1, 2. (a) Mbi Yesu kadinda mu lusambulu lwandi lutsuka na bapostolo? (b) Kibila mbi Yesu katubila beni matedi kithwadi?

 YESU waba tubila matedi kithwadi, mu kilumbu kitsuka kadya na bapostolo bandi. Bo nandi kaba sambila yawu, nandi wudinda mwingi minlandikini myandi baba mutu wumweka, voti baba kithwadi dedi bo nandi ayi Tat’andi badidi kithwadi. (Tanga Yoane 17:20, 21.) Yesu wukamba minlandikini myandi ti ba kuba kithwadi, baboso bala zaba ti Yave, nandi wumfila va ntoto. Batu balenda zabila minlandikini mikyedika mi Yesu, mu luzolo badi bawu yi bawu ayi luzolo beni, luawu lwela basadisa kubwela ba kithwadi.—Yoane 13:34, 35.

² Tulenda visa kibila mbi mu bwilu beni, Yesu katubila matedi kithwadi. Kibila nandi wumona ti bapostolo bandi basa ba ko kithwadi kimbote. Bapostolo babwe sombula matedi ‘nani mu bawu wuluta ba kimfumu’ dedi bo bavangila theti. (Luka 22:24-27; Malako 9:33, 34) Mu khumbu yinkaka, Yakobi ayi Yoane badinda Yesu mwingi kabavana kimfumu kilutidi nkinza mu Kintinu ki diyilu, va khonzo’andi.—Malako 10:35-40.

3. Mbi bibina tulula kithwadi ki minlandikini mi Klisto, ayi byuvu mbi tunkwinza tubila?

 ³ Kutomba kubaka kimfumu ayi nzitusu bakana mawu to maba tula nkaku mwingi minlandikini mi Klisto baba kithwadi. Batu mu bilumbu bi Yesu baba bavasuka mu kibila ki kimbeni ayi kithatu. Minlandikini mi Yesu baba tombila kununga mayindu beni ma luvasu maba yawu. Mu dilongi adidi, befu tunkwiza tubila byuvu abibi: Mbi Yesu kavanga mu matedi kuba mayindu ma kithatu? Bwidi nandi kasadisila minlandikini myandi batadila bankaka mu khambu ku luvasu, mu phila yimweka ayi baba kithwadi? Ayi bwidi kifwani ki Yesu ayi malongi kalonga mala tusadisilanga kuba kithwadi?

4. Vana bifwani bimmonisa ti Yesu bantadila mu phila yikhambu fwana.

⁴ Yesu mvandi bantadila mu phila yikhambu fwana. Bo Filipe kakamba Natanayeli ti nandi wubakula Mesiya, Natanayeli wutuba: ‘Buna ku Nazaleti kulenda basikila kwandi kyuma kimbote?’ (Yoane 1:46) Natanayeli ḿba wuzaba ti Mesiya wala kwiza butukila ku Betelemi, dedi butubila mbikudulu yidi mu Mika 5:2. Nandi ḿba wuba yindula ti Nazaleti disa ba ko divula dinkinza mwingi Mesiya kabutukila kuna. Bo Yesu kabutukila ku Betelemi, batu bawombo basi Yuda bazabakana mvandi baba kunlenzanga. (Yoane 7:52) Basi Yuda baba mwena ti basi Ngalili basa ba ko beni nkinza. Bankaka batubila Yesu bubi bo kayoluka na nkyeto mweka musi Samali. (Yoane 8:48) Basi Samali baba mvila wunkaka, ayi kinganga kiawu diswasana kiba ayi ki basi Yuda. Basi Yuda ayi basi Ngalili basa ba ko lukinzu mu basi Samali ayi basa zolanga ko kuba fikama.—Yoane 4:9.

5. Bwidi minlandikini mi Yesu mvawu baba tadila?

⁵ Bakulutu ba binganga bi basi Yuda, balenza mvandi minlandikini mi Yesu. Bafalisi batedila minlandikini mi Yesu ‘batu basingu.’ (Yoane 7:47-49) Woso kwa mutu wukhambu kota mu bikola bi binganga bi basi Yuda ayi wuba manga landakananga bikhulu biawu, Bafalisi baba kuba tadilanga buka batu bakhambulu nkinza ayi baba kuba lenzanga. (Mavanga 4:13, tala matangu madi va wanda mu nwt-TPO) Yesu ayi minlandikini myandi baba lenda kibila batu mu thangu beni, baba lungundayi luwombo mu kibila ki kinganga, kimfumu mu nza ayi mvil’awu. Mayindu beni, matona mvandi kuvukumuna minlandikini mi Yesu mu phila yi kutadila bankaka. Mwingi batatamana kuba kithwadi, diawu Yesu kasisimikina minlandikini myandi babalula phil’awu yi kuyindudila.

6. Fwanikisa mambu mbi malenda monika befu kuba kithatu mu ntima.

⁶ Bubu, nza yimana wala beni kithatu. Batu balenda ba yitu kithatu, voti balenda tutadila mu phila yikhambu fwana. Khomba mweka yinkyeto weka ntwami ntwala ku Australia wutuba: “Kithatu kyama mu mindela kiyiza bwelama mu ntima, kibila minu yitsikika mabanza  mami mu phila batovudila ayi bakhidi tovudila bafyoti banzingilanga kuna.” Kimbeni kyandi kibwelama beni mu kibila ki mambu mambi naveka kavyokila. Khomba mweka ku Canadá wukikinina phila kaba tadilanga batu bankaka: “Minu yaba yindulanga ti batu bankolukanga Francês balutidi nkinza.” Mu kibila akyokyo, nandi kabasa zolanga ko batu bankolukanga Inglês.

7. Mbi Yesu kavanga mwingi kabika ba kithatu?

⁷ Dedi mu bilumbu bi Yesu, mayindu ma kithatu madi mu kubwelama ayi phasi beni kumanisa mawu. Mbi Yesu kavanga mwingi kabika ba mayindu beni? Ditheti, nandi kasa bika ko mayindu beni mayonzuka mu ntim’andi. Nandi kasa ba ko luvasu. Nandi wulonga batu baba busina ayi bakhambu busina, Bafalisi ayi basi Samali, batu baba kongulanga ziphaku ayi bankwa masumu. Dimwadi, nandi wulonga minlandikini myandi ayi wumonisa kifwani ti bawu bafweti fyatilanga bankaka ayi balendi ba ko kithatu.

8. Nswa mbi wu tusadisanga tuba kithwadi? Sudikisa.

⁸ Yesu wulonga nswa wumweka wunkinza wunsadisanga tuba kithwadi. Nandi wukamba minlandikini myandi: ‘Beno boso mwidi zikhomba.’ (Tanga Matai 23:8, 9.) Befu boso twidi zikhomba kibila twidi bana ba Adami. (Mavanga 17:26) Yesu wusudikisa mvandi ti minlandikini myandi badi zikhomba, kibila bawu bazabizi Yave banga Tat’awu yi diyilu. (Matai 12:50) Ayi baboso bayiza ba mu dikanda di Nzambi ayi badi kithwadi ki luzolo ayi kiminu kingolo. Diawu mu minkanda bapostolo baba filanga mu bimvuka, bawu batedila Baklisto bankaka zikhomba ziawu.— Loma 1:13; 1 Petelo 2:17; 1 Yoane 3:13. a—Tala matangu madi va wanda.

9, 10. (a) Kibila mbi basi Yuda bakhambu bela nswa wu kukinangika mu kibila ki mvil’awu?(b) Bwidi Yesu kalongila ti batu ba mimvila minkaka tsalulu badi ? (Tala fikula yidi va thonono.)

⁹ Bo Yesu kakamba minlandikini myandi batona ku yitadila banga zikhomba, nandi waba ku balonga mvandi ba kikululanga. (Tanga Matai 23:11, 12.) Dedi bo tuma longukila, kukinangika kwaba vasanga bapostolo. Mu thangu yi Yesu, batu bawombo baba yinangikanga mu kibila ki mvil’awu. Bawombo mu basi Yuda baba kikininanga ti balutidi nkinza ayi bankaka kibila bawu baba bana ba Abalahami. Vayi Yoane Mbotiki wu bakamba: ‘Nzambi kalenda basisa bana ba Abalahami mu mamanya amama.’—Luka 3:8.

¹⁰ Yesu wulonga ti didi dyambu dimbi mutu kukinangika mu kibila ki mvil’andi. Nandi wuvisikisa mawu bubote bo nlongisi mweka wu minsiku kanyuvula: ‘Buna nani wadiyami?’ Mwingi kuvana mvutu wu kyuvu beni, Yesu wuta nongu yimweka. Dibakala dimweka mwisi Yuda bambula kwidi mivi ayi bambika mu nzila. Kheti basi Yuda baba vyokilanga vana, bawu basa nsadisa ko. Vayi dibakala dimweka mwisi Samali wummona kyadi ayi wunsadisa. Yesu wumanisa nongu beni mu kukamba nlongisi wu minsiku ti kafweti ba buka dibakala mwisi Samali. (Luka 10:25-37) Yesu wumonisa ti musi Samali kalenda longisa basi Yuda mbi biba sundula kuzola badi yawu.

11. Kibila mbi minlandikini mi Yesu baba tombila kuba batu bakhambulu luvasu, ayi bwidi Yesu kaba sadisila kuvisa mawu?

 ¹¹ Ava Yesu kuvutuka ku diyilu, nandi wukamba minlonguki myandi basamuna ‘ku Yuda dyoso, ku Samali ayi nate muna mu sukila nza.’ (Mavanga 1:8) Mwingi kununga kuvanga mawu, minlonguki mi Yesu baba tombila kununga mayindu ma kutula luvasu ayi kithatu. Yesu wutubila beni matedi zikhadulu zimbote batu ba mimvila minkaka badi, ayi mawu masadisa minlanikini myandi kusamuna mu mimvila miwombo. Nandi wutubila mbote disodi dimweka wuba kiminu kingolo. (Matai 8:5-10) Ku Nazaleti ku kabutukila, Yesu wusudikisa bwidi Yave kasadisila batu ba mimvila minkaka, dedi, nkyeto wumweka wufwilu nnuni ku Salapeta ayi Nahamani dibakala dimweka musi Asili diba bwazi. (Luka 4:25-27) Yesu wulonga nkyeto mweka musi Samali ayi wuvyokisa bilumbu byodi ku Samali kibila batu bazola beni mambu kaba longanga.—Yoane 4:21-24, 40.

12, 13. (a) Bwidi bapostolo babela bo bamona Yesu kulonga nkyeto mweka musi Samali? (Tala fikula yidi va thonono.) (b) Mbi bimmonisa ti Yakobi ayi Yoane basa visa ko mbote mambu Yesu kaba tomba kubalonga?

¹² Disa ba ko dyambu dilwelu kwidi bapostolo kununga kithatu. Bawu bayituka beni kumona Yesu bo kaba longa nkyeto musi Samali. (Yoane 4:9, 27) Mu kibila mbi? Ḿba kibila zimfumu zi binganga bi basi Yuda, basa ba ko kifu ki kukoluka na nkyeto va meso ma batu boso, ayi bo nkyeto beni kaba musi Samali voti kakhambu ba mavanga mambote, mvandi kiba kibila kinkaka. Bapostolo bakamba Yesu kenda mwingi kadya, vayi nandi wutuba ti kukoluka na nkyeto beni, kuluta nkinza ayi kudya. Nzambi waba tomba nandi kanlonga, ayi kuvanga mambu Tat’andi kaba zolanga, dedi kulonga nkyeto beni musi Samali, kuba buka bidya kwidi nandi.—Yoane 4:31-34.

¹³ Yakobi ayi Yoane basa visa ko mbote nkinza wu dilongi beni. Bo minlandikini mi Yesu baba kwenda ku divula dinkaka, bawu bavitila va bwala bumweka bu Samali ayi badinda mwingi bavyokisila vana bwilu. Vayi basi Samali basa kikinina ko. Yakobi ayi Yoane badasuka ayi bayuvula Yesu ti nandi tidi bawu bafila mbazu yimfumina ku diyilu mwingi kutulula bwala boso. Yesu wuba semba mwingi babalula mayindu mawu. (Luka 9:51-56) Boti mambu beni ku Ngalili bwala buawu mamonikina, ḿba khanu Yakobi ayi Yoane basa dasuka ko. Bawu ḿba badasukila, mu kibila ki mayindu ma kithatu maba mu mintima miawu. Kuntwala, bo Yoane kalonga basi Samali ayi bawombo mu bawu bakikinina mambu kalonga, ḿba nandi wumona zitsoni mu kibila ki kithatu kaba mu bawu kumbusa.—Mavanga 8:14, 25.

14. Bwidi bapostolo badedikisila mambu matedi luvasu?

¹⁴ Vasa vyoka ko thangu yiwombo, mu nkungi wu Pentekoti mu mvu 33, vayiza monika mambu ma luvasu mu khati kimvuka. Bo zikhomba bavana bidya mwingi bakabudila bakyeto bafwilu banuni, batu baba kabula biawu, batula luvasunu kwidi bakyeto baba kolukanga Kingeleko. (Mavanga 6:1) Ḿba mawu mamonikina mu kibila ki kithatu ki zimbembu. Bapostolo batadila mambu beni mu thinu. Bawu basola sambwadi di zikhomba bayonzuka mu kipheve mwingi kukabula bidya beni mu khambu tula luvasu. Zikhomba zyoso basola, mazina ma Kingeleko maba yawu, ayi mawu makindisa mimfwizi miba kolukanga mbembo beni.

15. Bwidi Petelo kalongukila kumonisa luzolo kwidi batu boso? (Tala fikula yidi va thonono.)

 ¹⁵ Mu mvu 36, minlandikini mi Yesu batona kusamuna zitsangu mu zitsi zyoso. Ava kisalu beni kitona, mvwala Petelo wuvyokisa thangu yiwombo mu kulonga to basi Yuda. Bosi Nzambi wuyiza zabikisa Baklisto ti bawu bafweti manisa luvasu, ayi Petelo wulonga mfumu yi masodi ma Loma baba tedilanga Kolineyi. (Tanga Mavanga 10:28, 34, 35.) Bosi Petelo wubwe vyokisa thangu mu kudya va kimweka na batu bakhambu ba basi Yuda. Vayi bo kayenda ku divula di Antiokia, nandi wubika kudya na Baklisto bakhambu ba basi Yuda. (Ngalatia 2:11-14) Mvwala Polo wusemba Petelo, ayi nandi wukikinina tsembolo bamvana. Bwidi tuzabidi mawu? Kibila bo Petelo kasonika nkand’andi wutheti kafila kwidi basi Yuda ayi Baklisto bakhambu ba basi Yuda ku Ásia Menor, nandi wutubila nkinza widi kuzola zikhomba zitu zyoso.—1 Petelo 1:1; 2:17.

16. Bwidi Baklisto batheti bayiza zabikinina?

¹⁶ Mu kibila ki kifwani kimboti ki Yesu, bapostolo balonguka kuzola “batu boso.” (Yoane 12:32; 1 Timoteo 4:10) Kheti thangu yiwombo yivyoka, bawu babalula phila babe tadilanga batu. Baklisto batheti, bayiza zabakana mu kibila ki luzolo baba mu baveka. Bo vavyoka 200 di mimvu, nsoniki Tertuliano wusonika mambu batu batuba matedi Baklisto: “Bawu baba kuyizolasananga bawu na bawu,” ayi “Baba bakubama mwingi kufwa mu kibila ki zikhomba ziawu.” Kibila Baklisto beni bavwata ‘kimutu kimona,’ bawu balonguka kutadila batu boso mu phila yimweka, voti mu phila Nzambi kaba tadilanga.—Kolosai 3:10, 11.

17. Bwidi tulenda nungina mayindu ma kithatu? Vana bifwani.

¹⁷ Bubu mvandi, valenda vyoka mwa thangu mwingi kubotula mayindu ma kithatu. Khomba mweka yinkyeto ku França wusudikisa bwidi kamwena phasi kuvanga mawu. Nandi wutuba: “Yave wu kundongisanga mbi luzolo  lunsundula, mbi binsundula kumonisa luawu, ayi mbi binsundula kuzola batu ba mimvila myoso. Vayi minu yikhidi longuka bu kunungina mayindu ma kithatu, ayi diawu disi ko dyambu dilwelu. Kiawu kibila yikhidi natina mawu mu lusambulu.” Khomba mweka ku Espanha wutuba ti khumbu zinkaka nandi wunnwananga mwingi kununga mayindu ma kithatu kambanga mu batu ba mimvila minkaka. Nandi wutuba: “Khumbu zinkaka minu yinnunganga. Vayi yizebi ti yifweti tatamana kunwana. Yimvutudila Yave matondo, bo yidi wumweka mu dikanda dyandi didi kithwadi.” Befu boso tufweti fyongunina mbote mabanza mitu. Mu ntim’itu mwidi mayindu ma kithatu tufweti nwana kubotula?

18, 19. (a) Bibila mbi befu twidi mwingi kuyamba batu boso? (b) Bwidi tulenda vangila mawu?

¹⁸ Bubote beni kutebuka moyo ti befu boso tuba batatuka kwidi Nzambi. (Efeso 2:12) Vayi mu luzolo lwandi, Yave wu tutela. (Hosea 11:4; Yoane 6:44) Ayi Yesu wu tuyamba. Nandi wuvana moyo’andi mwingi tuba mu dikanda di Nzambi. (Tanga Loma 15:7.) Kheti twidi batu ba masumu, Yesu wutuyamba mu myoko myandi mu luzolo, diawu tufweti yambilanga batu boso!

¹⁹ Bo tsukulu yi nza ayiyi yidi mu kufikama, batu badi mu kubwela kuba kithatu ayi luvasunu. (Ngalatia 5:19-21; 2 Timoteo 3:13) Vayi bo twidi dikanda di Yave, befu tuntombanga ‘ndwenga yimfuminanga kwidi Nzambi,’ yawu yi tusadisa kubika ba kithatu vayi kuzingila mu ndembama. (Yakobi 3:17, 18) Mayangi beni twidi mu kuvanga kikundi na batu ba zitsi zinkaka, kukikinina phila bamvangilanga byuma, ayi boti kuba kulonguka mvandi mbembu’awu. Bo tumvanga mawu, befu tunkwangalalanga beni mu ndembama tumbaka yidi ‘dedi mwila’ ayi busonga ‘dedi mayo ma ḿbu.’—Yesaya 48:17, 18.

20. Mbi bilenda monika bo luzolo lumbalula phila befu tunyindudilanga ayi tuntadila bankaka?

²⁰ Bo khomba yinkyeto wunkalanga ku Austrália katona kulonguka Kibibila, mayindu moso ma kithatu ayi ma kulenda bankaka kaba, matona kumana. Luzolo lubalula phila nandi kaba yindudilanga ayi kaba tadilanga bankaka. Khomba musi Canadá wunkolukanga Francês wutuba ti nandi wuyiza bakula ti batu bambelanga kithatu mu bankaka, mu khambu kuba zaba bubote. Nandi wulonguka ti “kibwangu mutu kabutukila kisi ko kiawu to kimvanganga mutu kaba zikhadulu zimbote voti zimbi.” Nandi mvandi wuyiza kwela khomba yinkyeto wunkolukanga Inglês! Bifwani abyobyo, bimmonisa ti luzolo lulenda nunga kithatu. Luzolo lu tubundisanga buka dikolo dikangama bumboti.—Kolosai 3:14.