MU MVU 670 A.T.K. tsi yi Asilia luawu luyalu luluta ba mangolo mu nza yimvimba. Nzila yi khondi mayo yi Museu Britânico yituba ti, “luyalu lu Asilia luabe toninanga ku Cipre ku khonzu oeste nati Irão ku khonzu leste ayi luyiza tuka nati ku tsi Ngipiti.” Divula di Ninive diawu diluta ba nkinza ayi kutola mu nza yimvimba. Basi Ninive, baba ku yinyemisanga mu kibila ki bitumba bimboti biba kuna, minlumba, zinzo zimboti ayi bibuangu binneni bi kusuekila zibuku. Ayi mambu basonika mu bibaka ku divula beni, mammonisa ti Ntinu Asurbanipal, ayi mintinu minkaka mi Asilia baba ku yitedilanga “mintinu mi nza.” Mu thangu beni, Asilia ayi Ninive maba mavula maluta ba mangolo ayi vaba monikanga buka ti ni mutu kalendi nunga ko kuma tulula.

Bo luyalu lu Asilia luluta ba mangolo, mbikudi Sefania wubikula: “[Yave] wala . . . Tulula Asilia. Ayi wala tulula divula di Ninive, wala vanga divula beni diba diyuma buka thandu.” Mbikudi Nahumi mvandi wubikula: “Bonganu palata, bonganu wola! . . . Divula dituluka, disiala yambi! . . . Baboso ba dimona bantina ayi bantuba, ‘Ninive yituluka!’” (Sefa. 2:13; Nahu. 2:9, 10; 3:7) Mu kukuwa zimbikudulu aziozio, batu bawombo baba kuyikuvusanga: ‘Bukiedika ti mawu malenda monika? Vadi mutu wulenda buisa luyalu lu Asilia?’ Mawu mabe monika buka ti malendi salama ko.

Vayi, mawu masalama! Mu mvu 600 A.T.K., basi Babiloni ayi basi Pelesia batulula luyalu lu basi Asilia ayi divula di Ninive dilalakana ayi batu ba dizimbakana. Dedi buntubila buku yimueka yi Museu Metropolitano de Artes de Nova Iorque “Bawombo basa zaba ko divula di Ninive tona diawu dituluka.” Ayi bazabidi to dizina adiodio mu nzila Kibibila. Nzila yi khondi mayo yi Sociedade de Arqueologia Biblica yituba ti, “Va thonono mvu 1800 ni mutu kasa zaba ko divula diluta ba nkinza ku tsi Asilia. Vayi mu mvu 1845 Austen Henry Layard wusika vaba divula di Ninive. Ayi biuma kabukula kuna, bimvana bivisa ti divula di Ninive diba divula di kukuitukila.

Boti mambu moso babikula matedi Ninive masalama, mawu ma tuvana lufiatu ti mamoso Kibibila kibikula matedi bilumbu bitsuka ayi mintinu mi nza, mvandi mala salama.—Dani. 2:44; Nzai. 19:15, 19-21.