1-2. Disuasana mbi didi Akabi ayi Manase, ayi biuvu mbi tunkuiza baka mimvutu?

TUENTUBILA matedi mintinu miodi bazingila mu thangu yikhulu. Wumueka mu bawu wuyala mu kumi di minkunu mi Isaeli; ayi wunkaka wuyala mu minkunu miodi mi Yuda. Ayi kheti bawu bazingila mu mbandu yiviakana vayi bawu badi mambu mawombo madedakana. Dedi, baba buadi babayisa Yave ayi bavanga dikabu diandi kusumuka. Mvandi baba buadi babuongimina zinzambi zi luvunu ayi bavonda batu bawombo. Vayi mvandi, bawu baba zikhadulu ziviakana. Dedi, wumueka mu bawu wutatamana kuvanga mambu mambi nati kayiza fua, vayi wunkaka wunyongina masumu mandi ayi Yave wunlemvukila. Banani bantubila avava?

² Bawu baba Akabi, ntinu Isaeli, ayi Manase, ntinu Yuda. Disuasana bawu baba dilenda ku tulonga mambu mawombo matedi kunyongina—masumu. (Mava 17:30; Loma. 3:23) Mbi binsundula kunyongina masumu? Ayi buidi tulenda monisina ti tunyongina masumu? Vayi theti tufueti zaba kibila mbi tuntombila Yave ka lemvukila masumu mitu. Muingi tubaka mvutu wu kiuvu akiokio tuemfiongunina luzingu lu mintunu amiomio ayi kumona mbi tulenda longuka mu bifuani biawu. Bosi tunkuiza tubila mambu Yesu kalonga matedi kunyongina masumu.

3. Ntindu mbi mutu ntinu Akabi kaba?

³ Akabi wuba ntinu mu kumi di minkunu mi Isaeli. Nandi wukuela na Isabeli muana ntinu wu Sidon, ayi dikabu beni diba beni kimvuama. Kheti dikuela diawu dituadisa kimvuama kuidi dikabu di Isaeli, vayi mvandi diluta vava kikundi dikabu  diba na Yave. Isabeli waba buongiminanga Bali ayi wukindisa Akabi muingi kutembikisa mbuongimini ayoyo. Mbuongimini beni yaba tuadisanga kitsuza ku tempelo ayi yaba vanganga matata kuvika bana bawu ku mbazu. Isabeli wutuma kuvonda mimbikudi mi Yave ayi mu kibila akiokio bawu basa ba ko nsika. (1 Mint. 18:13) Yave wutuba ti “Akabi wuluta vanga mambi kena mintinu mioso mivioka.” (1 Mint. 16:30) Yave wumona mambu moso Akabi ayi Isabeli bavanga. Mu kibila ki nlemvu’andi Yave wufila mbikudi Elia kalubula dikabu, babalula mavanga muingi babika fua. Vayi Akabi ayi Isabeli bamanga kutumukina Yave.

4. Mambu mbi Yave katuba mankuiza monikina Akabi ayi mbi kavanga?

⁴ Bo thangu Yave katsikika yituka nandi wufila mbikudi Elia muingi kuzabikisa lufundusu lu Yave matedi Akabi ayi Isabeli. Nandi wuba kamba ti nkunu’andi woso wunkuiza bungu. Mambu Elia kakamba Akabi, mamvanga “ku kikulula.”—1 Mint. 21:19-29.

5-6. Mbi bimmonisa ti Akabi kasa nyongina ko mu bukiedika mambu kavanga?

⁵ Kheti va thonono Akabi wukikulula, vayi mavanga mandi mamonisa ti nandi kasa nyongina ko mu bukiedika mambu kavanga. Nandi kasa botula ko mbuongimini yi Bali mu luyalu luandi ayi kasa tuadisa ko mbuongimini yi Yave. Akabi mvandi wumonisa kukhambu ku kikulula mu mambu mankaka kavanga.

⁶ Kuntuala bo Akabi katumisa ntinu Yosafati muingi kambuela mioko mu mvita kaba na basi Asilia, Yosafati wunkamba badinda lusalusu lu mbikudi wu Yave. Va thonono Akabi wumanga diyindu adiodio ayi wutuba: “Vadi dibakala dimueka, ayi mu nzil’andi tulenda dindila lusalusu lu Yave; vayi minu yikunlendanga. Kibila kabikulanga ko mambu mamboti matedi minu.” Kheti bobo, bawu batomba lusalusu lu mbikudi Mika, ayi nandi wubikula mambu mambi mankuiza monikina Akabi. Diawu katumina bankanga, mambu amomo mamonisa ti nandi kabasa tomba ko nlemvu wu Yave. (1 Mint. 22:7-9, 23, 27) Kheti Akabi wutula mbikudi wu Yave mu buloku vayi mawu masa tula ko nkaku muingi mambu mabikulu matedi nandi kusalama. Mu mvita wulanda bavonda Akabi.—1 Mint. 22:34-38.

7. Mambu mbi Yave katuba bo Akabi kafua?

⁷ Bo Akabi kafua, Yave wumonisa ntindu mutu nandi kaba. Bo ntinu Yosafati kavitila mu nsika ku nzo, Yave wufila mbikudi Yehu muingi kansemba bo kabuela mioko Akabi. Mbikudi wu Yave wutuba: “Kuidi batu bambi wufueti sadisa, ayi kuidi banlendanga Yave fueti zola?” (2 Lusa. 19:1, 2) Buabu yindulabu: Boti Akabi wunyongina mu bukiedika mambu kavanga, khanu mbikudi wu Yave kasa kuntedila ko mutu wumbi wunlendanga Yave. Bukiedika, kheti Akabi wunyonga mambu kavanga vayi nandi kasa mavangila ko mawu mu ntina woso.

8. Mbi kifuani ki Akabi ki tulonga matedi kunyongina masumu mitu?

⁸ Mbi kifuani ki Akabi ki tulonga? Mu thangu kayuwa zitsangu zi lufundusu kuidi mbikudi Elia matedi nkunu’andi, va thonono nandi wukikulula. Vayi kasa nyongina ko mu bukiedika mambu kavanga. Kunyongina masumu mitu kuisinsundula ko to kumonisa ti tuidi mu kiunda. Mu matangu manlanda tuemmona kifuani kinkaka kinkuiza tusadisa kuvisa mbi binsundula kunyongina mu bukiedika masumu mitu.

9. Ntindu mutu mbi ntinu Manase kaba?

⁹ Va vioka mimvu miwombo, Manase wuyiza ba ntinu Yuda. Ayi nandi wuluta vanga  mambu mambi kena Akabi! Kibibila kintuba: “Nandi wuvanga mambu mawombo va ntuala Yave, muingi kumfinga.” (2 Lusa. 33:1-9) Manase wutungisa bikuma biwombo bi kubuongimina zinzambi zi luvunu, mvandi wuvanga kitumba ḿba kiba —kidimbu ki mbuongimini yi kitsuza —ayi wu kitula ku tempelo yinlongo yi Yave! Mvandi waba tesanga, kusadila kindonki ayi mambu mankanka mambi. Mvandi waba tengulanga menga dedi, “wuvika bana bandi” banga minkhayilu kuidi zinzambi zi luvunu.—2 Minti. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Buidi Yave kasembila Manase ayi mbi nandi kavanga?

¹⁰ Dedi Akabi, Manase wumanga zindubu Yave kamfidisa mu nzila mimbikudi. Diawu, Yave kaba fidisila masodi ma basi Asilia. Bawu babuila Manase bankanga mu ziphandu wadi ayi bannanta ku Babiloni. Bo kaba mu buloku ku Babiloni, Manase “wunyongina mu bukiedika masumu mandi ayi wutatamana kukikulula va ntuala Nzambi yi bakulu bandi.” Vayi vadi mambu mankaka kavanga. “Nandi wulomba lusadusu lu Yave Nzambi’andi.” Bukiedika, Manase“wutatamana kusambila kuidi Nandi.” Manase wutona kutadila Yave banga “Nzambi’andi” ayi wutona kubalula mavanga mandi.—2 Lusa. 33:10-13.

11. Dedi bummonisina 2 Lusansu 33:15, 16, buidi ntinu Manase kamonisina ti wunyongina mu bukiedika masumu mandi?

¹¹ Buviokila thangu Yave wutambudila minsambu mi ntinu Manase. Kibila Yave wumona phila kabaludila mavanga mandi mu minsambu kabe vanganga. Yave wumona ti Manase wunyongina mu bukiedika masumu mandi diawu kamvutudila mu luyalu. Manase wusadila luaku alolo muingi kumonisa ti wunyonga mu bukiedika masumu mandi. Nandi wuvanga mambu Akabi kakhambu vanga, wubalula mavanga mandi. Ayi wuvanga mamoso muingi kumanisa mbuongimini yi luvunu ayi kutuadisa mbuongimini yi kiedika. (Tanga 2 Lusansu 33:15, 16.) Vaba tombulu kumonisa kibakala ayi kiminu, kibila mu mimvu miwombo Manase wuba kifuani kimbi kuidi dikabu, dikanda diandi ayi kuidi bisadi biandi. Buabu, kutsuka luyalu luandi Manase wuvanga mangolo muingi kudedikisa mambu mambi kavanga. Ayi ḿba, nandi wuyiza ba kifuani kimboti kuidi ntekulu’andi Yosia, wuyiza ba kuntuala ntinu wumboti.—2 Minti. 22:1, 2.

12. Mbi tulenda longuka matedi kunyongina masumu mu kifuani ki Manase?

¹² Mbi tulenda longuka mu kifuani ki Manase? Nandi wu kikulula ayi mu nzila nsambu, wudinda nlemvu kuidi Yave, ayi wubalula mavanga mandi. Nandi wuvanga mangolo muingi kudedikisa mambu mambi katuadisa. Wuyiza buongimina to Yave ayi wusadisa bankaka kuvanga mawu. Kifuani ki Manase kilenda tuadisa kivuvu kuidi bawombo bavola disumu dingolo. Ayi mvandi kitu vana bivisa ti, Yave widi nkua “mamboti ayi widi wukubama  muingi kulemvukila.” (Minku. 86:5) Yave wulemvukila—baboso banyongina masumu mawu mu bukiedika.

13. Vana kifuani kimmonisa nkinza wu kunyongina masumu.

¹³ Manase kasa nyongina ko to masumu mandi vayi wuvanga mambu mankaka mankinza. Ayi kifuani kiandi ki tulonga mambu mankinza matedi kunyongina masumu. Yindula mu kifuani akiki: Ngie bakue sumba zibolo vayi mutu wunsumbisa wukuvana litchio kubika kuandi zibolo. Bukiedika ti ngie wunkuiza yangala? Ndamba! Ngie wunkuiza baka ndandu boti mutu wunsumbisa na ku kukamba ti litchio kiawu kiuma kinkinza muingi kuvangila zibolo? Bukiedika ti ndamba! Bobuawu mvandi Yave wundindanga muingi mutu bevola disumu kanyongina mu bukiedika disumu diandi. Boti mutu besumuka widi mu kiunda mu kibila ki mambu kabe vanga, didi diambu dimboti mabanza amomo. Vayi bukiedika ti mawu to mantombulu? Tunkuiza longuka mawombo mu kifuani Yesu kata ki muana wuzimbala.

14. Mu kinongu Yesu kata, buidi muana wuzimbala kamonisina ti wunyongina mavanga mandi?

¹⁴ Mu Luka 15:11-32 Yesu wuta kinongu ki muana wuzimbala. Muana beni wubayisa tat’andi ayi wuyenda ku “tsi yinkaka.” Ku tsi beni, nandi waba natanga luzingu lu kitsuza ayi lukhambu fuana. Bo katona kuviokila mu ziphasi zingolo, nandi wutona kuyindula mu luzingu kaba kumbusa. Ayi wuyiza visa ti bo kaba ku nzo tat’andi luzingu luandi luba lumboti. Dedi bo Yesu katubila, muana beni wutona “kuvutula mayindu mandi.” Wubaka makani ma kuvutuka ku nzo tat’andi ayi kudinda nlemvu. Diba diambu dinkinza muana beni kuvisa phila kabe natina luzingu luandi. Vayi bukiedika ti mawu to mabe tombulu kuvanga? Ndamba.

15. Buidi muana wuzimbala kanyongina mu bukiedika mambu kavanga?

¹⁵ Muana wuzimbala wumonisa ti wunyongina mu bukiedika mambu kavanga. Nandi wubaka makani ma kuvutuka ku nzo tat’andi. Bo kafikama ayi wumona tat’andi nandi wutuba: “Tata yibe sumuka vantuala Nzambi ayi vantual’aku. Diawu yisa fuana ko muingi kutedulu muan’aku.” (Luka 15:21) Phila muana awowo kanyongina masumu mandi, mamonisa ti nandi wabe tomba kuvutula kikundi kifikama kaba na Yave. Mvandi wuvisa ti mavanga mandi manyongisa beni tat’andi. Diawu kabela wukubama muingi kuvanga mamoso muingi kubue tambula lufiatu lu tat’andi, kheti mawu mabe sundula kukiebu banga wumueka mu bisadi bi tat’andi! (Luka 15:19) Kinongu akiokio Yesu kata, kisi ko to ki kukuitukila. Minsua midi mu kinongu akiokio, midi beni nkinza kuidi bakulutu ba kimvuka bamvanga mangolo ma kuvisa boti khomba  bevola disumu dingolo benyongina mawu mu bukiedika.

16. Kibila mbi dilenda ba phasi kuidi bakulutu ba kimvuka kuzaba boti mutu benyongina masumu mandi mu bukiedika?

¹⁶ Kisi ko kiyeku kiluelu kuidi bakulutu ba kimvuka kubakula boti khomba bevola disumu dingolo benyongina mawu mu bukiedika. Kibila mbi kididi kiyeku kiphasi? Kibila bakulutu ba kimvuka basi ko bu kuzabila mambu madi mu ntima mutu, diawu bantombilanga bivisa muingi kumona boti khomba beni mabalula mavanga mandi mu matedi disumu kavola. Khumbu zinkaka, mutu kalenda vola disumu dingolo ayi bakulutu ba kimvuka balenda ba divuda boti nandi benyongina disumu kabe vola.

17. (a) Kifuani mbi ki tusadisa kuvisa ti kuba kiunda kuisinsudula ko ti mutu benyongina mu bukiedika masumu mandi? (b) Dedi bummonisina 2 Kolinto 7:11, mbi bintombulu kuidi mutu benyongina mu bukiedika masumu mandi?

¹⁷ Tala kifuani akiki. Khomba mueka wumvanganga kitsuza mu mimvu miwombo, mu khambu tomba lusalusu. Ayi nandi wunsueka mawu kuidi nkazi’andi, bakundi ayi bakulutu ba kimvuka. Buviokila thangu babakula mambu kamvanganga. Bo banyumvula, nandi wukikinina ayi wutuba ti wunnyonga mu mawu. Vayi, bukiedika ti mawu to mantombulu? Ndamba, bakulutu bandedikisa mambu amomo bafueti mona bika to kiunda vayi bivisa ti nandi benyongina mu bukiedika masumu mandi. Kibila nandi kasa vangila ko to mawu mu kilumbu kimueka vayi wutatamana kuvanga mawu mu mimvu miwombo. Mvandi kasa baka ko makani ma kuzabikisa masumu mandi naveka vayi kubakula bambakula. Diawu, vantombulu bakulutu ba kimvuka kumona bivisa ti nandi wubalula nzigulu’andi mu mambu kantuba ayi mayindu mandi. (Tanga 2 Kolinto 7:11.) Ayi valenda vioka thangu yiwombo muingi khomba ayoyo kabalula mavanga mandi. Diawu ḿba vantombulu kuvayikisu khomba beni mu kimvuka.—1 Koli. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Buidi mutu wuvayikusu kalenda monisina ti wunnyongina mu bukiedika masumu mandi ayi ndandu mbi kalenda baka?

¹⁸ Muingi kumonisa ti benyongina mu bukiedika masumu mandi, mutu bevayikusu kafueti tatamana kulandakana zikhutukunu ayi kulandakana malongi ma bakulutu ba kimvuka matedi kusambilanga ayi kuvanga ndogukulu’andi yi Kibibila. Mvandi kafueti ba keba keba muingi kutina mambu mamvanga kuvola disumu adiodio. Na kuvanga mangolo muingi kuvutula kikundi kiandi na Yave, nandi wala kunlemvukila mu ntima woso. Ayi bakulutu ba kimvuka bala bue kunyamba mu ntima woso mu kimvuka. Mu thangu mambu amomo mammonika, bakulutu ba kimvuka bandedikisanga mawu mu kutadila  disumu mutu kabe vola ayi bafundisilanga ko mutu beni mu lukasu.

19. Mbi binsundula kunyongina masumu mitu? (Yehezekeli 33:14-16)

¹⁹ Dedi bo tuma muena, kunyongina masumu kuisinsundula ko to kuba mu kiunda mu mambu wuvengi. Vayi kunsundula kubalula mayindu ayi mavanga mitu. Kunsundula mvandi kubika zinzila zimbi ayi kuvutuka kubue sadila Yave. (Tanga Yehezekeli 33:14-16.) Diawu, diambu dinkinza mutu bevola disumu dingolo kafueti vanga didi, kuvutula kikundi kiandi na Yave.

20-21. Buidi tulenda sadisila nkundi bevola disumu dingolo?

²⁰ Yesu wusudikisa diambu dinkinza matedi kisalu kiandi ki kusamuna bo katuba: “Yiyiza tela bankua masumu . . . Muingi banyongina masumu mawu.” (Luka 5:32) Befu mvitu, tufueti baka ntindu makani amomo. Yindula boti ngie zebi ti nkundi’aku bevola disumu dingolo. Mbi wunkuiza vanga?

²¹ Tulenda tuadisa ziphasi kuidi nkund’itu befu kusueka disumu diandi. Ḿba tulenda yindula ti kusueka mambu kabe vanga yidi phila yi kunsadisila, vayi tebukanga moyo ti Yave wummonanga mamoso. (Zinga. 5:21, 22; 28:13) Ngie wulenda sadisa nkundi’aku mu kunkamba ti bakulutu ba kimvuka badi bakubama muingi kunsadisa. Ayi na kumanga kuzabikisa mambu kabe vanga kuidi bakulutu ba kimvuka, buna ngie wufueti vanga mawu muingi kumonisa ti wuntomba kunsadisa. Kibila mawu malenda tula kikundi kiaku na Yave va kingela.

22. Mambu mbi tunkuiza tubila mu dilomgi dinlanda?

²² Mambu mbi malenda monika boti khomba wuvola disumu dingolo ayi wuntatamana kuvanga mawu mu mimvu miwombo? Bakulutu ba kimvuka ba kubaka makani ma kuvayikisa mutu awowo buna bawu basa kummonisa ko kiadi? Mu dilongi dinlanda tunkuiza luta tubila matedi kiadi ki Yave ayi buidi tulenda landikinina kifuani kiandi.