Skip to content

Skip to table of contents

Ngye Zebi Bumboti Yave Dedi bo Nowa, Danieli ayi Yobi Banzabila?

Ngye Zebi Bumboti Yave Dedi bo Nowa, Danieli ayi Yobi Banzabila?

‘Bankwa mambi, bavisanga ko mambu masonga, vayi batu bankuwanga Yave balenda visa makani mandi moso.’—ZINGANA 28:5.

MINKUNGA: 126, 150

1-3. (a) Mbi byala kutusadisa kutatamana kuba bakwikama kwidi Nzambi mu bilumbu abibi bitsuka? (b) Mbi twenlonguka mu dilongi adidi?

BUBU twidi mu kuzingila mu bilumbu bitsuka. Tummonanga batu badi mavanga mambi kubwelama. Bawu ‘bankonzuka buka bititi.’ (Minkunga 92:7) Buawu tulendi kwituka ko befu mona batu bammanga kuwa mambu Nzambi kantuba ti madi masonga. Polo wukamba baklisto: “Lukituka bana balezi mu vanganga mambu mambimbi; vayi luba bakulutu mu diela dieno.” (1 Kolinto 14:20) Bwidi tulenda vangila mawu?

2 Mvutu widi mu matangu ma Kibibila madi va thonono mantuba: ‘Batu bankuwanga Yave belenda visa makani mandi moso.’ (Zingana 28:5) Mansundula ti bawu bamvisanga mamoso bafweti vanga mwingi kukwangidika Nzambi.’ Mvandi buku yi Zingana 2:7, 9 yitulonga ti Yave wumvananga ndwenga kwidi baboso bamvanganga mambote. Ayi bawu balenda bakula diswasana didi mu ‘mambu masonga ayi makhambulu masonga mu luzingu luawu loso.’

3 Nowa, Danieli ayi Yobi baba ndwenga yi Nzambi. (Yehezekeli 14:14) Dikanda di Nzambi bubu mvandi badi ndwenga. Vayi ngyewu? Widi ndwenga yi Nzambi? Mwingi “wuvisikisa mamoso” wufweti vanga mwingi kukwangidika Yave, ngye fweti kunzaba bumboti. Mu ntu dilongi adidi, twenlonguka (1) Bwidi Nowa, Danieli ayi Yobi bazabila Nzambi, (2) Bwidi kuzaba Yave kuba sadisila, ayi (3) Bwidi tulenda kunina kiminu buka bawu?

NOWA WUZINGILA MU ZITHUMU ZI NZAMBI KHETI MU NZA YI MAMBI

4. Bwidi Nowa kazabila Yave, ayi bwidi kuzaba Nzambi kunsadisila?

Nowa wulonguka matedi zikhadulu zi Nzambi, mu kutala bivangu byandi

4 Bwidi Nowa kazabila Yave? Buna Adami ayi Eva batona buta, batu balonguka matedi Yave mu phila zitatu: Mu kutala bivangu bi Yave, mu kutala ntungulu bisadi bi Nzambi bikwikama ayi mu kuyindula ndandu yidi mu kutumukina Yave. (Yesaya 48:18) Mu kutala bivangu bi Yave, Nowa wumona bivisa ti Nzambi widi ayi wulonguka matedi zikhadulu zyandi. Mawu mavanga mvandi Nowa kavisikisa ti Yave nandi to Nzambi yikyedika. (Loma 1:20) Nowa kasa kikinina to ti Nzambi widi, vayi wuba kiminu kingolo mu nandi.

5. Bwidi Nowa kalongukila mambu Nzambi kaba tomba mu batu?

5 Kibibila kintuba ti ‘kiminu kieti kwizila mu mambu tunkuwa,’ mansundula ti mambu tunkuwanga kwidi bankaka, malenda tusadisa kuba kiminu. (Loma 10:17) Nowa kwidi basi dikanda kalongukila matedi Yave. Ḿba kwidi tat’andi Lameki, kibila tat’andi wuba kiminu mu Nzambi ayi wubutuka ava Adami kafwa. (Tala fikula yidi va thonono.) Voti kwidi khak’andi Metusalemi, ayi tata yi Metusalemi Yeledi, kibila nandi wufwa 366 di mimvu kuntwala tona Nowa kabutuka. * (Tala matangu va wanda.) (Luka 3:36, 37) Babakala beni ayi bakyeto bawu, ḿba bawu balongisa Nowa ti Yave wuvanga batu, waba tomba babuta bana, bawesa ntoto ayi bansadila. Nowa mvandi wulonguka ti Adami ayi Eva babayisa Yave, ayi nandi wumona mambu maphasi bamonikina bo bamanga tumukina Yave. (Ngenesi 1:28; 3:16-19, 24) Nowa wuzola mambu kalonguka, ayi mawu mannata kusadila Yave.—Ngenesi 6:9.

6, 7. Bwidi kivuvu kikindisila kiminu ki Nowa?

6 Kivuvu kinkindisanga kiminu. Yindulabu bwidi kiminu ki Nowa kikindimina bo kazaba ti dizina dyandi dinsundula “Luvundulu” voti “Mbombolo” ayi diaba monisa mayindu ma kivuvu. (Ngenesi 5:29, tala matangu va wanda) Yave wutwadisa Lemeki katuba matedi mwan’andi Nowa: ‘Nandi wala tutwadila mbombolo mu kisalu ki ngolo myoko mitu mimvanganga, kibila ntoto wusingwa kwidi Yave.’ Nowa wuba kivuvu ti Yave wala balula mambu kuntwala. Buka Abeli ayi Enoki, Nowa mvandi wuba kiminu ti mu dikanda di Nzambi mwala butukila “mutu” wala kosikisa ntu wu nyoka ayi kutwala ndembama kwidi batu.—Ngenesi 3:15.

7 Nowa kasa visa ko bubote madi mu buku Ngenesi 3:15. Vayi nandi wuvisa ti mbikudulu beni yiba vana kivuvu mu bilumbu binkwinza. Enoki mvandi wusamuna ndubu yi Yave yaba tubila matedi mbungulu yi batu bankwa mambi. (Yuda 14, 15) Bukyedika ti tsangu Enoki kasamuna yela sunduka mu mvita wu Alimangedoni, yikindisa beni kiminu ayi kivuvu ki Nowa!

Kiminu ayi ndwenga byala kutukyeba mu mintambu mi Satana ayi nza kanyadila

8. Bwidi kuzaba mboti Nzambi kukyebila Nowa?

8 Bwidi luzabu voti ndwenga yi Nzambi yisadisila Nowa? Mu kibila ki mambu kalonguka matedi Yave, nandi wuyiza ba kiminu ayi ndwenga yi Nzambi. Mawu mansadisa kabika kuvanga mambu malenda bika Yave mu kyunda. Bwidi? Nowa bo kaba tomba kuba nkundi Nzambi, nandi kasa vanga ko kikundi ayi batu bamanga ba kiminu mu Yave, voti baba kumbayisanga. Mu kumonisa diswasana, Nowa kasa vukumuka ko mu mavanga ma ziphevi zimbi bayiza va ntoto mu thangu beni. Batu bawombo babe kwitukanga zimbasi beni zimbi, ayi bankaka batona kuba sambilanga. (Ngenesi 6:1-4, 9) Nowa wuzaba ti Yave waba tomba batu babuta bana ayi bawesa ntoto. (Ngenesi 1:27, 28) Diawu bo zimbasi babuta bana na bakyeto, Nowa wuzaba ti maba mambu mambi. Mawu mayiza monikina ti maba mambi, mu thangu bana beni babutuka. Bawu baba bazangama ayi baba mangolo kuvyoka bana boso bankaka. Diawu Yave kakambila Nowa ti wala twala khuka minlangu yinneni mwingi kubunga batu boso bambi. Nowa wuba kiminu mu ndubu yi Yave, diawu katungila nzaza, Nowa ayi dikanda dyandi bavuka.—Ebeleo 11:7.

9, 10. Bwidi tulenda kunina kiminu buka Nowa?

9 Bwidi tulenda kunina kiminu buka ki Nowa? Nkinza beni kulonguka Mambu ma Nzambi, kuzola ma tunlonguka, kusadila mawu mwingi kubalula mavanga mitu ayi kusola kuvanga mambu mambote mu luzingu. (1 Petelo 1:13-15) Kiminu ayi ndwenga yi Nzambi yala tukyeba mu zithotolo zi Satana ayi ziphukumunu zi nza. (2 Kolinto 2:11) Batu bawombo mu nza banzolanga kuvanga mambi, kitsuza ayi kulandakana zinzinunu ziawu zimbi. (1 Yoane 2:15, 16) Bawu bakikininanga ko ti twidi mu kuzingila mu bilumbu bitsuka bi nza ayiyi yimbi. Ti twisi ko kiminu ki ngolo, tulenda tona kuyindudila mu phil’awu. Bika kuzimbakana ti bo Yesu kadedikisa thangu’itu banga thangu yi Nowa, kasa tubila ko matedi mambi voti kitsuza, vayi nandi wutubila matedi bima bilenda kutuvukumuna voti kutu vuvisa mu kisalu ki Nzambi.—Tanga Matai 24:36-39.

10 Wu yiyuvusa: ‘Nzingulu’ami yimmonisanga ti minu yizebi Yave? Kiminu kyami ki kutsadisanga yivanga mambu Yave kantuba ti mambote ayi kulonga bankaka mambu Nzambi kantomba bawu bavanga?’ Mimvutu myaku mu byuvu abibi, byala kusadisa kuzaba ti ngye widi mu kudyata ayi Nzambi yikyedika buka Nowa.

DANIELI WUMONISA NDWENGA YI NZAMBI KHETI BO KABA KU BABILONIA

11. (a) Mbi luzolo ditoko Danieli kaba mu Nzambi lutumonisa matedi matata mandi? (b) Zikhadulu mbi zi Danieli wutidi kulandakana?

11 Bwidi Danieli kazabila Nzambi? Matata ma Danieli banlonga kuzola Yave ayi Dyambu dyandi. Ayi Danieli wuvanga mawu mu luzingu lwandi loso. Kheti bo kayiza ba kiboba, nandi wutatamana kubotula thangu mwingi kulonguka mambu Kibibila kantuba. (Danieli 9:1, 2) Danieli wuzaba bubote Yave. Wuzaba mvandi mamboti moso Yave kavangila bana ba Isaeli. Tulenda mona kivisa mu nsambu wu kukikulula kavanga widi mu Danieli 9:3-19. Tanga nsambu beni ayi fyongunina wawu bumboti. Bosi wu yiyuvusa: ‘Mbi nsambu awuwu wu kundonga matedi Danieli?’

12-14. (a) Bwidi Danieli kamonisina ndwenga yi Nzambi? (b) Bwidi Yave kasakumunina lukwikumu lu Danieli?

12 Bwidi kuzaba mboti Nzambi kusadisila Danieli? Disa ba ko dyambu dilwelo mwisi Yuda kusadila Yave ku Babiloni tsi yi bapakanu. Yave wukamba basi Yuda: ‘Lutomba ayi luzingila mu ndembama ku divula yi lunatisa mu kikhole.’ (Yelemia 29:7) Vayi wuba kamba babika kusambila zinzambi zinkaka, angi Nandi to bafweti bwongimina mu ntima woso. (Esodu 34:14) Bwidi Danieli kabina tumukina miswa myodi? Ndwenga yisadisa Danieli kuzaba ti theti kafweti tumamana Yave, bosi batu. Mimvu miwombo kuntwala, bosi Yesu kayiza tubila matedi nswa beni.—Luka 20:25.

13 Yindula mbi Danieli kavanga mu thangu ntinu kavana nsiku ti ni mutu kabika sambila Nzambi yinkaka mu 30 di bilumbu, vayi nandi to. (Tanga Danieli 6:7-10.) Nandi kasa yindula ko: ‘Vasi dyambu ko 30 kyandi to di bilumbu.’ Angi Danieli kasa bika ko nsiku wu batu, wuvyoka nkinza na mbwongimini’andi kwidi Nzambi. Ayi nandi kasa bila ko kibwangu kinkaka kiswama mwingi kusambila Yave. Nandi wuzaba ti batu bawombo baba kummonanga kusambila Yave bilumbu byoso. Ayi wuzaba ti na kutatamana kusambila Yave, luzingu lwandi luba va kingela. Angi nandi wutatamana kusambila Yave va meso ma batu boso, mwingi babika kuyindula ti nandi wubika kusadila Yave.

14 Yave wusakumuna makani Danieli kabaka ma kumonisa kibakala ayi lukwikumu. Nandi wuvanga mangitukulu mwingi kuvukisa Danieli mu dibulu di zikhosi bantibula. Lukwikumunu lwandi, luvanga batu boso ku Medo-Pelesia balonguka matedi Yave!—Danieli 6:25-27.

15. Bwidi tulenda kunina kiminu buka ki Danieli?

15 Bwidi tulenda kunina kiminu buka ki Danieli? Mwingi tuba kiminu kingolo, tufweti tanga Kibibila ayi kuvisikisa mambu tuntanga. (Matai 13:23) Tufweti zaba bwidi Yave kammwena ayi kanyindudila dyambu beni. Tufweti fyongunina bubote mambu tuntanga. Mvandi tufweti sambilanga, mu thangu tumvyokila mu ziphasi. Tulenda ba mana ti Yave wala tuvana ndwenga ayi mangolo tu kunlinda mu lusambulu.—Yakobi 1:5.

YOBI WUSADILA MINSWA MI NZAMBI MU ZITHANGU ZYOSO

16, 17. Bwidi Yobi kazabila Yave?

16 Bwidi Yobi kazabila Yave? Yobi kasa ba ko mwisi Isaeli. Vayi Abalami, Isaki ayi Yakobi baba bibutu byandi ayi Yave wubalonga matedi nandi veka ayi mbi nandi kaba tomba mu batu. Yobi mvandi wulonguka matedi kyedika akyoki. (Yobi 23:12) Nandi wukamba Yave: ‘Matu mami mamana kuwa mambu matedi mu ngyewu.’ (Yobi 42:5) Ayi naveka Yave wutuba ti Yobi wuzabikisa bankaka kyedika kitedi mu Nandi.—Yobi 42:7, 8.

Kiminu kitu kimbwelanga kukinda bo tuntalanga bivangu bi Yave ayi tunlonguka matedi zikhadulu zyandi (Tala kitini ki matangu 17)

17 Yobi mvandi wuzaba zikhadulu zi Yave, bo kaba monanga bivangu byandi. (Yobi 12:7-9, 13) Yave ayi Elihu basadila bivangu mwingi kulonga Yobi phila befu batu twididi balwelo va meso ma Nzambi. (Yobi 37:14; 38:1-4) Mambu ma Yave manyikuna ntima wu Yobi, diawu kakambila Nzambi: “Minu yima zaba ti wulenda vanga mamo ayi vasi ko dyambu wunkana kuvanga, dilenda manga salama.” Ayi wubwe tuba: ‘Yima vyangula mu ntoto ayi dibombi.”—Yobi 42:2, 6.

18, 19. Bwidi Yobi kamonisina ti nandi wuzaba mboti Yave?

18 Bwidi luzabu mu Yave lusadisila Yobi? Yobi wuvisikisa bubote minswa mi Yave. Nandi wuzaba bubote Yave, ayi mawu mansadisa kuvanga mambote. Buka, Yobi wuzaba ti kalendi tuba ko ti wunzolanga Yave, ti kasa ba ko luzolo kwidi bankaka. (Yobi 6:14) Nandi kabasa yindulanga ko ti nandi lutidi, vayi wuba tadilanga batu boso phila yimweka na batu ba dikanda dyandi, kheti bo baba zimbongo ayi bo baba buphumbulu. Yobi wutuba: ‘Nzambi wuphanga mu kivumu, bakana ko nandi wuba vanga mvawu?’ (Yobi 31:13-22) Kheti bo kayiza ba busina buwombo, nandi kasa ba ko lungundayi ayi kabasa monanga ko bankaka buka batu bakhambu luvalu. Yobi diswasana diwombo kaba na batu badi zimbongo ziwombo bubu.

19 Yobi kasa bika ko bima bi kinsuni, bivyoka ba nkinza mu luzingu lwandi vayi kikundi kyandi na Yave. Nandi wuzaba ti na kuvanina ngolo nkinza byuma beni, kalenda bayisa ‘Nzambi yi diyilu.’ (Tanga Yobi 31:24-28.) Yobi waba monanga dikwela buka lukanu lusonga dibakala ayi nkyeto bamvanganga va meso ma Nzambi. Nandi wutuba ti kalendi talanga ko nkyeto wunkaka mu kunzinina. (Yobi 31:1) Mawu mambu ma kukwituka, kibila mu thangu beni Yave wuba bikanga babakala bakwela bakyeto bawombo. Yobi boti wutya, khanu wuyindula mvandi kukwela bakyeto bwadi. Vayi nandi wuzaba ti dikwela ditheti Yave kasema, diba dibakala dimweka ayi nkyeto wumweka, ayi nandi wusola kuzingila mu phila beni. * (Tala matangu va wanda.) (Ngenesi 2:18, 24) Ma kukwituka, kibila 1,600 di mimvu kuntwala, bosi Yesu kayiza longa nswa beni wutedi dikwela, bo katuba ti mu matedi kubundana nyitu ayi dikwela, mafweti vangimina to kwidi dibakala dimweka ayi nkyeto wumweka.—Matai 5:28; 19:4, 5.

20. Bwidi kuzaba mbote Yave ayi zithumu zyandi zitusadisilanga kusola bakundi ayi bisavu tumvyokisila thangu?

20 Bwidi tulenda kunina kiminu buka ki Yobi? Tufweti zaba bubote Yave, ayi kubika ndweng’andi yitudyatisa mu mamoso. Buka, Kibibila kintuba ti Yave “weti lenda mutu wunzolanga makhema” ayi tubika vyokisanga thangu ayi batu bakhambu zolanga kyedika. (Tanga Minkunga 11:5; 26:4.) Buabu, wufweti kuyikuvusa: ‘Mbi matangu amama mantuba mu matedi phila Yave kanyindudilanga? Bwidi mawu malenda kutsadisila kuzaba mambu malutidi nkinza mu luzingu? Bwidi malenda kutsadisila mu mambu yintala mu internet, batu yinsola mwingi kuba bakundi bami ayi bisavu yinsola mwingi kuvuvusila?’ Mimvutu myaku milenda kusadisa kumona ti ngyewu zebi Yave bumboti. Twisintomba ko nza ayiyi yimbi yituvukumuna. Diawu tufweti sadila mboti ‘dyela ditu’ voti tufweti longuka kuvyakisa mambu mambi ayi mambote, mambu madyela ayi ma buvungisi.—Ebeleo 5:14; Efeso 5:15.

21. Mbi byala kutusadisa ‘kuvisikisa mamoso’ Yave kantomba tuvanga mwingi kunkwangidika?

21 Nowa, Danieli ayi Yobi, bavanga mamoso mwingi kuzaba mbote Yave, ayi mawu maba sadisa ‘kuvisa mamoso’ Yave kaba tomba mu bawu mwingi kunkwangidika. Kifwani kiawu kimmonisa ti kuvanga mambu mu phila yi Yave, kumvanganga luzingu lwitu kuba lumbote. (Minkunga 1:1-3) Diawu wu yiyuvusa: ‘Minu yizebi bubote Yave buka Nowa, Danieli ayi Yobi?’ Befu bubu, tulenda luta zaba Yave ke babakala abobo bakwikama tuma tubila, kibila bawu batuzabikisa mambu mawombo matedi mu baveka. (Zingana 4:18) Buawu, tanganga Kibibila. Yindula bumbote mambu wuntanga. Ayi dinda pheve yinlongo mu nsambu. Ngye kumavanga, nza ayiyi yilendi ko kuvukumuna. Vayi ngye wala sadila ndwenga yi Nzambi mwingi kufikama Tat’aku ku diyilu.—Zingana 2:4-7.

^ Lut. 5 Khaka wubuta khaka yi Nowa baba tanguninanga Enoki mvandi ‘wutatamana kudyata va kimweka na Nzambi yikyedika.’ Vayi nandi wufwa mu 69 di mimvu ava Noa kubutuka.—Ngenesi 5:23, 24

^ Lut. 19 Nowa mvandi mawu kavanga. Bo Adami ayi Eva babayisa Yave, bawombo mu thangu’andi batona kukwela bakyeto bawombo, vayi Nowa nkyeto wumweka to kakwela.—Ngenesi 4:19.