kuawu batu baba buongiminanga Yave. Vayi tona mu Pentekoti mu mvu 33 T.K, vasiala ko kibuangu kizabakana buka ntoto wu nkembu va ntoto, kibila bisadi bi Yave badi batiamuka mu nza yimvimba. Angi, ‘ntoto wu Nkembu’ mu bilumbu bitu, wunsundula bisalu bioso dikabu di Yave bamvanganga muingi kubuongimina Yave mu nzila zikhutukunu ayi kisalu ki kusamuna.

8. Buidi ntinu wu norte kakotila ku ‘ntoto wu nkembu’?

⁸ Mu bilumbu abibi bitsuka, ntinu wu norte wukota khumbu ziwombo ku ‘ntoto wu nkembu’. Dedi, bo Alemanha kaba ntinu wu norte, mu Mvita Wummuadi Wunneni wu Nza, ntinu awowo wukota ku ‘ntoto wu Nkembu’ mu kutuadisa zinzomono ayi kuvonda bisadi biwombo bi Nzambi. Bo Mvita Wummuadi Wunneni wu Nza wuvioka, União Soviética  wuyiza ba ntinu wu norte, ayi ntinu awowo mvandi wukota ku ‘ntoto wu Nkembu’ mu kutuadisa zinzomono ayi kukotisa dikabu di Nzambi mu buloku bu ziphasi zingolo.

9. Mu mimvu mima vioka, buidi Rússia ayi zitsi zidi ku khonzo’andi bakotila mu ‘ntoto wu Nkembu’?

⁹ Buidi Rússia ayi zitsi zidi ku khonzo’andi bakotila ku ‘ntoto wu Nkembu’ mu bilumbu bitu? Mu mvu 2017, ntinu wu Rússia wukandimina kisalu kitu ayi wukotisa zikhomba zitu zinkaka zi babakala ayi zi bakieto mu buloku. Nandi mvandi wukandimina bilongulu bitu, ayi tsekudulu yi Kibibila tunsadilanga. Wubonga mvandi bibuangu zimbangi zi Yave batungisa ku Rússia muingi kuvangila bisalu bi Kintinu. Dedi, Beteli, zinzo zi Kintinu ayi bibuangu bimvangiminanga zikhutukunu zinneni. Mu kibila ki mambu amomo, mu mvu 2018, Dingumba Dintuadisi diyiza bakula ti Rússia ayi zitsi zidi ku khonzo’andi, bawu ntinu wu norte mu bilumbu bitu. Vayi, kheti dikabu di Yave didi mu kuviokila mu ziphasi ziwombo, bawu banuananga ko voti batombanga ko kusola ntinu wunkaka va ntoto. Angi, bawu banlandakananga dilongi di Kibibila dintuba ti tufueti natanga mu minsambu ‘baboso badi kimfumu,’ ayi kuluta vanga mawu mu thangu bambaka makani matedi kiphuanza kitu ki kubuongimina Yave.—1 Timoteo 2:1, 2.

10. Bukiedika ti ntinu wu norte wala nunga ntinu wu sude? Sudikisa.

¹⁰ Mbikudulu yidi mu buku yi Danieli 11:40-45 yinluta tubila matedi mambu ntinu wu norte kala vanga. Mansundula ti nandi wala nunga ntinu wu sude? Ndamba. Ntinu wu Sude wala tatamana va luyalu mu thangu Yave ayi Yesu bala bunga mintinu mioso mi nza mu mvita wu Alimangedoni. (Nzaikusu 19:20) Kibila mbi tulenda bela lufiatu mu mawu? Mona mambu zimbikudulu zidi mu buku yi Danieli ayi Nzaikusu zimmonisa.

11. Mambu mbi buku yi Danieli 2:43-45 yintubila? (Tala fikula yidi va busu bu levista.)

¹¹ Tanga Danieli 2:43-45. Mbikudi Danieli wutubila matedi mintinu miwombo mi nza mituadisa ziphasi kuidi dikabu di Nzambi. Bawu baba fuanikisa buka binama biviakana bi kitumba kimueka kinneni kivangulu mu bisengu biviakana. Ntinu wutsuka, ba kumfuanikisa buka bitambi bi kitumba beni bivangulu mu kisengu ayi tuphandu. Bitambi beni, bimfuanikisa Kintinu Kinneni ki Nza (Grã-Bretanha ayi Estados Unidos.) Mbikudulu ayoyi yimmonisa ti Kintinu akioki, kiala tatamana va luyalu mu thangu Kintinu ki Nzambi kiala tulula mintinu mioso mi nza.

12. Nani bamfuanikisa ntu wu sambuadi wu kibulu ki nganzi, ayi kibila mbi didi diambu dinkiza kuzaba mawu?

¹² Mvuala Yoane mvandi wutubila matedi mintinu minyadilanga dikabu di Yave. Mu mbikudulu beni, mvuala Yoane wufuanikisa mintinu beni na kibulu ki nganzi kidi sambuadi di mintu. Ayi ntu wu sambuadi nandi kamona, wunsundula Kintinu Kinneni ki Nza (Grã-Bretanha ayi Estados Unidos.) Nkinza beni kuzaba mawu, kibila vasi ko ntu wunkaka wubue basika mu kibulu beni bo ntu wu sambuadi wuvioka. Mawu mansundula ti Kintinu Kinneni ki Nza (Grã-Bretanha ayi Estados Unidos), kiawu kiala ba va luyalu mu thangu Klisto ayi mangolo moso madi ku diyilu bala tulula mintinu mi nza. *—Nzaikusu 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. Nani ‘Ngongi ku tsi yi Mangongi,’ ayi kibila mbi kala nuanisina dikabu di Nzambi?

¹³ Mbikudulu yi Yehezekeli yilenda tusadisa kuzaba mambu mbi malenda monikina ntinu wu norte ayi ntinu wu sude mu bilumbu bitsuka. Ḿba mbikudulu yi Yehezekeli 38:10-23; Danieli 2:43-45; 11:44–12:1; ayi Nzaikusu 16:13-16, 21, zintubila mambu mamueka. Enati madi mu kutubila mambu mamueka, buna tala mambu tunyindula malenda monika.

¹⁴ Mua thangu kuntuala bo ziphasi zingolo ziala tona, ‘mintinu mi ntoto wumvimba,’ bala kutakana muingi kuvanga dingumba. (Nzaikusu 16:13, 14; 19:19) Kibibila kintedila dingumba beni mu dizina di “Ngongi ku tsi yi Mangongi.” (Yehezekeli 38:2) Dingumba beni diala nuanisa dikabu di Nzambi ayi bala tomba kuba bunga baboso. Kibila mbi kala nuanisina dikabu di Nzambi? Bo mvuala Yoane kabikula matedi thangu beni, nandi wutuba ti mamanya manneni mala buila zimbeni zi Nzambi. Mamanya beni, ḿba mamfuanikisa tsangu yi lufundusu dikabu di Yave bala samuna mu thangu beni. Ḿba tsangu beni yawu yala vanga Ngongi ayi Mangongi kunuanisa dikabu di Nzambi na makani ma kuba zimbikisa va ntoto woso.—Nzaikusu 16:21.

15-16. (a) Mambu mbi buku yi Danieli 11:44, 45 yintubila? (b) Mambu mbi mala monikina ntinu wu norte ayi dingumba di Ngongi ayi Mangongi?

¹⁵ Tsangu ayoyi yingolo ayi ziphasi zitsuka zimbeni zi Nzambi bala tuadisila dikabu diandi, ḿba momawu kuandi bantubila mu Danieli 11:44, 45. (Tanga.) Mu matangu amomo, Danieli wutuba ti ‘zitsangu ziala kuizila ku leste ayi ku norte’ ziala tula boma ntinu wu norte, ayi nandi wala kuizila mu ‘nganzi yiwombo.’ Ntinu wu norte wala tomba ‘kubunga batu bawombo.’ Ḿba dikabu di Yave, bawu batu beni ‘bawombo’ Danieli katubila. * Ḿba Danieli widi mu kutubila ziphasi zitsuka dikabu di Yave bala viokila.

¹⁶ Mu thangu ntinu wu norte ayi mintinu minkaka bala nuanisa dikabu di Nzambi, mawu mala tuadisa nganzi yi Nzambi Nkua Ngolo Zioso ayi mvita wu Alimangedoni wala tona.  (Nzaikusu 16:14, 16) Mu thangu beni, ntinu wu norte ayi zitsi zinkaka zidi mu dingumba di Ngongi ayi Mangongi, bala babunga ayi valasa ba ko ‘ni mutu muingi kuba sadisa’.—Danieli 11:45.

17. Nani wowo Misiela bantubila mu buku yi Danieli 12:1, ayi mambu mbi kala vanga?

¹⁷ Tanga Danieli 12:1. Matangu amomo mambuela sudikisa buidi ntinu wu norte ayi mintinu minkaka bala tulukila ayi buidi tuala vukila. Mbi mambu madi mu lutangu alolo mansundula? Misiela diawu dizina dinkaka di Yesu Klisto. Nandi widi ‘ku khonzo’ bisadi bi Nzambi tona mu mvu 1914, mu thangu Yave katsikika Kintinu kiandi ku diyilu. Thangu yiluelu yisiedi, nandi wunkuiza ‘telama,’ muingi kubunga zimbeni ziandi mu mvita wu Alimangedoni. Mvita awowo wutsuka, wawu Danieli katedila ‘thangu yi ziphasi” zingolo, zikhambu monikanga tona va thononu nza. Mbikudulu yidi mu buku yi Nzaikusu, yitedila thangu yala vioka ava mvita wu Alimangedoni, thangu yi ‘ziphasi zingolo.’—Nzaikusu 6:2; 7:14.

18. Kibila mbi tulenda tatamana bavumbama kheti mu mambu tuala monikina mu bilumbu binkuiza?

¹⁸ Tulenda tatamana bavumbama kheti mu moso kua mambu tuala monikina, kibila Danieli ayi mvuala Yoane batuba ti Yave ayi Yesu bala vukisa bisadi biawu mu thangu yi ziphasi zingolo. Danieli wutuba ti baboso bala vuka, bala ba mazina mawu ‘masonama mu nkanda wu moyo.’ (Danieli 12:1) Mambu mbi tufueti vanga bubu muingi mazina mitu masonama mu buku beni? Tufueti monisa bivisa ti tuidi kiminu mu Yesu, Dimemi di Nzambi. (Yoane 1:29) Tufueti kukivana kuidi Yave mu lusambulu ayi kubotama. (1 Petelo 3:21) Ayi tufueti buela mioko Kintinu ki Nzambi mu kusadisa bankaka kulonguka matedi Yave.

19. Mbi tufueti vanga bubu, ayi kibila mbi?

¹⁹ Ayiyi yawu thangu tufueti kindisa lufiatu luitu mu Yave, mu kimvuka kiandi ayi kubuela mioko Kintinu kiandi. Befu vanga mawu, tulenda ba lufiatu ti tuala vuka mu thangu Kintinu ki Nzambi kiala bunga ntinu wu norte ayi ntinu wu sude.