1, 2. Mambu mbi buku yi Ebeleo 13:4 yi tukindisa kuvanga?

BEFU BOSO tuntomba zitisa Yave. Nandi fweti tambula nzitusu’itu, ayi wunkanikisa ku tuzitisa mvandi befu vanga mawu. (1 Samueli 2:30; Zingana 3:9; Nzaikusu 4:11) Nandi mvandi wuntomba tukinzika batu bankaka, dedi zimfumu zi luyalu. (Loma 12:10; 13:7) Vayi, vadi dyambu didi beni nkinza tufweti luta monisa lukinzu. Dyambu beni didi dikwela.

² Mvwala Polo wusonika: ‘Bika batu boso bakinzikanga dikwela, kika ki batu bakwela kifweti banga kivedila.’ (Ebeleo 13:4) Polo kabasa vana ko to dilongi ditedi dikwela. Vayi nandi waba kamba Baklisto ti bawu bafweti kinzika dikwela voti kutadila diawu buka kyuma ki luvalu beni. Boti ngye widi wukwela, buawu wuntadilanga dikwela dyaku?

3. Dilongi mbi dinkinza ditedi dikwela Yesu kavana? (Tala fikula yidi va thononu.)

³ Boti ngye wuntadilanga dikwela buka kyuma ki luvalu, widi mu kulandakana kifwani kimboti beni. Yesu wukinzika mvandi dikwela. Mu thangu Bafalisi banyuvula matedi luvambanu, nandi wutuba mambu Nzambi katuba matedi dikwela ditheti: ‘Diawu dibakala kela bikila tat’andi ayi  ngundi’andi, ayi bawu bwadi bela kituka nsuni wumweka.’ Yesu wubwe tuba: “Mutu kabika vambisa kibundisa Nzambi.”—Tanga Malako 10:2-12; Ngenesi 2:24.

4. Lukanu mbi Yave kaba mu matedi dikwela?

⁴ Yesu wukikinina ti Nzambi nandi wuvanga dikwela ayi diawu difweti kadidila. Mu thangu Nzambi kavanga dikwela ditheti, nandi kasa kamba ko Adami ayi Eva ti balenda kuawu vambana. Angi, lukanu kaba kwidi ‘bawu bwadi’ luba mwingi batatamana bakwelana mvu ka mvu.

5. Bwidi lufwa lubaludila dikwela?

⁵ Ngye zebi ti tona Adami kasumuka, mambu mabaluka. Dimweka mu mambu mabaluka, lwidi lufwa. Tona mu thangu beni, batu batona kufwa ayi mawu mabalula beni dikwela. Mvwala Polo wusudikisa Baklisto ti lufwa, luawu lummanisa dikwela ayi mutu wunkaka kalenda kwandi bwe kwela.—Loma 7:1-3.

6. Mbi Nsiku wu Mose wu kutulonga mu matedi phila Nzambi kantadilanga dikwela?

⁶ Mu Nsiku Nzambi kavana basi Isaeli, muba mambu maba tubila dikwela. Dedi, dibakala mwisi Isaeli wuba nswa wu kuba bakyeto bwadi. Kifu akyoki kitona ava Nzambi kaba vana Nsiku. Vayi, Nsiku wuba vananga lukyebu kwidi nkyeto ayi bana mwingi babika tovuka. Dedi, boti dibakala mwisi Isaeli wukwela na nkyeto widi mvika ayi kuntwala na kukwela nkyeto wunkaka, kafweti tatamana kukyeba zitsatu zi nkyeto wutheti dedi bo kaba vangilanga ava kubaka wunkaka. Nzambi wutuba ti nandi kafweti tatamana kunkyeba. (Esodu 21:9, 10) Befu tulandakananga ko Nsiku wu Mose bubu. Vayi wawu wu kutulonga ti Nzambi wuntadilanga dikwela buka kyuma ki luvalu beni. Bukyedika, mawu ma kutusadisa kukinzika dikwela.

7, 8. (a) Dedi bummonisina Deutelonomi 24:1, mambu mbi Nsiku wutuba mu matedi luvambanu? (b) Bwidi Yave kantadilanga luvambanu?

 ⁷ Mambu mbi nsiku wutuba mu matedi luvambanu? Kheti Yave kasa tomba ko nnuni ayi nkazi bavambana, Nsiku wuvana nswa kwidi dibakala kuvambana na nkazi’andi ‘mu kibila ki mambu ma tsoni kamweni mu nandi.’ (Tanga Deutelonomi 24:1.) Nsiku wisintuba ko phila ‘mambu beni ma tsoni.’ Vayi, ḿba malenda ba mambu mambi beni, bika ti dyambu dilwelu kwandi. (Deutelonomi 23:14) Kyadi beni, bila mu bilumbu bi Yesu, basi Yuda bawombo baba vambananga na bakazi bawu mu ‘kyoso kwa kibila.’ (Matai 19:3) Bukyedika, befu twisintomba ko kuba phila mavanga amomo.

⁸ Mu thangu yi mbikudi Malaki, babakala baba vambananga beni na bakazi bawu batheti, ḿba mwingi kukwela mwana nkyeto wukhambu sadilanga Yave. Vayi Nzambi wuzabikisa bwidi kaba tadilanga luvambanu. Nandi wutuba: ‘Yinlenda luvambanu.’ (Malaki 2:14-16) Phila Nzambi kantadilanga dikwela yisa baluka ko tona va thononu, bo katuba ti dibakala ‘wela tatamana ayi nkazi’andi, ayi bawu bela ba nsuni wumweka.’ (Ngenesi 2:24) Ayi Yesu wunungisa phila Tat’andi kantadilanga dikwela bo katuba: “Mutu kabika vambisa kibundisa Nzambi.”—Matai 19:6.

9. Mbi mambu Yesu katuba mu buku yi Malako 10:11, 12 mansundula?

⁹ Bankaka balenda yikuvusa, ‘Vadi kibila mwingi kisadi ki Yave kavambana ayi kubwe kwela?’ Tala mbi Yesu katuba: ‘Woso mutu wumvambana na nkyeto’andi ayi kwedidi wunkaka, vengi kitsuka kwidi nkyeto wutheti, ayi boti nkyeto wumvambana na nnuni’andi, ayi kwedidi dibakala dinkaka, buna vengi kitsuza.’ (Malako 10:11, 12; Luka 16:18) Bukyedika, Yesu wukinzika dikwela ayi nandi kaba tomba bankaka bavanga mawu. Dibakala na kuvambana na nkazi’andi wukwikama ayi kubwe kwela, vengi kitsuza. Bobuawu mvandi boti nkyeto be vambana na nnuni’andi wukwikama. Bila kuvambana to mu khambu kibila kulendi manisa ko dikwela. Va mesu ma Nzambi, bawu bakhidi ‘nsuni wumweka.’ Yesu mvandi wutuba ti dibakala na kuvambana na nkazi’andi mu khambu kibila, malenda tula nkyeto va kingela, bila kalenda vanga kitsuza. Bwidi malenda monikina? Nkyeto wuvambana, kalenda mwena ti kafweti bwe kwela mu kibila ki kukhambu mbakulu. Phila dikwela adyodi dilenda ba dedi mweka na kuvanga kitsuza.

10. Kibila mbi Baklisto badi mwingi bavambana ayi kubwe kwela?

¹⁰ Yesu wulonga ti vadi kibila mutu kalenda vambana bo katuba: ‘Ndikulukamba ti woso mutu wumvambana ayi nkyeto’andi, boti nandi kasa vanga ko kitsuza, ayi kwedidi nkyeto wunkaka, buna vengi  kitsuza.’ (Matai 19:9) Momawu katuba mu Malongi kavana ku Mbata Mongo. (Matai 5:31, 32) Mu khumbu beni ziwadi, Yesu wutubila matedi “kitsuza.” Ayi phila disumu adyodi dilenda ba mvandi kitsuza, kindumba, batu bakhambu kwelana kubundana nyitu, kumbundana nyitu dibakala na dibakala voti nkyeto na nkyeto, ayi kubundana nyitu na bibulu. Dedi, boti nnuni wukwela vengi kitsuza, nkazi’andi nandi zebi ti kalenda vambana yandi voti ndamba. Na kuvambana yandi, Nzambi kalendi bwe batadila ko buka bakwela.

11. Kibila mbi kisadi ki Yave kalenda sola kumanga vambana kheti nnuni voti nkazi vengi kitsuza?

¹¹ Yesu kasa tuba ko ti boti mutu wukwela vengi kitsuza, wunkaka kafweti vambana. Bila nkyeto kalenda sola kutatamana na nnuni’andi kheti vengi kitsuza ayi mutu wunkaka. Kibila mbi? Bila ḿba nandi wukhidi luzolo luwombo mu nnuni’andi ayi widi wukubama mwingi kunlemvukila ayi wuntomba kunsadisa mwingi dikwela diawu diluta ba dimboti. Mvandi, kheti na kusola kuvambana ayi kumanga bwe kwela, kalenda monikina mambu mankaka maphasi. Dedi, mbi tulenda tubila matedi na kutomba mutu kanzingisa ayi tsatu yi kubundana nyitu? Wela nunga kutatamana naveka? Ziphasi mbi luvambanu lulenda twadisa kwidi bana bandi? Wela luta mona phasi kukonzula bana mu kyedika? (1 Kolinto 7:14) Tummona ti, boti nnuni voti nkazi wunsola kuvambana, kalenda vyokila mu ziphasi ziwombo.

12, 13. (a) Mambu mbi mamonika mu dikwela di Hosea? (b) Kibila mbi Hosea kavutudila Ngomeli va nzo’andi, ayi mbi tulenda longuka mu dikwela dyandi?

¹² Mambu mbikudi Hosea kamonikina ma kutulonga bwidi Nzambi kantadilanga dikwela. Nzambi wukamba Hosea kakwela nkyeto mweka widi dizina Ngomeli wuyiza ba ‘nkyeto wu kitsuza’ ayi wubuta ‘bana ba kitsuza.’ Ngomeli ayi Hosea babuta mwana mweka wu dibakala. (Hosea 1:2, 3) Kuntwala, Ngomeli wubwe buta mwana mweka wu nkyeto ayi wu dibakala, ḿba na dibakala dinkaka. Kheti Ngomeli wuvanga kitsuka kuvyoka khumbu mweka, Hosea wutatamana wukwelana yandi. Ḿba nandi wubika Hosea ayi wukituka mvika. Kheti bobo, Hosea wubwe kunsumba ayi wumvutula va nzo’andi. (Hosea 3:1, 2) Yave wusadila Hosea mwingi kumonisa bwidi Nandi kalemvukila basi Isaeli khumbu ziwombo bo dikabu diba monisanga kukhambu kukwikama mu Nandi ayi baba sambilanga zinzambi zinkaka. Mbi tulenda longuka mu dikwela di Hosea?

¹³ Boti kisadi ki Yave wukwela wumvanga kitsuza, wunka kalenda baka makani. Yesu wutuba ti mu phila mambu amomo, wunkaka widi kibila kimboti mwingi kuvambana ayi kubwe kwela. Vayi, disi ko dyambu dimbi boti mutu wukwela wunsola kulemvukila mutu wukwelana yandi. Hosea wuvutula nkyeto’andi Ngomeli. Ava kumvutula ku nzo, Hosea wunkamba kabika bwe bundana nyitu na dibakala dinkaka. Hosea ‘kasa bwe bundana ko nyitu’ ayi Ngomeli mu mwa thangu. (Hosea 3:3, Matangu madi va wanda mu nwt-TPO) Vayi, ḿba Hosea wuvutuka kubwe bundana yandi nyitu. Mawu maba mbosononu yi phila Nzambi kabela wukubama mwingi kubwe kikinina basi Isaeli bavutuka mu myoko myandi ayi batatamana kuba yandi kikundi. (Hosea 1:11; 3:3-5) Mbi mawu ma kutulonga matedi  dikwela bubu? Ma tulonga ti, mutu wukwela na kubwe vutuka kubundana nyitu na nkyeto voti nnuni wube vanga kitsuza, mansudula ti nandi wunlemvukidi. (1 Kolinto 7:3, 5) Ayi valendi bwe ba ko kibila mwingi bavambana. Ayi nnuni ayi nkazi bafweti vanga mangolo mwingi kuyisadisa batadila dikwela dedi bo Nzambi kantadilanga.

14. Dedi buntubila 1 Kolinto 7:10, 11, mbi bilenda monika va dikwela?

¹⁴ Baklisto boso bafweti kinzika dikwela dedi bo Yave ayi Yesu bankinzikilanga. Vayi, bankaka bakinzika ko, bila befu boso twidi batu basumuka. (Loma 7:18-23) Diawu, tulendi kwitukila ko kuzaba ti Baklisto batheti bamona ziphasi ziwombo mu makwela mawu. Polo wusonika ti ‘nkazi kalendi vasana ko na nnuni’andi.’ Vayi khumbu zinkaka mawu maba monikanga.—Tanga 1 Kolinto 7:10, 11.

15, 16. (a) Makani mbi bakwela bafweti baka boti mambu bammonikina va dikwela, ayi kibila mbi? (b) Bwidi dilongi adidi dilenda sadisila dikwela didi wumweka wukhambu sadilanga Yave?

¹⁵ Mvwala Polo kasa tubila ko phila mambu mbi malenda vanga batu bakwela kuvasana. Vayi tuzebi ti mambu beni mabasa monikinanga ko mu kibila ki dibakala kuvanga kitsuza. Bila khanu nkazi wuba bakanga kibila mwingi kuvambana. Mvwala Polo wusonika ti nkyeto wumvasana na nnuni’andi ‘kabika bwe kwela vayi kavutuka dedikisa mambu ayi nnuni’andi.’ Bila Nzambi wukhidi batadila buka bakwela. Polo wutuba ti kheti bakwela bammonikina ziphasi ziwombo va dikwela, ayi ni wumweka mu bawu vengi kitsuza, bafweti vutuka voti bafweti dedikisa mambu badi mwingi babwe kala va kimweka. Bawu balenda dinda lusalusu lu bakulutu ba kimvuka. Bakulutu balendi nungisa ko ni wumweka mu bawu, vayi bafweti bonga malongi malenda kuba sadisa mu Kibibila.

¹⁶ Vayi, mbi kisadi ki Yave kafweti vanga boti widi wukwelana na mutu wukhambu sadilanga Yave? Boti mambu bammonikina va dikwela, bafweti vasana? Dedi bo tuma tubila, Kibibila kintuba ti kitsuza kiawu to kibila kilenda vanga bakwela kuvambana. Vayi Kibibila kisinsikika ko bibila bilenda vanga bakwela kuvasana. Polo wusonika: ‘Boti nkazi widi nnuni wukhambu sadila Nzambi, ayi nnuni beni tidi kwandi zinga yandi, buna nandi kabika vasana na nnuni’andi.’ (1 Kolinto 7:12, 13) Mambu amomo malenda tusadisa mvandi mu bilumbu bitu.

17, 18. Kibila mbi Baklisto bankaka basodila kutatamana bakwela kheti bo bammonikina ziphasi va dikwela?

 ¹⁷ Vayi, vadi makwela mankaka madi ‘nnuni wukhambu sadila Nzambi’ wummonisa ti kasi bwe tomba ko “zinga” na nkazi’andi. Dedi, ḿba nandi wumbulanga nkazi, ayi nkazi kalenda mona ti buvinya ayi luzingu lwandi bidi va kingela. Ḿba wummanga kuzingisa nkazi ayi dikanda voti wuntula nkaku mwingi nkazi katatamana kusadila Nzambi. Mu phila mambu amomo, nkazi wunsadilanga Yave kalenda sola naveka, kheti nnuni wukunleba, bila nandi kasi bwe tomba ko “zinga” yandi ayi kalenda sola kuvasana. Vayi Baklisto bankaka bammonikinanga mambu beni, basola kutatamana bakwela. Bawu bakindama ayi bavanga mangolo mwingi dikwela diawu diluta ba dimboti. Kibila mbi babakila makani ma kuvanga mawu?

¹⁸ Boti bakwela bammonikina phila mambu amomo bansola kuvasana, bawu bela tatamana bakwela ayi bela monikina ziphasi tuma tubila va thononu. Mvwala Polo wubwe vana kibila kinkaka bakwela bafweti tatamana bakwelana. Nandi wusonika: ‘Bila nnuni wukhambu sadila Nzambi widi wunlongo mu kibila ki nkazi’andi, ayi nkanzi wukhambu sadila Nzambi widi wunlongo mu kibila ki khomba; boti bwisi ko buawu, buna bana bawu badi basumuka, vayi buabu bawu badi banlongo.’ (1 Kolinto 7:14) Baklisto bawombo bambakanga makani ma kutatamana na mutu wukwelana yawu wukhambu sadila Yave kheti bamvyokila mu mambu maphasi. Bawu bankwangalala beni mu mangolo moso bavanga bo kuntwala mutu wukwelana yandi kankwiza ba Mbangi yi Yave.—Tanga 1 Kolinto 7:16; 1 Petelo 3:1, 2.

19. Kibila mbi vadidi makwela mawombo mamboti mu kimvuka ki Baklisto?

¹⁹ Yesu wuvana dilongi mu matedi luvambanu, ayi mvwala Polo wuvana dilongi mu matedi luvasanu. Bawu babwadi baba tomba mwingi bisadi bi Nzambi bakinzika dikwela. Mu nza yimvimba, vadi bakwela bawombo mu kimvuka ki Baklisto badi makwela mamboti. Ngye ḿba wulenda mona bakwela bawombo mu kimvuka kyaku, ayi banuni banzolanga bakazi bawu ayi bakazi bankinzikanga banuni bawu. Baboso bammonisanga ti batu balenda kinzika dikwela. Ayi befu twidi mayangi kuzaba ti bivevi bi banuni ayi bakazi badi mu kumona mu mayangi kyedika kidi mu dyambu di Nzambi dintuba: ‘Mu kibila akyoki, dibakala wela bika tat’andi ayi ngudi’andi ayi wela bundana na nkazi’andi, ayi bawu bwadi bela ba nsuni wumweka.’—Efeso 5:31, 33.