DILONGI 30
NKUNGA 36 Tukieba Mboti Ntim’itu
Malongi Mankinza Tulenda Longuka mu Mintinu mi Isaeli
‘Beno luela bue mona disuasana mu mutu wusonga ayi wumbi, kuidi mutu wunsadilanga Nzambi ayi wo wukhambu kunsadilanga.’—MAL. 3:18.
MAMBU TUANLONGUKA
Tuemmona mbi Yave kaba talanga mu mintinu mi Isaeli muingi tuzaba mbi Yave kantombanga mu bisadi biandi bubu.
1-2. Mambu mbi Kibibila kintuba matedi mintinu minkaka mi Isaeli?
KIBIBILA kintubila kuvioka 40 di babakala baba mintinu ku Isaeli. a Kiawu mvandi kisa sueka ko mambu mambi bawu bavanga. Kiawu kimmonisa ti kheti mintinu mimboti mvandi bavanga mambu mambi. Ndoko tumona kifuani ki ntinu Davidi. Yave wutuba matedi nandi: ‘Kisadi kiama Davidi . . . wutsadila mu ntima woso, mu kuvanga to mambu masulama va mesu mami.’ (1 Minti. 14:8) Kheti bobo, Davidi wuvanga kitsuza na nkietu wungana ayi wuvondisa nnuni’andi mu mvita.—2 Samu. 11:4, 14, 15.
2 Mvandi, mintinu minkaka mimbi, bavanga mambu mankaka mamboti. Tala kifuani ki ntinu Lobuami. Va mesu ma Yave, ‘nandi wuvanga mambu mambi.’ (2 Lusa. 12:14) Dedi, nandi wutumukina Yave bo kankamba kabika kunuanisa 10 di minkunu mi Isaeli ayi kaba bika basola ntinu wunkaka. Nandi wutungisa ayi wukindisa mavula mawombo muingi kukieba dikabu di Nzambi kuidi zimbeni ziawu.—1 Minti. 12:21-24; 2 Lusa. 11:5-12.
3. Kiuvu mbi kinkinza tufueti fiongunina ayi mbi tuentubila mu dilongi adidi?
3 Tala kiuvu kinkinza: ‘Mu kumona ti mintinu mi Isaeli bavanga mambu mamboti ayi mambi, mambu mbi Yave kaba talanga muingi kuzaba boti ntinu widi wukuikama va mesu mandi? Mvutu wu kiuvu akiokio, wunkuiza tusadisa kumona, mambu mbi Yave kantalanga mu befu. Tuemmona mambu matatu Yave kaba fionguninanga mu mintinu mi Isaeli: Ditheti, kuzola Yave mu ntima woso, dimmuadi kuyongina masumu ayi dintatu, kubuela mioko mbuongimini yikiedika.
BABA ZOLANGA YAVE MU NTIMA WOSO
4. Disuasana mbi diba mu mintinu mikuikama ayi mikhambu ba mikuikama?
4 Mintinu miaba kuangidikanga Yave, baba kumbuongiminanga mu ntima woso. b Ntinu wumboti Yozafati, ‘wutomba Yave mu ntima woso.’ (2 Lusa. 22:9) Matedi Yosia, Kibibila kintuba: ‘Ava nandi vasa ba ko ni ntinu wunkaka wuba buka nandi wutomba Yave mu ntima woso.’ (2 Minti. 23:25) Mambu mbi tulenda tuba matedi ntinu Salomo, wuvanga mambu mambi kutsuka luyalu luandi? “Nandi kasa sadila ko Yave mu ntim’andi woso.” (1 Minti. 11:4) Tala mambu mankaka Kibibila kintuba, matedi ntinu wunkaka wukhambu ba wukuikama, baba tedilanga Abia: ‘Ntim’andi wusa ba ko wukuikama kuidi Yave.’—1 Minti. 15:3.
5. Sudikisa mbi binsundula kusadila Yave mu ntima woso.
5 Buabu, mbi binsundula kusadila Yave mu ntima woso? Mutu wunsadilanga Yave mu ntima woso, kansadilanga ko mu lukuiku. Vayi nandi wunsadilanga Yave mu luzolo ayi mu lukinzu. Ayi nandi wumvanganga mawu mu luzingu luandi loso.
6. Buidi tulenda tatimina kusadila Yave mu ntima woso? (Zingana 4:23; Matai 5:29, 30)
6 Buidi tulenda landikinina kifuani ki mintinu mikuikama ayi kusadila Yave mu ntima woso? Mu kusola mambu tumviokisila thangu, kibila mawu malenda vasa ntim’itu. Ayi mawu malenda monika, befu kuba minkangulu mimbi ayi kuba mayindu ma kubaka biuma biwombo mu luzingu. Befu kubakula ti vadi diambu dintona kudekula luzolo luitu mu Yave, tufueti baka makani ma kutina diawu.—Tanga Zingana 4:23; Matai 5:29, 30.
7. Kibila mbi tufueti bikila mambu moso malenda dekula luzolo luitu na Yave?
7 Befu tulendi bika ko ntim’itu wuba wuvasuka. Befu khambu ba keba keba, tulenda yindula ti befu kukivana beni mu mambu ma kiphevi, buna vasintombulu ko tutatuka mambu mambi. Muingi kufuanikisa, yindula boti ngie makomba nzo ayi kunganda kuidi phemu yiwombo. Bukiedika ti wunkuiza bue zibula muelu muingi phemu yituala diaka tsodo ayi ntoto ku khati? Bukiedika ti ndamba! Mawu mvandi tufueti vanga matedi kikundi kitu na Yave. Vasintombulu ko to kuvanga mambu mamboti muingi kufikama Yave. Dedi bo tulendi bikila ko phemu kutuala tsodo ku nzo, bobuawu mvandi, tulendi bika ko ni kiuma kilenda dekula luzolo luitu na Yave, kukota mu ntim’itu ayi kuvasa wawu.—Efe. 2:2.
BAWU BANYONGINA MASUMU MAWU
8-9. Buidi ntinu Davidi ayi ntinu Ezekiasi batadila tsembolo? (Tala yidi va thonono levista.)
8 Dedi bo tuma muena kumbusa, ntinu Davidi wuvanga masumu mawombo mangolo. Vayi bo mbikudi Natani kansemba mu disumu kavola, Davidi wu kikulula ayi wunyongina disumu diandi. (2 Samu. 12:13) Bo tuntanga mambu kasonika mu Minkunga 51, tulenda mona ti Davidi, wunyongina masumu mandi mu bukiedika. Davidi kasa vunikisa ko kunyongina masumu mandi, muingi kuvuna Natani ayi kubika kutambula tsembolo.—Minkunga 51:3, 4, 17, matangu madi va thonono kapu.
9 Ntinu Ezekiasi mvandi wusumuka vantuala Nzambi. Kibibila kintuba: ‘Ntim’andi wuyiza wala lungundayi ayi mavanga Nzambi kamfuemina, kufuemina basi Yuda ayi basi Yelusalemi.’ (2 Lusa. 32:25) Kibila mbi Ezekiasi kayiza bela lungundayi? Ḿba mu kibila ki busina kaba, bo kanunga basi Asilia, voti bo Yave kambelusa mu mangitukulu. Ḿba mu kibila ki lungundayi kaba, mawu mamvanga kunyemisa busina kaba kuidi basi Babiloni ayi mawu manata mbikudi Yesaya kansemba. (2 Minti. 20:12-18) Vayi dedi ntinu Davidi, Ezekiasi wukikulula ayi wunyongina masumu mandi. (2 Lusa. 32:26) Mu kibila akiokio, Yave wuntadila, ntinu wukuikama ‘waba vanganga mambu mamboti.’—2 Minti. 18:3.
Ntinu Davidi ayi ntinu Ezekiasi, ba kikulula ayi banyongina masumu mawu, bo batambula tsembolo mu masumu mawu (Tala lutangu 8-9)
10. Buidi ntinu Amazia katadila tsembolo?
10 Ntinu Amazia wuba disuasana ayi ntinu Davidi ayi Ezekiasi. Nandi waba vanganga mambu mamboti, ‘vayi bakana ko mu ntima woso.’ (2 Lusa. 25:2) Nzimbala mbi kavanga? Bo Yave kansadisa kununga basi Edomi, nandi wubuongimina zinzambi ziawu. c Bosi, bo mbikudi wu Yave kansemba, nandi kasa kunkuwila ko.—2 Lusa. 25:14-16.
11. Dedi bummonisina 2 Kolinto 7:9, 11, mbi tufueti vanga muingi tutambula nlemvu? (Tala mvandi zifikula.)
11 Mbi tulenda longuka mu binongo abiobio? Tulenda longuka ti tufueti nyongina masumu mitu ayi kubika bue vutukila zioziawu zinzimbala. Abu befu kutambula malongi kuidi bakulutu ba kimvuka, kheti mu mambu maluelu? Tulendi yindula ko ti tuisiko luvalu kuidi Yave ayi kuidi bakulutu ba kimvuka. Kheti mintinu mimboti mi Isaeli, mvawu baba tambulanga malongi ayi tsembolo. (Ebe. 12:6) Bo tuntambula tsembolo, tufueti (1) kukikulula, (2) kuvanga mangolo muingi kubalula mambu mantombulu ayi (3) kutatamana kusadila Yave mu ntima woso. Befu kunyongina masumu mitu, Yave wala tulemvukila.—Tanga 2 Kolinto 7:9, 11.
Bo tuntambula tsembolo, tufueti (1) kukikulula, (2) kubalula mambu mantombulu ayi (3) kutatamana kusadila Yave mu ntima woso (Tala lutangu 11) f
BABUELA MIOKO MBUONGIMINI YIKIEDIKA
12. Mbi biaba monisanga boti ntinu widi wukuikama?
12 Mintinu babuela mioko mbuongimini yikiedika, bawu Yave kaba tadilanga, mintinu mikuikama. Ayi bawu bakindisa mvandi dikabu kuvanga mawu. Bukiedika, dedi bo tuma tubila, bawu bavanga zinzimbala. Vayi bawu baba buongiminanga to Yave ayi bavanga mangolo muingi kutulula mbuongimini yi bitumba. d
13. Kibila mbi Yave katadila Akabi, ntinu wumbi?
13 Kibila mbi Yave katadila mintinu minkaka dedi batu bakhambu ba bakuikama? Bukiedika, masinsundula ti mambu moso bavanga maba mambi. Dedi, Ntinu Akabi wuba mamvanga mambi. Vayi wukikulula ayi wunyongina mu foto kaba mu lufua lu Naboti. (1 Minti. 21:27-29) Nandi wutungisa mavula mawombo ayi wusadisa dikabu di Isaeli kununga mimvita. (1 Minti. 20:21, 29; 22:39) Vayi, mu kibila ki nkazi’andi, nandi wuba wuzabakana mu kutuadisa mbuongimini yi luvunu. Mu kibila akiokio, kasa nyongina ko masumu mandi.—1 Minti. 21:25, 26.
14. (a) Kibila mbi Yave katadila Lobuami ntinu wumbi? (b) Mbi Yave kaba luta talanga muingi kutuba boti ntinu wuba ntinu wumbi?
14 Tala kifuani kinkaka ki ntinu wukhambu ba wukuikama—Lobuami. Dedi bo tube muena, nandi wuvanga mambu mawombo mamboti mu luyalu luandi. Vayi, bo kintinu kiandi kiyiza ba mangolo, nandi wubanda mbusa nsiku wu Yave ayi wulandakana mbuongimini yi luvunu. (2 Lusa. 12:1) Ayi nandi, wutona kufubikisa mbuongimini yi luvunu ayi mbuongimini yikiedika. (1 Minti. 14:21-24) Lobuami ayi Akabi, basi ko to bawu babanda mbusa mbuongimini yikiedika. Nduka mintinu mioso Yave katadila mintinu mimbi, baba buelanga mioko mbuongimini yi luvunu. Kubuela mioko mbuongimini yikiedika, diawu diambu Yave kaba luta tadilanga kuidi mintinu muingi kutuba boti baba mintinu mimboti.
15. Kibila mbi kubuela mioko mbuongimini yikiedika didi diambu dinkinza kuidi Yave?
15 Kibila mbi mbuongimini yikiedika yibela diambu dinkinza kuidi Yave? Mintinu, bawu baba kiyeku ki kutuadisa dikabu di Yave mu mbuongimini yikiedika. Mvandi, mbuongimini yi luvunu, yaba natanga batu kuvanga masumu mangolo ayi kuvangila batu bankaka mambu mambi. (Hose. 4:1, 2) Kubotula kuandi mambu amomo, mintinu ayi dikabu, baba batu bakivana kuidi Yave. Kibibila kindedikisa mbuongimini yi luvunu na kiphinga. (Yele. 3:8, 9) Mutu wumvanganga kiphinga, wummonisanga kukhambu ku lukuikumunu kuidi mutu kafueti luta monisina lukuikumunu ayi mantuadisanga beni kiunda kuidi mutu wukuela yandi. Bobuawu mvandi, mutu wukivana kuidi Yave na kukhambu ba wukuikama, wunyongisanga beni ntim’andi. e—Deute. 4:23, 24.
16. Diambu mbi dinsuasisanga mutu wumboti ayi mutu wumbi va mesu ma Yave?
16 Mambu mbi tuma longuka? Bukiedika, tufueti baka makani ma kubika vanga mambu madi kithuadi na mbuongimini yi luvunu. Vayi mvandi, tufueti buela mioko mbuongimini yikiedika ayi kutatamana mu yawu. Mbikudi Malaki, wutuba mambu mansuasisanga mutu wumboti ayi mutu wumbi va mesu ma Yave. Nandi wusonika: ‘Beno luela bue mona disuasana mu mutu wusonga ayi wumbi, kuidi mutu wunsadilanga Nzambi ayi wo wukhambu kunsadilanga.’ (Mal. 3:18) Diawu, tulendi bikila ko ni kiuma, kuba kuandi zinzimbala zitu, zi tuvongisa tubika bue sadila Nzambi. Kubika sadila Yave, didi disumu dinneni.
17. Kibila mbi tufueti bela keba keba bo tunsola mutu tutidi kukuela?
17 Boti ngie wisi ko wukuela ayi wuntomba kukuela, mambu Malaki katuba, malenda kusadisa kusola mutu wufuana kuidi ngieyu. Yindula diambu adidi: ‘Boti mutu widi zikhadulu zimboti, vayi kasadilanga ko Nzambi; bukiedika ti Yave wu kuntadilanga mutu wusonga? (2 Ko. 6:14) Ngie kukuela na mutu awowo, bukiedika ti nandi wunkuiza kusadisa kutatamana kusadila Yave? Tala kifuani ki bakietu bapakanu Salomo kakuela. Ḿba bawu baba zikhadulu zimboti, vayi babasa buongiminanga ko Yave ayi malembi malembi, bavanga Salomo kavukumuka ayi kubuongimina zinzambi zi luvunu.—1 Minti. 11:1, 4.
18. Mambu mbi matata bafueti longa bana bawu?
18 Matata, benu mulenda sadila mambu Kibibila kintuba matedi mintinu, muingi kusadisa bana binu kubuela kifuza mu mbuongimini’awu kuidi Yave. Basadisa kuvisa ti mintinu baba lunungu lu Yave, baba kumbuongiminanga ayi baba kindisanga dikabu mvandi kuvanga mawu. Monisa mu mambu wuntuba ayi mu kifuani kiaku ti mambu ma kiphevi—dedi kulongukanga Kibibila, kukuendanga mu zikhutukunu ayi kubasikanga mu kisalu ki kusamuna—mawu malutidi nkinza. (Mat. 6:33) Benu khambu vanga mawu, bana binu balenda yindula ti kuba wumueka mu Zimbangi zi Yave, yidi kuandi to phila yi kulandikinina “kinkanga ki dikanda”. Mu phila ayoyo, basinkuiza vua ko beni nkinza mbuongimini yikiedika voti kubika yawu.
19. Kivuvu mbi tulenda ba, boti mutu wubika kusadila Yave? (Tala mvandi quadro “ Ngieyu Wulenda Vutuka Kuidi Yave!”)
19 Boti vadi mutu wubika kusadila Yave, masinsundula ko ti kalendi bue ba ko kikundi na Yave. Kibila nandi kalenda nyongina masumu mandi ayi kuvutuka kubue sadila Yave. Diawu kafueti kukikulula ayi kuvitika lusalusu ba kumvana kuidi bakulutu ba kimvuka. (Tia. 5:14) Kuvanga mangolo moso amomo, kuala kunsadisa kuvutula kikundi kiandi na Yave!
20. Befu kulandakana kifuani ki lukuikumunu lu mintinu, buidi Yave kala tutadila?
20 Mambu mbi tuma longuka mu kifuani ki mintinu mi Isaeli? Tulenda ba bakuikama buka mintinu mikuikama, befu kutatamana kusadila Yave mu ntima woso. Diawu, bika befu boso tulongukanga mu zinzimbala zitu, kunyonginanga masumu mitu ayi kubalula mambu mantombulu. Ayi tubika kuzimbakana nkinza wu kubuelanga mioko mbuongimini yi Nzambi yikiedika. Ngie kutatamana wukuikama mu Yave, nandi wala kutadila mutu wumvanganga mambu masulama va mesu mandi.
NKUNGA 45 Mayindu ma Tsi Ntim’ami
a Mu dilongi adidi, bikuma “mintinu mi Isaeli” bintubila mintinu mioso miyadila dikabu di Yave, kuba kuandi bo bayadila mu minkuna miodi mi Yuda, mu kumi di minkuna mi Isaeli, voti mu 12 yoso yi minkuna.
b TSUDUKUSU YI BIKUMA: Mu Kibibila, kikuma “ntima” kinsundula kimutu ki khati dedi, ziphuila, mayindu, zikhadulu, mambu mutu kazebi kuvanga ayi makani.
c Kiba kifu ki mintinu mi bapakanu kubuongimina zinzambi zi mvila bannunga mu mvita.
d Ntinu Aza, wuvanga zinzimbala zinneni. (2 Lusa. 16:7, 10) Vayi Kibibila kintuba ti Aza wuvanga mambu masulama va mesu ma Yave. Kheti va thonono nandi kasa kikinina ko tsembolo, vayi buviokila thangu, ḿba nandi wunyongina masumu mandi. Vayi, zikhadulu ziandi zimboti, zifuka zikhadulu ziandi zimbi. Nandi wubuongimina to Yave ayi wuvanga mangolo muingi kumanisa mbuongimini yi bitumba mu luyalu luandi.—1 Minti. 15:11-13; 2 Lusa. 14:2-5.
e Zithumu ziwadi zitheti mu nsiku wu Mose, ziaba kandimina mbuongimini yi kioso kuandi kiuma voti woso kuandi mutu kubika kuandi Yave.—Esodu 20:1-6.
f FIKULA YIDI VA THONONO: Nkulutu wu kimvuka widi ditoko, wunsemba khomba mueka mu kibila ki phila kannuinanga malavu. Khomba beni wu kikulula, wuvitika malongi, wubalula mambu maba tombulu ayi wutatamana kusadila Yave mu lukuikumunu.
