1-2. (a) Kibila mbi Alimangedoni yidi tsangu yimboti kuidi batu? (b) Biuvu mbi tunkuiza baka mimvutu mu dilongi adidi?

BATU bawombo bankikininanga ti Alimangedoni mvita wu mata voti kivuka kinneni kiala tulula ntoto. Vayi mambu Kibibila kintuba matedi Alimangedoni madi zitsangu zimboti, ayi mawu mafueti kutu bika mu mayangi! (Nzaikusu 1:3) Mvita wu Alimangedoni walasa tulula ko nza, vayi kuvukisa nza! Mbi masundula?

² Kibibila kintuba ti mvita wu Alimangedoni wala vukisa batu mu kutulula mintinu mi nza. Wawu wala vukisa nza mu kubunga batu bambi ayi kuvukisa batu bamboti. Mvandi wala vukisa nza mu kukhambu bika ntoto woso wutuluka. (Nzaikusu 11:18) Muingi kuvisa mambu amomo, dilongi adidi dinkuiza vana mimvutu mi biuvu binna: Mbi binsundula Alimangedoni? Mambu mbi mala monika ava yawu yitona? Buidi tulenda vukila mu mvita wu Alimangedoni? Ayi buidi tulenda tatamana bakuikama bo Alimangedoni yeka fikamanga?

3. (a) Mbi binsundula kikuma “Alimangedoni”? (b) Dedi bummonisina Nzaikusu 16:14, 16, kibila mbi tulenda tubila ti Alimangedoni disi ko dizina di kibuangu kimueka kidi va ntoto?

³ Tanga Nzaikusu 16:14, 16. Kikuma “Alimangedoni” khumbu yimueka to kimmonika mu Kibibila. Kiawu kiyizila mu kikuma kimueka ki kiebelo kinsundula ‘Mongo Mengidoni.’ (Nzaikusu 16:16; tala matangu madi va wanda mu nwt-TPO.) Mengidoni diba divula dimueka ku Isaeli yikhulu. (Yosua 17:11) Vayi Alimangedoni disi ko dizina di kibuangu kimueka  kidi va ntoto. Angi mansundula mambu moso mala monika bo “mintinu mi nza yimvimba” bala kutakana muingi kunuanisa Yave. (Nzaikusu 16:14) Diawu mu dilongi adidi, tunkuiza sadila kikuma “Alimangedoni” muingi kutubila mvita wela monika mu thangu mintinu mi nza bela kutakana. Buidi tuzabizi ti Alimangedoni disi ko dizina di kibuangu kimueka kidi va ntoto? Ditheti, kibila kuisi ko mongo bantedilanga Mengidoni. Dimuadi, kibila divula di Mengidoni disi ko beni dinneni muingi ‘mintinu mioso mi nza’ baduka, kubunda mvandi masodi mawu ayi mata mawu ma mvita. Dintatu, dedi bo tunkuiza muena mu dilongi adidi, mvita wu Alimangedoni wala tona bo mintinu mi nza ayiyi bala nuanisa dikabu di Nzambi badi mu nza yimvimba.

4. Kibila mbi mvita wu tsuka wu Nzambi wididi dizina didi kithuadi na Mengidoni?

⁴ Kibila mbi Yave kavanina mvit’andi wu tsuka dizina didi kithuadi na Mengidoni? Mu thangu yikhulu, mimvita miwombo miba viokanga ku Mengidoni ayi va ndeko Mbuinga wu Yizreele. Khumbu zinkaka, Yave waba sadisanga dikabu diandi kununga mimvita beni. Buka, ‘va ndeko minlangu mi Mengidoni’, Nzambi wusadisa mfundisi Balaki kununga masodi basi kanani babe tuadusu kuidi mfumu bantedilanga Sisela. Balaki ayi mbikudi Debola batonda Yave mu phila kaba vukisila. Bawu bayola: ‘Tona ku diyilu zimbuetila zinuanisa Sisela. Muila wu Kisoni wuba lalumuna.’ —Minkongudidi 5:19-21.

5. Disuasana mbi dinneni didi mu mvita wu Alimangedoni ayi mvita Balaki kanuana?

⁵ Balaki ayi Debola bamanisa nkung’awu mu mambu amama: ‘Bika zimbeni ziaku zioso bafua, A Yave, vayi ba kuzolanga baba buka muinya wumbutuka va nkembo’aku.’ (Minkongudidi 5:31) Mu Alimangedoni, zimbeni zi Nzambi mvandi bala fua ayi batu banzolanga Nzambi bala vuka. Vayi disuasana dinneni didi mu mimvita amiomi. Mu Alimangedoni, dikabu di Yave balasa nuana ko. Mvandi balasa simba ko mata. Vayi ‘mangolo mawu mala ba mu kutatamana bavumbama ayi kufiatila’ mu Yave na masodi mandi ma kiphevi. —Yesaya 30:15; Nzaikusu 19:11-15.

6. Mbi Yave kela sadila muingi kubunga zimbeni ziandi mu Alimangedoni?

⁶ Buidi Nzambi kala bungila zimbeni ziandi mu Alimangedoni? Nandi kalenda sadila ziphila ziviakana. Buka, nandi kalenda sadila zindikuni zinneni zi ntoto, mvula wu mamanya ayi zitsiemu. (Yobi 38:22, 23; Yehezekeli 38:19-22) Nandi kalenda vanga zimbeni ziandi kunuana bawu yi bawu. (2 Lusansu 20:17, 22, 23) Ayi nandi kalenda sadila zimbasi ziandi muingi kubunga bankua mambi. (Yesaya 37:36) Yoso kua phila Yave kala sadila, nandi wala nunga mvita awowo. Zimbeni zioso bela bungua. Ayi batu boso basonga bela vuka.—Zingana 3:25, 26.

7-8. (a) Dedi buntumbila 1 Tesalonika 5:1-6, tsangu mbi zimfumu zi nza bela yamikisa? (b) Kibila mbi tsangu ayoyi yela bela luvunu luphasi?

⁷ Bala yamikisa tsangu yi ‘ndembama ayi nsika’ ava ‘kilumbu ki Yave.’ (Tanga 1 Tesalonika 5:1-6.) Mu 1 Tesalonika 5:2, kikuma ‘kilumbu ki Yave’ kinsundula “ziphasi zingolo.” (Nzaikusu 7:14) Buidi tuala zabila ti thangu yi ziphasi beni zima tona? Kibibila kintuba ti batu bala yamikisa tsangu yimueka mu phila bakhambu vangilanga. Yawu yala ba buka kidimbu ki thononu yi ziphasi zinneni.

⁸ Tsangu beni bala yamikisa yidi yi ‘ndembama ayi nsika’. Kibila mbi zimfumu zi nza bala tubila mawu? Bukiedika ti zimfumu zi binganga bela ba kithuadi ayi zimfumu zi nza mu thangu bela yamikisa tsangu ayoyi? Ḿba, vayi  befu tuzebi ti yela ba tsangu yi luvunu yimfumina kuidi ziphevi zimbi. Luvunu beni luala ba beni luphasi kibila luala vanga batu kuyindula ti badi mu nsika kosi ziphasi zingolo zima fikama. Dedi bo Kibibila kintuba, “[mbungulu] yingolo yala babuila mu kinzimbukila banga mianga mi [nkieto] weka mbuta.” Vayi mambu mbi mala monikina bisadi bikuikama bi Yave? Bawu ḿba bala kuituka mu thononu yi ziphasi zingolo, vayi kheti bobo, bela ba bakubama muingi kuviokila mu ziawu.

9. Buidi Yave kala bungila nza yi Satana?

⁹ Mu thangu Nowa, Yave wubunga nza yinani yimbi mu khumbu yimueka to. Vayi nandi wala sadila phila yinkaka muingi kubunga nza yi Satana. Yitheti, nandi wala bunga Babiloni Yinneni, yinsundula binganga bioso bi luvunu. Yimuadi, mu Alimagedoni, nandi wala bunga biuma binkaka bidi mu nza yi Satana, kubunda mvandi mangumba moso ma minyadi, masodi ayi basi lungosu. Tuentubila buboti ziphila aziozi ziwadi.

10. Dedi buntubila Nzaikusu 17:1, 6, ayi 18:24, kibila mbi Yave kala bungila Babiloni Yinneni?

¹⁰ ‘Lufundusu lu Babiloni Yinneni.’ (Tanga Nzaikusu 17:1, 6; 18:24.) Mu kibila ki Babiloni Yinneni, bawombo basiala ko lukinzu mu dizina di Nzambi. Nandi wunlonganga luvunu matedi Yave. Dedi nkieto wu kindumba, binganga bi luvunu bisi ko bikuikama kuidi Yave ayi bimbuelanga mioko mintinu mi nza. Binganga bi luvunu bansadilanga mangolo mawu muingi kutovula ayi kubonga zimbongo zi bisiedi biawu. Mvandi bantengulanga beni menga, kubunda menga ma bisadi bi Nzambi. (Nzaikusu 19:2) Kibila mbi Yave kala bungila Babiloni Yinneni?

11. Mbi binsundula ‘kibulu ki nganzi ki ndimba yibenga’ ayi buidi ‘kumi diandi di ziphoka’ bala balukila Babiloni Yinneni?

¹¹ Muingi kubunga “nkua kitsuza”, Yave wala sadila ‘kibulu ki nganzi ki ndimba yibenga’ kidi ‘kumi di ziphoka’. Kibulu ki nganzi kinsundula ONU. Kumi di ziphoka kinsundula mintinu mi luyalu midi kithuadi na ONU. Mu  thangu yi Nzambi, mintinu amiomi miela balukila Babiloni Yinneni. Bawu “bela [kumvokuna] bima biandi bioso ayi [bela] kumbika pheni nkua” bala bonga bimvuama biandi bioso ayi kuzabikisa mambu moso mambi kavanga. (Nzaikusu 17:3, 16) Mbungulu beni yala ba buka ti mu kilumbu kimueka, kibila yala viokila mu thinu. Baboso bambuelanga mioko binganga bi luvunu bela nyonga. Kibila Babiloni baba tubanga mu lunangu: “Minu yivuendi banga ntinu wu nketo; ndisi [mfuizi] ko ayi ndilendi ba mu kiadi ki lufua ko.”—Nzaikusu 18:7, 8.

12. Mbi Yave kalasa bika ko mintinu mi luyalu kuvanga, ayi kibila mbi?

¹² Yave kalasa bikila ko mintinu mi luyalu kubunga dikabu diandi. Bisadi bi Yave bazitisa dizina diandi ayi batumukina lutumu lu kubotuka mu Babiloni Yinneni. (Mavanga 15:16, 17; Nzaikusu 18:4) Ayi bawu mvandi ba kukivananga muingi kusadisa bankaka kubotuka muawu. Diawu dikabu di Yave balasa ‘tambula ko bivuka’ biala buila Babiloni Yinneni. Vayi kheti bobo, kiminu kiawu kiela thoto.

13. (a) Nani Ngongi? (b) Dedi buntubila Yehezekeli 38:2, 8, 9, mbi biala vanga mvita wu Alimangedoni kutona?

¹³ Zithotolo zi Ngongi yi Mangongi. (Tanga Yehezekeli 38:2, 8, 9.) Bo Yave kala tulula binganga bi luvunu, kinganga kimueka to kiala siala va ntoto—ki bisadi bi Yave. Satana wala ba beni mu ngazi. Diawu kala sadila ziphevi zimbi muingi kutiamuna mambu ma luvunu muingi kuvanga zimfumu zi luyalu kunuanisa dikabu di Yave. (Nzaikusu 16:13, 14) Dingumba adiodi di zimfumu zi luyalu bantedila diawu ‘Ngongi ku ntoto wu Mangongi.’ Mu thangu zimfumu zi luyalu bala nuanisa dikabu di Yave, mvita wu Alimangedoni wala tona.—Nzaikusu 16:16.

14. Mbi Ngongi kala visa?

¹⁴ Ngondi wala fiatila ‘koko kuandi ku nsuni’ kunsundula masodi ayi mata mandi. (2 Lusansu 32:8) Befu tuala fiatila Nzamb’itu Yave—mambu amomo mala monika va ntuala  zimfumu zi luyalu buka mambu makhambu tsundu. Kibila mbi? Kibila zinzambi zi Babiloni Yinneni basa nunga ko kumvukisa mu mioko mi ‘kibulu ki nganzi’ ayi ‘kumi diandi di ziphoka’! (Nzaikusu 17:16) Diawu mintinu mi luyalu bala yindula ti bala tubunga mu khambu phasi. ‘Dedi matutu mamfuka ntoto,’ nandi wala nuanisa dikabu di Yave. (Yehezekeli 38:16) Vayi Ngongi wala zaba ti ba bua mu ntambu. Buka Falawo mu Ḿbu Wubenga, Ngongi wala visa ti widi mu kunuana na Yave.— Esodu 14:1-4; Yehezekeli 38:3, 4, 18, 21-23. 

15. Mbi Yesu kala vanga mu mvita wu Alimangedoni?

¹⁵ Klisto ayi masodi mandi ma kiphevi bala nuanina dikabu di Yave, ayi kubunga masodi ma Ngongi. (Nzaikusu 19:11, 14, 15) Mambu mbi mala monikina mbeni yi Yave, Satana, wuvuna zimfumu zi luyalu mu kuba vanga kunuanisa dikabu di Yave mu Alimangedoni? Yesu wala bakuba ku diyenga na zipheve zimbi, ayi bawu bala kala kuna mu 1.000 di mimvu.—Nzaikusu 20:1-3.

16. (a) Buidi mutu kammonisanga ti ‘zebi Nzambi’? (b) Mambu mbi mala monikina batu bazebi Nzambi mu mvita wu Alimangedoni?

¹⁶ Kheti tueka mimvu miwombo voti ndamba tona tuzaba kiedika, befu boso, tulenda vuka mu mvita awowo. Diawu tufueti monisa ti ‘tuzebi Nzambi’ ayi ‘tuntumukinanga nsamu wumboti wu Mfumu’itu Yesu.’ (2 Tesalonika 1:7-9) Befu ‘tuzebi Nzambi’ bo tunzaba biuma kanzolanga, kakhambu zolanga ayi kuzaba zithuadusulu ziandi. Befu tummonisa mvandi ti tuzebi Nzambi bo tukunzola, tukuntumukina ayi bo tumbuongimina to nandi. (1 Yoane 2:3-5; 5:3) Befu kuvanga mawu, tuala ba luaku lu kuba ‘bazabakana kuidi nandi’, voti kuba luvalu va meso mandi. (1 Kolinto 8:3) Ayi befu kuba luvalu va meso ma Nzambi, nandi wala tuvukisa mu Alimangedoni.

17. Mbi binsundula ‘kutumukina nsamu wumboti wu Mfumu’itu Yesu’?

¹⁷ ‘Nsamu wumboti wu Mfumu’itu Yesu’ wunsundula kiedika kioso Yesu kalonga madi  mu Diambu di Nzambi. Befu tuntumukinanga nsamu wumboti bo tunsadila wawu mu luzingu luitu. Dedi, kutulanga Kintinu va theti mu luzingu, kuzingila mu zithuadusulu zisonga zi Nzambi ayi kukambanga bankaka matedi Kintinu ki Nzambi. (Matai 6:33; 24:14) Mvandi tuntumukinanga nsamu wumboti bo tumbuela mioko zikhomba zi Klisto basolo, bankiebanga biyeku biwombo.—Matai 25:31-40.

18. Buidi Baklisto basolo bala vutudila mamboti ‘mamemi mankaka’ baba vangila?

¹⁸ Thangu yiluelu yisiedi, Baklisto basolo bala vutudila mamboti ‘mamemi mankaka’ baba vangila. (Yoane 10:16) Buidi? Ava Alimangedoni yitona, baboso badi mu dingumba di 144.000 bala ba ku diyilu ayi bala tambula zinyitu zi khambu bue fuanga. Bawu bala ba mu dingumba di masodi ma Nzambi bala bunga Ngondi ayi kukieba ‘nkangu wunneni’ wu batu basadila Yave. (Nzaikusu 2:26, 27; 7:9, 10) Bukiedika, badi mu dingumba di nkangu wunneni wu batu bala vutula matondo mu luaku baba lu kusadisa Baklisto basolo mu thangu baba va ntoto!

19-20. Kheti mu zithotolo tumviokila, mbi biala tusadisa kutatamana bakuikama bo Alimangedoni yeka fikamanga?

¹⁹ Mu bilumbu abibi bitsuka, bawombo mu befu tuidi mu kuviokila mu zithotolo. Vayi tulenda kuikama mu mayangi. (Yakobi 1:2-4) Kutatamana kusambila didi diambu dilenda tusadisa kukuikama. (Luka 21:36) Kubika kuandi to kusambila, tufueti tanga Kibibila kadika kilumbu ayi kuyindula mambu tuntanga, kubunda mvandi zimbikudulu zinkuiza salama mu bilumbu bitu. (Minkunga 77:12) Mvandi tufueti kukivana mu kisalu ki kusamuna. Mambu amomo mala tusadisa kuba kiminu kingolo ayi kukindisa kivuvu kitu!

²⁰ Yindula mayangi wala ba bo Babiloni Yinneni yala bungua ayi bo mvita wu Alimangedoni wala mana! Yindula mayangi mala ba mu thangu batu boso bala kinzika dizina di Nzambi ayi nsua kadi mu kuyala! (Yehezekeli 38:23) Bukiedika, Alimangedoni yidi tsangu yimboti kuidi batu bazebi Nzambi, bantumananga Muan’andi ayi bantatamana bakuikama nati kutsuka.—Matai 24:13.