1. Khindusulu mbi Yave katuvana?

YAVE wunzolanga luzolo lukuikama. (Hose. 6:6) Ayi nandi wunkindisa bisadi biandi mvawu kuvanga mawu. Mu nzila mbikudi Mika, Yave wu tukindisa “tuzola luzolo lukuikama.” (Mika 6:8, nota) Vayi ava tuvanga mawu, tufueti zaba theti mbi binsundula luzolo lukuikama.

2. Mbi binsundula luzolo lukuikama?

² Mbi binsundula luzolo lukuikama? Kikuma “luzolo lukuikama” kimmonika mu Kibibila Tradução do Novo Mundo das Escrituras Sagradas 230 di zikhumbu. Mutu widi luzolo lukuikama, wuntatamananga kuzola wunkaka ayi wuntatamananga wukuikama mu nandi. Ayi khumbu ziwombo bansadilanga kimuna akiokio muingi kumonisa luzolo Nzambi kadi mu batu. Befu mvitu tummonisanga luzolo alolo befu na befu. Yave nandi kifuani kilutidi ki ntindu luzolo alolo. Mu dilongi adidi, tunkuiza tubila buidi Yave kammonisinanga luzolo alolo kuidi batu. Ayi mu dilongi dinlanda tuala tubila buidi bisadi bi Nzambi balenda landikinina kifuani ki Yave matedi kumonisa luzolo lukuikama kuidi badi yawu.

3. Buidi Yave kayizabikisila kuidi Mose?

³ Bo vavioka to mua thangu bo basi Isaeli babasika ku Ngipiti, Yave wuyizabikisa kuidi Mose mu kunkamba matedi dizina diandi ayi zikhadulu ziandi. Nandi wunkamba: ‘Yave, Yave, Nzambi nkua kiandi nkua mvibudulu, nlembami widi luzolo lukuikama ayi nkua kiedika, wummonisanga luzolo lukuikama kuidi bivevi na bivevi bi batu, wunlemvukilanga zinzimbala ayi masumu.’ (Esodu 34:6, 7) Mu kutubila matedi zikhadulu  ziandi, Yave wuzabikisa Mose diambu dimueka dinkinza matedi luzolo luandi lukuikama. Mbi kaba tomba kutuba?

4-5. (a) Mbi Yave katuba matedi naveka? (b) Biuvu mbi tunkuiza fiongunina mu dilongi adidi?

⁴ Yave kasa tuba ko to ti widi luzolo lukuikama vayi wutuba ti nandi widi “wuwala mu luzolo lukuikama.” Ayi kuvioka 7 di zikhumbu bansadilanga kikuma akiokio mu Kibibila. (Zinta. 14:18; Nehe. 9:17; Minku. 86:15; 103:8; Yoeli 2:13; Yona 4:2) Ayi mu zikhumbu zioso, bansadilanga kiawu muingi kutubila to luzolo lukuikama lu Yave kubika kuandi lu batu. Bakana ko mu phamba naveka Yave katubila beni matedi luzolo lukuikama. Mambu amomo ma tuvana bivisa ti nandi wumvuanga beni nkinza khadulu ayoyo. * Diawu tuyitukanga ko mu mambu ntinu Davidi katuba: ‘A Yave, luzolo luaku lukuikama lumvitilanga nati ku diyilu . . . Luzolo luaku lukuikama A Nzambi, nkinza beni luidi! Ku tsi mavavi maku, batu bansuaminanga.’ (Minku. 36:5, 7) Bukiedika, dedi Davidi befu mvitu tumvuanga nkinza luzolo lukuikama lu Nzambi.

⁵ Muingi kubuela phisulu’itu matedi luzolo lukuikama, tuentubila matedi biuvu biodi: Kuidi nani Yave kammonisanga luzolo lukuikama? Ayi buidi tulenda bakila ndandu mu luzolo lukuikama lu Yave?

6. Kuidi banani Yave kammonisinanga luzolo lukuikama?

⁶ Kuidi banani Yave kammonisinanga luzolo lukuikama? Kibibila kintuba ti tulenda zola biuma biwombo, dedi “kuvata,” “vinu, nzeta,” “tsembolo,” “luzabu” ayi “nzayilu.” (2 Lusa. 26:10; Zinga. 12:1; 21:17; 29:3) Vayi kikuma luzolo lukuikama, bansadilanga to kiawu muingi kutubila batu, kubika kuandi biuma binkaka. Yave kamonisanga ko luzolo lukuikama kuidi woso kuandi mutu, vayi wummonisanga to luawu kuidi batu badi kikundi kifikama ayi nandi. Nzamb’itu widi wukuikama mu bakundi bandi. Nandi widi lukanu lukuikama mu bawu ayi kalendi kuba kuekula ko.

7. Buidi Yave kamonisina luzolo kuidi batu boso?

⁷ Yave wumonisa luzolo kuidi batu boso va nza. Diawu Yesu kakambila Nicodemu: ‘Nzambi wuzola beni [batu va nza] diawu kafidila muan’andi wumueka to muingi woso mutu wu kunlekila kiminu kabika lalakana, vayi kabaka luzingu lu mvu ka mvu.’—Yoa. 3:1, 16; Matai 5:44, 45.

8-9. (a) Kibila mbi Yave kammonisinanga luzolo lukuikama kuidi bisadi biandi? (b) Mbi tuenlonguka?

 ⁸ Dedi bo tuma tubila, Yave wummonisanga to luzolo lukuikama kuidi batu badi lunungu va meso mandi—voti bisadi biandi. Ayi tulenda mona bivisa mu mawu mu mambu ntinu Davidi ayi mbikudi Danieli batuba. Dedi, Davidi wutuba: “Tatamana kumonisa luzolo luaku lukuikama kuidi batu ba kuzebi.” “Luzolo lukuikama lu Yave lunkadidilanga mvu ka mvu kuidi batu ba kuntumukinanga.” Ayi Danieli wutuba: “A Yave, Nzambi yikiedika wummonisanga luzolo lukuikama [kuidi] batu ba kunzolanga ayi banlundanga minsiku miandi.” (Minku. 36:10; 103:17; Dani. 9:4) Bikuma abiobio bisonimina mu phevi yinlongo. Yave wummonisanga luzolo lukuikama kuidi bisadi biandi kibila bawu banzebi, ba kuntumukinanga, ba kunzolanga ayi banlundanga minsiku miandi. Yave wummonisanga to luzolo lukuikama kuidi bisadi biandi voti kuidi bo ba kumbuongiminanga mu bukiedika.

⁹ Ava kutona kusadila Yave, befu tutambula luzolo Yave kamonisa kuidi batu boso. (Minku. 104:14) Vayi bo tuyiza ba bisadi biandi, mvandi tumbakanga ndandu mu luzolo luandi lukuikama. Yave wukanikisa kuidi bisadi biandi: ‘Luzolo luama lukuikama mu benu lualasa mana ko.’ (Isa. 54:10) Dedi bo Davidi kamuena bivisa mu luzingu luandi, “Yave wunkiebanga mu phila yiviakana batu badi bakuikama mu nandi.” (Minku. 4:3) Buidi tulenda tambudila luzolo lukuikama Yave ka tumonisinanga? Wunsoniki wu Minkunga wutuba: ‘Mutu widi nduenga wumbotulanga thangu muingi kuyindula mu mambu amomo ayi wumfionguninanga ziphila Yave kammonisinanga luzolo luandi lukuikama.’ (Minku. 107:43) Mu kuyindula mu dilongi adiodio, tuemmona ziphila zitatu bisadi bi Yave bambakilanga ndandu mu luzolo luandi lukuikama.

10. Buidi luzolo lukuikama lu Yave lu tusadisilanga? (Minkunga 31:7)

¹⁰ Luzolo lukuikama lu Nzambi lunkadidilanga. Bivisa mu mawu bidi mu Minkunga 136 kibila muawu kikuma akiokio kimmonika  26 di zikhumbu. Va thonono lutangu luntuba: ‘Zitisanu Yave, kibila nandi widi nkua mamboti; luzolo luandi lukuikama lusukanga ko.’ (Minku. 136:1) Mu lutangu 2 nati 26, muidi bikuma ‘luzolo luaku lukuikama lusukanga ko.’ Bo tuntanga matangu mankaka manlanda, tunkuitukanga kumona ziphila zinkaka Yave ka tumonisinanga luzolo lukuikama mu khambu vonga. Bikuma “luzolo luaku lukuikama lusukanga ko” bamvutukila biawu khumbu ziwombo. Mawu ma tuvana lufiatu ti luzolo Nzambi kadi mu dikabu diandi ludekukanga ko ayi nandi kayekulanga ko bisadi biandi bulutidi bo bantovuka. Tumbakanga beni ndandu: Mu kuzaba ti Yave widi va khozu’itu, wu tuvananga mangolo tuntomba muingi kununga ayi kutatamana kudiatila mu nzila yi luzingu.—Tanga Minkunga 31:7.

11. Dedi bummonisina Minkunga 86:5, mbi bimvanganga Yave kutulemvukila?

¹¹ Luzolo lukuikama lu Nzambi lu kumvanganga kutulemvukila. Bo Yave kammona mutu wunnyongina disumu kabe vola ayi wumvanga mangolo ma kubika mambu beni, luzolo luandi lukuikama lu kumvanganga kunlemvukila. Davidi wutuba matedi Yave: ‘Nandi ka tufundisilanga ko mu kutadila masumu mitu ayi ka tuvutudilanga ko mambi mu kibila ki zinzimbala zitu.’ (Minku. 103:8-11) Mu kibila ki mambu kaviokila mu luzingu, Davidi wuzaba ti mutu kalenda ba mu kiunda kingolo mu kukhambu ba kilunzi kidiodila. Vayi nandi mvandi wulonguka ti Yave widi “wukubama muingi kutulemvukila.” Mbi bimvanganga Yave kutulemvukila? Mvutu widi mu Minkunga 86:5. (Tanga.) Dedi bo Davidi katubila mu nsambu, Yave wutulemvukilanga kibila nandi wedi luzolo lukuikama kuidi batu ba kuntumukinanga.

12-13. Boti widi mu kiunda mu kibila ki mambu wuvanga, mbi bilenda kusadisa?

¹² Befu kuvola disumu, didi diambu dimboti kubanga mu kiunda kibila mawu mala tusadisa kunyongina mambu tube vanga ayi kubika kubue vanga mawu. Vayi bisadi binkaka bi Yave bambanga mu kiunda ayi bakivananga beni fotu mu mambu bavanga kumbusa. Ntim’awu wuba fundisanga ayi wuba vanganga kuyindula ti Yave kalendi ko kuba lemvukila—kheti banyiongina masumu beni. Boti  buawu ngiewu wuyindudilanga wunkuiza zola kulonguka ti Yave widi wukubama muingi kumonisa luzolo luandi lukuikama kuidi bisadi biandi ayi kuba sadisa.

¹³ Ndandu mbi tumbakanga: Kheti mu kuba batu ba masumu, tulenda sadila Yave mu mayangi ayi mu kilunzi kidiodila. Mawu mammonikanga mu kibila “ki menga ma Yesu Muana Nzambi wutukula mu masumu.” (1 Yoa. 1:7) Ngie kuba mu kiunda mu kibila ki mambu wuvanga, tebuka moyo ti Yave widi wukubama muingi kulemvukila mutu wunyongina masumu mandi. Mona buidi Davidi katubila nguizani yidi mu luzolo lukuikama ayi nlemvu. Nandi wusonika: ‘Dedi bo diyilu dilutidi zangama na ntoto, buawu mvandi luzolo luandi luididi lunneni kuidi baboso ba kuntumukinanga. Dedi bo khonzo yimbasikilanga muinya yididi yitatuka na khonzu yinkotilanga muinya buawu nandi mvandi kantatudilanga zinzimbala zitu.’ (Minku. 103:11, 12) Bukiedika, Yave widi wukubama muingi “kulemvukila mu ntima woso”. —Yesa. 55:7.

14. Buidi Davidi katubila phila luzolo lukuikama lu Nzambi lu tukiebilanga?

¹⁴ Luzolo lukuikama lu Nzambi lutuvananga lukiebu lu kiphevi. Mu nzila nsambu, Davidi wusonika: ‘Ngie widi kisuamunu kuidi minu; ngie wala kukhieba mu thangu yi ziphasi. Ngie wala kuphanga kutenduka mu mayangi mu kibila ki luvukusu luaku. . . . Luzolo lukuikama lu Yave lunzungidilanga mutu widi wukuikama mu nandi.’ (Minku. 32:7, 10) Dedi bo bibaka mu thangu yikhulu biabe kiebilanga batu baba zingilanga ku khati divula, luzolo lukuikama lu Yave lu tuzungidilanga muingi ku tukieba mu kiphevi ayi mu mambu mankaka malenda thota lukuikumunu luitu. Vayi bulutidi, luzolo lukuikama lu Yave lu tuvanganga tubuela kumfikama.—Yele. 31:3.

15. Nguizani mbi yidi mu luzolo lukuikama ayi kisuamunu?

¹⁵ Davidi wusadila kikuma kinkaka muingi kudedikisa lukiebu dikabu di Yave bantambulanga. Nandi wusonika: ‘Nzambi widi kisuamunu kiama kinsika, Nzambi wutumonisanga luzolo luandi lukuikama.’ Davidi wubue tuba: ‘Nandi widi luzolo luama lukuikama ayi kisuamunu kiama, kisuamunu kiama kinsika ayi mvukisi’ama, nkaku’ama ayi mutu yinsuaminanga.’ (Minku. 59:17; 144:2) Kibila mbi Davidi kadedikisila luzolo lukuikama lu Yave ayi kisuamunu? Voso vama tuidi befu sadila Yave nandi wala tuvana mangolo tuntomba muingi kukieba kikundi kitu ayi nandi. Wunsoniki wu Minkunga 91 mvandi wutubila mambu Davidi katuba: “Yela kamba Yave: ‘Ngie widi kisuamunu kiama.’”(Minku. 91:1-3, 9, 14) Mose wusadila kiokiawu kikuma muingi kutubila matedi kisuamunu. (Minku. 90:1, nota) Mvandi, ava kafua Mose wubue tuba diambu dinkaka dinkinza. Nandi wusonika: “Tona mu thama Nzambi widi kisuamunu kiama, minu yidi mu lukiebu lu mioko miandi.” (Deute. 33:27) Mbi bikuma abiobio “minu yidi mu lukiebu lu mioko miandi” binsundula mu matedi Yave?

16. Mu ziphila mbi ziwadi Nzambi ka tusakumuninanga? (Minkunga 136:23)

¹⁶ Kheti tuntadilanga Yave banga kisuamunu kitu, khumbu zinkaka tumbanga mu kiunda kingolo ayi tunnuananga muingi kukindama. Mu thangu ayoyo, buidi Yave ka tusadisilanga? (Tanga Minkunga 136:23.) Mu luzolo, nandi wu kutitikanga mu mioko ayi wukusadisanga kubue telama. (Minku. 28:9; 94:18) Tumbakanga ndandu: Mu kuzaba ti tulenda fiatila mu lusalusu lu Yave, ayi mawu ma tusadisanga kutebuka moyo ziphila ziwadi ka tusakumuninanga. Theti, voso vama tuidi,  tuidi kibuangu ki nsika muingi kusuamina. Dimuadi, Tat’itu yi diyilu wu tukiebanga.

17. Mu kibila ki luzolo lukuikama lu Nzambi, lufiatu mbi tulenda ba? (Minkunga 33:18-22)

¹⁷ Dedi bo tuma muena, bo tumviokila mu zithotolo tulenda ba lufiatu ti Yave wala tuvana lusalusu tuntomba muingi tutatamana bakuikama. (2 Koli. 4:7-9) Mbikudi Yelemia wutuba: ‘Mu kibila ki luzolo lukuikama lu Nzambi, tukhambu fuila kibila nlemvu’andi wusukanga ko.’ (Manio. 3:22) Tulenda ba lufiatu ti Yave wala tatamana kutumonisa luzolo lukuikama, ayi mawu wunsoniki wu Minkunga katuba, ‘meso ma Yave mankengidilanga baboso ba kuntumukinanga, kuidi bo bammonisanga lufiatu mu luzolo luandi lukuikama.’—Tanga Minkunga 33:18-22.

18-19. (a) Mambu mbi tuma longuka? (b) Mbi tuala longuka mu dilongi dinkuiza?

¹⁸ Mambu mbi tuma longuka? Ava kutona kusadila Yave, befu boso tutambula luzolo Nzambi kamonisa mu nza. Vayi mu kuba bisadi biandi, befu mvitu tumbakanga ndandu mu luzolo luandi lukuikama. Ayi luzolo beni, lumvanganga Yave kutukieba mu mioko miandi, kutatamana va khonzu’itu ayi kudukisa mambu moso ka tukanikisa. Nandi mvandi wuntomba tubaka ndandu mu luzingu! (Minku. 46:1, 2, 7) Diawu mu zioso kua zithotolo tulenda viokila, Yave wala tuvana mangolo mantombulu muingi tutatamana bakuikama.

¹⁹ Tuma mona buidi Yave kammonisinanga luzolo lukuikama mu bisadi biandi. Mvandi tuma mona ti nandi wuntomba tumonisa luzolo lukuikama kuidi bankaka. Vayi buidi tulenda vangila mawu? Mawu tuala longuka mu dilongi dinkuiza.